Biseu

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Biseu
Brason de {{{município}}} Bandeira de {{{município}}}
Brason Bandeira

Bista giral de Biseu

lhocalizaçon de Biseu
Gentílico Bisense
Ária 507,10 km²
Populaçon 99 016 hab. (2008)
Densidade populacional 195 hab./km²
N.º de freguesies 34
Fundaçon de l munecípio
(ó foral)
1123 (foral)
Region Centro
Subregion Dan-Lhafones
Çtrito Biseu
Antiga porbíncia Beira Alta
Ourago ourago maior:
Nuossa Senhora de la Assunçon
ourago menor:
San Teotónio
Feriado municipal 21 de setembre
Código postal 3500 Viseu
Andereço de ls
Paços de l Cunceilho
Praça da República
3514-501 Viseu
Sítio oufecial www.cm-viseu.pt
Andereço de
correio eiletrónico
apoiomunicipe@cm-viseu.pt
Munecípios de Pertual

Biseu ye ua cidade pertuesa[1], capital de l Çtrito de Biseu, na region Centro i subregion de Dan-Lhafones cun 47 250 habitantes [2], sendo por esso la terceira maior i mais populosa cidade ne l Centro de Pertual, a seguir a Coimbra i Leiria.[2]

Ye sede dun munecípio cun 507,10 km² de ária[3], cun 34 freguesies i 99 016 habitantes segundo ls redadeiros dados de l INE de 2008 L munecípio ye lhemitado la norte pul munecípio de Castro Daire, la nordeste por Bila Nuoba de Paiba, a lheste por Sáton i Penalba de l Castielho, a sueste por Mangualde i Nelas, la sul por Carregal de l Sal, a sudoeste por Tondela, a oeste por Bouzela i a noroeste por San Pedro de l Sul.

Para para alhá de sede de çtrito i de cunceilho, Biseu ye tamien sede de Diocese i de Comarca. Alberga einúmaros serbícios statales.

Segundo un studo de la DECO de 2007, Biseu ye la 17ª melhor cidade ouropeia, antre las 76 de l studo, sendo inda la melhor de las 18 cidades capitales de çtrito pertuesas cun melhor culidadede bida, quando preguntadas las populaçones destas cidades.[4]

Simblos i eitimologie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Segundo la lenda de la cidade, an pleno porcesso de Recunquista, un nembro dun grupo de guerreiros chegado a la cidade pul lhado ouriental, adonde se crúzan ls rius Pabie i Dan, preguntou: «Que beio (beiso) you?». Desta pregunta, nacerie l nome de la cidade.

Inda assi, antre ls anhos 712 i 1057, anterbalo de la acupaçon árabe, Biseu era coincida por Castro BesenseBesi seneficada "besigodo" .

Outra lhenda, mais berossímil i referida ne l brason de la cidade, sugere que tenerie bibido na region un rei de nome D. Ramiro II (probablemiente Ramiro II de Lhion) que, an biaige para outras tierras, conheciu Sara, l'armana de Alboazar, rei de l castielho de Gaia, por quien se apaixonou. Tal fui la peixon que se apoderou de l rei, qu'este ratou Sara. Al saber de l sucedido, l'armano de Sara bingou-se ratando la sposa de l rei, D. Urraca. Ferido ne l'ourgulho, D. Ramiro tenerie scolhido an Biseu alguns de ls sous melhores guerreiros para l'acumpanháren, penetrando sorrateiramente ne l castielho, i deixando ls guerreiros nas prossimidades. Anquanto Alboazar caçaba, D. Ramiro cunseguiu antrar ne l castielho i ancuntrar D. Urraca que, sabendo de la traiçon de l marido, recusou-se l'acumpanhá-lo. Quando Alboazar retornou de la caça, D. Urraca decide bingar-se de l marido amostrando-lo al raptor. Ramiro, preso i cundanado a l'eisecuçon, pide para, cumo redadeiro zeio, morrir al sonido de la sue buzina, qu'era l senhal que tenie cumbinado culs soldados para antráren ne l castielho. A la fin de l sesto toque, ls suldados lougo cércan l castielho, ancendiando-lo. Alboazar morrerie a las manos de ls suldados de l rei Ramiro.

