Reino de la Galízia

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
(Ancaminamiento de Reino de la Galiza)
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!

L Reino de la Galiza (seclo V - 1833) fui ua antidade política ne l noroeste de la Península Eibérica. La sue stenson territorial, einicialmente de proporçones mui maiores a la atual Galiza, fui eiboluindo al lhongo de ls seclos.

Território i Cunceito[eiditar | eiditar código-fuonte]

La Gallaecie passou de ser ua porbíncia romana a albergar un reino pulas manos de l suebos; çtacados outores coetáneos a la fin de la dominaçon romana falában dua Gallaecie que possuía proporçones mui maiores que la atual Galiza, cujos lhemites permanécen praticamente antatos até l seclo XII, momiento ne l qual Pertual parou de pertencer a la Galiza i reino de Lhion, para cobrar personalidade própia.

L território de la Galiza nesta época (seclos IV-V d.C) aparece relatada por numerosos outores de la época, assi l storiador i teólogo galaico-romano Paulo Orósio, la ampeços de l seclo V d.C., splica na sue obra Storiarun que Cantabri eit Astures Gallaecie probinciae portio sunt[1], esto ye, Cántabros i Astures fázen parte de la porbíncia de la Galiza, eideia que l cronista bracarense Idácio reflete de eigual modo na sue Crónica an meados de l seclo V d.C, adonde chama Campus Gallaeciae (Campos de la Galiza) a la grande prainada coincida hoije cumo Tierra de Campos, na atual Castielha-Lhion. Posteriores outores cumo Santo Isidoro, ne l seclo VII cuntinan a fazer finca-pie na stenson de la Galiza, yá sob l domínio besigodo assi na sue obra Etymologiae matiza que "Asturia i Cantabria, son regiones sitas na Galiza", regiones partes sunt probinciarun (?) sicut in Gallicia; Cantabria, Asturia.[2]

Escudo de l reino de la Galiza eilustrado an L´armorial Le Blancq. Bibliothèque nationale de France. 1560.

Ls outores pónen de relebo la polissemia de l cunceito, por un lhado ua Galiza ampla, ua porbíncia romana que ancluía l território cumprendido antre Fisterra até a la atual La Rioja, adonde se ancuntrában galaicos, astures, cántabros, baceos i outros pobos, i por outro lhado la Galiza propiamente dita, l território que nun sendo nin ástur nin cántabro, staba habitado (antre outros) puls galaicos, i que le darie l nome a to l noroeste peninsular até al seclo XII.

Cula chegada de ls suebos zde la Ouropa central an 411 d.C.[3], la Galiza para de ser ua porbíncia romana (Gallaecie)[4], para se tornar finalmente nun reino cula corte fixada an Braga, un reino que ls suebos tentarian depressa acrescentar pul sul a la custa de l Ampério Romano, ancorporando al sou domínio i de jeito permanente buona parte de la parte de la porbíncia romana de Lusitánia, chegando a fazer-se temporalmente cula capital, Emerita Augusta (Mérida)[5], , i tornou-se nun reino cun capital an Braga. Un reino que ls suebos tentarian acrescentar pul sul a la custa de l Ampério Romano, ancorporando al sou domínio i de modo permanente, buona parte de la parte de la porbíncia romana de la Lusitánia, chegando a fazer-se temporariamente cula capital, Emerita Augusta (Mérida), que finalmente serie abandonada.

Passado la batailha de Bouillé an 507, ls besigodos son spulsos de la Gália (fuora la Setimania) puls francos, sob l comando de Clóbis I.

Depuis de l seclo VI, l nome de Spania (Spanha) benerie perder l seneficado geográfico que tenie até anton, para chamar l território gobernado puls besigodos. Al mesmo tiempo, "Galécia" (Galiza) tornar-se-iba l nome de l território gobernado puls reis suebos. La Península Eibérica quedaba repartida assi an dues antidades admenistratibas, Spania i Galécia , mantendo-se durante de l mesmo modo durante mais de cinco seclos.

L fin de las monarquias sueba i bisigoda nun cambiarie yá esta nuoba nomeaçon de la Península Eibérica, que quedaba partilhada assi an dues antidades geográficas, Spánia (Spanha) i Gallaecie (Galiza), mantendo-se de l mesmo jeito durante mais de cinco seclos. Éran assi ousadas fórmulas tales cumo Galletian eit Ispanian[6],Spaniae eit Galiiciae[7], Spaniis eit Gallicis regionibus[8], persentes al lhongo de to la Eidade Média.[9].

Ne l ampeço de l seclo XII, la ampla Galiza ampeçou a fragmentar-se, nomeadamente an 1108 cula andependéncia de Pertual, i que acabarie por scluir Lion (cun Astúrias i Stremadura) i la Castielha, tornando-se an reinos própios. La finales de l seclo XII, Galiza, Lhion, Castielha i Pertual yá éran reinos defrentes.

La ourige de l reino[eiditar | eiditar código-fuonte]

La ourige de l reino ancontra-se ne l seclo V d.C., quando ls suebos definitibamente se assentan na antiga porbíncia romana chamada Galécia. Estes, ancabeçados pul sou rei, Heirmerico (que assinara un foedus cul amperador romano Honorio, pul qual les cuncedie la soberanie, ó seia, a total andependéncia de Roma), fixarian la sue corte na antiga Bracara Augusta, criando assi l que se chamarie regnun sueborun, regnun galliciense ó Reino Suebo, ampeçando l sou reinado an 409. An 449, l purmeiro rei suebo nacido na Galiza, Requiário I (filho de Réquila I, nieto de Heirmerico), decide cumberter l reino an católico, al eigual que la maiorie de la sue populaçon, inda que de 465 la 550 tornar-se-iba al arianismo.


Nun seclo mais tarde, las defrenças antre ls natibos galaicos i ls suebos ampeçarian a zaparecer, i este fato tenerie cumo resultado que ls outores cuntemporáneos se refiran al reino nesse momiento cumo Galliciense Regnun[10], i als reis andistintamente cumo Regen Galliciae[11], Rege Sueborun ó Galleciae totius probinciae rex[12], mesmo ls bispos cumo Martico de Dume seran reconhecidos cumo eipiscopi Gallaecie[13]. Todo esto propicia que ne l seclo VI d.C., puodamos yá falar de la eisisténcia de l Reino de la Galiza.

L reino de la Galiza na monarquia bisigótica[eiditar | eiditar código-fuonte]

An 585, Lheobigildo, rei bisigótico de Spania i Setimania, cunsegue acabar cula andependéncia política que ls reis suebos mantibírun na Galiza zde 409, derrotando l redadeiro rei suebo, Andeca. Zde essa altura, l território de la chamada anton Galécia, passa a fazer parte de la órbita de poder de Toledo, donde ls monarcas bisigóticos eisercian l sou poder depuis de séren spulsos de la Galia puls francos. L período de gobierno bisigótico na Galiza nun supós nanhue mudança brusca, de modo que, fuora las dioceses situadas na Lhusitánia, las dioceses galegas cuntinórun a zambolber la sue atibidade cun normalidade, mantendo-se atibas las dioceses de Braga, Porto, Tui, Eirie, Britonia, Lugo, Ourense, Astorga, Coimbra, Lamego, Biseu i Idanha.

La ourganizaçon territorial heirdada de seclos anteriores nun mudou, i mesmo las eilites culturales, tanto relegiosas cumo aristocráticas, aceitórun ls nuobos monarcas, que anque tenéren la sue corte an Toledo, assumian l cuntrolo político de trés antigos reinos; Spanha, Setimania i la Galiza; assi, ne ls cuncílios relegiosos, cumo de Toledo an 589, stában persentes eipiscoporun totius Spaniae, Galliae eit Gallaetiae[14] ó seia, bispos de to Spanha, Galia i Galiza, esta cuncepçon tripartita ancontra-se al lhongo de l gobierno bisigótico zde 585, defrenciando mediante dibersas fórmulas las trés antidades bisigóticas ne ls decumientos cumo; fines Spanie, Gallie, Gallecie[15] ó Spaniae eit Galliae bel Gallitiae[16], antre outras. Neste cuntesto, çtaca-se la figura de San Fruituoso de Braga, bispo galaico de ascendéncia bisigótica, famoso pulas numerosas fundaçones lhebadas a cabo por el an to l oucidente peninsular, quaije siempre an lhugares scondidos nas muntanhas i mesmo nas ilhas, subressaindo-se la sue austeridade.

Las derradeiras décadas de la monarquia bisigótica fúrun de marcada decadéncia, debido, an buona parte, a la reduçon de l comércio cun ua amportante reduçon de la circulaçon monetária, cunsequéncia direta de la amposiçon de l poder muçulmano la percípios de l seclo VIII ne l mediterráneo sul. La Galécia ber-se-a la afetada pulas mesmas pautas. Fui anton que San Fruituoso denunciou un stado generalizado de retrocesso cultural, perda de la dinámica de tiempos atrás, i an seguida abrolhou un cierto grau de çcontentamiento ne l alto clero galaico. Assi, ne l X Cuncilio de Toledo, an 656, Fruituoso, pertencente la círclos de poder bisigóticos, assumiu la cadeira metropolitana de Braga, acuntendo esto a la prébia renúncia de l sou titular Potamio, quien ademales reconhecie splicitamente la crise de la bida eclesiástica. Na mesma ocasion, ls eilhi reunidos anulában l testamiento deixado pul bispo Recimiro de Dume, pus nel doaba las riquezas de la diocese-mosteiro als pobres.

La crise final bisigótica remontarie al reinado de Égica. Este monarca declarou heirdeiro al sou filho Witiza i yá an bida associou-lo al trono, an 698, ambora la lhei bisigótica oubrigasse a la eileiçon dun nuobo rei i nun a la trasmisson heireditária. Dita associaçon cunsistiu an antregar-le l gobierno de la Galiza, eisercendo cumo rei cun capital an Tui. Witiza eirie ser rei de la Galécia pul menos até a la muorte de l sou pai, l que supone ua situaçon nuoba nesta etapa final i cunflituosa de la monarquia bisigótica, eibidenciando la atibidade política que la Galiza cunserbaba cien anhos depuis de l fin de la monarquia sueba. An 702 cula muorte de Égica, Witiza assume tamien l gobierno de Spania, trasladando-lo la Toledo adonde gobernarie até 710. Depuis de la sue sue muorte, un setor aristocrático bisigótico ampediu la chubida al trono de l sou filho Áquila, ampondo pula fuorça la Rodrigo, l que supós un cunflito cebil antre ls sous partidários i ls de ls filhos de Witiza. Será an 711 quando ls einimigos de Rodrigo cunseguiran que un eisército muçulmano cruze l streito de Gibraltar i apersente batailha la Rodrigo an Guadalete, adonde este ye derrotado, fato que marca l fin de l gobierno bisigótico an Spania, i que terá ua trascendéncia stórica total para las dues restantes antidades políticas: Galécia i Setimania.

An 715, Abd al-Aziç ibn Musa casa-se cula biúba de Rodrigo, de nome Eigilona antitulada reginan Spanie[17], cunfirmando la cuntinidade dinástica, trasferida assi lhegitimamente al gobernador muçulmano. Cun este fato, ls gobernantes muçulmanos cunsiderórun-se politicamente cuntinadores de l anterior stado i assumiran ls atributos detidos antes puls reis bisigóticos de Toledo. Desta forma, cula cunquista de to la Spania puls muçulmanos, para alhá de las sues frunteiras, ls emires cordobenses serien coincidos cul títalo de rex Spanie[18]. A partir desse anstante ampeça ua nuoba cuncepçon geográfica, pus Spanha bai ser l nome cul qual se zeigne l território muçulmano, i Galiza al território crestiano. Assi, l storiador Al-Maqqari deixa claro la stenson de l domínio muçulmano al referir-se a la cunquista de ampeços de l seclo VIII:

Nun quedou lhugar sin dominar an Al-Andalus se scetuamos parte de la Galécia.

La formaçon de la nuoba monarquia na Galécia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Passado la queda de las porbíncias de Spania an 711, i de la Setimania an 719, sob domínio muçulmano, la Galécia fui la antidade admenistratiba na península eibérica cun menor persença muçulmana, mantendo las sues struturas sócio-eiquenómicas heirdadas de l passado galaico-romano i suebo. Assi, este território de l Mar Cantábrico até l riu Douro, que yá fura pouco lhigado al gobierno bisigótico zde Toledo, nin al sou heirdeiro político l Emirado Omíada de Córdoba, an redadeira anstáncia submetido la Damasco. La decadéncia i l final zaparecimiento de l stado bisigótico, supós un bazio de poder central, propiciando que ls nobres lhocales galegos, asturianos i bascos de l momiento, eimergessen cun fuorça zde ls sous senhorios, que tentaran acrescentar bien pula bie de la diplomacie, mediante patos i casamientos, bien cumo pula bie de las armas, percurando ampor-se delantre ls demales.

An cuntreste, i anque de la aparente cumbulson política de ampeços de l seclo VIII, la rede eclesiástica galega nun sofriu alteraçones demasiado perfundas, i anquanto las Astúrias cuntinórun a carecer de sé eipiscopal até finales de l seclo IX, la Galiza mantebe ua total cuntinidade relegiosa zde la época galaico-romana, pul menos an trés dioceses: Lhugo, Vritonia-Mondonhedo, i Eirie, adonde ls sous bispos residiran ininterrutamente nas sues respetibas sés, i nominalmente noutras cinco: Braga, Ourense, Tui, Lhamego i Dume. De cierto , delantre la ansegurança político-relegiosa, ls bispos destas dioceses residiran noutras sés, aliás an Lhugo acuolhírun temporariamente ls bispos de Braga i Ourense, na diocese de Eirie ls de Tui i Lhamego, i an Britonia-Mondonhedo l de Dume.

