Guimarães

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
 Nota: Pa outros segneficados, cunsulta Guimarães (zambiguaçon).
Guimaráes
Brason de {{{município}}} Bandeira de {{{município}}}
Brason Bandeira

Castielho de Guimarães

lhocalizaçon de Guimaráes
Gentílico bimaranense; guimaranense (ralo)
Ária 241,05 km²
Populaçon 158 124[1] hab. (2011)
Densidade populacional auto hab./km²
N.º de freguesies 69
Fundaçon de l munecípio
(ó foral)
1096? (Cunde D. Anrique)
Region Norte
Subregion Abe
Çtrito Braga
Antiga porbíncia Minho
Ourago Nuossa Senhora de la Oulibeira i San Gualter
Feriado municipal 24 de Júnio
(Batailha de San Mamede)
Código postal 48__-___ Guimarães
Andereço de ls
Paços de l Cunceilho
Largo Cónego José Maria Gomes
4800-419 Guimarães
Sítio oufecial Nun çponible
Andereço de
correio eiletrónico
geral@cm-guimaraes.pt
Munecípios de Pertual

Guimaráes (an pertués: Guimarães) ye ua cidade pertuesa situada ne l Çtrito de Braga, region Norte i sub-region de l Abe (ua de las sub-regiones mais andustrializadas de l paíç), cun ua populaçon de 52 181 habitantes, repartidos por ua malha ourbana de 23,5 Km², an 20 freguesies i cun ua densidade populacional de 2 223,9 hab/Km².[2]

Ye sede dun munecípio cun 241,05 Km² de ária i 158 124 habitantes (2011)[1] (an queda se cumparada cula populaçon stimada de 162 592 habitantes an 2009[3] i als Censos de 2001), subdebidido an 69 freguesies, sendo que la maiorie de la populaçon reside na cidade i na sue zona periférica. L munecípio ye lhemitado a norte pul munecípio de Póboa de Lhanhoso, a lheste por Fafe, a sul por Felgueiras, Bizela i Santo Tirso, a oeste por Bila Nuoba de Famalicon i a noroiste por Braga.

Ye ua cidade stórica, cun un papel crucial na formaçon de Pertual, i que cunta yá cun mais dun milénio zde la sue formaçon, altura an qu'era zeignada cumo Vimaranes. Podendo este chamadeiro tener tenido ourige an Bímara Peres, ne ls meados de l seclo IX, quando fizo deste lhocal l sou percipal centro gobernatibo de l cundado Portucalense que tenie cunquistado pa l Reino de Galiza i adonde bieno a falecer.

Guimaráes ye ua de las mais amportantes cidades stóricas de l paíç, sendo l sou centro stórico cunsidrado Património Cultural de la Houmanidade, tornando-la defenitibamente un de ls maiores centros turísticos de la region. Las sues rues i monumientos respiran stória i ancantan quien la bejita.

La Guimaráes atual soube cunceliar, de a melhor forma, la stória i cunsequente manutençon de l patrimonho cul dinamismo i amprendedorismo que caraterizan las cidades modernas, que se manifestou na nomeaçon para Capital Ouropeia de la Cultura an 2012, fatores que lhiebórun Guimarães a ser eileita pul New York Times cumo un de ls 41 lhocales a bejitar an 2011 i la cunsidrá-a un de ls eimergentes puntos culturales de la Península Eibérica.[4]

Guimaráes ye muitas bezes zeignada cumo "Cidade Vrício", debido al fato ende tener sido stablecido l centro admenistratibo de l Cundado Portucalense por D. Anrique i por sou filho D. Fonso Heinriques poder tener nacido nesta cidade i fundamentalmente pula amportança stórica que la Batailha de San Mamede, trabada na periferie de la cidade an 24 de Júnio de 1128, tubo pa la formaçon de la nacionalidade. Assi i to, las necidades de la Reconquista i de proteçon de territórios la sul lhebou esse mesmo centro para Coimbra an 1129.

Ls "Bimaranenses" son ourgulhosamente tratados por "Cunquistadores", fruito dessa hardança stórica de cunquista ampeçada percisamente an Guimaráes.

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Stória de Guimaráes
Praça de la Oulibeira, ne l Centro stórico de Guimaráes, cul Padron de l Salado

La cidade stá storicamente associada a la fundaçon de la nacionalidade i eidantidade Pertuesa. Guimarães, antre outras poboaçones, antecede i prepa la fundaçon de Pertual, sendo coincida cumo "L Brício de la Nacion Pertuesa". Eiqui tubírun lhugar an 1128 alguns de ls percipales acuntecimientos políticos i melitares, que lhiebarian a l'andependéncia i al nacimiento dua nuoba Nacion. Por esta rezon, stá anscrito nua de las torres de l'antiga muralha de la cidade "Eiqui naciu Pertual", refréncia stórica i cultural de residentes i bejitantes nacionales.

Pré i Proto-Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

La region an que Guimaráes se antegra ye de poboamiento permanente zde pul menos l Calcolítico Final nacional, cumo atestan la persença, ne l cunceilho, de las citánias de Briteiros i de Sabroso ó la Staçon arqueológica de la Peinha.

La Ara de Trajano denuncia l'outelizaçon, puls romanos, de las augas termales de la bila de Caldas de las Taipas.

De la fundaçon de Guimaráes a la fundaçon de Pertual[eiditar | eiditar código-fuonte]

Státua de Mumadona Dies an frente al Tribunal de Comarca

Passado l'açon política de reconquista ourganizada pul Reino de la Galiza, cula anterbençon de l fidalgo Bimara Peres inda ne l remoto seclo IX, la fundaçon mediebal de l'atual cidade ten las sues raízes ne l remoto seclo X. Fui nesta altura que la Cundessa Mumadona Dies, biúda de Heirmenegildo Mendes, mandou custruir, na sue propiadade de Vimaranes, un mosteiro dúplice, que se tornou nun pólo d'atraçon i dou ourige a la fixaçon dun grupo populacional coincido cumo bila baixa. Paralelamente i para defesa de l'aglomerado, mandou custruir un castielho la pouca çtáncia, na colina, criando assi un segundo punto de fixaçon na bila alta. A lhigar ls dous núcleos formou-se la Rue de Santa Marie.

Mais tarde l Mosteiro trasformou-se an Rial Colegiada i adquiriu grande amportança debido als prebilégios i doaçones que reis i nobres le fúrun cuncedendo. Tornou-se nun afamado Santuário de Peregrinaçon, i de to l lhado acorrian crentes cun preces i promessas.

L'outorgaçon, pul [[Cunde D. Anrique] ], de l purmeiro foral nacional (cunsidrado por alguns storiadores anterior al de Custantin de Panóias), an data çconhecida, mas possiblemente an 1096,[5] atesta l'amportança crecente de l'anton bila de Guimarães, scolhida inda cumo capital de l'anton Cundado Portucalense.

Eiqui se darie, a 24 de Júnio de 1128, la Batailha de San Mamede.