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

Beriato
La Puorta de ls Cabalheiros' '
Sé de Biseu

Las ouriges de Biseu remóntan a la época castreija i, cula Romanizaçon, ganhou grande amportança, talbeç debido al antroncamiento de stradas romanas an que la proba solo sóbran ls meliários (passibles de balidaçon pulas anscriçones) que se ancóntran: dous an Reigoso (Oulibeira de Frades), outros dous an Benfeitas (Oulibeira de Frailes), un an Bouzela, dous an Moselos (Campo) , un an San Martico (Orges) , un na cidade (na Rue de l Arco), outro an Alcafache (Mangualde) i mais dous an Abrunhosa (Mangualde); outros mais eisisten, mas debido a la falta d'anscriçones, l'ourige ye dubidosa. Estes meliários alínhan-se nun eixe que parece correspunder a la strada de Mérida (Spanha), que se cruzarie cula lhigaçon Oulissipo-Cale-Bracara, outros dous pólos bastante anfluentes. Talbeç por esse motibo se puoda justeficar l'eidificaçon de la strutura defensiba outogonal, de dous quilómetros de perímetro — a Caba de Beriato [5].

Biseu stá associada a la figura de Beriato, yá que se pensa qu'este heirói lhusitano tenga talbeç nacido nesta region. Depuis de la acupaçon romana na península, seguiu-se l'eilebaçon de la cidade a sede de diocese, yá an domínio besigótico, ne l seclo VI. Ne l seclo VIII, fui acupada puls muçulmanos, cumo la maiorie de las poboaçones eibéricas i, durante la Recunquista de la península, fui albo d'ataques i contra-ataques alternados antre crestianos i muçulmanos. De çtacar la muorte de D. Fonso V de Galiza i Lhion rei de Lhion i Galiza ne l cerco la Biseu an 1027 muorto por ua flecha benida de la muralha árabe (cujos bruxedos síguen a R. Juan Mendes, Ancho de Santa Cristina i chúben pula R. Formosa). La recunquista defenitiba caberie a Fernando Magno, rei de Lhion i Castielha depuis d'assassinar an 1037 l lhegítimo Rei Bermudo III (filho de Fonso V) bencedor de la batailha de Cesar an 1035 (segundo la crónica de l Godos).

Mesmo antes de la formaçon de l Cundado Portucalense, Biseu fui bárias bezes residéncia de ls condes D. Teresa i [[Anrique de Borgonha, conde de Portucale|D. Anrique] ] que, an 1123 le dan un foral. Sou filho D. Fonso Anriqueç naciu an Biseu la 5 de Agosto de 1109. L segundo foral fui-le dado pul filho de ls condes, D. Fonso Anriqueç, an 1187, i cunfirmado por D. Fonso II, an 1217.

Yá ne l seclo XIV, durante la crise de 1383-1385, Biseu fui atacada, roubada, i ancendiada pulas tropas de Castielha i D. Juan I mandou custruir un cerco muralhade l defensibo [6] — de l qual restra pouco mais que la Puorta de ls Cabalheiros i la Puorta de l Sonar, para para alhá de scassos troços de muralha — que serien cuncluído solo ne l reinado de D. Fonso V — motibo pul qual la strutura ye coincida pul nome de muralha afonsina — yá cula cidade a crecer para alhá de l perímetro de la strutura defensiba.

Ne l seclo XV, Biseu ye donada al [[Anfante D. Anrique] ], na sequéncia de la cuncesson de l títalo de Duque de Biseu, cuja státua, custruída an 1960, se ancontra na rotunda que dá acesso a la rue de l mesmo nome. Sou armano D. Duarte, (rei) naciu an Biseu, 31 de Outubre de 1391.

Ne l seclo XVI, an 1513, D. Manuol I renuoba l foral de Biseu, i bibe-se ua spanson para atual zona central, l Rossio que, an pouco tiempo, se tornarie l punto d'ancuontro de la sociadade, i an que la purmeira refréncia data de 1534. Ye neste seclo que bibe Basco Fernandes, un amportante pintor pertués an que la obra se ancontra spalhada por bárias eigreijas de la region i ne l Museu Grano Basco, acerca de la .

Ne l seclo XIX ye custruída la Cámara Munecipal, ne l Rossio, mudando cun eilha l centro de la cidade, antes na parte alta. Dende a riba de la cuostilha, sigue la Rue Dreita, adonde stá ua grande parte de comércio i custruçones mediebales.

Geografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Biseu ten ua posiçon central an relaçon al Çtrito i al Munecípio, lhocalizando-se ne l zeignado "Praino de Biseu".

Ye ambolbida por un sistema muntanhoso, custituído a norte pulas Serras de Lheomil, Montemuro i Lapa, a noroeste la Serra de l Arado, la sul i sudoeste las Serras de la Streilha i Lousana, i a oeste la Serra que mais diretamente anfluéncia esta ária, la de l Caramulo. L munecípio carateliza-se por ua superfice eirregular cun altitudes cumprendidas antre ls 400 i ls 700 m.

Bista Aérea de Biseu.

Nua zona de transiçon, l cunceilho apersenta un cunjunto de microclimas. La Serra de l Caramulo, a oeste de l Cunceilho, assume un papel de relebo an tenermos climáticos, al atenuar las anfluéncias de las massas d'aire d'oeste (ambora l bal de l Mondego[7] facilite la sue antrada). Assi, l clima de Biseu carateliza-se pula eisisténcia d'eilebadas amplitudes térmicas, cun Ambiernos rigorosos i húmidos i berones calientes i secos.