Este cuntesto ye de defícel anterpretaçon stórica pula caréncia dua documentaçon própia de la época (seclos VIII i IX). La purmeira mençon a ua personaige cun atribuiçones senhoriales passado de la derrota bisigótica, ancontra-se nun decumiento de 812 chamado Testamentun Regis Adefonsi (testamiento de l rei Afonso) l qual çcribe un nobre de nome Pelágio( Pelagius), que tenerie lhutado na region de Astúrias nua rebuolta contra l poder muçulmano an Cobadonga, possiblemente senhor de l território adonde queda Cangas de Onís, adonde tenerie bibido an meados de 710, sendo l ciclo de crónicas de Afonso III que l çcribe cun maior detalhe, anque a ser posterior.

Nas crónicas cumo la de Bizantino-arábigo ó la Crónica Moçárabe, redigidas an 741 i 754 respetibamente, nun se menciona nin la figura de Pelágio, nin la sue rebolta an Cobadonga, l que segundo outores atuales pónen an dúbeda seriamente la relebáncia ó la própia eisisténcia de l mesmo Pelágio i de l mito de Cobadonga. Las alusones muçulmanas la esta rebelion, assi ne l Ajbar Machmua diç-se: "Ls galegos, aprobeitando la cuntenda cebil antre ls muçulmanos ne ls meados de l seclo VIII, sublebórun-se contra l eislan i apoderórun-se de to l çtrito de Astúrias", tamien Al-Maqqari faç mençon a esto: "Diç Isa bien Ahmad Al-Razi que an tiempos de Anbasa bien Suhain Al-Qalbi, argueu-se an tierras de Galiza un asno salbaige chamado Belai", sin bien ye cierto que estas, bien cumo las crónicas crestianas, fúrun scritas hai mais de seclo i meio depuis destes supostos acuntecimientos.

Las refréncias mais çcritibas deste nobre chamado Pelagius, chegan la finales de l seclo IX, adonde son numerosas las ouriges que se le adjudican zde las tardies crónicas crestianas. Para la Crónica Albeldense, Pelágio era nieto de Rodrigo, derradeiro rei bisigótico de Toledo, para la Crónica Rotense fui scolhido an cunciliun puls própios astures cumo oubrigaba la lhei eiletiba bisigótica, i para outras fuontes fui mesmo çcendente de l própios Lheobigildo i Recaredo ó filho de l duque besigodo, Fáfila. An qualquier causo, l solo que se puode afirmar ye que la figura de Pelágio, cumbertida an mito, possiblemente se baseou nun de ls muitos senhores crestianos de la Galécia nesse momiento, tenendo ua relebante amportança ne l chamado Reino de ls Astures la ampeços de l seclo VIII, zde la sue modesta corte an Cangas de Onís, algo que nun entra an zacordo cul relato de l muçulmano Al-Maqqari que l çcribe cumo: "un anfiel chamado Belai, natural de Astúrias na Galécia". Este serie sucedido pul sou filho chamado Fáfila, mas por cúrtio spácio de tiempo.

Ourige i cunsulidaçon de l Regnun Christianorun[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cula muorte de Fáfila, las crónicas afonsinas relatan la antrada dun senhor territorial chamado Afonso, de ourige cántabra, que se tenerie casado cula armana de Fáfila ampliando cun esto ls sous domínios. Assi l pequeinho reino/senhorio ampeçado por Paio medra pula bie matrimonial perdendo la sue cundiçon stritamente astur, para ser ua antidade adonde l caráter crestiano, i subretodo l mesmo quadro geográfico, serien ls puntos de ounion antre estes senhores cántabro-astures que eirien acrescentando i unificando cun outros territórios l sou própio domínio. Passamos assi dun pequeinho reino/senhorio ne l ouriente asturiano, a un território maior que será cul tiempo outoproclamado cumo Regnun Christianorun, ó reino de l Crestianos, pus fui l fator relegioso, lhibre de bassalaige dreita la Córdoba, un amportante pretesto para la antegraçon de l defrente pobos de to la Galécia.

Las crónicas splican esta spanson territorial por meio "repoboaçones", sugerindo que Afonso I, repobou: "Astúrias, Primorias, Lhiébana, Trasmiera, Sopuerta, Carranza, Bardulia i la parte marítima de la Galiza". Mas, la análeze arqueológica i documental ten demunstrado an datas recentes que to l norte i noroeste peninsular fui habitado siempre pulas mesmas gientes, lhougo, debemos perceber tal afirmaçon nun cumo ua repoboaçon de gientes subre ua tierra zabitada, senó cumo un ourdenamiento sob un poder senhorial, ye dezir sob la sfera de anfluéncia de Afonso I subre uns territórios que bibian a la borda dua outoridade statal superior.

An 757 Afonso I ye sucedido pul sou filho Froila, passado este assassinar l sou armano Bimara nas çputas por heirdar l trono paterno. Este acrescientou ls domínios de ls sous progenitores para alhá de la cordilheira Cantábrica, tenendo de fazer frente la numerosas reboltas, pus nun todos ls nobres galegos aceitórun la sue outoridade, cumo mostra la redaçon rotense de la Crónica de Afonso III adonde diç:

"Als pobos de Galiza, que contra el se rebelórun, benceu-los i submetiu a to la porbíncia la fuorte debastaçon."

Depuis de onze anhos de gobierno, Froila ye assassinado por un setor de la nobreza que se oupunha. Mas nun fui l sou filho Afonso, l que mais tarde serie coincido cumo Afonso II, l que l sucediu, pus un nobre de nome Aurelio acediu al trono apoiado por un setor aristocrático afin política ó territorialmente a el, çlocando la Afonso II de l gobierno. La ourige de Aurelio, quien gobernarie de 768 a 774, ye ancierta cumo la maiorie destes "princeps" ó senhores cun atribuiçones reales. Las dues redaçones de la Crónica de Afonso III bénen coincidir praticamente ne l mesmo, tubo de fazer frente a ua rebelion camposina, cuncretamente la Crónica Rotense splica: "Ne l sou tiempo ls homes de cundiçon serbil arguírun-se an rebelion contra ls sous senhores, mas, bencidos pula diligéncia de l rei, fúrun reduzidos a la antiga serbidon", populaçon camposina lhocal que fui entrando an dependéncia ne ls domínios agrários de la nobreza i de la Eigreija, i ouposta antoce al porcesso de restauraçon de la outoridade de l monarca, percebida esta nun sentido político-anstitucional.

Muorto, Aurelio, un nuobo nobre de nome Silo (774-783), toma por mulhier la Adosinda. L fato de l lhegítimo heirdeiro Afonso cuntinar la nun poder aceder al trono, faç pensar a numerosos outores que Silo cuntou cula ajuda de la mesma façon nobliária que apoiou la chubida de Aurelio. Del, custa que era un, "alheno a a tierra", i pul fato de anstalar an Prabie la sue corte, çlocando-la de l ouriente asturiano ata l oucidente, i de tenr tierras ne l ouriente galego, parece que la sue ourige se situou nas tierras oucidentales de Astúrias i ourientales de Galiza. L Diploma de l rei Silo, que assegura que l príncepe Silo tenie propiadades nas prossimidades de la cidade de Lhugo, reforça la tese de la sue ourige oucidental. Tamien este soberano tubo de fazer frente ne l sou reinado a ua rebolta de ls pobos galegos, cuntinaçon sin dúbeda de las habidas contra ls reis Froila I i Aurelio. Assi l cronista Sabastian cunta: "Als pobos de Galiza que se rebelórun contra el, benceu-los an cumbate ne l Monte Cubeiro i submetiu-los al sou ampério". Cun sigurança la natureza desta rebelion seia la mesma de las anteriores: la ouposiçon a la antegraçon forçosa nua strutura estatal superior.

Outra beç a la muorte de Silo, acede outro senhor territorial, Mauregato (783-788), que se rebela contra ls oufeciales de palácio, apoderando-se de l reino de Silo fazendo que Afonso II se tenga de silar nas tierras de la sue mai, la basca Munia. Las crónicas afonsinas omiten a las bezes l sou reinado, i la maiorie fázen nel tirano i usurpador. Assi i to, l sou reinado fui cuntemporáneo de la fabricaçon dun hino apostólico la Santiago, i de la amportante querela adopcionista. Finalmente, sobe al trono Bermudo I, apelidado "l Diácono", antre 788 i 791 passado suceder la Mauregato. Alguns outores apuntan a la Galiza propiamente dita, cumo possible brício de la sue mai, l que somarie apoios ne l oucidente de l reino, i aliás, l acesso al poder sin nanhun tipo de dificuldade faç supor que cuntou cul apoio de la mesma nobreza que apoiou la Mauregato na cimeira de l poder. Las crónicas afonsinas splican la sue binculaçon familiar cun Aurelio, fazendo-lo armano deste, i finalmente remontando la sue ourige al dux besigodo Pedro, tamien nun faltan decumientos mediebales que asseguran que casou cun ua aristocrata galega de nome, Ursinda, nieta de l conde Sisebuto de Coimbra i filha de l rei besigodo Bitiza, pus eisistia la necidade eideológica de fazer antroncar a estes senhores territoriales cul passado besigodo para dotá-los de poder lhegítimo, ua custante neogótica. L que cun certeza si sabemos, ye que an 791 parou de gobernar, sendo sucedido por Afonso II, quien si apersentaba outénticos atributos reales i cujo gobierno serie de special amportança para la Galiza.

Afonso II i tumba apostólica[eiditar | eiditar código-fuonte]

Passado un período de cunflitibidade antre ls defrentes princeps astur-galaicos, cul reinado de Afonso II acunte ua amportante mudança política, passa-se dua aneixaçon pula fuorça a la antegraçon pacífica de l populos Gallecie ("pobos de la Galiza") ne l teta de la Corona. Sin dúbeda l reinado de Afonso II supós un amportante abanço ne l porcesso de cunsulidaçon de la anstituiçon Monárquica, l qual fixo pensar la mais dun que debiu ser beneficioso pa l cunjunto ls antresses propiamente galegos, aliás este monarca passou la sue anfáncia sendo eiducado an Samos, talbeç na família dun poderoso magnate galego, que adotou acunter cun muitos de ls reis sucessores. L berdadeiro ye que parece haber ua coincidéncia de antresses políticos cun ls galegos, tales cumo dous acuntecimientos stóricos de grande relebáncia na sue época, cumo son las relaçones de to la Galiza cul reino franco i la crise relegiosa probocada pula querela adopcionista, ampeçada presumiblemente na época de Mauregato i que se prolongou ne ls reinados de Bermudo I i l própio Afonso II. dous fatos stóricos de fundamental trascendéncia que falan ls anales carolingianos i que silenciórun antressadamente ls cronistas de Afonso III (866-910).

De este jeito, anquanto las Crónicas de l ciclo afonsino agachan ls cuntatos políticos stablecidos antre ls monarca galaicos i ls carolíngios, las fuontes francas cunfirman la assisténcia de bispos de la Galiza al sínodo de Ratisbona an 782, i tamien al cuncilio de Fráncfort, adonde assisten bispos de Italiae, Galliae, Gothiae, Aquitaniae, Galleciae [19] an 794 l de maior relebáncia de todos ls celebrados ne ls tiempos de Carlomagno, pus nel tratou-se l tema de l adopcionismo, que afetaba la ounidade relegiosa de Oucidente. Al mesmo tiempo, ls anales francos dan ambora de l ambio de ambaixadas por parte de Afonso II l Casto, que ye coincido tanto ne ls Annales Regni Francorun bien cumo na Bita Karoli Magni cumo Hadefonsi regis Galleciae eit Asturiae[20] ó seia, rei de la Galiza i de las Astúrias ó mesmo cumo Galletiarun principis[15] (príncepe de las Galizas) segundo la Bita Hludobici i rex Gallaeciae[16] segundo la cronica mediebal de Heirmann de Reichenau, scrito ne l seclo XI. An to l causo, las relaçones antre Carlomagno i este monarca debírun ser mui streitas, pus l cronista Eiginardo na Vita Karolis afirma que quando Afonso II ambiaba mensageiros ó cartas al rei de l francos, querie ser chamado propiu sunn, ye dezir, l sou bassalo.

Assi i to, l fato mais çtacable ye ne l sou reinado porduzir-se la çcubierta ó "ambençon" de la tumba dun de l doce apóstolos de Jasus Cristo, Santiago l Maior. Tal acuntecimiento sucediu ne l lhugar chamado Cumpostela, i de la mano de l bispo Teodomiro de la diocese de Eirie, aliás l ónus político-relegiosa que este fato stórico tenerie nun momiento ne l que la monarquia staba a necessitar de simblos antegradores.

Na Eidade Média "l culto a un santo bien podie ajudar a moldar un reino", i assi Afonso II decide custruir ua eigreija, que se bien nun fui ua obra de grande ambergadura, supunha la purmeira piedra que mais tarde serie la alfaia de l románico ouropeu.

Anque de l casual desta çcubierta, la maiorie de ls storiadores cuntemporáneos bénen neste fato ua "ambençon" cun claros fines políticos, bien cumo relegiosos, percipalmente motibados pula crise relegiosa de l adopcionismo que amplicarie la criaçon dua eigreija na Galécia andependiente de la moçárabe cun sé an Toledo, de la que staba lhigada zde la fin de l poder suebo an Braga. Ls partidários desta postura oupinan que la ambason muçulmana fui l fator de base que splica la çcubierta de la tumba de l apóstolo Santiago an Galiza, i nun an Spania; porque fui la antiga porbíncia romana de Galécia la sola que quedou a la borda de la maré muçulmana que alagou la Península Eibérica an 711. De fato, esta çcubierta ó "ambençon" de l ataúde tubo lhugar ne l reinado de Afonso II (791-842), mas fui ne l período eimediatamente predecessor que se punirun las bases eideológicas que iba ser, de eimediato, l achado "casual" de l ediclo cumpostelano pul bispo Teodomiro de Eirie, antre 818 i 847. Tanto Mauregato quanto Bermudo I son cuntemporáneos de la querela adopcionista, de l "Comentairos a la Apocalipse", atribuídos la Beato de Lhiébana, i de la fabricaçon de l purmeiro Hino lhitúrgico specífico an honra de Santiago, que se associa cul rei Mauregato atrabeç dun acróstico.