Eidade Média[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cumo la bila fui-se spandindo i ourganizando, fui rodeada an parte por ua muralha defensiba ne l reinado de D. Dinis. Antretanto las ordes mendicantes anstalan-se an Guimarães i ajudan a moldar la fesionomie de la cidade. Mais tarde, ls dous pólos funden-se nun único i passado l derrube de la muralha que separaba ls dous núcleos populacionales ne l reinado de D. João I, la bila antramuros yá pouco mudará, spandindo-se stramuros cula criaçon de nuobos arruamientos cumo la Rue de ls Gatos.[6]

Eidade Moderna i Cuntemporánea[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Toural repersentado nua eimaige de 1864.

Haberá inda la custruçon d'alguas eigreijas, cumbentos i palácios, la formaçon de l Ancho de la Misericórdie (atual Ancho João Franco) an finales de l seclo XVII i ampeços de l XVIII, mas la sue strutura nun sofrerá grande trasformaçon. Será a partir de finales de l seclo XIX, culas nuobas eideias ourbanísticas d'higiene i simetrie, que la bila, eilebada la cidade, pula Reina D. Marie II, por decreto de 23 de Júnio de 1853,[7] eirá sofrer la sue maior mudança.

Será outorizado i fomentado l derrube de las muralhas, haberá l'abiertura de rues i grandes abenidas cumo l'atual Ancho de Martines Sarmiento, l Ancho de la Cundessa de l Juncal i la Alameda de San Dámaso, i la parquizaçon de la Colina de la Fundaçon. Inda assi, quaije todo fui feito dun modo cuntrolado, permitindo assi la cunserbaçon de l sou magnífico Centro Stórico.

Património[eiditar | eiditar código-fuonte]

L papel de Guimaráes zampenhado na formaçon de la nacionalidade pertuesa cunfire-le ua singularidade, mui marcada ne l cuntesto turístico nacional, un statuto simbólico que mantén zde hai seclos. Purmeira capital de l Cundado Portucalense i de l paíç ye ua de las mais amportantes mimórias bibas, de l'afirmaçon i andependéncia de Pertual. Este fato, aliado a la classeficaçon de l Centro Stórico de Guimaráes cumo Património Cultural de la Houmanidade an 2001, zampenha un papel fundamental na defrenciaçon de Guimaráes cumo atraçon turística ne l cuntesto de ls circuitos de turismo cultural ne l Noroiste Peninsular.

Podemos salientar ls seguintes lhocales cumo de particular antresse:

Arquitetura relegiosa[eiditar | eiditar código-fuonte]

Eigreija de San Miguel de l Castielho

Arquitetura cebil[eiditar | eiditar código-fuonte]

Bista de l Toural

La cidade de Guimaráes apersenta ua riquíssema bariadade na sue arquitetura cebil, neilha subressaindo-se l Paço de ls Duques de Bergáncia, custruído ne l seclo XV por D. Fonso, 1.º duque de Bergáncia, i que debido al sou posterior abandono serie reconstruído na década de 1930.

La Rue de Santa Marie, d'ourige mediebal, era zona prebilegiada de l'elite bimaranense, lhigando antigamente la Zona de l Castielho a la Colegiada de Guimaráes na praça de la Oulibeira, mas atualmente ampeça ne l Ancho de l Carmo, adonde çpontan la casa adonde morriu Francisco Martins Sarmento, la Eigreija de l Carmo i l sou chafariç central.

Çcendo essa rue acedemos a la zona central de la zona stórica adonde se ancontran la Praça de Santiago, lhadeada de casas antigas, de sacadas rematadas pul tradecional alpendre, guardando un cunho mediebal acentuado i la Praça de la Oulibeira, adonde puode-se admirar la Eigreija de Nuossa Senhora de la Oulibeira i l Padron de l Salado. Estas dues praças son coincidas lhocalmente por séren l centro de la mobida bimaranense, debido a la cuncentraçon de bares que se stende pulas praças i arruamientos periféricos. Cumo eilemiento de lhigaçon, eisisten ls Antigos Paços de l Cunceilho, adonde se lhocaliza l'atual Museu de Arte Primitiba Moderna.

La Casa de la Rue Nuoba, situada na atual Rue de Egas Moniz, qu'alberga atualmente l Gabinete Técnico Lhocal.

Na Casa de ls Lhobos Machado, queda la Associaçon Comercial i Andustrial de Guimaráes.

L Ancho de l Toural (coincido cumo la "sala de bejitas" de la cidade i assi chamado por tener sido einicialmente custruído cumo ua feira de benda de ganado), ye atualmente cul cunjunto de las praças de la Oulibeira i de Santiago, cunsidrado popularmente cumo l centro de la cidade. Ye lhadeado de casas antigas cun telhados d'augas furtadas, jinelas einormes qu'acupan to la fachada i guapas grades de fierro fraugado.

La Rue D. João I, antiga Rue de ls Gatos, fui ua de las purmeiras rues a eisistir fura de l perímetro amuralhado i serbia de lhigaçon a l'antiga strada pa l Porto.[6]

Praça de Santiago - bista an direçon a la praça de la Oulibeira, para alhá de ls arcos sob l museu de Arte Primitiba Moderna

L Palácio Bila Flór, até finales de l seclo XIX, situado até percípios de l seclo XX ne ls arrabaldes de la cidade, fui adonde purmeiramente se situou la Ounibersidade de l Minho i adonde atualmente queda l Centro Cultural Vila Flor.

L Parque de la Cidade, ye l maior spácio berde de la cidade.

Fura de la ária ourbana puode-se ancontrar l Campo de la Ataca, adonde se terá ampeçado la Batailha de San Mamede. Sobranceira a la cidade, l monte de la Peinha ye un aprazible sítio d'adonde se puode çfrutar dua panorámica de l cunceilho i cunceilhos ambolbentes. Merece ende çtaque l'eigreija porjetada por José Marques da Silva ó státua de Pio IX, situada ne l punto mais alto de l cunceilho. Grabado nua peinha, ouserba-se un baixo-relebo de ls abiadores Gago Coutinho i Sacadura Cabral. Deba-se inda referir l busto subre pedestal de José de Pina i l'eimaige de San Cristóvão, enquadrada ne l'alto dun rochedo.

Arquitetura melitar[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Castielho de Guimaráes fui mandado custruir ne l seclo X pula Cundessa Mumadona para defender la populaçon de ls ataques de ls muçulmanos, tenendo inda sido custruído mais tarde a las Muralhas de Guimaráes.

Arqueologie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Bista panorámica de la Citánia de Briteiros

La Citánia de Briteiros, classeficada cumo Monumiento Nacional zde 1910 ye un de ls monumientos nacionales mais amportantes de la cultura castreija, sendo scabada, zde finales de l seclo XIX, pul arqueólogo Francisco Martins Sarmento, até a l'atualidade, sendo la sue preserbaçon assi cumo de la Citánia de Sabroso, respunsabelidade de la Sociadade Martins Sarmento.

La Staçon arqueológica de la Peinha, situada na muntanha de la Peinha próssima a la cidade, cumprende restos dun poboado permanente anserido cronologicamente antre l Calcolítico Final i l Bronze Einicial.[10]

La Ara de Trajano, lhocalizada na bila de Caldas de las Taipas ye ua lhápide de tipo ambocatibo, dedicada la Trajano.[11]

De se referir inda la persença, çpersa pul cunceilho, de bários castros i restos arqueológicos menores.

