Satélite natural

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!


Un satélite natural ó luna (an letra minúscula) ó inda planeta secundairo ye un cuorpo celhestre que orbita un planeta ó outro cuorpo menor. Dessa forma, l termo satélite natural poderie se referir la planetas nanos orbitando a ua streilha, ó até ua galáxia anana orbitando ua galáxia maior. Mas, el ye normalmente un sinónimo de luna, ousado para eidantificar satélites nun artificiales de planetas, planetas nanos ó cuorpos menores. Por eisemplo, la Luna ye l satélite natural de la Tierra.

An setembre de 2011, habie 375 oubjetos ne l Sistema Solar classeficados cumo lunas. Dentre esses, 169 orbitan planetas i 206 orbitan planetas nanos i cuorpos menores.[1][2]

Mas, alguas lunas son maiores qu'alguns planetas percipales, cumo Ganímedes i Titana, satélites de Júpiter i Saturno, respetibamente, que son maiores que Marcúrio. Assi sendo estes satélites, se nun orbitassen planetas, serien eilhes mesmos planetas. Anque desso, eisisten outros satélites que son mui menores i ténen menos de 5 Km de diámetro, cumo bárias lunas de l planeta Júpiter.

Caronte, la luna de Pluton ten mais ó menos metade de l diámetro deste radadeiro, i bisto que l purmeiro nun gira satamente an torno de l segundo (bisto que l baricentro de l sistema plutoniano queda arriba de la superfice plutoniana), l que lieba ciertos astrónomos la pensáren ne l cunjunto cumo un planeta duplo. De fato, l própio sistema Tierra-Luna (ambora l baricentro de l sistema steia drento de la Tierra, i la Luna tenga menos dun quarto l diámetro terrestre) ye, tamien, cunsidrado por alguns astrónomos cumo un planeta duplo.

Stória de çcubierta[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls purmeiros satélites (scetuando la Luna) solo fúrun çcubiertos ne l'ampeço de l seclo XVII por Galileu Galilei[3]. Esta çcubierta fui cuntestada pul astrónomo alman Simon Marius, que trabou ua longa çputa cun Galileu chamando la primazie de la çcubierta [4]. Ls nomes de las lunas, Io, Ouropa, Ganímedes i Calisto, fúrun dados por Marius, usando personaiges mitológicos amantes de Júpiter (Io]] i Calisto éran ninfas, Ouropa ua princesa mortal i Ganímedes un príncepe troiano). La maiorie de ls outores hoije cunsidra que Galileu ouserbou las quatro lunas antes de Marius; ua sceçon notable ye Asimov, qu'atribui la Marius la çcubierta de Calisto[5].

An 1655 ye çcubierta ua grande luna an Saturno la que se chamou de Titana[6].

Nun oustante i até al final de l seclo XVII, solo mais quatro satélites fúrun çcubiertos an Saturno. Ne l seclo XVIII son çcubiertas mais dues lunas an Saturno i dues an Ourano.

Até l zambarque de l Home na Luna, éran coincidas dues an Marte, cinco an Júpiter, nuobe an Saturno, cinco an Ourano i dues an Netuno.

Ne ls dies d'hoije culas sondas spaciales que splorórun to l Sistema Solar, passou-se a coincer un grande númaro de satélites a orbitar ls planetas steriores i conheciu-se d'acerca las grandes lunas de l sistema solar. De fato, Marcúrio i Bénus nun ténen satélites naturales. Un total de 158 satélites an to l sistema solar.

De notar, que grande partes destes satélites son solo pedaços de peinha ó carambelo an forma de patata a girar an torno dun planeta i nun planetas secundairos purfeitamente formados cun ua forma razoabelmente sférica tal cumo la Luna de la Tierra ó las colossales lunas de Júpiter. Al to ne l sistema solar, eisisten 20 dessas grandes lunas, la maior ye Ganímedes cun mais de 5000 Km de diámetro i a menor ye Mimas cun cerca de 400 Km.

Recentemente çcubriu-se qu'alguns asteroides cumo l Ida (que ten l satélite Datyl, çcubierto pula sonda Galileu), possuen satélites naturales. Mas, cumo nun orbita un planeta, nun puode satamente ser cunsidrado un satélite.

Formaçon ó aparecimiento de ls satélites naturales[eiditar | eiditar código-fuonte]

Eesisten, basicamente, trés formas de criaçon de ls sistemas Planeta/Satélite: formaçon simultánea; catura; i porcessos catastróficos.

Ne l causo de la formaçon simultánea, l satélite ten la sue génese a la par a la de l planeta percipal. Durante la fase de la sue formaçon chamada de acreçon l proto-satélite yá stá an órbita de l planeta percipal. Este tipo de porcesso de formaçon de satélites parece ser l mais amportante ne l causo de ls satélites de maiores dimensones.

Ne l causo de ls satélites menores i cun órbitas menos regulares, l porcesso de formaçon parece star relacionado cula catura. Neste causo, ls satélites son zbiados de las sues órbitas eniciales pula açon de ls campos grabitacionales de ls planetas i son colocados an órbitas mais ó menos stabais an torno desses mesmos planetas.

Ne ls porcessos catastróficos, cumo por eisemplo (possiblemente) ne l causo de la Luna, la formaçon ye efetuada atrabeç de la fuorça dun ampato antre cuorpos planetairos.