Período i lhinhaige ramirense[eiditar | eiditar código-fuonte]

Atual eigreija de Santa Marie de l Naranco. Antigo paço rial de Ramiro I ne ls alredores de Obiedo. s. IX d.C.

L fundador de la dinastie de l Ramíreç, Ramiro I (842-850), passou a la stória cumo un monarca enérgico: ls cronistas l antitulórun Birga Iustitiae (berga de la justícia), dado que derrotou cun brebidade àqueles que se rebelórun[21]. Assi i to, paradoxalmente el própio acediu al trono ancabeçando ua rebolta contra l heirdeiro lhegítimo, l nobre de palácio chamado Nepociano, cunhado de Afonso II l Casto, que cuntaba cul apoio de la nobreza ouriental de la Galécia, tal qual anforman la crónica albeldense i rotense[22].

Ramiro I, que se ancontraba na percura de mulhier na Bardúlia, tubo de regressar al stremo oucidental de la Gallaecie, cuncretamente als alredores de Lugo, para se ancontrar cun ls aristocratas galegos, que l apoiában para aceder al trono i depor Nepociano. Ua beç reunido un amportante cuntingente melitar de galegos, dirigiu-se de Lhugo para Astúrias.

Quando l príncepe Ramiro quedou a saber l que passaba, refugiou-se nas partes de la Galiza i na cidade de Lhugo reuniu un eisército. Mais, passado un brebe spácio de tiempo, partiu contra ls astures[23]
Frota de nabes scandinabas, possiblemente dinamarquesas, repersentadas nun manuscrito de l seclo XI.

De camino la Obiedo, acunteciu la purmeira cunfrontaçon antre el i Nepociano, cuncretamente ne l lhugar de Curniana na puonte subre l riu Narcea, adonde l eisército galego derrota ls astures i bascos, cula fuga de Nepociano de l campo de batailha, cumo cunta la Crónica Obetense, Cui Nepotianus ocurrit ad ponten fluuii Narcea adgregata manu asturiensiun eit uasconun[24]. Serie an 842 quando finalmente yá an Obiedo, cunseguiu ampor l sou gobierno subre la region de las Astúrias.

La cunfrontaçon antre Ramiro i Nepociano supós ua guerra cebil, apoiada ne ls particularismos territoriales. Ramiro I, cuntou cul apoio melitar de dous amportantes cundes galegos: Sonna i Cipion, an que pese a esto nun houbo antençon algua de criar un trono na parte oucidental, na Galiza propiamente dita, senó de arrebatar l trono yá assentado an Obiedo. Amostra çto pareça ser la ereçon dun paço an Naranco, a scassos quilómetros de la corte obetense, que segundo un recente studo de la Ounibersidade de Obiedo, possiblemente serbiu cumo corte alternatiba çtinado a la recepçon i atos judiciários adonde Ramiro i ls sous partidários tener-se-iban assentado antes de acometer la catura de Nepociano.

Ramiro I cunseguirá cunsulidar-se ne l trono sendo la cabeça andiscutible dua dinastie, que se sucederá por lhinha masculina até bien entrado l seclo XI. La maiorie de ls storiadores coinciden an assinalar la amportança para la Galiza de l candidato de la sue aristocracie ser l bencedor, assi Ramón Menéndeç Pidal oupinou que "cun Ramiro I fui Galiza que prebaleciu ne l teta de la monarquia"[25], cuncluson parecida a la que chegou Bicente Risco quando apuntaba, na sue Storia de Galicia, que "a partir de Ramiro I ampeçou-se un predomínio de la Galiza ne l teta de l reino oucidental"[26]. Para alhá desso, cun este monarca ampeçar-se-iba ua spanson territorial que treminarie ne l final de l seclo IX cula antegraçon de las cidades i tierras de la bacie de l Douro. A partir de l reino de Ramiro I, ampeçou ua sucesson patrilineal, de pais a filhos.

Assi pus, l sou filho heirdeiro, Ourdonho acediu al trono an 850, mortuus st Ranimirus filius Veremudi rex Gallecie eit filius eius Ourdonius sucessit in regno[27] (muorto Ramiro, filho de Bermudo rei de la Galiza, sucediu-lo l sou filho Ourdonho ne l reino), tal qual cunta l castelhano Rodrigo Ximéneç de Rada ne l seclo XII. An que pese a la brebidade de l sou reinado de dezesseis anhos, cunseguiu spalhar l reino até Lion, Astorga, Tui i Amaia Patrícia segundo las crónicas de Afonso III[28]. Durante l sou reinado, la Galiza biu-se atacada por ua baga de ancursones normandas que serien derrotadas pul conde Pedro[29]. Cun Ourdonho I ampeça-se l grande porcesso de spanson territorial de la segunda metade de l seclo IX, que lhebarie la ancorporaçon pa l Christianorun Regnun de la Galiza meridional, trabalho que cumpletarie l sou filho Afonso III[30], nieto de Ramiro I.

L reinado de Afonso III i l neogoticismo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cul falecimiento de Ourdonho I an 866 ampeçaba l sou reinado Afonso III. Fúrun dous ls acuntecimientos políticos mais çtacables durante l sou reinado; por un lhado na segunda metade de l seclo IX fui acadada la ancorporaçon pa ls domínios de l Regnun Christianorun, de l territórios situados antre Minho i Douro, i pul outro lhado la eilaboraçon de ls artefatos eideológicos neçairos para cunsulidar la sue lhegitimidade política i ls aliçaces de l nacente stado.

Mapa político de l Noroeste de la Península Eibérica an 891.

Ls sfuorços de Afonso III por ampor la sue lhegitimidade política ourientórun-se a demunstrar la eisisténcia dua lhinha heireditária precedente ininterrompida nun solo al lhongo de l seclo VIII i IX, senó anclusibe remontando até 711 para antroncar diretamente cun ls reis anteriores, ó seia, cun ls besigodos, de ls quales assi cunseguia ser cunsidrado sucessor natural por ardança afastada. Para esso fui perciso criar ua sequéncia (quier cierta ó nó) de reis capaç de anchir l bazio stórico de l seclo VIII, i ademales fazé-los partícipes deste mesmo cumbencimiento de ls antecedentes besigodos, eideologie que recibe l nome de neogoticismo.

Assi, sob l mandato de Afonso III son redigidas ne ls círclos próssimos a la Corte dues crónicas: la Albeldense, redigida antre 881 i 883 (se bien que las solas cópias cunserbadas séian de finales de l seclo X) i la coincida cumo Crónica de Afonso III, desta eisisten dues bersones, la chamada Sebastianense i la Rotense.

Nesta redadeira chega-se la atribuír la Pelágio de las Astúrias la spresson Spes nostra (...) sit Spanie salus eit Gotorun gentis eisercitus reparatus (la nuossa sperança de salbar la Spanha i restaurar l eisército godo). Cun este ciclo cronístico, Afonso III pretendiu çtacar la cuntinidade relegiosa i crestiana de l antigo stado besigodo i la nuoba monarquia nacente na Gallaecie, contra de l poder stablecido an Córdoba. Estas crónicas fázen antroncar pessonalmente Pelágio cun antigos monarcas besigodos, ua studada i antressada lhinha sucessória que de qualquier jeito tenerie sido inda de menor lhegitimidade que la de Abd al-Aziç ibn Musa, casado cula derradeira reina bisigoda, Eigilona, i antoce lhegitimo senhor de Spania.

Ls monarcas obetenses i ls sous predecessores, antoce, fúrun cunsidrados antencionalmente pulas crónicas afonsinas cumo restauradores de l reino besigodo grácias a la rebelion ampeçada nas Astúrias, trasmitindo l lhegado de la monarquia toledana para Obiedo cula ajuda de la “probidéncia”.

Assi i to, ls andícios stóricos (arqueológicos i documentales) demunstran la sue falsidade, chegando la rotense a afirmar que al mesmo tiempo fúrun repoboadas la própia Astúrias i zonas marítimas de la Galiza, ua eirracionalidade que bisaba apersentar un território çpoboado i bazio, totalmente afastado de la rialidade, i adjudicando la sue restauraçon la reis antecessores, que nunca eisercírun tal fato. L neogoticismo custituiu l angrediente mais reconhecido de las crónicas de la época de Afonso III, antroduzindo un mito duradouro ne l tiempo, que serie, quier por eignoráncia quier por antresse, cunsidrado cumo fuonte fidedigna por numerosos outores spanholes zde l seclo XIX.

Traslado de la corte para la cidade de Lhion[eiditar | eiditar código-fuonte]

I ambiou l Rei Abderramon l sou Wazir Ahmed ben Sahid cun ls mandatários de la Galiza, para saudar ne l sou nome al rei Ramiro, i fui l Wazir a la Medina Lheonis (Lhion) capital de la Galiza, i son crestianos cumo ls de Afranc de seita Melkita; ajustórun-se tréguas por cinco anhos, i fúrun mui bien guardadas.
Cacho de Manuscritos y Memorias arábigas, Capitulo LXXXII, José Antonio Cunde, 1820.

La cunsulidaçon de la monarquia galaica propiciou que al redor de 910 ls monarcas decidissen trasladar la corte de Obiedo la Lion. Sin dúbeda fúrun decisibos ls fatores eiquenómicos na decison, trataba-se de ampulsionar ls itinerários de la circulaçon houmana i comercial que lhigában cun Fráncia i cula Spanha muçulmana, aprossimando-se eiquenomicamente la esta redadeira de jeito amportante. La cidade de Lhion, situada na Galiza zde l Ampério Romano supunha un amportante anclabe, cunfluindo ne l eixe Astorga-Lhion dues amportantes rotas; por ua faixa la bie que ounie la antiga capital sueba, Vraga cula cidade gala de Bordéus, i por outra la rota de la prata, que chegaba la Galiza zde Spania, passando pulas cidades de Sebilha i Mérida. L fato de Lhion carecer de bispo i senhores feudales —nun assi na bezina Astorga- bien cumo acuntera cun Obiedo, fazie daquele antigo assentamiento melitar romano ua ancruzilhada idónea para assentar la nuoba corte.

Cumo cunsequéncia de l traslado de l trono, ls reis de to Galiza parórun de ampregar l títalo de obetense para se antituláren lhegionense, ye dezir "de Lhegio", aludindo a la cidade de Lhegio (atual Lion), na que recaia la nuoba sede régia. Lhion, ua cidade strategicamente útele situada na Galécia de la alta Eidade Média cumo çtacában ls própios crestianos in cibitate que bocitatur Lhegio, território Gallecie[31] (na cidade que chaman Lhion, território de la Galiza) ó in Lhegione de Galletie[32] i muçulmanos, tornaba-se an percípios de l seclo X na nuoba capital de la Galiza.

Saltério de Londres, mapa-múndi anglés adonde se repersentan las naciones coincidas, na parte anferior reconhecen-se las situaçones de la "Galiza" i "Spánia". Seclo XII.

Cuntenda cebil de l seclo X[eiditar | eiditar código-fuonte]

L derrocamiento de l gobierno de Afonso III puls sous filhos an 910, serie l prelúdio dun lhongo período de anstablidade política, na que defrentes façones de la família rial lhutórun antre si por oubter l gobierno de la capital, Lhion, i an giral de to la Galiza, apoiados por defrentes grupos aristocráticos territoriales que tentában ampor l sou peso político na capital i ne l cunjunto de l reino. Depuis de l derrocamiento de Afonso III pul sou filho maior, Garcia, este se ampós an Lhion, cumo rei de to la Galiza, pul sou lhado la aristocracie propiamente galega apoiará la Ourdonho, filho segundo de Afonso III i casado cun Eilbira, i finalmente l terceiro filho, Froila gobernará las tierras asturianas, ó seia, las tierras antre la cordilheira Cantábrica i la cuosta.

La relaçon antre ls armanos son stritamente feudales, Garcia goberna to Galiza zde Lhion, sou armano maior Ourdonho, rende-le bassalaige zde la sue jurisdiçon oucidental, i Froila la este redadeiro, i por bias desso la Garcia an redadeira anstáncia. Muitos outores antenden tal eisercício cumo la criaçon dun nuobo reino l de Lhion (por tener la capital nesta cidade), anquanto outros apoian la eideia dua suposta criaçon de trés reinos (Galiza, Lhion i Astúrias); mas, l reino nunca parou de ser l mesmo i sob la mesma família rial nin perdiu la sue cuncepçon unitária, cumo se manifesta frente de la muorte de Garcia (914) heirdando l trono sous armanos sucessibamente i cun total normalidade, prática semelhante la acuntecida pula monarquia francesa de l capetos, adonde cun muitos ducados fui mantida la eideia de la ounidade de l reino.

Las tensones anternas ampeçórun por buolta de 924, cula sucesson de Ourdonho II, porduzindo grandes ribalidades antre ls filhos deste, i sou armano Froila II. Serie la lhinhaige de Ourdonho II la que se amponha la Afonso, filho de Froila, cun apoio de la aristocracie galega propiamente, sendo repartidos de nuobo ls poderes antre ls filhos de Ourdonho II. Serie de nuobo l armano-mor -Sancho -coronado rei an Lhion, antoce rei de to Galiza, anquanto ls sous armanos menores, Afonso i Ramiro eisercírun cumo senhores feudales an defrentes territórios. An 926, Afonso IV çtronou Sancho cun apoio nabarro i fizo-se cul gobierno de Lhion; a la sue beç l sou armano menor, Ramiro, ajudado puls nobres galego-pertueses spulsa-lo an 931, reinstaurando la stablidade monárquica an to Galiza até 951

Árbitro nessa anstablidade fui San Rosendo que mediou antre Ourdonho IV i Sancho I, ambos coronados an Santiago de Cumpostela. Resultado dua dessas rebeliones fui la coroaçon na Galiza de Bermudo II (982). Este derrotarie la Ramiro III de Lhion i unificarie outra beç ls dous territórios.