Státuas sculturas i monumientos comemoratibos[eiditar | eiditar código-fuonte]

D. Fonso Heinriques por Cutileiro

La státua de D. Fonso Heinriques, na atualidade, anserida ne l'acesso percipal al Paço de ls Duques de Bergáncia, ye ua obra de Soares dos Reis (státua) i José António Gaspar (pedestal). L'eideia de la sue custruçon partiu dun grupo de pertueses, residentes ne l Riu de Janeiro, sendo feita l'angariaçon de ls fondos necessairos nas dues cidades. Fui einougurada la 20 de Setembre de 1887, ne l'atual Ancho de San Francisco. Tubo dues trasladaçones, la purmeira pa l Toural i la segunda, an 1940, pa la sue atual lhocalizaçon.[12]

La scultura de D. Fonso Heinriques, situada ne l'ancho João Franco i de l'outoria de João Cutileiro, fui einougurada la 24 de Júnio de 2001 i segundo l sou outor l'anspiraçon bieno de ls lhibros d'anstruçon purmária de la década de 1940, an que D. Fonso Heinriques era repersentado cun un montante.

Cultura[eiditar | eiditar código-fuonte]

Guimaráes, cumo cidade de dimenson média, ten ua bida cultural antressante. Para para alhá de ls museus, monumientos, associaçones culturales, galeries d'arte i fiestas populares, ten zde Setembre de 2005 un amportante spácio cultural, l Centro Cultural Bila Flor, cun dous auditórios, un centro spositibo, i un café-cuncerto. Scolhida, an Outubre de 2006 para ser Capital Ouropeia de la Cultura an 2012,[13] juntamente cun Maribor, cidade de la Slobénia.[14][15] Até alhá será custruída ua Plataforma de las Artes, ne l'antigo mercado municipal i terrenos dua andústria de trasformaçon de mármores,[16] tenendo sido ampeçamente prebisto ser este spácio ousado para un Centro de Arte Cuntemporánea.[17] Esta Plataforma de las Artes debedir-se-á an Centro de Arte a anstalar an nuobo eidifício, Ateliers Eimergentes de Apoio a la Criatebidade i Lhaboratórios Criatibos (gabinetes d'apoio ampresarial).[16]

Gastronomie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Feira Joanina, an Guimaráes, adonde se recrian atebidades eiquenómicas d'antanho, cumo la porduçon de l'inda hoije bien apreciado "bolho" cun chicha de cochino

L fato de Guimaráes tener cumo gérmen las tierras dun cumbento femenino anfluenciou mui la gastronomie marcante de la region, specialmente la nible de la doçarie, cumo nas tortas de Guimaráes i, percipalmente, ne l quenhon de l cielo. Para para alhá de l que ye habitual ne l Minho, cumo l bino berde, las papas de sarrabulho, ls cherrelhones, etc., cunfeciona-se tamien l chamado "bolho" custituído por un tipo de pan (cul formato dua pizza) serbido cun chicha de cochino, sardinas ó outros acumpanhamientos.

Tradiçones i festebidades[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Las Fiestas Gualterianas, an honra de San Gualter, decorren zde 1906 siempre ne l purmeiro fin-de-sumana de Agosto. Ne ls radadeiros anhos, la Cámara Municipal ten assumido l'ourganizaçon de las festebidades atrabeç dua comisson presidida puls bereadores de la Cultura i outras anstituiçones, nomeadamente la Associaçon Comercial i Andustrial de Guimaráes i la Associaçon Recreatiba de la Marcha Gualteriana. Estas fiestas son marcadas pul Corteijo de l Lhino i pula Batailha de las Flores. Por fin, cumo ye tradiçon, la Marcha Gualteriana ancerra las fiestas.
  • Las Nicolinas son Fiestas de Studantes de Guimaráes, celebradas an honra de San Nicolau de Mira. Ampeçan-se a 29 de Nobembre i treminan a 7 de Dezembre. San cumpuostas por bários númaros: l Pinheiro i Cenas Nicolinas (l númaro mais cuncorrido adonde ls partecipantes, passado un jantar puls restourantes de la cidade, çfilan pulas rues de Guimaráes entoando ls Toques Nicolinos al sonido de ls bombos i de las caixas), las Nobenas, las Posses, l Pregon Académico Bimaranense, las Maçãzinhas, las Beilças de San Nicolau, l Beile de la Suidade i la Roubalheira. Ultimamente ten benido a ser defendida la candidatura de las Fiestas Nicolinas la Património Oural i Eimaterial de la Houmanidade.[18][19]
  • La Fiesta de Santa Lhuzia acuntece anualmente a 13 de Dezembre, junto a la capielha de Santa Lhuzia, na Rue Francisco Agra. Associada l'esta festebidade stá la tradecional benda de bolhos, cunfecionados cun farinha de centeno i açúcar, zeignados cumo Sardones i Paxaricas, cun óbbias conotaçones sexuales. Segundo la tradiçon, ls rapazes deberian ouferecer l Sardon, de forma fálica, a la rapaza que, stando antressada an namorar, le deberie retribuir cun ua Paxarica.[20]
  • La Romarie Grande de San Torcato, chamada inda por muitos cumo la maior romarie de l Minho, acuntece anualmente an Júlio, na bila de San Torcato. Ten normalmente la duraçon de quatro dies i la particularidade de la procisson an honra de San Torcato séren anfeitados la cetin.

Museus, spácios culturales i galeries d'arte[eiditar | eiditar código-fuonte]

Centro Cultural Bila Flor

La cidade de Guimaráes ten dibersos spácios culturales de refréncia na region i la nible nacional. Antre ls dibersos museus de la cidade, çtaca-se l Museu de Alberto Sampaio, criado an 1928 i abierto al público zde 1931, dependente atualmente de l Anstituto de ls Museus i de la Cunserbaçon[21] i queda nas antigas anstalaçones de l Cabido de la Colegiada de Nuossa Senhora de la Oulibeira. Ten un rico acerbo, custituído percipalmente por peças de ls seclos XIV, XV, i XVI i adonde pontifica l lhoudel de D. João I. Ne l Berano, nua eniciatiba ímpar an Pertual, ancontra-se abierto a la nuite.

Eidifício-sede de la Sociadade Martins Sarmento, obra de l'arquiteto Marques da Silva, 1967.

La Sociadade Martins Sarmento ye de las mais antigas anstituiçones bimaranenses i nacionales que se dedica al studo i preserbaçon de bruxedos arqueológicos. Ten subre sue alçada dous museus: l Museu Arqueológico de la Sociadade Martins Sarmento, situado na sue sede, coincido pulas coleçones pré i proto-stóricas, albergando inda coleçones de numismática i eipigrafie lhatina; i l Museu de la Cultura Castreija, situado ne l Solar de la Puonte na freguesie de San Salbador de Briteiros, acerca de la Citánia de Briteiros i de l Castro de Sabroso, que se dedica a la cultura castreija.