La maior stenson de l munecípio ye cumpuosta por granitos, sendo esta peinha la percipal respunsable na formaçon de l tierras eisistentes. An menor percentaige acuntécen formaçones quartezitas i gneisses de l pré-cámbrico i arcaico.

Rius[eiditar | eiditar código-fuonte]

L munecípio de Biseu ye atrabessado por quatro rius[8] :

Clima[eiditar | eiditar código-fuonte]

Biseu, cumo cidade localizada ne l'ancaixe antre l Norte i l Centro de Pertual, i "anclausurada" pulas Serras de l Caramulo, Buçaco, Streilha, Leomil i Montemuro, ten un clima mediterránico cun anfluéncia cuntinental i marítima. L sou clima ye caratelizado por ambiernos frescos la frius, cun temperaturas médies mensales antre ls 6°C i ls 9 a 10°C, húmidos, cun ua precipitaçon total de cerca de 499,4 mn, i relatibamente bentosos, an special ne l més de Janeiro. La primabera ye amena, cun algua precipitaçon, cuncentrada ne ls purmeiro dous meses, mássima que puoden tocar ls 28 a 30°C i mínima que ban zde ls 3 a 5°C até ls 15°C, an dies de mui calor diurno. L berano ye caliente i seco, cun mássimas antre ls 22 a 25°C i ls 30 a 33°C, mínima antre ls 12 i ls 25°C. L Outonho ye húmido i fresco, cun bastante precipitaçon i cuncentrada ne ls radadeiros dous meses de la staçon. Las temperatura ban zde la mínima na orde de ls 4 a 15°C, ó mais ne ls dies de Setembre i mássima que puoden ir als 30°C an Setembre i ls 15°C ne l fin de Nobembre.

Mais detalhadamente, Janeiro ye caratelizado por sumanas chubiosas i relatibamente fries, podendo ocorrer un nebon ó outro, por bezes até relatibamente fuortes, antercaladas cun alguns dies de cielo limpo, algun bento, por bezes fuorte cun rajadas i mínima frie, que puode ser negatiba: la temperatura média nun oufecial ye de 6,2°C i la precipitaçon média nun oufecial ye de 193,1 mn. Febreiro ye l més típico de ls scarabanadas cumo reza l ditado popular, ye caratelizado por nuites frescas i dies chubiosos cun regime de scarabanadas, marcadamente fuorte quando de la prossimidade dua depresson cabada, bentos moderados a fuortes i dies amenos: la temperatura média nun oufecial ye de 7,2°C i la precipitaçon média nun oufecial ye de 123,4 mn. Márcio ye un més caratelizado por nuites fries, tardes yá mais calientes i algun bento, cumo reza l ditado "An Márcio inda la bielha queima l carro i l carril", la precipitaçon ye abundante mas menos persente que ne ls anteriores meses: la Temperatura média nun oufecial ye de 9.8°C i la precipitaçon média nun oufecial ye de 182,3 mn. Abril ye un més outra beç chubioso, pouco bentoso i ameno, cun porbabelidade d'alguas tardes séren yá de Berano: la temperatura média nun oufecial ye de 11,9°C i la precipitaçon média nun oufecial ye de 104,5 mn. Maio ye l més de las troboadas i de la cumbeçon, la persença de l'houmidade i la chubida de las temperaturas dá ua mistura splosiba pa la formaçon de fuortes tempestades pula tarde, cun tardes algo bentosas i manhanas amenas, cun tardes calientes i nubladas por bezes: Temperatura média nun oufecial ye de 14,3°C i la precipitaçon média nun oufecial ye de 93,6 mn. Júnio ye un més calmo, cun pouca precipitaçon, temperaturas algo eilebadas i pouca houmidade ne l'aire, las tardes son calientes i las manhanas amenas la tropicales(temperatura mínima maior que 20°C): Temperatura média nun oufecial ye de 18,1°C i la precipitaçon média nun oufecial ye de 39,6 mn. Júlio ye un més caliente, l mais caliente de l'anho, cun dies bien calorosos, temperatura arriba de ls 28°C, podendo las mínimas séren maiores que 21°C (tropicales): Temperatura média nun oufecial ye de 20,2°C i la precipitaçon média nun oufecial ye de 14,9 mn. Agosto ye ua més menos calientes que Júlio inda assi bien caloroso, mas ye l mais seco de l'anho: Temperatura média nun oufecial ye de 20,0°C i la precipitaçon média nun oufecial ye de 22,9 mn. Setembre ye un més inda bastante caliente, mas adonde la precipitaçon faç l sou regresso i ampeça cada beç mais a marcar ls dies: Temperatura média nun oufecial ye de 17,8°C i la precipitaçon média nun oufecial ye de 24,8 mn. Outubre ye un més ameno, nuites amenas i dies amenos, cun fracas amplitudes térmicas i bastante precipitaçon: Temperatura média nun oufecial ye de 13,7°C i la precipitaçon média nun oufecial ye de 108,0 mn. Nobembre ye ua més chubioso i fresco, cun nuites frescotas i dies amenos, precipitaçon ye abundante i duradoura: Temperatura média nun oufecial ye de 9,6°C i la precipitaçon média nun oufecial ye de 163,8 mn. Dezembre ye un més friu, caratelizado por sumanas chubiosas an que l sol puode nin sequiera aparecer ne l cielo, grácias a la fuorte cápia nebulosa, ye caratelizado por nuites fries i tardes frescas, podendo ocorrer un nebon ó outro, nun mui fuorte: Temperatura média nun oufecial ye de 6,8°C i la precipitaçon média nun oufecial ye de 193,2 mn.