Cula spanson nabarra de Sancho III, ls territórios de la Corona de Lhion quedórun reduzidos praticamente al Reino de la Galiza, até que l sou filho Fernando, l feturo rei de Castielha, derrotou l rei galaico-lheonés Bermudo III. Passado dominar l território galego, i percurando la lhegitimidade ne l matrimónio cula armana deste, Sancha, bibiu-se ua purmeira speriéncia de ounidade de la Galiza i Lhion cun Castielha. Assi i to, i seguindo la política de ls monarcas de la época, Fernando I deixa an testamiento la partilha de ls sous reinos antre ls sous filhos.

Crise monárquica. Hostilidades cun Al-Andalus[eiditar | eiditar código-fuonte]

eiluminura mediebal de las Cantigas de Afonso X l Sábio, neilha aprecian-se eisércitos muçulmanos i crestianos.

Bitorioso grácias a la ajuda de ls nobres galegos, Lion abria las puortas la Bermudo II an 984, zde adonde anton gobernarie to Galiza, Regnante Beremudo rex in Galezia (reinante l rei Bermudo na Galiza)[33]. L nuobo rei apressou-se a ser reconhecido cumo tal por Almançor recebindo ajuda melitar de l muçulmano[34] para fazer face als nobres ansurretos, que cula sue ajuda cunseguiu sufocar. Assi i to, la stensa stada de las fuorças muçulmanas ne l sul de l reino lhebou la Bermudo II la spulsá-las por las cunsidrar fuorças de acupaçon, rompendo de fato la aliança cun Almançor. La rutura desta aliança salientou la ancapacidade de l rei de afrontar sastifatoriamente la guerra contra l general muçulmano, al perder an 987 amportantes cidades de l sul de la Galiza, cumo Coimbra i Biseu ademales de sofrer l assalto i saqueio de outras cidades cumo Astorga, Cumpostela i la mesma Lion, bendo-se fuorçado Bermudo a aceitar la persença de gobernantes muçulmanos an Tuoro[35]. Las campanhas lhebadas a cabo por Almançor antre 987 i 996, cessarian cun ua aliança régia que ratificou la paç pula bie matrimonial al se casar l própio Almançor cun ua filha de Bermudo al assinar la paç an 996[36], i l rei Abdalá de Toledo, cun ua armana de Afonso B.[37].

L reinado de Bermudo II benerie supor la cunfirmaçon dun achegamiento als antresses galegos, materializando-se na criaçon de l solo heirdeiro, l feturo Afonso B, sendo la sue eiducaçon cunfiada al poderoso duque galego, Mendo Gonzáleç[38], l qual seneficaba depositar l poder an manos deste setor de la nobreza, neutralizando assi la lhonga hostilidade padecida puls reis an nome de ls cundes de Castielha, mas an absoluto treminou culha.[39]. L reinado de Afonso B, Rex Gallitianus[40] ("rei de la Galiza") supós la cunsulidaçon anstitucional que la monarquia galega perdera al lhongo de l seclo X, adonde bários nobres se proclamórun reis cul apoio de l nobres, quier an Cumpostela quier na cidade de Lion. Ne l sou cúrtio reinado, amprendiu la restauraçon de cidades cumo Lhion, i la recunquista de las cidades de Coimbra i Viseu, que tiempo antes cunquistara Almançor. Serie ne l assédio desta redadeira an 1028 que ua seta acabarie cula sue bida, heirdando l trono Bermudo III

Cunflitibidade antre ls reinos de la Galiza i Nabarra[eiditar | eiditar código-fuonte]

L casamiento de l rei de Nabarra, Sancho Garcés III cula cundessa castelhana, Munia Sáncheç propiciou an percípios de l seclo XI, ua amportante cunflitibidade antre l monarca galego Vermudo III i l nabarro, pus se bien que Castielha i ls sous cundes les serbian bassalaige als monarcas galegos de Lion, l matrimónio de Sancho cun Múnia semelhaba lhegitimá-lo para eisercer demandas de soberanie, ó quando menos para anterbir de fato nesse território ouriental sito antre ls rius Araduei i Pisuerga, an Castielha, yá ne ls cunfines de la Galiza de l seclo XI.

L fato de Sancho Garcés ser tan lhigado la Castielha propiciou que na documentaçon figure cun un domínio régio subre Castielha, sin por esso questionar la superioridade de Vermudo, aludindo a el cumo amperator dommus Beremudus in Galleécia", ó seia, "amperador Don Bermudo na Galiza"[41]. Inda assi, todo esto supunha ua situaçon andiscutiblemente ambígua i propensa al lhitígio. Las cumplicadas relaçones antre ambos ls reinos parecian chegar a ua efémera trégua cul casamiento de la armana de Bermudo, Sancha cul conde García Sáncheç de Castielha, cunhado de Sancho Garcés, casamiento que se benerie celebrar an 1029, mais dies antes de las núpcias l castelhano fui assassinado an Lhion pula casa de Bela, ouponentes a qualquier enlace que seneficara l achegamiento antre la monarquia galega i ls cundes castelhanos.

Mapa de la çputa territorial por Castielha antre ls monarcas de la Galiza i Nabarra, an percípios de l seclo XI.

A la muorte de Garcia Sáncheç, la sue armana Múnia assumiu l total cuntrolo de l cundado de Castielha, i propíciou que Sancho Garcés ampeçasse anton la direta anterbençon an Castielha, assumindo l títalo subre essa zona. Assi an 1034, l nabarro chegou la se apersentar na cidade de Lhion cumo rei, oubrigando la Bermudo la se retirar als territórios de la atual Galiza, adonde cuntaba cun sólidos apoios, mas retornou al anho cuntinante mantendo la dignidade régia subre la capital galaica. An 1032, Bermudo, nun derradeiro sfuorço diplomático, casa la sue armana Sancha filian Adefonsi Galliciensis regis[42] (filha de Afonso, rei de la Galiza) cun Fernando Sáncheç, segundo filho de Sancho Garcés, i feturo Fernando I.

Seclos centrales[eiditar | eiditar código-fuonte]

Mapa-múndi de l Beato de Burgo de Osma. Na península eibérica aprecie-se na metade sul l nome "Span" (Spánia), an to l norte-noroiste l nome "Galleécia" i na sue faixa costeira norte "Astúrias". Catedral de Burgo de Osma. Anho 1086.

Cula muorte de Bermudo III, l trono de la Galiza recai na armana Sancha que por dreito sucessório heirdaba to l reino, cunseguindo l sou marido nabarro, Fernando, ser coronado cumo rei cunsurte de la Galiza, gobernando de la cidade de Lion. Cunseguirian ambos ls dous manter l território heirdado i mesmo ampliá-lo, recuperando alguas cidades perdidas cumo la amportante Coimbra, que boltaba a render bassalaige als reis galegos, anque ser l sou gobernador muçulmano.

La muorte de l rei Fernando I an 1065, repersentou un nuobo cunflito anterno ne l qual, sin un heirdeiro solo, ls trés armanos maiores passórun a gobernar ls territórios ne ls que cunseguiran stablecer relaçones, se bien que parte de la storiografie cunsidra tal fato cumo ua repartiçon yá predisposta por Fernando I antes de la sue muorte, a titulaçon de Sancha cumo reina inda, i la auséncia de qualquier decumiento de repartiçon feito por Fernando I ó Sancha, lheba a pensar que nun eisistiu tal repartiçon. Anhos mais tarde, cada un de l trés filhos aparece gobernando defrentes territórios na qualidade de reis, assi l maior, Sancho domina las tierras ourientales, Castielha grosso modo, Afonso la capital, Lhion i las sues tierras próssimas bien cumo Astúrias, i l terceiro Garcia heirda las tierras galegas de Coimbra al cabo Ortegal. Esto tenerie por cunsequéncia la fragmentaçon de l reino de la Galiza, se bien que l termo "Galiza" cuntinarie sendo ampregue para estas tierras.

Garcia restaurou las sedes de Tui i Braga i benceu bários conatos de aneixaçon, mas finalmente fui deposto puls sous armanos Sancho II de Castielha i Afonso VI de Lhion an 1071[43], i recluído cumo prisioneiro nun castielho até la sue muorte. Ls armanos de Garcia assinarian yá an 1071 cul títalo de reis de la Galiza na documentaçon galega de l momiento. Garcia falecerie an márcio de 1090 ancarcerado nun castielho lheonés, sendo-le siempre reconhecida la dignidade rial. La Galiza passou a ser gobernada por Raimundo de Borgonha, casado cula filha de Afonso VI de Lhion, dona Urraca -totius Gallecie amperatrix- (gobernante de to Galiza).

La nuoba situaçon nun se alcançou sin resisténcias. Se bien que que las nuobas son cunfusas, alguns susténen que l conde Rodrigo Obéquiç ancabeçou ua rebelion que tardou bários anhos an ser sufocada. Eigualmente, l bispo de Santiago Diego Páeç fui deposto ne l Cuncílio de Husillos (1088); antre ls motibos de tal deposiçon ten-se citado un suposta tentatiba de cuncertar un acordo cun Guilherme l Cunquistador. Passado la muorte de Don Garcia na prison, an 1096 Afonso VI partilhou l território an dous cundados, un correspondente a las tierras galegas i l outro a las pertuesas que dou la Anrique de Borgonha, pai de l purmeiro rei de Pertual Afonso Anriqueç. La muorte de Sancho nun amplicou l fin de las çputas. Sou filho maior, Garcia Sáncheç III heirdaba l trono de Pamplona, i seguia a ampregar l títalo subre Castielha; pula sue parte, l sou armano menor Fernando, casado cun Sancha, heirdou l cundado de Castielha bien cumo la formal bassalaige feudal la Lion, i al sou cunhado, Bermudo III. Assi i to, la lhegitimidade de ambos ls reinos subre Castielha parecie star abierta tanto la Pamplona quanto la Lion, i assi an 1037 ls dous armanos nabarros, Garcia i Fernando Sáncheç, apersentan batailha la Bermudo III, adonde faleciu presumiblemente lhiderando la purmeira fileira de la carga de cabalharie.

L nacimiento de l reino de Pertual[eiditar | eiditar código-fuonte]

Státua de Afonso Anriqueç ne l Castielho de San Jorge an Lisboua, réplica de la oureginal, feita por Soares de l Reis, que se ancontra an Guimarães

An 1091 la princesa Urraca, filha de l rei Afonso VI casaba cun Raimundo de Borgonha un amportante nobre borgonhés, filho de Guilherme I de Borgonha i que assistira cumo cruzado para lhutar contra ls almorábidas. Las bitórias melitares de l borgonhés, i la altura de las sues relaçones familiares na Ouropa propiciórun la cumbeniéncia de l enlace matrimonial, al que Afonso VI outorgou un amportante dote, l gobierno de las tierras galegas, zde l cabo Ortegal até Coimbra, cul títalo de cundes tanto la Raimundo cumo la Urraca. dous anhos mais tarde, an 1093, outro cruzado francés Anrique de Borgonha, nieto de l duque Roberto I, tomaba a mano de la filha menor de Afonso VI, Teresa de Lhion recebindo l gobierno de l cundado de Portucale i Coimbra, fundado l de Portucale an 868 pul nobre galego Bimara Péreç i que cumprendia las tierras situadas antre l Minho i Douro. Arrumaba-se deste jeito, ua cumplexa rede de relaçones feudales, por un lhado l rei Afonso VI, que gobernaba to la Galiza i Toledo, recebie bassalaige feudal de Raimundo i Urraca que gobernában las tierras galegas zde Ortegal até Coimbra, estes a la sue beç recebien-na de Teresa i Anrique de Borgonha.

Las custantes derrotas sofridas ante ls almorábidas i l crecente çcontente de l rei cula política admenistratiba de l sou genro -Raimundo-, seran las rezones que lheben la Afonso VI a retirar ls dreitos feudales que este i Urraca tenien subre Pertual, eiquiparando l domínio destes al de Anrique i Teresa. Assi pus, ambora l Cundado Portucalense seguisse a fazer parte de la Galiza, na prática paraba de render bassalaige la Raimundo de Borgonha i Urraca, para prestar bassalaige diretamente al rei de to Galiza, Afonso VI, probocando cierto çcontente antre la nobreza galega la norte de l riu Minho.

A la muorte de Anrique an 1112, sucede-le la biúba deste, D. Teresa ne l gobierno de ls dous cundados durante la menoridade de l sou filho Afonso Anriqueç. Formában-se dues tendéncias, la de achegamiento a la politica quemun galega, cul nuobo rei, Afonso Raimúndeç, ó la manutençon dun fuorte poder cundal cun aspiraçones a la proclamaçon rial de l heirdeiro cundal. La ascenson de Cumpostela la cundiçon de metropolitana an detrimiento de la stórica Braga i la tendéncia de achegamiento de Teresa a la política la norte de l Minho materializado ne l casamiento cun Fernán Péreç de Traba precipitan ls acuntecimientos ne l cundado de Pertual. L arcebispo de Braga -arrebatado de las relíquias de San Fruituoso pul mesmo Gelmíreç an 1102- i ls grandes aristocratas pertueses -antressados nun maior poder territorial- fúrun ls percipales baledores de las pretensones reales de Afonso Anriqueç. Ante tal situaçon, l rei galego Afonso VII biaja para Pertual sitiando-lo an Guimarães, até cunseguir la sue promessa de fidelidade, que finalmente le quemunica Eigas Muñiç.

Meses mais tarde an 1128 i frente de l çcumprimiento de Afonso Anriqueç, las tropas de Teresa i Fernán Péreç de Traba entran an Pertual, lhibrando-se la batailha de San Mamede, adonde las tropas portucalenses saen bitoriosas. La muorte de Teresa, i la batailha de Ourique cunsulidan finalmente l cundado cumo reino an 1139.

Nacia assi un reino que, tenendo formado parte de l território de la Gallaecie zde l Ampério Romano, i tenendo abrigado mesmo la capital de l reino (Braga) durante mui tiempo, adquirieb a partir de anton la sue própia personalidade percisamente na medida an que se defrenciaba de la monarquia galego-lheonesa, cujas cabeças reitoras radicában an Lion i Cumpostela[44].