Eesisten inda: l Museu de Arte Primitiba Moderna, lhocalizado ne l Dommus Municipallis, ls antigos paços municipales, bersa subre la pintura giralmente coincida cumo Naïf; l Museu de la Bila de San Torcato, que ye dedicado a la bibéncia de la region i sou mosteiro i sue relaçon cun San Torcato; l Museu de la Agricultura de Fermentones, que spone coleçones dedicadas a las tradecionales práticas agrícolas de la region; i l Museu Paroquial de San Sabastian, einougurado la 24 de Márcio de 1984, que ten l sou acerbo custituído na sue grande maiorie por peças d'arte sacra.[22]

Ls dous percipales auditórios culturales de la cidade son ambos custruçones de la purmeira década de l seclo XXI.

San eilhes l Centro Cultural Bila Flor i l San Mamede Centro de Artes i Spetaclos de Guimaráes

  • L Centro Cultural Bila Flor ye l percipal eiquipamiento cultural de Guimaráes. Cuncluído an Setembre de 2005, naciu de la recuperaçon de l Palácio Bila Flor i spácios ambolbentes i de la custruçon dun nuobo eidifício pa la sala de spetaclos. Ten dous auditórios, un café-cuncerto, ária spositiba i ye la sede de la Assemblé Municipal. Ls jardines de l'antigo palácio fúrun recuperados i recebírun, an 2006, la Mençon Honrosa na catadorie Spácios Steriores de Uso Público de l Prémio Nacional de Arquitetura Paisagista.[23]
  • San Mamede Centro de Artes i Spetaclos de Guimaráes
  • La Biblioteca Municipal Raul Brandão, ten la sue sede na cidade i çpone inda bibliotecas aneixas nas bilas de Pebidén, Caldas de las Taipas,[24] i Ronfe, ouferecendo inda ls serbícios dua biblioteca itenerante a 42 freguesies,[25] i Ronfe, serbícios de lheitura al Stablecimiento Presional de Guimarães,[26] bibliotecas scolares, centros de die i cafés.
  • L Lhaboratório de las Artes fui fundado an 2004 por studantes de la ESAP, uito meses passado l porjeto Spácio Probisório, dedicado l'anterbençones artísticas nua lhoija comercial de la Rue de Santo António. An Febreiro de 2004 acupou ua casa na Rue de Camões, an abançado stado de degradaçon, sendo palco de sposiçones, performances, música, workshops, antre outras formas de spresson artística até Nobembre de 2005. Antretanto l grupo muda-se para ua lhoija na Abenida de San Gonçalo, la que dan l nome de Sala de Spera. Antretanto ourganiza l Porjeto Teleférico i muda-se, an finales de 2006, para ua casa na Rue de Santa Marie.
  • L Arquibo Municipal Alfredo Pimenta, criado an Júnio de 1931, ye un causo singular ne l panorama de ls arquibos nacionales, yá que ten ua duplicidade de cumpeténcias, ye municipal i çtrital, para ária de l Cunceilho de Guimaráes. An birtude desso, ancorpora, antre outros arquibos: l'arquibo de la zaparecida Colegiada de Guimaráes, ls decumientos de l'antigo recolhimiento de l Anjo, porcessos crimes, cibles i Uorfanológicos, lhibros de ls cartórios i tabelianes zaparecidos, lhibros paroquiales de l cunceilho, todos ls decumientos, lhibros, porcessos i statutos probenientes de las armandades, corporaçones i repartiçones zaparecidas, para para alhá de to documentaçon municipal.
  • Centro pa ls Assuntos de la Arte i Arquitetura
  • Cineclube de Guimaráes
  • Cybercentro de Guimaráes
  • Círclo de Artes i Recreio
  • Galerie Gomes Albes

Geografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Geologie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las peinhas graníticas acupan la maiorie de la ária de l cunceilho, predominando las peinhas xistentas an pequeinhas zonas ne l noroiste i sudoeste de l cunceilho i las argilas i cascalheiros flubiales al lhongo de ls lheitos de ls rius Abe, Bizela i Selho.[27]

Orografie i heidrografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Riu de Couros, junto a la Pousada de la Mocidade de Guimaráes

L cunceilho ye delimitado a norte pul monte de la Senhora de la Salude, a noroiste puls montes de la Falperra i Sameiro, Outeiro i Penedice i a sul pul monte de la Peinha.[28] Este, cula eilebaçon de 613 metros, apersenta-se cumo l punto mais eilebado de l cunceilho.

Ye parte antegrante de la bacie heidrográfica de l riu Abe, debedindo a meio l cunceilho de nordeste para sudoeste,[28] tenendo cumo tributairos l riu Bizela, riu Torto, riu Febras, i drento de la cidade, l riu Selho, riu de Couros i la rieira de Santa Lhúzia.

Ls tierras ténen eicelente atidon agrícola, sendo apartados por alguas zonas florestales, percipalmente nas cotas mais altas.

Clima[eiditar | eiditar código-fuonte]

Enquadrada antre un bal i montes i por se ancontrar afastado de l lhitoral, ls Ambiernos son frius i chubiosos i l berano caliente i lhigeiramente húmidos, sendo la temperatura média anual de 14º.[29]

Fauna[eiditar | eiditar código-fuonte]

Perdiç-burmeilha

La dibersidade de speces ye scassa, an special nas zonas ourbanas. Inda assi, l cunceilho apersenta alguas speces cun antresse cinegético cumo la Raposa-burmeilha, Cochino muntés, Rola-quemun, Tordo, Palombo ó la Perdiç-burmeilha.[30] Nas árias berdes de la cidade las speces mais quemuns son ls roedores. Eesiste tamien l Squilo.

Flora[eiditar | eiditar código-fuonte]

Apersenta ua flora algo dibersificada i bastante repartida.[31]

Demografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

De la populaçon de l cunceilho, an 2001, 68 643 pessonas habitában nas freguesies que fázen parte de la cidade i dessas 52 182 pessonas bebian na ária ourbana de la cidade,[2] i 44221 nas bilas de l cunceilho.[32] Staba prebisto qu'até 2010, l cunceilho, atinjisse ua populaçon de 188 178 habitantes.[33] l que nun se berificou, tenendo la populaçon recuado pa ls 158124 habitantes.

La populaçon residente ye custituída por 76 774 andibíduos de l sexo masculino i 81 350 andibíduos de l sexo femenino.

La cidade ye a 13ª maior de l paíç, an populaçon residente.[34]

Eiboluçon de la populaçon de l cunceilho de Guimaráes (1801 – 2011)
Eiboluçon de la populaçon de la cidade (1864 – 2001)

Freguesies i ourganizaçon admenistratiba[eiditar | eiditar código-fuonte]

Mapa de las freguesies de Guimaráes

Ne l cuntesto de políticas sub-regionales de zambolbimiento i de mobelidade, ye nembro de la Grande Ária Metropolitana de l Minho, custituída por 13 munecípios, que ne l sou total cuntabelizan 798 043 habitantes an 2001, sendo tamien la maior cidade i cunceilho de la subregion de l Bal de l Abe que por si solo alberga 509 969 habitantes (2001), sendo inda la sede de la Associaçon de Munecípios de l Bal de l Abe. Pertence inda al Çtrito de Braga.