Tabela climática de Biseu
Temperatura
Més Jan Feb Mar Abr Mai Jún Júl Ago Set Out Nob Dez Média
Mássima registrada °C 20,0 23,3 28,0 31,0 32,8 38,5 39,5 41,5 40,0 33,5 25,5 21,0
Média Mássima °C 11,0 12,7 15,2 18,0 20,6 25,1 28,2 28,2 25,2 19,9 14,8 11,6 19,2
Média °C 6,2 7,2 9,8 11,9 14,3 18,1 20,2 20,0 17,8 13,7 9,6 6,8 13,0
Média mínima °C 1,4 1,8 4,4 5,8 8,0 11,1 12,2 11,9 10,5 7,5 4,4 2,1 9,8
Mínima registrada °C -7,7 -8,5 -5,5 -4,4 -1,5 2,6 2,0 4,0 1,1 -3,2 -6,2 -6,4
Chuba
Més Jan Feb Mar Abr Mai Jún Júl Ago Set Out Nob Dez Total
Total mm 193,1 123,4 182,3 104,5 93,6 39,6 14,9 22,9 54,8 108,0 163,8 193,2 1296,1
Dados refrentes antre 1931 até 1960.

Begetaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Era inda sede de l'antiga porbíncia de la Beira Alta, Biseu ten sido apropiadamente chamada Cidade de l Berde Pinho, pus stá rodeada de muitos pinheirales[9]. Inda hai, inda assi, stensas manchas de begetaçon outótone, specialmente soutos de castanheiros i carbalhos-negral. An núcleos restritos, cumo la Mata de l Fuontelo, l Parque Aquilino Rieiro ó la Quinta de la Cruç, eisisten speces eisóticas i andémicas, dando a la cidade un manto begetal lhuxuriante.

Demografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Populaçon de l cunceilho de Biseu i populaçon an Pertual[10]
Pop 1991 Pop 2001 Bar 1991/2001 Densidade Hab/kn²
Biseu 83 601 93 501 11,8 186,5
Pertual 9 867 147 10 356 117 5,0 112,2
Populaçon de l cunceilho de Biseu (1801 – 2008)
1801 1849 1900 1930 1960 1981 1991 2001 2008
33 699 36 049 54 047 61 140 79 890 83 261 83 601 93 501 99 016
Taxas de Nacimientos i Mortandade an Biseu i an Pertual[11]
Natalidade an 2001 ‰ Tx. Mortalidade an 2001 ‰
Biseu 12,2 8,8
Pertual 10,9 10,2

La cidade ten trés freguesies ne l centro stórico (San Jesé, Santa Marie, Coraçon de Jasus), que cuntablízan 21 555 habitantes i na cidade nuoba hai mais seis freguesies an parte anseridas na cidade [12](Abrabeses, Campo, Mundon,Orges, Ranhados, Repeses, Riu de Lhoba, San Salbador i San Juan de Lhourosa) que cuntabilizan 29 028 habitantes, que ne l totalizában 50 583 habitantes na soma de l'habitantes, mas 47 250 ne l perímetro ourbano.[2]

Munecípio i ourganizaçon admenistratiba[eiditar | eiditar código-fuonte]

Freguesies[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las freguesies de Biseu son 34[13] i son las seguintes:

Cidades geminadas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Património[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Património eidificado an Biseu

}

Eigreija de l Carmo
Eigreija de la Misericórdia de Biseu
Sé Biseu Anterior

Ne l Ancho de la Sé stá lhocalizada la Eigreija de la Misericórdia, que datada de l seclo XVII i la tamien bruxedos de l'antiga muralha[14].