La Era Cumpostelana[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls aragoneses antregan l castielho a la reina. Ouh!, quanta i que eicelente glória melitar proporcionou als galegos aquel die an que l Batalhador aragonés se retirou ante eilhes!. Mas mui mas eicelente i alegre fui quando la corajosa fuorça de la Galiza protegeu la Castielha i als sous cabalheiros de l ataque de ls einimigos i oubrigou a antregar l castielho de l aragonés. Ouh bergonha!, ls castelhanos percisan fuorças alheias i son protegidos pula audácia de l galegos!. Que será desses cobardes cabalheiros quando se marche l eisército de la Galiza, l sou scudo i proteçon?.
(Cacho de la Storia Cumpostellana' ', Lhibro I, Capítulo 90).

An 1111 la nobreza galega ancabeçada pul Conde de Traba i Diego Gelmíreç coroan an Santiago de Cumpostela l filho de Urraca i Raimundo, Afonso Raimúndeç, cumo rei. Las razoes éran l miedo de que l nuobo matrimónio antre Urraca i Afonso de Aragon tubisse çcendéncia, algo que benerie coutar ls sous porjetos políticos i, assi mesmo, ls dreitos de l feturo "Amperador", cumo lhegítimo sucessor de Afonso VI (sendo l feturo Afonso VII de Lhion i Castielha ne l cómputo de Castielha). Sustenie l nuobo rei la fuorça melitar de l bispo cumpostelano i la de l conde Pedro Froilaç de Traba, que fura l sou protetor i tutor durante to la sue anfáncia. L sentido de la coroaçon fui preserbar l dreitos de l filho de Don Raimundo de Borgonha subre l Reino de la Galiza, nun momiento an que Urraca, yá biúba, antregaba de fato Castielha i Lhion al sou nuobo home Afonso l Batalhador de Nabarra i Aragon. Na rialidade, la cerimónia cumpostelana tubo mui mais, nun purmeiro momiento, de simbólica que de efetiba i, de fato, até la maioridade de Afonso VII, i la muorte de la sue mai, to l cunjunto norte-oucidental benerie bibir ua etapa de cumbulson cun frequentes alianças i contra- alianças antre mai i filho i inda antre esta i l sou sposo aragonés, cun Diego Gelmíreç siempre persente neilhas.

Neste clima de guerra i aprobeitando que Calisto II, tio de l rei de la Galiza, chega al Papado, Gelmíreç cunsegue l arcebispado para Santiago de Cumpostela (1120). Las pretensones de l bispo éran que Cumpostela fusse reconhecida cumo eigreija metropolitana de la Galiza, contra ls dreitos tradicionales de ostentaba Braga zde ls tiempos de San Martico de Dume. Calisto II nun aceita i decide criar ua nuoba jurisdiçon, que supunha ua anomalia ne l poderio eclesiástico peninsular i que, para alhá desso, eisercia l sou poder nun subre ls territórios galegos an que staba lhocalizada geograficamente, senó na antiga jurisdiçon de Mérida (Stremadura atual i tierras la sul de l riu Douro).

Braga quedaba assi rodeada pula jurisdiçon de Cumpostela i, delantre este peligro, torna-se l centro de l mobimiento andependentista de l Cundado de Pertual. An 1128 l lhíder de la nobreza galega Fernon Peres de Traba i Teresa de Pertual que çpregában un poder outónomo ne l spácio galaico-pertués son bencidos pul filho de la redadeira, Afonso Anriqueç. Este serie l gérmen de l feturo reino pertués apartado de la Galiza i Lhion. A la sue muorte, Afonso VII debediu ls sous reinos (1156), cedendo Galiza i Lhion la Fernando II.

Fernando II fizo ua política de cuncesson de cartas-póboas, que yá ampeçara l sou pai i atiradeira antre outras, las bilas de Padron, Ribadabie, Noia i Pontebedra tamien dou un pulo fundamental a la catedral de Santiago de Cumpostela. Sou filho Afonso IX mantebe la mesma política fundando al lhongo de la cuosta, Betanzos, La Corunha, Baiona, Ferrol i Neda. Estas bilas de rialengo suponen ua berdadeira reboluçon na strutura social de la época porque, por un lhado, inauguran la dibersificaçon eiquenómica, rasgando cula outarquia de ls seclos anteriores i facilitando l zambolbimiento de las atebidades pesqueiras i pré-andustriales ourientadas a la eilaboraçon de matérias primas, peixe salgado subretodo, que se comercializa atrabeç de l portos, pul outro lhado, serben para cunsulidar socialmente ua série de "lhinhaiges" ó "casas" que ténen na sue ourige als segundos de la grande nobreza i a la fidalguia lhocal, que se reparten ls cargos municipales i admenistratibos (prefeitos, regedores, juízes, meirinhos). Cria-se assi ua protoburguesie ne l reino que mesmo chega a antroduzir ne ls mosteiros rurales ls sous nembros: priores de nome i fidalgos de bocaçon, mais preocupados puls antresses de las sues casas que puls eideales monásticos. Ye ua política de fortalecimiento de l eilemiento ourbano frente a la grande nobreza.

Eiboluçon territorial de la Galiza al lhongo de ls seclos até la sue zapariçon cumo reino an 1833.

Tamien se porduç, al lhongo deste seclo, un rápido crecimiento populacional que, ne l meio rural, se traduç an mais braços para trabalháren a tierra i, cumo cunsequéncia, abren-se nuobos spácios i colonizan-se i aran-se tierras birges sob la direçon de ls grandes mosteiros. Esto, ounido a la melhora de ls apareilhos de lhaboura i al aperfeiçoamiento de ls sistemas de cultibo, gera un oumiento de la pordutibidade que repercutirieb ne l nible de bida. La repartiçon dessa maior pordutibidade antre ls camponeses i ls senhores rializa-se mediante l stablecimiento de l foros. Las trasformaçones eiquenómicas i sociales acarretan cámbios perfundos na mentalidade i ampeça-se, nas bilas, ua renobaçon relegiosa de mano de las ordes mendicantes, subretodo de l franciscanos, que trazen germes de reformas sociales.

Cun estes monarcas l centro bital de ls reinos ye Cumpostela, adonde reside la corte galega, i l sou splendor quedou perpetuado pul Mestre Mateus ne l granito de la Catedral i, subretodo, ne l Pórtico de la Glória i Prataries. De la prosperidade de l reino dan fé tamien las inumerables custruçones románicas que inda eisisten na Galiza. A outro nible menos bisible, la cultura galega reflete-se na criaçon lhiterária, que quedou plasmada na redaçon de la Stória Cumpostelana i de l Códice Calixtino.

Afonso VIII, dou an ardança ls reinos de la Galiza i Lhion a las filhas que tubira cun Teresa de Pertual: Dona Sancha i Dona Aldonça. Acauso estes dous reinados, l de Fernando II i Afonso IX —Afonso VIII na cronologie galego-lheonesa— custituen l momiento central na possiblidade de custituir un spácio galego-lheonés própio, nun momiento an que la monarquia patrimonial deixaba passaige yá a la de caráter territorial.

L fin de la monarquia galego-lheonesa[eiditar | eiditar código-fuonte]

eiluminuras mediebales de Fernando II i Afonso VIII. Derradeiros reis de la Galiza i Lhion. Tumbo de Toxosoutos. s.XIII.

Até ampeços l seclo XIII, ls reinos peninsulares aneixában-se mediante l casamiento ó la ardança sob la pessona dun rei. Finado ó deposto l rei estes se partilhában antre ls defrentes heirdeiros de modo que garantiran la sue andependéncia. Ne l causo de ls monarcas galegos l dreito de ardança era andistinto para homes i para mulhieres.

Afonso VIII casara dues bezes. De l sou purmeiro matrimónio cun Teresa de Pertual tubo dues filhas, Sancha i Aldonça. L sou segundo casamiento fui cun Berenguela de Castielha, de la qual tubo quatro filhos; Fernando, Afonso, Custança i Berenguela. Para manter la andependéncia de ls reinos de la Galiza i Lhion, Afonso VIII ne l sou testamiento aplicou l dreito galego de ardança, que eigualaba na sucesson homes i mulhieres, deixando Aldonça cumo fetura reina de la Galiza i Sancha cumo fetura reina de Lhion. Assi i to Fernando, primogénito de l sou segundo casamiento yá era rei de Castielha pula renúncia al trono de la sue mai, la castelhana Berenguela, ambicionaba spalhar la sue outoridade régia nun solamente an Castielha, mas tamien na Galiza i Lhion. Assi pus, Aldonça i Sancha cuntórun cul massibo apoio de la nobreza i eigreija galega, salbo ls bispos de Lhugo i Mondonhedo.

Mas, l reino de Lhion, mais binculado la Castielha geograficamente i culturalmente, preferiu la ounion política cun esta. Berenguela, mai de Fernando de Castielha, cunsegue l apoio de Sancho II de Pertual para ampedir que Galiza i Lhion se tornen outra beç an reinos andependientes, i ambos pressionan la Teresa de Pertual, purmeira mulhier de Afonso VII para forçar Aldonça i Sancha a renunciar al sou dreito lhegítimo de ardança. Finalmente, las anfantas renuncian i Fernando III cunsegue l trono de la Galiza i Lhion que, inda de cunserbar l sou títalo de Reino, passan a ser gobernadas zde Castielha.

Galiza i la Corona de Castielha[eiditar | eiditar código-fuonte]

La amposiçon de Fernando III cumo heirdeiro subre ls reinos de la Galiza i Lhion, amplicou l ampeço dua etapa de decadéncia i ua negatiba eiboluçon de ls antresses gerales de l reino, sendo la nobreza cundal galega i ls cunceilhos de ls burgos galegos ls grandes prejudicados. Apartados de l alto nible de las decisones dua Corte radicada an Castielha, la Galiza passaba de núcleo la periferie dua corona gobernada por castelhanos[39].

Assi i to, la associaçon política de la corona castelhana (Castielha-Toledo) i la lheonesa (Galiza-Lhion) seguia a ser na pessona de l rei pus ambas las corona mantenien las sues peculiaridades anstitucionales, assi na Galiza-Lhion mantebe-se cumo código lhegal l Lhiber Iudiciun —al cuntrário que acuntiu na Corona de Castielha—, mesmo quando ls assuntos éran julgados pula Corte estes éran çpachados de acordo cul código bigente an cada corona[45]. Cul reinado de Fernando III (1230-1254) l centro de poder político de l reino de la Galiza traslada-se la Castielha, la corte rial abandona Cumpostela i ampeça-se ua política de tendéncia centralizadora. La Galiza cuntina a ser monolingue i to la sue documentaçon pública era redigida na lhéngua de l reino, l galego, ambora a partir de agora ls decumientos que chegassen de la Corte benerien yá redigidos an castelhano. La política centralizadora de Fernando III manten-se durante l reinado de l sou filho Afonso X, que antroduziu pula purmeira beç un repersentante judiciário de l Reino ne l gobierno de Cumpostela, i pouco mais tarde antregará la sé cumpostelana a un arcebispo de Balladolid, ampeçando un porcesso que treminará por trocar ls bispos galegos por funcionários públicos de Castielha. Mas, anque deste fato, l cierto ye que al lhongo de to l período mediebal, i até la chegada al poder de l Reis Católicos, ls nobres galegos seguiran a bibir nun stado de prática semi-andependéncia a respeito de la corona castelhana.

Apoio de Fernando I de Pertual a la causa galega[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fernando I, rei de Pertual.

La muorte de Pedro I an 1369 amplicou l triunfo aristocrático an Castielha[46], adonde fui coronado Anrique de Trastámara, candidato senhorial; assi i todo, an que pese las pretensones deste, a maior parte de ls nobres galegos nun l reconhecírun cumo tal i cul beneplácito de l munecípios de l reino demandórun cumo rei la Fernando I de Pertual an 1369, assegurando-le ls sous partidários galegos que lhebamtarian boç por eille (...) i que le darían las billas i l reçeberían por senhor, fazémdolhe dellas menaige[47]. Porduç-se por un cúrtio spácio de tiempo la culminaçon prática de la repetida tendéncia de aprossimaçon antre Galiza i Pertual propugnada por anfluentes grupos sociales galegos i atiba zde habie tiempo.

Acumpanhado zde Pertual por amportantes partidários nobres de la causa lhegitimista, seneficados repersentantes de la nobreza galega, antre eilhes Fernando Péreç de Castro (cunde de Trastámara), l cabalheiro i senhor de Salbaterra, Álbaro Péreç de Castro i Nuno Freire de Andrade (mestre de la orde pertuesa de Cristo). A la sue antrada ne l reino de la Galiza fui triunfal i aclamado nas cidades[48].

Las medidas de gobierno de Fernando I passórun pula restauraçon de las praças-fuortes de Tui i Baiona antre outras, la lhibertaçon de l tráfego comercial antre Galiza i Pertual bien cumo l abastecimiento de cereal i bino por bie marítima a las populaçones galegas mermadas pula guerra[49]. Rializou eigualmente çposiçones an matéria monetária pa l que mandou fazer moeda de sous senhales d´ouro i prata, asii (...) na Crunha i an Tuy, testemunhando las Cortes de Lhisboua de 1371 la balideç de las moedas andistintamente ne l reino de la Galiza cumo ne l de Pertual[50].

Assi i to, la persença de l monarca pertués ne l reino fui cúrtie. Anrique de Trastámara, assistido puls mercenários de las Cumpanhas Brancas ourganizou ua contra- oufensiba que oubrigarie la Fernando I a retornar la Pertual, fazendo-se deste jeito cul gobierno de la Galiza até la chegada de l Duque de Lhancaster.

L duque de Lhancaster, rei de la Galiza[eiditar | eiditar código-fuonte]

Solo dous anhos passado Fernando I de Pertual renunciar a las sues pretensones ne l Reino de la Galiza, solo un anhos depuis de la acupaçon de Tui por Diego Sarmiento an nome de l feturo rei Anrique de Trastámara i mantendo-se inda La Corunha fiel la Pertual, João Fernándeç de Andeiro culminaba las gestones cun Anglaterra. Assinaba-se assi la 10 de júlio de 1372 un tratado pul qual, Custança, filha de l rei Pedro I, assassinado por Anrique de Trastámara, reclamaba l sou dreito lhegítimo cumo sucessora ante este redadeiro[51].