L cunceilho ye cumprendido por 69 freguesies, sendo 28 freguesies classeficadas cumo Árias Mediamente Ourbanas (AMU), tenendo 1 l statuto de bila i las restantes 41 freguesies categorizadas cumo Árias Predominantemente Ourbanas (APU), sendo que dessas freguesies, 8 ténen l statuto de bila i 20 son total ó an parte anseridas na cidade.[35]

Freguesies cun statuto de bila[eiditar | eiditar código-fuonte]
Parque de la Bila de Brito
Capielha de San Torcato
Freguesies anseridas na ária ourbana de la cidade[eiditar | eiditar código-fuonte]
Restantes freguesies predominantemente ourbanas[eiditar | eiditar código-fuonte]
Freguesies mediamente ourbanas[eiditar | eiditar código-fuonte]
Geminaçones[eiditar | eiditar código-fuonte]

Guimarães ten ls seguintes acuordos de geminaçon:[36]

Sociadade[eiditar | eiditar código-fuonte]

Culidade de bida[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Toural eiluminado a la nuite, fazendo refréncia al statuto de Património Mundial ostentado pula cidade.

Cunsidrada, pul jornal Spresso, cumo a 2ª cidade cun melhores cundiçones para se bibir,[37] ye assi i todo tamien la segunda cidade mais poluída de l paíç.[38]

An 2004, la rede d'abastecimiento de auga cobria 89% de la populaçon, sendo prebisto pula cuncessionária Bimágua qu'an finales de 2006 la cobertura atingisse 95% de la populaçon.[39] L'abastecimiento de auga era fornecido na afetabidade a cerca de 70% de la populaçon.

La cobertura de la rede de saneamiento básico doméstico pública era, an 2001, de 63,5% de la populaçon (prebisto pula Bimágua qu'atinja ls 80% an 2006),[39] sendo que 47% de ls alojamientos fameliares se ancontrában lhigados al sistema público, anquanto 49% se ancontraba lhigada la sistemas particulares (percipalmente fossas séticas) i 1,1% nun possuía qualquiera sistema de sgotos.

L'acesso, an 2001, la staçones de tratamiento d'augas residuales era de 67,5%.

Na recolha i tratamiento de resíduos, l'acesso de la populaçon era de 100%.

Assi i to, alguns defenden que la cidade, cunjuntamente cun outras cidades de l Çtrito de Braga, ténen crecido "desordenadas i inestéticas, sujeitas la políticas de beton promobidas pulas outarquias respunsables".[40]

Quemunicaçon social[eiditar | eiditar código-fuonte]

Amprensa scrita[eiditar | eiditar código-fuonte]

Guimaráes fui la quarta cidade de ls paíç la çpor de jornales,[41] cul "Azemel Bimaranense" fundado an 1822 i cuja publicaçon, possiblemente, treminou culs acuntecimientos de la Bilafrancada.[42] Assi i to, solamente a partir de 1856 ye qu'este tenerie seguimiento, cul aparecimiento de bários jornales lhocales, de ls quales l purmeiro a ser publicado, fui "La Tejeira de Guimaráes".[41] Na atualidade ls jornales son:

Rádios[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ne l cunceilho to eisisten solamente dues rádios, ambas sedeadas na cidade. La Rádio Fundaçon eimite an 95.8 FM. La Rádio Santiago eimite an 98.0 FM. Refira-se inda la Rádio Ounibersitária de l Minho, sedeada an Braga,[43] qu'eimite an 97.5 FM pa ls pólos de la Ounibersidade de l Minho de Braga i Guimaráes.[44] Todas possuen inda eimisson pula Anterneta.

Telebison[eiditar | eiditar código-fuonte]

La Guimarães TV eimite on-lhine zde 24 de Júnio de 2007,[45] fruito de l'eniciatiba de la cámara municipal i de l Cybercentro,[46] sendo ls sous cuntenidos trasmitidos ne l canhal Region Norte TV, na plataforma por cabo de la TVTEL.[47]

L canalguimaraes.com Arquibado an 2010-04-20 ne l Wayback Machine., qu'ampeçou las sues sue eimissones an Márcio de 2010, ye l mais recente canhal de telebison bie anterneta de Guimaráes, propiadade de la CINEREPUBLICA, CRL, i resultou de ls sfuorços de la Associaçon de Socorros Mútuos Artística Bimaranense, ua de las mais antigas associaçones bimaranenses, cun sede na Rue de Gil Vicente, an pleno centro de la cidade de Guimaráes.

L canalguimaraes.com afirma-se cumo un canhal lhibre i ouriundo de la sociadade cebil, bisando la bitalizaçon de la bida pública, social i cultural, recusando-se a la tutela pública ó de quaiquer outros poderes fáticos.

Çporto[eiditar | eiditar código-fuonte]

Pabilhon Multiusos durante ls Campeonato Ouropeu Ounibersitário de Basquetebol 2006

Guimaráes ne ls radadeiros anhos, assistiu a la custruçon de bários eiquipamientos çportibos, maioritariamente anseridos na Cidade Çportiba, cumo l Multiusos de Guimaráes, Piscinas de Guimarães, Pista d'atletismo Gémeos Castro (que serben maioritariamente la populaçon de la cidade) ó la pista de cicloturismo.

De la Cidade Çportiba, salienta-se la l nuobo Multiusos de Guimaráes, situado na beiga de Creixomil, junto a ua de las percipales antradas rodobiárias i a a circular ourbana. Cun ua capacidade mássima de 2856 lhugares na nabe central, yá acuolheu bárias cumpetiçones de nible anternacional, cuncertos, cungressos i feiras.[48]

Relatibamente acerca de l pabilhon multiusos, las Piscinas de Guimaráes, son cumpuostas por trés piscinas anteriores calecidas, sendo ua deilhas de 25m i las restantes dedicadas a la daprendizaige i bebés i dues piscinas steriores. Çpone inda, dun ginásio, gabinete de massaiges, antre outros serbícios.[49]

Mesmo la sou lhado ancontramos la Pista de atletismo Gémeos Castro, cun 8 corredores an piso sintético i bancada cun capacidade para 1200 pessonas.[50]

La pista de cicloturismo Guimaráes-Fafe, resultado de l'aprobeitamiento parcial de la zatibada, an 1986, lhigaçon ferrobiária la Fafe, fazendo esta la lhigaçon de la cidade a la cidade i cunceilho de Fafe, cumprendendo ua stenson de 14,1Km,sendo assi un eicelente traçado para percursos cicloturísticos ó pedestres, maioritariamente feito pul meio de montes i campos agrícolas. L purmeiro troço abriu an 1996, ne l cunceilho de Fafe i tenie la stenson de 6 Km, sendo abierto l troço bimaranense an 1999, formando assi l'atual percurso antermunicipal.[51]

Todos estes eiquipamientos son geridos pula Coperatiba Municipal Tiempo Lhibre, que gere inda, al abrigo dun acuordo cul Menistério de la Eiducaçon, seis pabilhones gimnodesportibos anseridos an scuolas, quatro deilhes de las bilas de Pebidén, Lhordelo, Moreira de Cónegos, Ronfe i ls restantes nas freguesies de Creixomil i Urgezes anseridos na malha ourbana de la cidade.[52]

Anstituiçones çportibas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Stádio de l Bitória Sport Clube

L clube mais amportante i coincido de l cunceilho ye l Vitória Sport Clube, sedeado na cidade, i ambora participe an mais modalidades, ye coincido specialmente pul futebol, adonde stubo 48 épocas cunsecutibas na purmeira debison pertuesa até la época de 2005/2006, tenendo çcido durante ua época a la Lhiga de Honra. Agora stá de regresso la Lhiga Bwin, tenendo garantindo la sue promoçon a ua jornada de l fin de l campeonato. Na época de 2007/2008 garantiu, pula purmeira beç na sue stória, l'apuramiento pa a 3ª pré-eliminatória de la Lhiga de ls Campeones.