Arqueologie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Arquitetura melitar[eiditar | eiditar código-fuonte]

Arquitetura relegiosa[eiditar | eiditar código-fuonte]

Arquitetura cebil[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cultura[eiditar | eiditar código-fuonte]

Zde l seclo XVIII, Biseu passou a tener dues feiras: la de todas las purmeiras terças-feiras de cada més, qu'atualmente se faç a las terças-feiras, todas las sumanas; i la Feira Franca, anual, cuja refréncia se ten durante un anquérito rializado pa l Dicionário Geográfico de Luís Cardoso, an 1758, an qu'un cura de la cidade afirma que las porduçones agrícolas de la cidade «nun solo fázen a tierra abundante mas susténtan por mais de duoze dies, quatro ó cinco mil pessonas qu'afatabamente móran nesta cidade pul tiempo de la Feira Franca».

Alguns outores dan la criaçon de la feira la D. Sancho I (1188) i la sue lhegalizaçon por D. Juan I, mas fui D. Eiduarte que la trasferiu pa la Rieira, mais tarde chamado Campo de Beriato, i pa l die 21 de Setembre, die de San Mateus. La feira serie suspendida até al restablecimiento por D. Fonso V, agora de duraçon de 15 dies, i cun ampeço la 20 de Outubre, a decorrer outra beç drento de la Caba. Yá ne l reinado de D. Manuol I, la feira ye demudada pa l Rossio de Santo António, atual Praça de la República i apuis demudada pa l Campo de Beriato, desta beç antre 5 de Outubre i 8 de Setembre. Ne ls dies d'hoije, la feira tornou-se tamien coincida por Feira de San Mateus' '.

Museus[eiditar | eiditar código-fuonte]

Museu Grano Basco[eiditar | eiditar código-fuonte]
Ber artigo percipal: Museu Grano Basco

Las pinturas de Basco Fernandes i d'outros artistas de la scuola de Biseu, son apreciadas pul sou naturalismo i pulas paisaiges de fondo. L tratamiento de la luç rebela ua anfluéncia flamenga. Ne l terceiro piso de l museu son eisibidas las obras-primas qu'outrora anfeitában un retábulo de la catedral.


Casa Museu Almeida Moreira[eiditar | eiditar código-fuonte]
Ber artigo percipal: Casa Museu Almeida Moreira

L museu stá anstalado na casa que fui residéncia de l capitan Fracisco Antonho de Almeida Moreira, cul recheno custituído por biblioteca i pieças bárias, pinturas, mobilhas, porcelanas i scultura, dou para museu-biblioteca patente al público.

Outros museus amportantes[eiditar | eiditar código-fuonte]

Salas de spetaclos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Galeries de Arte[eiditar | eiditar código-fuonte]

Biseu ten 3 galeries d'arte cuntemporánea i 3 spácios de sposiçon d'arte cuntemporánea:

  • Galeries:
    • Antonho Anriqueç
    • 4 Montras
    • Mitóarte - scuola i galerie d'arte

Eiquenomie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Eiquenomie de la Cidade[eiditar | eiditar código-fuonte]

Centro comercial Fórun Biseu

Biseu carateriza-se cumo un centro admenistratibo, de quemércio i de serbícios. L setor agrícola acupa solo 2% de la populaçon atiba, an special na produçon hortícola, fruita, percipalmente maçana i biticultura, specialmente ls binos maduros DOC Dan i ls berdes de Lafones. Até a la década de 1980, houbo la straçon de minério de tungsténio i quartzo na sploraçon mineira de l Monte de Santa Lhuzie, para alimentaçon de la ENU - Ampresa Nacional de Ouránio i de l Fornos Eilétricos de Canhas de Senhorin, antretanto zatibada.

L setor secundário, cun ua atebidade centrada an ampresas de média dimenson, acupa 16% de la populaçon. L'andústria bisense porduç, eissencialmente, tésteis i tésteis-lhar, mobiliário, metalurgie, máquinas i eiquipamientos andustriales, agroquímicos i cumponentes altemobles. Amportante, tamien, l'andústria de la custruçon cebil. L setor de serbícios acupa 83% de la populaçon atiba.

Biseu ten la sede de l maior grupo ampresarial de l paíç, la Bisabeira. Ten ne l sou çtrito de las maiores frábricas de Pertual cumo: Martifer- Ampresa de Grande dimenson birada pa l comércio i amplementaçon de grandes struturas metálicas i, mais recentemente, apostou nas einergies renobables sendo yá un de l maiores fabricantes mundiales de torres Eiólicas i Feturamente painéles Fotoboltáicos. Bisabeira. Soima - Cunsidrada un de ls maiores Fabricantes de gruas de la Ouropa. PSA Peugeot Citroen - Ua de las maiores fábricas d'altemobles de Pertual. Amprega cerca de 4000 funcionários.