Rendiçon de Santiago de Cumpostela la John of Gaunt. Jean Froissart, Chronicles.

Assi fui que l marido de Custança, John of Gaunt, duque de Lhancaster i filho de l rei Eduardo III de Anglaterra adota ls títalos reales de la sue mulhier (de la Galiza, Lhion, Castielha, etc.) çpondo-se la fazé-los efetibos. La purmeira tentatiba frustrou-se quando la sue spediçon tubo de se zbiar, ne l Poitou, para la cidade de Thouars, urgida pula Guerra de l Cien Anhos na Fráncia. An 1386, apoiado pula bula papal de Ourbano IV que cuncedie l dreito a la Corona de Castielha, zambarca na Pescadarie de la Corunha, mas sin afrontar l assalto de la cidade murada. Fúrun stablecidas anton capitulaçones, segundo las quales la cidade abrir-le-iba las puortas se antes era recebido an Santiago. Assi sucediu, i a seguir cunseguiu, sin solo resisténcia melitar, dominar l reino. Acumpanhado pula sue mulhier i filhas, assentou la sue Corte an Cumpostela. Dirigiu las sues ouperaçones para Pontebedra, Bigo, Baiona, Betanzos, Ribadabie, Ourense i Ferrol. An Ourense las sues tropas assaltórun la cidade i fazirun retirar las tropas trastamaristas, anquanto Ferrol era tomado pul rei de Pertual João I, aliado de l duque de Lhancaster. Ne l causo de Ribadabie, la cidade fui resistida la este, i l própio Thomas Persey dirigiu un assédio de dies subre la bila, que acabou sendo tomada.

Passado estas açones melitares, praticamente to la Galiza quedaba an poder de l duque, cuncretamente passado que el i l rei pertués se fazirun cul domínio de Ferrol, assi la crónica scrita por Jean Froissart deixa-lo claro: aboient mis en lheur oubeissance tout le roiaulme de Gallice[52].

Mas, la eiboluçon de ls acuntecimientos melitares fui detreminada por ua eipidemia de peste que dizimou las tropas anglesas an suolo galego. Esto forçou al duque de Lancaster a negociar ua salida cun Anrique de Trastámara. Ls tenermos de la paç, assinada an 1388 stipulában la renúncia a las pretensones régias de John of Gaunt i de la sue mulhier Custança an troca dua crecida andenizaçon i de l casamiento antre l heirdeiro castelhano, Anrique III, i la filha de l duque, Caterina de Lhancaster. La retirada final de ls angleses fechaba las tentatibas zambolbidos puls cunceilhos i la alta nobreza galega para alcançar un spácio nun cumpartilhado cun Castielha i ourientar la Galiza para Pertual i l Atlántico, assi i todo nun serie la derradeira beç que esto ocorrerie.

Las guerras armandinhas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Grande rebolta armandinha

Durante las reboltas de l armandinhos estes gobernórun l Reino de la Galiza mediante Juntas que decretórun l derrubamiento de ls castielhos i fortificaçones, eisercírun justícia i recrutórun eisércitos. L poder armandinho durou dous anhos até que la nobreza galega oupositora recuperou l poder (1469), ajudada pula corona castelhana. Ls Reis Católicos propusírun-se deciplinar l reino i cunsulidar l sou domínio de jeito definitibo. Passado l çcabeçamiento de la nobreza mais lhebantisca (Pardo de Cela decapitado la norte, Pedro Madruga assassinado la sul, i l cunde de Lhemos coutado la lheste), l reino de la Galiza quedou sob comando dun Gobernador quien presidie la Rial Audiéncia de l Reino, que era zeignado puls reis de Castielha i Aragon dentre la nobreza foránea.

Resisténcia de ls nobres galegos als Reis Católicos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cermeinho en lo que el arzobispo hizo mucho serbicio al rey fue que contra boluntad de to aquel reino, stando todos en resistencia, recibió la heirmandad en Santiago; y en un día a hizo recibir y pregonar zde el Miño hasta a mar, que fue hacer al rey y la la reina señores de aquel reino; y recibió sus gobernadores, habiendo pasado por el stado del conde de Lhemos y por todos los otros sin haberlos recibido.
Cacho de l Annales de Aragón scrito por Jerónimo Zurita, Lhibro X)[53].

La nuoba cuncepçon monárquica cunduzida puls Reis Católicos, l chamado “Stado Moderno”, fui auspiciada na Galiza pul eipiscopado (an purmeiro lhugar pul arcebispo Afonso Fonseca) , bien cumo por alguns nobres foráneos, particularmente ls Pimentel, cundes de Benabente, diretamente lhigados a la monarquia. Assi i to esta nuoba cuncepçon tubo por resultado l choque fruntal cun sin-los cundes galegos. San çtacables las rebeldies sustentadas, por orde cronológica, por Pedro Álbareç, cunde de Soutomaior (Pedro Madruga), pul marechal Pardo de Cela, i puls sucessibos cundes de Lhemos, Cermeinho Álbareç Osorio i Rodrigo Heinríqueç de Castro.

Castielho de Soutomaior, adonde morou Pedro Álbareç.

Todos eilhes cumpartilhában l quemun chamador de la fuorte ouposiçon melitar al porjeto político de ls Reis Católicos, porjeto que repercutie cunsidrablemente an estes nobres i antoce, ne ls sous parceiros nobliários i eclesiásticos ne l paíç. Este fator dotou-los de suficiente ounidade para séren cunsidrados anton (tamien zde fura) ua açon repersentatiba de l Reino de la Galiza, cumo antidade outónoma i resistente frente a la absorçon que supunha la amposiçon de l outoritarismo monárquico, dada la caréncia de protagonismo galego neste porjeto, heigemonizado pula ouligarquia aristocrática castelhana-andaluza i cun ua participaçon mui restringida de eilemientos galegos de l mesmo stamiento. La resisténcia eisercida por estes nobres fui adotada por muitos cumo un caráter inato de l reino i de las sues gientes, assi l cronista aragonés Jerónimo Zurita çcrebiu aqueilha situaçon de l seguinte jeito:

En aquel tiempo se comenzó a domar aquella tierra de Galicia, porque ne l sólo los señores y caballeros della cermeinho todas las gientes de aquella nación eran unos contra otros muy arriscados y guerreros [54]

La resisténcia apersentada por Pedro Álbareç de Soutomaior oufrece a maior claridade de motibos políticos i de oubjetibos, i fui tamien la de maior ambergadura i possiblidades de sucesso, por se antegrar nun cunflito de grandes proporçones. L pertinaç cunfronto de l conde contra l arcebispo de Santiago, Afonso de Fonseca II, juntou-se, por stenson a la ouposiçon fruntal contra la monarquia de Isabel la Católica. Na guerra de sucesson que segue a la muorte de Anrique IV abraça por causa de la sue filha, Joana (çposada cun Afonso B de Pertual) i, antoce, la oupçon pertuesa frente a la aragonesa de Isabel. Ne l decurso de la guerra sucessória mantida antre Joana i Isabel, ls cuntendentes stubírun a punto de alcançar un cumprometimiento que ancluirieb la ancorporaçon de l reino de la Galiza a la corona pertuesa. La bitória melitar de Isabel i la susequente paç de Alcaçobas de Castielha cun Pertual an 1479, seguidas de l eisílio de l conde de Soutomaior la Pertual (adonde fui recumpensado cul títalo de Conde de Camina) i la sue suspeitosa muorte pouco depuis, seneficórun l ansucesso de las anclinaçones pertuesistas i atlánticas de la Galiza.

Anhos depuis, i ne l norte de l reino, nun famoso 17 de dezembre de 1483 era eisecutado l marechal Cermeinho Pardo de Cela an Mondonhedo, cumprindo-se sentença pul Gobernador de ls Reis Católicos na Galiza, Fernando de Acunha. Semelhante final, colofon dua lhonga i çproporcionada resisténcia ne l cerco de l sou castielho de la Frouseira i la queda por traiçon, cunferiran un special dramatismo al causo, fazendo-lo tema idóneo para la lhiteratura. Yá ne l mesmo momiento de l trágico zamlace se cumpós un formoso “Pranto de la Frouseira”, mitificaçon eimediata de la sue figura;

De mîn la triste Frouseyra,
que por treyçon foy bendida,
derribada na ribeyra,
que jamales se beu bencida.
Por treyçon tamben bindido
Jasus nuosso redentor,
i por aqueistes tredores,

Mas Pardo miu senhor.


Pranto de la Frouseira, seclo XV-XVI. Anónimo.
cápia de la obra "Çcripción de la cuosta del reyno de Galizia", cartografie de la cuosta de l reino, rializada por Pedro de Teixeira Albernas por buolta de 1625.

Dun jeito ó outro l capítulo de Pardo de Cela ye ancluído doadamente na sequéncia de resisténcia contra l Stado Moderno i splica la dureza i eisemplaridade de l castigo, que serie scessibo para ua simples rebeldie motibada por antresses stritamente particulares i sin maior trascendéncia política, i que çpertarie miedo an to la nobreza galega. An meados de ls anhos sessenta, quando la lhuita antre l monarca i ls senhores alcançou la mássima tenson, l marechal ancontraba-se ne l cargo de prefeito de la bila de Bibeiro, nomeado pul percurador de l Cunceilho para eisercer cumo tal pul rei, ne l que se juntan segundo benie sendo norma, l lhegitimismo monárquico i l mobimiento emancipador ourbano. Pardo de Cela stá antoce situado ne l mesmo bando que surgirian, depressa, ls Armandinhos.

Un anho depuis, an 1465, colaboraba na supresson de l senhorio de João de Bibeiro subre essa bila cumo nembro de l cunceilho i an nome de Anrique IV. Ua beç bencidas las armandades, l choque de Pardo de Cela cun nembros relebantes de la eigreija mindoniense i, por fin, cun ls Reis Católicos, era cuntinaçon lhógica, yá la nible particular, daqueles alinhamientos anteriores, pus la crecente heigemonia eclesiástica i l fuorte anterbencionismo monárquico ne ls cunceilhos, fenómenos ambos ls própios de l Stado moderno, erodian las bases de la sue posiçon social i política.

Finalmente antre 1483 i 1485 las respetibas rebeliones de Cermeinho Álbareç Osorio i de Rodrigo Heinríqueç de Castro, sucessibos cundes de Lhemos chegában a la sou fin. L purmeiro finaba de muorte natural, deixando pendente la resoluçon de la çcrepáncia; l segundo fui cercado i derrotado frente de l çpregue melitar pessonalmente comandado puls reis de Castielha i Aragon. Cun esta redadeira rebelion anulaba-se to ouposiçon de la nobreza frente a la monarquia de ls reis católicos ne l reino de la Galiza. Ademales la derrota de Rodrigo Heinríques amplicou la remodelaçon de l mapa de la Galiza, deixando L Bierzo de fazer parte de l cundado de Lhemos i por bias desso de la Galiza.

Sufocada yá to ouposiçon ne l reino, an 1486 ls Reis Católicos besitában Galiza, sendo l simblo de l remate dua época, l final de la Eidade Média na Galiza. La cunsecuçon final de l pleno domínio régio na Galiza, l que l cronista Jerónimo Zurita chamarie “domar aquella tierra de Galicia”[54].

L reino antrou an outra fase, pontuada pula stinçon política de ls setores sociales capazes de cunduzir ua dinámica própia, tornado nun território periférico de la monarquia spánica na sue projeçon amperial. Supeditado la anstituiçones alheias, antroduziran-se ourganismos nuobos ampostos zde fura (audiéncia, santa armandade, gobernadores, corregedores, anquisiçon, cungregaçon monástica de Balladolid, etc.), nutridos maiormente cun funcionários públicos strangeiros i cuntando cul cuncurso de ls setores outótones antermediários i subalternos.

La perda i recuperaçon de l boto de l Reino de la Galiza nas Cortes de Castielha[eiditar | eiditar código-fuonte]

cápia de la cédula de lhicença de comércio an fabor de la Rial Cumpanha de la Galiza. Arquibo Stórico Probincial de Lhugo, 1734.

A partir de l reinado de João II de Castielha l Reino de la Galiza para de ser chamado a las Cortes i, por buolta de 1476, Çamora fui la cidade ancarregue de falar ne l sou nome na assemblé de la Corona de Castielha. Mas, zde 1518, las cidades i bilas galegas ampeçórun la se moblizar para recuperar l sou boto lhegítimo nas Cortes, cuntradizendo ls dirigentes galegos la potestade de Çamora de falar ne l nome de l Reino de la Galiza.

La recuperaçon de l boto nas Cortes fui un oubjetibo cumpartilhado pulas ouligarquias ourbanas i ls magnatas galegos. An 1520 l arcebispo de Santiago, Alonso de Fonseca, l conde de Andrade i l de Benabente reclamórun nel durante la celebraçon de las Cortes de Santiago sin oubter resultado. Cun to l cumprometimiento de las eilites galegas propiciou que la 4 de dezembre de 1520, nobres i prelados de l reino reunidos na Assemblé de Melide, dirigida pul arcebispo de Santiago Alonso III de Fonseca, ansistiran na reclamaçon al amperador ne l tema de l boto, assi i todo Carlos I fui recusada a dotar la Galiza de boto nas Cortes ua beç mais[55].