Tamien ne l futebol subressai-se l Moreirense Futebol Clube, de la bila de Moreira de Cónegos, que cumpetiu recentemente na purmeira debison pertuesa.

Outros clubes çportibos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Eiquenomie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ten ua antensa atebidade eiquenómica, specialmente nas seguintes atebidades: fiaçon i tecelaige de algodon i lhino, cutelarie, curtumes, quinquilharie i artesanato (ouribesarie, faianças i bordados).

Setor primairo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ne l setor primairo, l tierra ye maioritariamente acupado por culturas forrageiras i prados temporairos, seguido de culturas cerealíferas i benie. Al cuntrairo de la region de l Abe, adonde las pastaiges i prados permanentes acupan 3 529 heitares, ne l cunceilho solo 54 heitares son acupados dessa mesma forma.

Setor secundairo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cunceilho antegrado ne l bal de l Abe, zona que se carateriza storicamente pula sue fuorte andustrializaçon, nomeadamente na andústria trasformadora i ne l setor téxtil.

Setor terciairo[eiditar | eiditar código-fuonte]

La maiorie de serbícios cuncentra-se na cidade i bilas.

Avepark[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Avepark

Situado antre la bila de las Caldas de las Taipas i la freguesie de Barco, cumo pólo de l Abe de l Parque de Ciéncia i Tecnologie de l Porto adonde an parcerie cula Ounibersidade de l Minho, se prebé tamien l'anstalaçon, ne l ámbito dua candidatura efetuada a la Ounion Ouropeia, de l purmeiro Centro Ouropeu de Eiceléncia an território nacional (l Anstituto Ouropeu de Eiceléncia an Angenharie de Tecidos i Medecina Regeneratiba).[53]

Trasportes i quemunicaçones[eiditar | eiditar código-fuonte]

Outomotora,mobida la diesel, parada na Staçon de Guimaráes, an Maio de 1996.

Ye serbida por ua rede biária, tenendo la cidade cumo centro i nuolo de bárias bias antre las quales se puode salientar las outo-stradas A7 (Póboa de Barzin - A24 Bila Pouca de Aguiar) i A11 (Sposende- A4 Castelones (Penafiel), permitindo assi a chegar a la cidade de l Porto, afastada 55,9 Km, an 43 minutos, i a la cidade de Lhisboua, a la çtáncia de 365,2 Km, an 03h41n[2] i an 20 minutos a la cidade de Braga, permitindo assi la sue plena antegraçon ne ls circuitos eiquenómicos nacionales i ouropeus. L cunceilho ye inda serbido pulas estradas nacionales 101, 105, 106 i 206.

Carreira de ls TUG
dues outomotoras UME3400, paradas na Staçon de San Bento, Porto.

L cunceilho de Guimaráes, la nible de trasporte ferrobiairo, ye serbido pula Lhinha de Guimaráes cobrindo 5,9% de las freguesies i 12,7% de la populaçon, sendo la çtáncia média de las freguesies nun serbidas por este trasporte, de 5,8 Km.[2] Esta lhinha beneficiou dua renobaçon recente que passou pula redificon de staçones i apeadeiros, eiletrificaçon de la lhinha i sou alargamiento para Bitola eibérica, bien cumo la cumpra de outomotoras UME3400.[54]

Ls trasportes públicos cobren 97,1% de las freguesies correspondente a 98% de la populaçon. La rede de trasportes ourbanos, atualmente cuncessionada als TUG, sirbe 23 freguesies la que corresponde 33,8% de las freguesies ó 50,9% de la populaçon. Las praças de táxis cobren 63,2% de las freguesies ó 82,3% de la populaçon.[2]

An Setembre de 2005 passában diariamente, pula cidade, cerca de 120 000 biaturas.[55] Este tráfego proboca bários cungestionamientos, specialmente nas horas de punta, nas árias centrales de la cidade i na N 101, antre Guimaráes i Caldas de Taipas.[56]

Eiducaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

La cidade de Guimaráes possuí baries scuolas públicas i pribadas de jardines d'anfáncia, ansino primairo, ansino básico i secundairo.

La taxa d'analfabetismo era, an 2001, de 7,4%, ambaixo de la média nacional i de l Norte de l paíç que éran de 8,9% i 8,3%, respetibamente.

Ansino superior[eiditar | eiditar código-fuonte]

Eesisten dues anstituiçones d'ansino superior na cidade: la Ounibersidade de l Minho i la Scuola Superior Artística de l Porto.

L total d'anscritos nas anstituiçones d'ansino superior público i pribado fui, ne l'anho lhetibo de 2007-2008, de 15 718 pa la Ounibersidade de l Minho (ne l total d'alunos an Braga i Guimaráes) i de 74 alunos ne l pólo de Guimaráes de la Scuola Superior Artística de l Porto.[57]

Campus de Azurén

Ls prainos ouriginales, pa la criaçon de la Ounibersidade de l Minho, apuntában pa l'anstalaçon dun campus único na bila de Caldas de las Taipas, assi i todo rezones políticas lhiebórun a la debison de l'ounibersidade antre las cidades de Braga i Guimarães.[58] Guimaráes recebiu na época lhetiba de 1977-78, ne l Palácio de Bila Flor (atual centro cultural), parte de ls cursos de l'anton recén criada Ounibersidade de l Minho. Las anstalaçones defenitibas de la Scuola de Angenharie fúrun einouguradas an 1989 ne l'atual Campus de Azurén, adonde hoije an die se lheciona ls cursos de arquitetura, geografie, zeign i marketing de moda i la maiorie de ls cursos de angenharie.

La stenson de la Scuola Superior Artística de l Porto, anstituiçon pertencente al Ansino Politécnico, ancontra-se bocacionada pa la formaçon académica na ária de las artes. Eiqui ampeçou la sue atebidade ne l'anho lhetibo de 1983-84, zeignada anton cumo Coperatiba de Ansino Superior Artístico Arble, na sede de la Associaçon Cultural i Recreatiba Cumbíbio, ne l ámbito dun protocolo antre estas dues anstituiçones. Trasferiu-se pa l'atual eidifício ne l'anho lhetibo seguinte.[59]

Monumiento al Triato, na Alameda de San Dámaso.

Mumadona Dies, fundadora de la cidade, ten ua státua an sue houmenaige na praça homónima. Queda ne l spácio adonde fúrun demolidos ls inacabado feturos Paços de l Cunceilho. Fui ouferecida por António de Oliveira Salazar i la sue outoria ye de Álvaro Brée. Fui einougurada, cunjuntamente cula praça i l'atual tribunal, an Júnio de 1960, pul anton Persidente de la República, Almirante Américo Thomaz. Fui recentemente mudada de posiçon.

L Monumiento al Nicolino, de l'outoria de José de Guimarães, fui einougurado a 25 de Janeiro de 2008.