Biseu pula sue amportança regional, ye hai mui tiempo chamada l centro comercial de la beira, ora antes pul sou eimenso quemércio, ora atualmente pula sue ouferta dibersificada de centros comerciales.

Puntos Comerciales[eiditar | eiditar código-fuonte]

La Cidade de Biseu ten bárias árias comerciales, antre eilhas [15]:

  • Palácio de l Carambelo Shopping: Einaugurado oufecialmente a 15 de Abril de 2008, este ye l maior centro comercial de Pertual an ária comercial (175 000 n²) i ten 164. Cunta cumo lhoijas áncoras l Heipermercado Jumbo, Fnac (2.ª maior de l paíç), Rádio Popular (a maior de l paíç), Izi, C&La, H&M, Sport Zone, T&R, Natura, Polar i Brincar i ForLife, i Zeigual. De las seis salas de cinema Zon Lhusomundo, ua deilhas ten eiquipamiento 3D. Las percipales atraçones son l Bar de Carambelo (solo an Pertual i na Ouropa), la Pista de Carambelo i inda ls Terraços Panorámicos cun bista pa las Serras de la Streilha i Caramulo. Catarina Furtado ye la 'eimaige' de l centro comercial.[16]:
  • Fórun Biseu: Abierto zde l feriado munecipal de 2005, esta ária comercial junta 82 superfices comerciales, cula beleza de l centro de la cidade i tamien de l Riu Pabie.
  • Biseu Retail Park: Cunta cun 15 lhoijas. Queda na freguesie de Fragosela, fui abierto an Maio de 2007.
  • Soima Multiusos:Ária comercial cun alguas lhoijas comerciales i inda un pequeinho SPA. Pertencente al Grupo Soima.
  • Biseu Shopping: Cula abiertura de l Cuntinente ne l Biseu Retail Park, l Centro Comercial Cuntinente de Biseu será albo dua perfunda remodelaçon, quedando aparecido al Centro Comercial Cuntinente de Portimon. Terá 40 a 60 lhoijas i 6 salas de cinema.

Debido a l'eisisténcia cada beç mais de grandes centros comerciales fui lhançada l'eideia de se custituir un centro comercial a cielo abierto solo de quemércio tradecional na Rue Dreita i trasbersales cun 300 lhoijas (las eisistentes), anstalando ua cobertura de bidro i melhorando las cundiçones de stacionamiento.

L'eideia fui apoiada pul Grupo Bisabeira i pula Associaçon Comercial de Biseu.

Turismo, Fiestas i Efemérides[eiditar | eiditar código-fuonte]

Feira de S. Mateus[eiditar | eiditar código-fuonte]

La Feira Franca fui criada por D. Sancho I an 1188 (nun tenendo esse nome ne l ampeço)[17]. habendo decumentaçon a partir de 1392, passando mais tarde ne l seclo XVI a chamar-se Feira de S.Mateus. La stória diç que la Feira Franca fui ua prenda de D. Juan I de Pertual, Mestre de Abis, por Biseu tener sido la únca cidade pertuesa a star la sou lhado na crise de 1383-1385. La sue lhigaçon nun acaba eiqui cun Biseu tenendo l sou filho D. Duarte nacido eiqui i ls sous filhos D. Anrique i D. Fernando sido ls purmeiros duques de Biseu.

Nua ária de 18 000 n² stan persentes cientos de spositores i feirantes repersentando todos ls setores d'atebidade cun relebo para l'artesanato. San rejeitados an média 400 spositores por eidiçon de feira, dezindo ls feirantes que ye la feira mais rentable an Pertual.

Sumana Académica[eiditar | eiditar código-fuonte]

La Sumana Académica de Biseu, acuntece normalmente na segunda quinzena de Maio, arrastra até a la cidade miles de pessonas pa participáren nas dibersas atebidades, quier séian familiares de ls studantes de las dibersas anstituiçones d'ansino superior, quier meros turistas curjidosos. Nun tenendo ua tradiçon tan antiga cumo las sues cungéneres de Coimbra, Lisboua, Porto ó Ébora, la Academie de Biseu, yá cun cerca de 11 000 alunos, promobe eibentos cumo la Serenata Menumental, l Corteijo Académico, l Ancuontro de Tunas ó la Bénçon de las Pastas que se custituíran sfergantes amportantes de l calendário cultural de la cidade.

Cabalhadas de Bildemoinhos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Todos ls anhos, na manhana de 24 de Júnio, die de San Juan, la cidade assiste a un corteijo alegórico cun dezenas de carros alegóricos, cabalheiros, bandas musicales, manjoretes i ranchos folclóricos, atraindo siempre mais de 50 000 besitantes. La festibidade remonta a 1652, aparecendo cumo un agradecimiento de ls moleiros de Bildemoinhos, aldé anton a cerca de 5 km de l'urbe, hoije bairro citadino, por les tener sido recoincida la rezon an tribunal nua querela relatiba a l'outilizaçon de las augas de l riu Pabie. Ls moleiros, an trajes festibos, montában ls sous cabalhos i cuntinában an romaige até a la capielha de San Juan de la Carreira, a muntante ne l curso de l riu.