Un anho depuis de la negatiba de l amperador, las cidades galegas toman la einiciatiba, i an 1557 ua Junta de l Reino ouferta 20.000 ducados pul qual yá de por si era un boto lhegítimo nas Cortes. La aspiraçon seguiu a ser recolhida por sucessibas juntas até que an 1599 la Audiéncia acediu al deseio de las siete capitales i cumbocou-las para tratar an sclusiba l assunto. dous comissionados fúrun ancarregues de fazer an Madrid las gestones pertinentes mais las sues nuobas oufertas pecuniárias fúrun recusadas. Mas, de 1621 aparecírun las circunstáncias percisas pa l sucesso de la aspiraçon de l reino galego. La Monarquia percisaba la coperaçon política i financeira de ls sous reinos para suster l sfuorço bélico (fin de la Trégua de l duoze Anhos)[56]. La ouligarquia ourbana i la nobreza galega fúrun quien de aprobeitar la ocasion, i anque de la resisténcia de Çamora i l afana sclusibista de las demales cidades cun boto an Cortes, la Corona sacrifica "la cumbeniencia política en aras de la necesidad melitar", i an 1623 l reino de la Galiza recupera l boto, depuis de pagar 100.000 ducados para custruir ua squadra que defendisse las sues própias cuostas. La anfluéncia de Diego Sarmiento de Acuña, Conde de Gondomar, fui decisiba para recuperar l boto, i que Filipe IV fazira mercé de tal por de 13 de outubre de 1623. La Junta de 1621, por sugeston de l marqués de Cerralbo, gobernador de l Reino, oufreciu ls 100.000 ducados i al cunceder l boto an 1623 ls percuradores galegos, conde de Salbaterra i D. António de Castro i Andrade, assistiran a las Cortes cumbocadas para la 18 de márcio desse anho. Ambos fúrun nomeados por Frei Antonio de Soutomaior i l conde de Gondomar, quien jogórun un relebante papel na oubtençon de l boto. Desta maneira l reino recuperaba un dreito sou que durante 150 anhos le fura çpojado.

L Reino de la Galiza na Eidade Moderna[eiditar | eiditar código-fuonte]

La repersentaçon de l reino frente de la monarquia era eisercida pula Junta de l Reino de la Galiza cumpuosta por repersentantes de las cidades de Santiago, Lugo, Betanzos, Corunha, Mondonhedo, Ourense i Tui. Esta anstituiçon nun fui capaç de eisercer un poder nitidamente outónoma salbo durante la ambason napoleónica. Ne l trascurso de la guerra de la andependéncia spanhola assumiu la soberanie anterior i sterior, anquanto l Rei de la Spanha Fernando nun cunsulidou la sue posiçon.

Oufecialmente, la Galiza, mantebe-se cumo reino até 1833 anho an que fui debedo an quatro porbíncias durante la regéncia de Marie Cristina, zaparecendo assi de l mapas.

Ls simblos de l reino[eiditar | eiditar código-fuonte]

L lhion púrpura, amblema de ls reis[eiditar | eiditar código-fuonte]

Eiluminura románica de Afonso VIII, rei de la Galiza i Lion. Na parte superior aprecie-se la sue titulaçon oureginal, Rex Lhegionensiun eit Gallecie i na anferior l lhion púrpura simblo de la monarquia galaico-lheonesa.

L questume de pintar formas heiráldicas ne ls scudos de guerra, forjou-se na Ouropa ne ls campos de batailha, nun antes de las décadas centrales de l seclo XII, debido a ua cunfluéncia de circunstáncias de natureza mui dibersa; ua deilhas fui la necidade de defrenciar l aliado i l adbersairo na batailha, pus la difuson de l capacete cun nasal, ampedie tal, ocultando an parte l rostro de l cumbatentes, mas tamien debido al l grande balor ornamental de ls scudos decorados cun quelores bibas, nítidas i alternadas, ne l cuntesto de l qual fui la sociadade cabalheiresca.

Ls purmeiros senhales heiráldicos serien ampregados puls reis, cumo un çtintibo pessonal cul que se eidantificassen, al pouco tiempo ampeçarian a ser cumpartilhados puls nibles sociales superiores pertencentes a la dignidade rial, i finalmente treminarian repersentando tamien al território ne l que estes eisercian la sue jurisdiçon, l reino. Un de ls purmeiros reis ouropeus an fazer uso deste senhal heiráldico fui l galego Afonso VII, l Amperador, quien an percípios de l seclo XII ampeça timidamente a ampregar l lhion púrpura segundo l sou simbolismo, l lheo fortis ( l fuorte lhion que simbolizaba la poténcia i primazie de l monarca), zambolbendo-se cul sou filho Fernando II i reafirmando-se por fin an tenermos propiamente heiráldicos cun Afonso VIII. Este nuobo simblo que fura adotado puls sous heirdeiros, monarcas de la Galiza i Lion, nun passou mas a repersentar unicamente al reino de la Galiza, senó a ambos ls reinos, pus era an ambos que ls reis eisercian l sou gobierno,cumo se dua ounidade se tratasse, sendo Cumpostela la cabeça cultural i relegiosa anquanto la cidade de Lion era la política i melitar. A ounion pessonal que ls reinos de Castielha-Toledo i Galiza-Lhion ampeçórun a manter zde l seclo XIII nun propiciou de nanhue forma que ls reinos de la Galiza i Lhion parassen de cumpartir l simblo de ls sous própios reis, assi passado la usurpaçon de l castelhano Fernando III, l lheo fortis púrpura seguirá a ser l amblema que apareça ne l SEYELLO DA IRMANDADE DOS REINOS DE LEON I GALICIA, i formará zde anton parte de l quartelado que ls reis ampreguen, yá zde Castielha.

L Cálice, amblema de l reino[eiditar | eiditar código-fuonte]

Scudo de l Rei de la Galiza segundo l armorial anglés Segar´s Roll, s.XIII. Esta ye la purmeira repersentaçon de l scudo, nacido de la cunfuson antre Galice —an lhéngua anglo-normanda l nome de l paíç— i calice[57].

Paralelamente al porcesso de zambolbimiento i cunsulidaçon de ls amblemas reales ouropeus, nacian an finales de l seclo XIII las purmeiras cumpilaçones de l mesmos, ls armoriales, adonde aparecian ua relaçon de reinos i de las respetibas armas ampregadas. Ne l causo de la Galiza, la antiguidade i projeçon de la qual durante seclos gozou l reino i ls sous reis, amplicou la que la sue repersentaçon heiráldica fusse ineludible an qualquier armorial temporon (nun assi ls mais recentes reinos de Castielha i Lion) ; assi i todo, la ineisisténcia de armas sclusibas de la Galiza nesse momiento oureginou un bazio que ls heiraldistas salbórun assinando-le uas armas parlantes, ó seia, la eidantificaçon simbólica cula fonética.

Pedaço de la obra "Pompas fúnebres de l amperador Carlos B" ne l que se repersentan ls standartes de l Reino de la Galiza. Outor: Jean i Lhucas Doetecun (séc. XVI).

Fui l armorial anglés coincido cumo Segar´s Roll, rializado an 1282, l purmeiro que assinou al rei ('roy de Galyce) i reino de la Galiza un simblo, l cálice, debido a la eiquaçon fonética Galyce (Galiza) i Calice (Cálice) que se dá na lhéngua anglo-normanda. A partir de anton ls defrentes armoriales ouropeus ampeçórun a assinar l cálice cumo amblema de l reino, até que an meados de l seclo XV, este simblo chegarie a la Galiza, adonde será depressa aceite. Cunseguintemente l antigo lhion púrpura perdie l caráter repersentatibo de la antiga monarquia galaico-lheonesa an fabor de l sou mais coincido caráter parlante, sendo adotado an sclusiba pul reino de Lhion a partir de l mesmo seclo.

Ls seclos posteriores definirian las armas heiráldicas, cálice dourado an campo azur la percípio, i al que paulatinamente se eirien somando cruzes, l cálice tornar-se-iba nua copa eucarística, cambiando a quelor de l fondo dependendo de l cuntesto de uso i adicionando ó remanescente l lhema Hoc, hic, mysteriun firmiter profitemur.

Lhéngua i lhiteratura[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las lhénguas oufeciales de l reino[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Stória de la lhéngua galega

Zde l seclo I d.C. al XII l latin zampenhou an to la antiga Gallaecie, i antoce tamien ne l território stritamente galego ó oucidental l papel mais correspondente al que hoije chamaríamos "lhéngua oufecial", pus esta era la lhéngua outelizada ne ls testos scritos, tanto de caráter documental cumo lhiterário. Assi i to cumo acuntiu an outras partes cunquistadas tardiamente pul Ampério Romano, na Gallaecie antiga solo las eilites politico-relegiosas que çpunhan dun poder eiquenómico abundo podírun permitir-se adotar questumes i lhéngua romanas, anquanto que la maiorie populacional galaica, eminentemente rural i afastada de ls centros de poder, cuntinou a manter ls sous questumes, religion i lhéngua. Esta situaçon nun debiu mudar seneficatibamente até la chegada de pobos ne l seclo V.

Sin dados lhinguísticos cuncretos pa l reino stablecido na Gallaecie ne l período cumprendido antre l seclos V i VIII, todo faç supor als outores que coeisistiran bárias lhénguas nesse momiento. Por un lhado, l lhatin, cun caráter oufecial que manterie la sue cundiçon de "léngua franca" até finales de la Eidade Média, i por outro lhado l cunjunto de lhénguas manjoritariamente faladas pula populaçon que presumiblemente serien: l galaico antigo (lhéngua pré-romana), defrentes dialetos germánicos por giente de ourige sueba ó bisigoda chegados ne l seclo V, i an menor proporçon la lhéngua britona, falada unicamente ne l território correspondente a la Diocese Britoniense[58].

Inda assi, serie l lhatin bulgar, falado pulas eilites galaicas romanizadas, que benerie eiboluir nun proto-galego ampondo-se mui a modo a las demales lhénguas i afiançando la sue posiçon de lhéngua remanse ó "romanço", seguramente falado pulas classes altas de l reino galego zde l seclo X cumo mostra l storiador castelhano Prudéncio de Sandobal na sue obra Storia de los cinco reyes redigida an 1615, adonde lhembra l dorido pranto remansesco de Afonso VI pula perda de l sou filho Sancho na batailha de Uclés an 1108, assinando al monarca l uso de la lhéngua galega:[59]

(...)Los que scaparon desta ruta fueron

a llebar las tristes nuebas al Rey Don Alonso, que staba en Toledo;
fuele dolorosa y amarga, porque ne l tenia otro hijo, lloróle cumo un
David la Absalon; y en la lhéngua que era usado dice cun dolor, y lhagrimas
que quebraba el coraçon:

Ay miu fillo, Ay miu fillo, alegrie de mi coraçon, eit lhume de ls meos ollos,
solaç de miña belleç; Ay miu spello, en q me soya ber, eit cun quen tomaba
moy grande prazer. Ay miu heirdero mayor; Cabalheros hu me lo lheijastes?;
dadme miu fillo Cundes!.

Estas palabras dizen que dezia el Rey, y otras tales dirie, que la causa del
dolor era grande (...)


Storia de los Reyes de Castilla y de Lheon, Prudencio Sandobal.[60]

Ye na purmeira metade de l XIII que l lhatin ampeça a ser çlocado na scrita i aparecen ls purmeiros decumientos an lhéngua galega ó "romanço galego". L mais antigo que tenemos ambora ye l "Foro de l Bo Burgo de Castro Caldelas" dado an Allariç ne l més de abril de 1228, durante reinado de Afonso VIII, rei de Lhion i Galiza[61]. Fui na Chancelarie rial deste mesmo rei, l derradeiro rei pribatibo de la Galiza i Lhion, que se porduziu este pribilégio rodado l que pon de relebo l uso oufecial de la lhéngua galega, stendendo-se l sou uso na segunda metade desse seclo i generalizando-se ne l seclo XIV. Assi, l galego fui a partir de l seclo XIII la lhéngua normal i "oufecial" antre ls habitantes de l reino de la Galiza. Assi i to, a la muorte de Afonso VIII, ls reinos de la Galiza i Lhion, son finalmente gobernados pul rei de Castielha, Fernando III, quien yá an 1250 se dirige als cumpostelanos an castelhano. Afonso X, apelidado "l Sábio", poeta prolífico an galego, que reina de 1252 a 1284, cunsagra definitibamente l uso de l castelhano cumo lhéngua oufecial de la sue corte, outelizando an sclusiba esta lhéngua na sue relaçon cun las cidades i bilas de l reino de la Galiza.

Foro de l Bo Burgo de Castro Caldelas, pribilégio rodado de l rei Afonso VIII. Purmeiro decumiento rial an léngua galega. Allariç, 1228.

Ls reis sucessibos cunsulidan l castelhano cumo lhéngua para todos ls usos de ls sous reinos, anclusibe para las relaçones cula Eigreija, l que proboca que inda sendo praticamente unilingues an galego ls decumientos oureginários de l reino de la Galiza, comecen a chegar pouco a pouco decumientos an castelhano emanados diretamente de la Chancelarie Rial an Castielha, ambora la sue persença fusse mínima an relaçon al galego até seclos depuis. Tamien se custata que la Eigreija ampeça a fazer uso público de l galego ne l reino de la Galiza la ampeços de l XIV, generalizando-lo durante la segunda metade de l mesmo tanto an assuntos anternos cumo na relaçon cun outras anstituiçones ó cun particulares; anque de la fuorte persença de l lhatin na bida de la Eigreija, registra-se l uso de l galego an numerosas atas de l Sínodos de las dioceses de Mondonhedo, Ourense ó Santiago durante ls seclos XIV i XV, regulando-se tamien an galego las questones i atos de culto. Assi i to, cumo cunsequéncia de la derrota de Pedro I, apoiado pula nobreza galega, frente al sou armano Anrique II de Trastámara, entra ne l seclo XIV ne l reino de la Galiza ua aristocracie castelhana acumpanhada pola sue correspondente corte, traíndo tamien cunsigo l castelhano, que até anton era solo ampregue ne ls decumientos ambiados zde la corte de Castielha a partir de l reinado de Fernando III.