  • Martines Sarmiento
  • Centenário de l'eilebaçon de Guimarães la cidade
  • Abel Salazar
  • Cunde de Arnoso
  • Alberto Sampaio
  • Grabador Molarinho

Bimaranenses eilustres[eiditar | eiditar código-fuonte]

Alberto Sampaio

Ls habitantes de Guimarães son chamados de Bimaranenses. Çtacamos alguns d'amportança reconhecida, an bárias árias:

Refréncias

  1. 1,0 1,1 «Censos 2011». Anstituto Nacional de Statísticas (an pertués). Cunsultado an 23 de dezembre de 2011 
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 «Caraterizaçon Sócio-Eiquenómica de ls Cunceilhos – Guimarães» (PDF). Direçon Giral de l Ourdenamiento de l Território i Zambolbimiento Ourbano (an pertués). Cunsultado an 21 de nobembre de 2006. Cópia arquibada (PDF) an 7 de outubre de 2006 
  3. «Portal de l Anstituto Nacional de Statística; Populaçon residente (N.º) por Lhocal de residéncia, Sexo i Grupo etairo (Por ciclos de bida)». Anstituto Nacional de Statísticas (an pertués). 2009. Cunsultado an 1 de júnio de 2011 
  4. Wilder, Charly (9 de janeiro de 2011). «The 41 Places to Go in 2011». The New York Times (an anglés). Cunsultado an 25 de janeiro de 2011 
  5. Reis, António Matos (1996). «L Foral de Guimaráes - purmeiro foral pertués - lo cuntributo de ls burgueses pa la fundaçon de Pertual» (PDF). Guimarães. Revista de Guimarães (106): 55-77. Cunsultado an 27 de dezembre de 2006. Cópia arquibada (PDF) an 8 de maio de 2005 
  6. 6,0 6,1 Oliveira, Catarina. «Pesquisa de Património - Rue de D. João I - detalhe». IGESPAR (an pertués). Cunsultado an 21 de dezembre de 2010 
  7. «Cidades Pertuesas». INE (an pertués). 2002. Cunsultado an 3 de outubre de 2006. Cópia arquibada an 31 de outubre de 2005 
  8. «Pesquisa de Património - Eigreija de Nuossa Senhora de la Oulibeira - detalhe» (an pertués). IGESPAR. Cunsultado an 8 de maio de 2007 
  9. «Pesquisa de Património - Eigreija de San Miguel de l Castielho - detalhe» (an pertués). IGESPAR. Cunsultado an 8 de maio de 2007 
  10. Martins, A. «Pesquisa de Património - Staçon arqueológica de la Peinha - detalhe». IGESPAR (an pertués). Cunsultado an 23 de janeiro de 2010 
  11. Martins, A. «Pesquisa de Património - Lhápide de las Taipas (Ara de Trajano) - detalhe». IGESPAR (an pertués). Cunsultado an 23 de janeiro de 2010 
  12. Rocha e Costa, A. (22 de abril de 2005). «Státuas de Guimarães - D. Fonso Heinriques». Guimarães. O Povo de Guimarães (an pertués) 
  13. «Gobierno scolhe Guimarães para ser candidata la Capital Ouropeia de la Cultura an 2012». Público (an pertués). Cunsultado an 19 de outubre de 2006 
  14. «European Capitals of Culture-Future Capitals». Comisson Ouropeia (an anglés). Cunsultado an 19 de outubre de 2006. Cópia arquibada an 19 de outubre de 2006 
  15. «Maribor Nominated for 2012 European Culture Capital». Departamiento de quemunicaçon de l gobierno slobeno (an anglés). Cunsultado an 17 de júnio de 2007. Cópia arquibada an 18 de júlio de 2007 
  16. 16,0 16,1 de Sá, Fernando Seara; Figueiredo, Raul Roque; Lima, Alexandre Coelho; Roque, Manuel Vilhena (2010). Plataforma de las Artes - Resumo de la Mimória Çcritiba (PDF) (an pertués). Guimarães: Pitágoras Arquitectos. p. 3. Cópia arquibada (PDF) an 18 de janeiro de 2012 
  17. «Guimaráes bai tener Centro de Arte Cuntemporánea» (an pertués). Pertual Diário. Cunsultado an 20 de márcio de 2007 
  18. «Nobidades» (an pertués). Associaçon Tertúlia Nicolina. Cunsultado an 24 de maio de 2007. Cópia arquibada an 20 de maio de 2007 
  19. da Silva, Lino Moreira. Nicolinas a "Património Oural i Eimaterial de la Houmanidade" (PDF) (an pertués). Guimaráes: Associaçon Tertúlia Nicolina. Cunsultado an 24 de maio de 2007. Cópia arquibada (PDF) an 13 de júnio de 2013 
  20. «Guimaráes: Crentes peden a la santa "saudinha ne ls uolhos"». Jornal de Amboras. 14 de dezembre de 2005. Cunsultado an 17 de márcio de 2007 
  21. «Museus» (an pertués). Anstituto de ls Museus i de la Cunserbaçon. Cunsultado an 21 de márcio de 2008. Cópia arquibada an 21 de márcio de 2008 
  22. «Museu Paroquial». Paróquia de San Sabastian. Cunsultado an 2 de outubre de 2006 
  23. «CCBF recibe Mençon Honrosa». La Ouficina, coperatiba que gere l Centro Cultural Bila Flor. Cunsultado an 30 de júnio de 2007. Cópia arquibada an 28 de setembre de 2007 
  24. «Biblioteca Itinerante» (an pertués). Biblioteca Raul Brandão. Cunsultado an 2 de febreiro de 2007. Cópia arquibada an 29 de janeiro de 2007 
  25. «Pólos» (an pertués). Biblioteca Raul Brandon. Cunsultado an 2 de febreiro de 2007. Cópia arquibada an 8 de outubre de 2007 
  26. «Serbício de Lheitura al Stablecimiento Presional de Guimaráes» (an pertués). Biblioteca Raul Brandon. Cunsultado an 2 de febreiro de 2007. Cópia arquibada an 6 de outubre de 2007 
  27. (Júlio de 2006, p. 15)
  28. 28,0 28,1 (Júlio de 2006, p. 13)
  29. «Clima» (an pertués). Cámara Municipal de Guimarães. Cunsultado an 31 de outubre de 2007. Cópia arquibada an 12 de nobembre de 2007 
  30. «Fauna» (an pertués). Cámara Municipal de Guimarães. Cunsultado an 8 de nobembre de 2006. Cópia arquibada an 28 de setembre de 2007 
  31. «Flora» (an pertués). Cámara Municipal de Guimarães. Cunsultado an 31 de outubre de 2007. Cópia arquibada an 12 de nobembre de 2007 
  32. «Caraterizaçon Demográfica de l Cunceilho de Guimarães». Cámara Municipal de Guimaráes (an pertués). Cunsultado an 17 de outubre de 2006. Cópia arquibada an 28 de setembre de 2007 
  33. «Enquadramiento Geográfico». Cámara Municipal de Guimaráes (an pertués). Cunsultado an 17 de outubre de 2006. Cópia arquibada an 28 de setembre de 2007 
  34. Soares, Nuno Pires. «UMA POPULAÇÃO QUE SE URBANIZA, Ua abaluaçon recente - Cidades, 2004» (an pertués). Anstituto Geográfico Pertués. Cunsultado an 29 de júnio de 2007. Cópia arquibada an 27 de setembre de 2007 
  35. «Cidade Pertuesa - Guimaráes». INE (an pértues). Cunsultado an 3 de outubre de 2006. Cópia arquibada an 19 de márcio de 2005 
  36. «Storial de las Geminaçones». Cámara Municipal de Guimarães (an pertués). Cunsultado an 5 de janeiro de 2006. Cópia arquibada an 28 de setembre de 2007 
  37. «Classeficaçon Spresso de las melhores cidades pertuesas para bibir an 2008» (PDF) (an pertués). Spresso. Cunsultado an 4 de janeiro de 2008. Cópia arquibada (PDF) an 16 de febreiro de 2008 
  38. «15 cidades sceden lhemite de poluiçon». Spresso. Cunsultado an 4 de janeiro de 2008 
  39. 39,0 39,1 «Bimágua spande redes d'auga i saneamiento». Bimágua (an pertués). 21 de febreiro de 2006. Cunsultado an 15 de setembre de 2006. Cópia arquibada an 8 de outubre de 2007 
  40. «Çtrito de Braga Marcado pul Çleixo Ambiental». CONFAGRI (an pertués). 20 de setembre de 2005. Cunsultado an 8 de nobembre de 2006. Cópia arquibada an 28 de setembre de 2007 
  41. 41,0 41,1 «História da Imprensa Vimaranense». Núcleo de Documentaçon Abade de Tagilde (an pertués). Cunsultado an 20 de janeiro de 2007. Cópia arquibada an 4 de dezembre de 2004 
  42. «Azemel Bimaranense». Núcleo de Documentaçon Abade de Tagilde (an pertués). Cunsultado an 20 de janeiro de 2007. Cópia arquibada an 6 de outubre de 2006 
  43. «Cuntatos». Rádio Ounibersitária de l Minho. Cunsultado an 4 de janeiro de 2008 
  44. «RUM - Rádio Ounibersitária de l Minho». Audiéncia Zero. Cunsultado an 4 de janeiro de 2008 
  45. «Guimarães TV arrinca esta nuite cun eimissones regulares». Rádio Fundaçon. Cunsultado an 3 de janeiro de 2008 
  46. «Guimarães terá canhal de telebison na Net até Júnio». Jornalismo Porto Net. Cunsultado an 3 de janeiro de 2008 
  47. «Guimarães TV chega por cabo atrabeç de la TVTEL». canalguimaraes.com. Diário de Noticias. Cunsultado an 3 de janeiro de 2008 
  48. «Multiusos de Guimaráes - Çcriçon». Coperatiba Municipal Tiempo Lhibre. Cunsultado an 20 de márcio de 2007 
  49. «Piscinas de Guimaráes - Çcriçon». Coperatiba Municipal Tiempo Lhibre. Cunsultado an 20 de márcio de 2007 
  50. «Pista d'atletismo - Çcriçon». Coperatiba Municipal Tiempo Lhibre. Cunsultado an 20 de márcio de 2007 
  51. Sarmento, João; Mourão, Sara. La Pista de Cicloturismo Guimaráes-Fafe — Ouportunidade Perdida pa la criaçon dun Corredor Berde? (PDF). Braga: Ounibersidade de l Minho 
  52. «Cidade Çportiba - Outras Anstalacones». Coperatiba Municipal Tiempo Lhibre. Cunsultado an 20 de márcio de 2007 
  53. «Anstituto Ouropeu an Guimaráes». Universia (an pertués). 1 de márcio de 2006. Cunsultado an 5 de janeiro de 2007. Cópia arquibada an 19 de nobembre de 2007 
  54. «Outomotoras Eilétricas de Bie Ancha de la Série 3400». Trasportes XXI. Cunsultado an 31 de outubre de 2007 
  55. «Guimaráes Bai Retirar Carros de l Centro Stórico até 2007». CONFARIG. Cunsultado an 8 de nobembre de 2006 
  56. «Outomobelistas zespírun na lhigaçon Guimaráes-Taipas». Guimarães Digital. Cunsultado an 8 de febreiro de 2008 
  57. «Anscritos an cursos d'ansino superior por susistema d'ansino» (an pertués). Gabinete de Planeamiento, Stratégia, Abaluaçon i Relaçones Anternacionales. Cunsultado an 21 de janeiro de 2009 
  58. Simões, Joaquim Santos (1994). Zafio Eirrecusábel. Braga: Ounibersidade de l Minho 
  59. «Anstituiçon». ESAP Guimarães (an pertués). Cunsultado an 5 de janeiro de 2007. Cópia arquibada an 6 de janeiro de 2007 

Bibliografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Lhigaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Commons ten ua catadorie cun eimaiges i outros fexeiros subre Guimarães
Poder Lhocal
Cámara Municipal de Guimaráes(an pertués) (an anglés) ((es))
Modelo:Fr, Casfig, Vimágua
Cultura
Guimarães 2012 - Capital Ouropeia de la Cultura, Biblioteca Municipal Raul Brandão, Casa de Sarmento-Centro de Studos de l Património(an pertués) (an anglés), Centro Cultural Vila Flor (an pertués) (an anglés), Cooperativa A Oficina, Cineclube de Guimaráes, San Mamede Centro de Artes i Spetaclos de Guimaráes, Cybercentro de Guimaráes Arquibado an 2008-02-09 ne l Wayback Machine.
Çporto/Lhazer/Tiempos Lhibres
Tiempo Lhibre - Coperatiba municipal
Museus
Museu de la Sociadade Martins Sarmento Arquibado an 2012-01-18 ne l Wayback Machine., Museu de Alberto Sampaio Arquibado an 2012-11-02 ne l Wayback Machine.
Quemunicaçon Social
Canal Guimarães Arquibado an 2010-04-20 ne l Wayback Machine., O Comércio de Guimarães, O Conquistador, Desportivo de Guimarães, O Expresso do Ave, Guimarães Digital, Guimarães TV, Entrevilas Arquibado an 2012-10-24 ne l Wayback Machine., Notícias de Guimarães, O Povo de Guimarães Arquibado an 2011-06-03 ne l Wayback Machine., Rádio Fundação, Rádio Santiago, Reflexo - O Espelho das Taipas, Sport Digital Arquibado an 2005-09-20 ne l Wayback Machine.
Çporto
Atlético Clube de Gonça, Blog do Atlético Clube de Guimarães, Brito Sport Clube Arquibado an 2006-02-10 ne l Wayback Machine., Clube Caçadores das Taipas, Grupo Desportivo e Recreativo "Os Amigos de Urgeses",Grupo Desportivo União Torcatense Arquibado an 2016-03-06 ne l Wayback Machine., Moreirense Futebol Clube, Vitória Sport Clube de Guimarães
Turismo
Zona de Turismo de Guimarães Arquibado an 2005-10-27 ne l Wayback Machine.(an pertués) (an anglés), Turipenha(an pertués) (an anglés), UNESCO – Património Mundial - Centro histórico de Guimarães (an anglés)


Modelo:CunceilhosBraga Modelo:Cunceilhos pertueses cun mais de 100 mil habitantes