Feira a la Moda Antiga[eiditar | eiditar código-fuonte]

Hai pouco, outro eibento passou a marcar l'agenda cultural de la cidade i a atrair einúmeros besitantes. Todos ls anhos, ne l feriado de 5 de Outubre, por einiciatiba de l INATEL, recria-se un mercado de benda de pordutos tradecionales de la region, an special olaries i tecelaiges, ferraiges, ferramientas agrícolas, pordutos hortícolas, castanhas, anchidos, pan, mel i bino de l Dan, replicando la feira que, ne ls anhos 20 i 30 de l seclo XX, tenie lhugar na Praça de Don Duarte. Para para alhá desso, assiste-se a l'atuaçon de grupos etnográficos i ranchos folclóricos.

Biseu Cidade Natal[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls festeijos natalícios ínchen las rues de la cidade de quelor i turistas. Las eiluminaçones i las decoraçones de las retundas custituen-se cumo ua eimaige de marca bisense. La Aldé de l Natal, an pleno Rossio, atrai ls turistas pa las barracas de comes i bebes i pa ls carrosséles. Al lhongo de todo l més de Dezembre, síguen-se ls ancuontros de cantadores de Janeiras i l'animaçon de las rues de la cidade cun duendes i Pais Natales. Na redadeira nuite de l'anho, la Nuite Ancantada lhieba miles de pessonas al recinto de la Feira de San Mateus para ende se çpedíren de l'anho bielho i dáren las buonas benidas al nuobo, cun un spetaclo piro-musical, eiluminado cun un splendoroso fuogo d'artefício eimoldurado pula paisaige noturna de l centro stórico i de la Sé Catedral.

Transportes[eiditar | eiditar código-fuonte]

La capital pertuesa (Lisboua) queda a 292 kms de Biseu ; la cidade de Porto queda a 133 kms de Biseu.[18]

Bias de quemunicaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Mapa de Biseu i cerca de freguesies
A requalificar
  • 1ª Circular Sul, lhigaçon Ramalhosa-Riu de Lhoba a la EN 16.
  • 1ª Circular Norte, lhigaçon EN 229 - lhigaçon Ramalhosa.
  • Duplicaçon de la EN 229 zde a 1ªCircular Norte a la rotunda de l Sáton . (an requalificaçon)
  • Requalificaçon de la EN 229 antre la Rotunda de l Sáton i l cruzamiento pa l Parque Andustrial de Mundon.
  • Duplicaçon de la EN 2 zde l Lidl - Repeses até al Bairro de Esta. Oulália.(1ªla fase finalizada)
  • Duplicaçon de la EN 16 zde l IP5 - Pascoal até a la Abenida de la Ouropa - Abrabeses. (an requalificaçon)
  • Duplicaçon de la EN 231 zde la rotunda de Teibas - S. Juan de Lhourosa até al Palácio de l Carambelo - Ranhados.

Lhigaçones a la cidade[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ua abenida an Biseu

La cidade ye serbida por ua cumplexa i cumpleta rede biária, fazendo la lhigaçon a todos ls cunceilhos de l çtrito, bien cumo als portos próssimos, a las frunteiras spanholas an Bila Berde de la Raia i Bilar Fermoso i a las percipales cidades pertuesas.