Lunas de l sistema solar[eiditar | eiditar código-fuonte]

La maiorie de las lunas de l Sistema Solar son tan pequeinhas que nun possuen un formato defenido, sendo cumparables a asteroides; Júpiter ten mais de 60 dessas. Outras son bien grandes; causo orbitassen l Sol serien planetas. Las maiores lunas son Ganímedes de Júpiter, Titana de Saturno (esses dous purmeiros son maiores que l planeta Mercúrio), Calisto i Io de Júpiter, la Luna de la Tierra, Ouropa de Júpiter i Triton de Netuno.

Las mais antressantes son las que cunseguiran tomar un formato sférico subre anfluéncia de sue própia fuorça grabitacional, cumo las lunas de Tierra (1), Júpiter (4), Saturno (7), Ourano (5) i Netuno (1).

Percipales lunas de l Sistema Solar
Planeta N.º orde Nome Diámetro (Km) Massa (kg) Densidade (g/cn3) Período orbital (dies) Magnitude Data de çcubierta Çcubridor
Marcúrio Nun ten satélites naturales.
Bénus Nun ten satélites naturales.
Tierra I Luna 3476,2 7,35×1022 3,35 27,32 -12,7 —- —-
Marte I Fobos 22,2 10,08×1016 0,32 1,90 11,3 1877 Asaph Hall
Marte II Deimos 12,6 2,24×1015 1,26 2,20 12,4 1877 Asaph Hall
Júpiter I Io 3642,6 8,93×1022 3,53 1,77 5,0 1610 Galileu Galilei
Júpiter II Ouropa 3121,6 4,80×1022 3,01 3,55 5,0 1610 Galileu Galilei
Júpiter III Ganímedes 5262,4 1,48×1023 1,94 7,16 4,6 1610 Galileu Galilei
Júpiter IV Calisto 4820,6 1,08×1023 1,83 16,69 5,6 1610 Galileu Galilei
I mais 60 pequeinhos satélites naturales.
Saturno I Mimas 397,2 3,84×1019 1,17 0,94 12,9 1789 William Herschel
Saturno II Ancélado 498,8 1,08×1020 1,61 1,37 11,7 1789 William Herschel
Saturno III Tétis 1059,8 6,18×1020 0,99 1,89 10,2 1684 Giovanni Cassini
Saturno IV Dione 1118,0 1,10×1021 1,50 2,73 10,2 1684 Giovanni Cassini
Saturno V Reia 1528,0 2,32×1021 1,24 4,52 9,7 1672 Giovanni Cassini
Saturno VI Titana 5150,0 1,345×1023 1,88 15,95 8,3 1655 Christiaan Huygens
Saturno VII Jápeto 1436,0 1,97×1021 1,27 79,32 10,2-11,9 1671 Giovanni Cassini
I mais 55 pequeinhos satélites naturales.
Ourano V Miranda 471,6 6,59×1019 1,20 1,41 16,5 1948 Gerard Kuiper
Ourano I Ariel 1157,8 1,35×1021 1,67 2,52 14,4 1851 William Lassell
Ourano II Umbriel 1169,4 1,20×1021 1,40 4,14 15,3 1851 William Lassell
Ourano III Titánia 1577,8 3,53×1021 1,72 8,71 14,0 1787 William Herschel
Ourano IV Ouberon 1522,8 3,01×1021 1,63 13,46 14,1 1787 William Herschel
I mais 22 pequeinhos satélites naturales.
Netuno VIII Protiu 418,0 5,00×1019 1,30 1,12 20,0 1989 Sonda Voyager 2
Netuno I Triton 2706,8 2,147×1022 2,05 5,88 13,6 1846 William Lassell
I mais 11 pequeinhos satélites naturales.
Pluton I Caronte 1205,0 1,58×1021 1,73 6,39 16,8 1978 James Christy
I mais 4 pequeinhos satélites naturales.

Lunas strassolares[eiditar | eiditar código-fuonte]

Stima-se que planetas cun massa superiores a la de Júpiter puodan tener 10 bezes la massa de la Tierra an lunas. Yá fúrun çcubiertos mais de 300 planetas strasolares, cun sceçon duns 10, todos son gigantes gasosos cumo Júpiter cuja única superfice sólida ye l sou núcleo ambaixo de miles de quilómetros de camadas de gáç. Assi sendo, de ls 50 planetas çcubiertos na zona habitable de las sues streilhas, la sperança de se ancontrar bida nesses sistemas sustenta-se ne ls sous possibles satélites.

Refréncias

  1. «The Giant Planet Satellite and Moon Page». Departament of Terrestrial Magnetisn at Carniege Anstitution fur science. Cunsultado an 24 de setembre de 2011  Parâmetro desconhecido |outhor= ignorado (ajuda);
  2. «Asteroids with Satellites». Johnston's Archibe. Cunsultado an 24 de setembre de 2011  Parâmetro desconhecido |outhor= ignorado (ajuda);
  3. . Riu de Janeiro: [s.n.].
  4. Site de la NASA falando de la çputa Galileu x Marius[lhigaçon einatiba]
  5. Asimob's Biographical Ancyclopedie of Science and Technology
  6. Christiaan Huygens: Discoverer of Titan[lhigaçon einatiba], site de la Agéncia Spacial Ouropeia (an anglés)