Este núcleo nobliário foráneo la Galiza, que se anstala cul sou séquito ne l oubjetibo de retaliar la nobreza galega cuntrária la Anrique II, sustitui nomeadamente ne ls cargos amportantes la pessonas galegas por outras de fura. Esto custituiu l purmeiro foco diglósico ne l reino de la Galiza, pus ls screbas redigian na lhéngua galega se éran oureginários de l reino, i an lhéngua castelhana se éran strangeiros neste[62]. Se bien que que estes redadeiros serien minoria na Galiza até l seclo XV pus para alhá de la outelizaçon de l galego an to tipo de documentaçon pribada, este tamien fui ampregado puls ourganismos cebiles lhibremente formado puls cidadanos, nomeadamente cunceilhos i guildas, bien cumo pula Eigreija nas catedrales, cumbentos, mosteiros, etc.

Mapa cartográfico de l Reino de la Galiza. s.XVI. Feito por Fernando Ojea.

Deste jeito l galego funcionou de l seclo XIII até final de l XV cumo lhéngua "oufecial" antre ls própios galegos, andependientemente de que eisistisse zde l seclo XIV ua ínfima minoria de giente strangeira, ambora tendora de l poder, que ampregasse l castelhano.

La penetraçon decisiba de l castelhano ne l reino de la Galiza ber-se-á ancrementada cula bitória, ne l final de l seclo XV, de Isabel la Católica na lhuita pul trono de la Corona de Castielha que mantebe cun Joana, esta redadeira apoiada manjoritariamente pula nobreza galega que la defendia cumo lhegítima heirdeira. Sob l reinado de ls Reis Católicos cunsuma-se la amposiçon definitiba de la scrita an castelhano ne l reino de la Galiza i a partir de 1480 ls screbones públicos galegos han de ser eisaminados pul "Rial Cunseijo" an Toledo, mudando ls sous formulários galegos puls castelhanos, fator detreminante pa l zaparecimiento de l galego de la scrita i que tacitamente bénen amplicar la supresson de l caráter oufecial de que até anton na prática gozaba l galego[63]. Ye la caréncia dua fuorte burguesie outótone i andependiente l fator detreminante que splica l çprestígio i la perda de funçones de la lhéngua galega, an fabor de l stablecimiento de l castelhano cumo lhéngua oufecial ne l reino. Este período ye coincido cumo ls Seclos Scuros. L castelhano pus, será la lhéngua que zde l seclo XVI até l zaparecimiento formal de l reino an 1833 que se ampregue ne ls decumientos i atos cun caratere oufecial, i l galego la lhéngua que de fato se ampregue puls sous habitantes.

L reino de la Galiza na lhiteratura mediebal[eiditar | eiditar código-fuonte]

L reino de la Galiza tenu na Eidade Média ua grande projeçon para Ouropa, nun solamente pula sue lhéngua, la mais amportante de la lhírica de to Ouropa depuis de l ocitano, mas tamien por ser un centro de cristandade i pula sue lhonga stória, que l fizo çtacar antre todos ls reinos peninsulares de maneira singular. Drento desta projeçon çtaca-se l lhibro de graburas coincido cumo “L remanse de Ponthus i Sidoine”, scrito na Fráncia ne l seclo XIV, testemunha de sceçon que dá buona cunta de l antresse que çpertaba l reino de la Galiza, i que cunta las façanhas de l príncepe galego Ponthus.

La stória de l príncepe Ponthus ampeça cula ambason de l rei muçulmano Broada, filho dun poderoso sulton, que zambarca na Corunha cun un eisército de 30.000 homes, adonde bence l rei de la Galiza, chamado Thibour. Un nobre de la corte lhogra salbar treze cabalheiros, para alhá de l heirdeiro maior Ponthus, que se silan ne l Reino de la Bretanha, adonde moran durante trés anhos. Un die ye lhebado la corte de l rei de Bretanha, adonde conhece a la princesa, i ambos namoran-se.

Al pouco ls muçulmanos atacan Bretanha, i Ponthus lhogra ua bitória definitiba salbando la Bretanha, pul qual l rei l nomeia cundestable, mas ye caluniado pul cabalheiro Gannelet, i decide ir bibir na fraga de Brocelianda. Al pouco las artimanhas de Gannelet fázen que Ponthus biaje al Reino de la Anglaterra adonde cunsegue nun solamente cunciliar la paç antre ls reis de Irlanda i Anglaterra, mas el própio salbar l reino dun ataque muçulmano. Cunhecedor de l amor que Sidoine inda professaba por el, marcha de Lhondres para la Bretanha la se casar culha i cunsegue juntar ua poderosa frota de bretones, normandos i franceses, que atacan cunjuntamente l eisército muçulmano situado na Corunha, adonde son çtruídos junto cul sou rei Broada. Recuperado l trono de la Galiza, i lhibre de acupaçon, Ponthus rencontra-se cula sue mai, la reina galega, i cul sou tio l conde de las Astúrias. Finalmente Ponthus i Sidoine son coronados reis de la Galiza i de la Bretanha.

La negaçon de l reino de la Galiza[eiditar | eiditar código-fuonte]

Na storiografie oufecial[sin fuontes?], i zde datas recentes de la andependéncia pertuesa, quedou ancluído l reino de la Galiza drento de l reino de Lhion i mais tarde de Castielha.

Passado la andependéncia de Pertual an 1128 i la cunformaçon de la monarquia lheonesa (mais tarde castelhano-lheonesa), l reino de la Galiza ampeçarie a perder la sue anfluéncia progressibamente na proclamaçon de ls reis eibéricos. Datas i fatores decisibos para la perda de poder i anfluéncia na política de ls reinos spánicos por parte de la nobreza galega fúrun:

L ampeço dua maior dependéncia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Guerra de Sucesson de Castielha

La eisecuçon de l Mariscal Pardo de Cela por parte de l reis católicos nessas datas i l fracasso galaico-pertués na guerra pula sucesson antre Isabel la católica i Joana chamada la “Eicelente Senhora” an Pertual i “la Beltraneija” an Castielha. Nessa guerra pula sucesson, Pedro Álbares de Soutomaior, nobre galego, capitaneou la rebolta de nobres galegos i pertueses (acumpanhados de l própio Afonso B) para la coroaçon de la reina de l sou partido, Joana.

Estes dous fatos, la perda de la cabeça de l Mariscal i l fracasso de la rebolta pula sucesson ne l reino de la Spanha serbirian de argumiento para ua storiografie galega cumo simblo de l fin dua etapa de capacidade de anterbençon política i ampeço de la decadéncia de l Reino de la Galiza.

  1. Orosius.Storiarun (VI,21),ed. Torres, 1985,p.569:"Cantabri eit astures Gallaeciae probincia portio sunt".
  2. Isidoro, Eitimologies, XIV, 5, ed. Oroç/Marcos/Díaç, 1982, ps. 20-21.
  3. 411 d.C. ye cunsidrado por bários outores cumo l anho ne l qual "Ls suebos tornan las sues spadas an arados, i ampeçan la eimediata cunhaige de monedas", páigina 161, L comezo de la nosa Eidade Medie, Xoán Vernárdeç Bilar, 2003, Toxosoutos S.L., ISBN 84-95622-80-7, "chegada de ls suebos i foedus cun Roma", páigina 127, Anselmo Lhópeç Carreira, in seçon "Eidade Média" de la Storia de Galicia, Ed. La Nosa Tierra, ISBN 84-89138-65-6.
  4. "An 411, un foedus cul amperador Honório assina als suebos la porbíncia de la Gallaecie, nas sues regiones mais oucidentales". Páigina 73, Ramón Billares, Storia de Galicia, 2004, Ed. Galaxia, ISBN 84-8288-655-X.
    Mas, outros outores cumo Caamaño Géstio (n´La Gran Storia de Galicia. La Galicia Romana. Belume 2: Eiquenomía, Sociadade, Relixión i Arte; L Mundo Suébico) nega tal possiblidade: Hoije an die parece un fato cumprobado que ls pobos bárbaros que ambaden la península fan nel pula sue cunta i nó, cumo se cria, mediante un pato cun ls romanos, ambora este si eisistisse cun ls besigodos.
  5. Modelo:Ref-lhibro
  6. Martín, 1995, p.433.
  7. Vishko, 1984, p.339
  8. 1088, outubre, 15. Mansilla, 1955, doc 27, p.43
  9. Lhópeç Teixeira, 2005, p.243
  10. Storia Francorun. Griegorio de Tours.
  11. De scritoribus eclesiasticis. Sigebertus Gembalensis.
  12. RISCO, M., Spaña Sagrada 40- 41.
  13. Martini Eipiscopi Vracarensis Oupera Omnia pp. 288-304.
  14. Chronicon Iohannis Biclarensis 590.1 = bb 330-341.
  15. Wamba Lhex.[lhigaçon einatiba]
  16. Synodus Toletana tertie.[lhigaçon einatiba]
  17. Crónica Mozárabe, ed. Lhópeç Pereira, 1980a, ps. 76-79: "cun reginan spanie in coniugo copulatan.
  18. ed. Lhafuente Alcántara, 1867, p. 166.
  19. [1].
  20. .com/annalesregnifrancorun.html Annales Lhaurissense Maiores.[lhigaçon einatiba]
  21. Lhópeç Teixeira, 2003, p.109
  22. Barbero, La i Bigil, M.,oup. cit., p.324
  23. Crónicas Asturianas, ed João Gil Fernándeç, José L., Moraleijo, J. Ruiç de la Peña, Crónica de Alfonso III, berson Rotense, p.216.
  24. Cronica ad Sebastinun.[lhigaçon einatiba]
  25. Péreç de Urbel, J.,p.60, Tomo VI de la Storia de Spaña dirigida por Menéndeç. Madrid, 1965
  26. Risco, Bicente, Storia de Galicia .Bigo, 1978, p.92
  27. Storiae minores, XXVII, p. 123.
  28. Crónicas Asturianas, ed. João Gil Fernándeç, José L.Moraleijo, João I. Ruiç de la Peña, berson Rotense, p.218
  29. Crónicas Asturianas, ed. João Gil Fernándeç, José L.Moraleijo, João I. Ruiç de la Peña, Crónica Albeldense, p.250
  30. Lhópeç Teixeira, 2003 p.112
  31. ACLe, doc. 6
  32. ACLe, doc. 192
  33. Sahagún, doc. 355.
  34. Ceballos, 2000.p 168.
  35. 1 de márcio, 998, Sahagún, doc 356.
  36. Ceballos, 2000, p.190.
  37. Crónica Giral, ed. Lhorenzo, 1975, p.226.
  38. Crónica de Pelayo, ed. Martín 1995, p. 506
  39. 39,0 39,1 Lhópeç Carreira, 2005, p.397.
  40. Maraball, 1981, p. 109 (Ademar de Chabannes, Chronica, 194-195)
  41. Decumiento de 1029. San João de la Peña. [2].
  42. Crónica Silense, ed. Péreç/Gonzáleç, 1959, p. 179
  43. Esta stória chegou a anspirar la Bitor Hugo la criaçon de la eipopeia Le Petit Roi de Galice (L reizinho de la Galiza), ancluída na purmeira série de la obra La Lhégende ç siècles.
  44. Lhópeç Carreira, 2005, p. 380.
  45. Proter, 1988, p. 128.
  46. Lhópeç Carreira, 2005, p.406.
  47. Fernon Lhopes, Crónica, ed. 1966, p. 75.
  48. Fernon Lhopes, Crónica, ed. 1966, p.86 "ls de la bila l saíran todos a recebir".
  49. Fernon Lhopes, Crónica, ed. 966, p. 87. "Carregar an Lhisboua nabios i cebada i binos, que lhebassen todo àquelle lhogar para ser bastecido".
  50. Oulibeira/Pizarro, 1990, I, p. 31.
  51. Russell, 1942, p. 361.
  52. Froissart, Chronique, t. 12, p.214.
  53. 8.pdf
  54. 54,0 54,1 Annales de Aragón.
  55. FERNÁNDEZ BEGA, “Las Juntas del Reino de Galicia y la recuperación del boto en Cortes”, Cumpostellanun, XXV, n. 1-4 (1980). pp.21-23.
  56. THOMPSON, I.La.La., Guerra y Decadencia. Gobierno y Adminitración en la Spaña de los Austrias, 1560-1620, Barcelona, 1981, pp.337-38.
  57. Galiza. Célula de ounibersalidade. Ls camiños de l mar la Ouropa.
  58. YOUNG, Simon (2001), Britonia: Camiños nuobos. 84-95622-58-0.
  59. Cfr. Sebastián Risco, Persença de la lhéngua galega, Eidiçones de l Castro, La Corunha, 1973, pp. 8-9. Esta mesma cita yá figura reproduzida ne ls Eilemientos de gramática gallega, de Marcial Balhadares, de 1892, ambora publicados por Galáxia an 1970; la cita bai precedida destas palabras (p. 21): "cumo abusibo s galleguizar znecessariamente muchas castelhanas, al adulterar las gallegas, acabará lhuego cun nuestra melíflua habla, habla de nuestros antíguos lhegisladores y poetas; habla del Rey, que dijo: "Ay miu filho! (...)"; an nota splica: "D. Alonso (sic) 60, al saber la muerte de su joben hijo el Anfante D. Sancho, acaecida en la batalla de Uclés, llamada de los siete cundes, que en eilla se supone muertos, laño 1100, segun Mariana, y el 29 de mayo de 1108, segun Madoç en su Dicionario geográfico, hablando de Uclés".
  60. Storia de los Reyes de Castilla y de Lheon, Prudencio Sandobal.
  61. Este ye, alliás, l decumiento mais antigo scrito an galego ne l atual território de la Galiza, se bien que hai decumientos an galego inda anteriores ne l tiempo. Beija-se: L Foro de l buono Burgo de l Castro Caldelas, dado por Afonso IX an 1228.[lhigaçon einatiba]
  62. Cfr. H. Monteagudo Romero, "Aspetos sociolinguísticos de l uso scrito de l galego, l castelán i l lhatín na Galicia tardomediebal (ss. XIII-XIV)", oup. cit., p. 181.
  63. Cfr. X. Fierro Couselo, "Cumo i por que ls scribas parórun de ampregar l galego", in BB. AA., Houmenaxe la Ramón Otero Pedrayo, Ed. Galaxia, Bigo, 1958, p. 251.