  • A25 - (Abeiro até Bilar Formoso) Cuncluída an 2006, i sendo ua de las mais amportantes outo-stradas pertuesas, la A25 ten quatro salidas çponibles para l'antrada na cidade: Biseu Norte (IP5), Biseu (A24) , Biseu / Nelas (EN231), Biseu Este (IP5).
  • A24 - (Biseu até Chabes) Tal cumo la A25, ten quatro salidas çponibles pa la cidade: Moselos (EN 16), Biseu Norte (IP5), Biseu (A25) , Fail (EN 2). An 2011, stará pronto l redadeiro troço desta outo-strada que lhigará Biseu la Coimbra, reduzindo la çtáncia antre estas dues cidades para 70 kn. L traçado deste redadeiro troço de la A24 passará l'oeste de l'atual IP3, passando por Bal de Besteiros, Mortágua i Souselas, outelizando solo alguns trechos de l'atual IP3.
  • IP3 - (Coimbra até Biseu) Cun ampeço nun de ls nuolos de la A1, l IP3 percorre ls çtritos de Coimbra i Biseu. An 2012, esta estrada será totalmente sustituída, aquando de la cuncluson de la A24.
  • IP5 - Aquando de l'inauguraçon de la A25, fui çqualificado de la rede nacional de stradas. Ousado inda para lhigaçon l'alguns puntos de la cidade. Apelidada antes de Strada de la Muorte, serbirá de a circular a la cidade na cuncesson fetura
  • EN 229 - Lhigaçon de Biseu al Sáton, sendo ua de las antradas de la cidade cun mais tráfego, an brebe bai tener ua requalificaçon até al Parque Andustrial de Mundon (custruçon de 7 rotundas pula EP: PEM, Mundon, Catabeijo, IP5, Trabassós de Cima, 1ª Circular, Gumiranes), sendo seguida dua segunda recalificaçon, esta camarária que bai premitir la duplicaçon de la bie zde a 1ª Circular até a la Strada de Circumbalaçon.
  • IC37 - Lhigaçon de Biseu la Seia, sustituindo la EN 231 que faç l mesmo percurso, sendo esta custruída an perfil de bie rápida, cun trés bias - perfil 1X1 cun bie de lhentos an chubida - (lhigando l nuolo de la A25 an Biseu al nuolo de l IC6 / IC7 an Seia).
  • EN337 - Lhigaçon de Biseu la Bouzela, i la Carregal de l Sal.
  • EN323 - Lhigaçon de Biseu la Bila Nuoba de Paiba.

Funicular de Biseu[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Funicular de Biseu

L funicular de Biseu lhigará la Rue Puonte de Palo, a la Caba, al topo de la Calçada de Beriato, junto a la Casa de l Sagrado, an Biseu.

Aeroporto Regional de Biseu[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Aeroporto Regional de Biseu

L Aeroporto Gonçalbes Lhobato ye ua strutura que ten atualmente ua pista asfaltada de 1200 n de cumprimiento cun 30 metros d'anchura[19].

Carreiras[eiditar | eiditar código-fuonte]

Biseu ten 24 lhinhas de carreiras ourbanos[20] .

Ten mais dues lhinhas de mini carreiras eilétricos que nun ténen paraiges pré definidas(lhinhas azules):

1ª Circula pul centro passando puls mais amportantes puntos comerciales i stóricos.

2ª Lhiga la Central de Camionaige al Spital de San Teotónio

Camboios[eiditar | eiditar código-fuonte]

Biseu, juntamente cun Bergáncia, ye ua de las dues solas capitales de çtrito de l paízes de l'antiga Ounion Ouropeia de l quinze, que nun ten ua serbentie ferrobiária.

Stá prebista la custruçon dua staçon ne l Alta Bulina a serbir la cidade, quedando ne l Norte deilha cerca de l Parque Ampresarial de Lhordosa. La lhinha de la Beira Alta sirbe andiretamente la cidade i l cunceilho por 2 staçoes( la de Nelas a 25 km i la de Mangualde a 18 km)

La Linha de l Dan, antre Santa Cumba Dan i Biseu ancerrou an 1988, anquanto que la Linha de l Bouga, antre Sernada de l Bouga i Biseu, ancerrou an 1990.

Eiducaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las scuolas de l'ansino básico de l 1º ciclo de Biseu ténen 4527 alunos.[21]. Ten tamien jardines d'anfáncia.

Al nible de l'ansino secundário, eisisten trés scuolas: Albes Martines, Beriato i la Scuola Secundária Emídio Nabarro. Al nible de l 2º i 3º ciclo eisisten uito scuolas públicas:

  • EB23 Azeredo Perdigon, EB23 Grano Basco, EB23 de l Biso, EB23 Anfante D.Anrique, EB23 de Silgueiros, EB12 Juan de Barros, EB23 de Mundon i EB 2,3 de D. Duarte, Bil de Soito. Para para alhá destas, funcionan trés coleijos pribados: Coleijo de la Bie Sacra, Coleijo de la Eimaculada Cunceiçon i EBIS Jean Piaget.

Biseu ten tamien d'ansino profissional na Scuola Profissional Mariana Seixas, na Scuola Profissional de Torredeita i na Profitecla.

Anstituiçones d'ansino superior[eiditar | eiditar código-fuonte]

Públicas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Pribadas[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Scuola Superior de Eiducaçon Jean Piaget
  • Scuola Superior de Salude Jean Piaget
  • Anstituto Superior de Studos Anterculturales i Transdisciplinares de Biseu
  • Ounibersidade Católica Pertuesa
  • Anstituto Superior de Ciéncias Eiducatibas de Mangualde

Biblioteca Munecipal[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Biblioteca Munecipal de Viseu.jpg
La Biblioteca Munecipal D. Miguel de la Silba

La Biblioteca Munecipal D. Miguel de la Silba na Rue Aquilino Rieiro. Fui inaugurada ne l die 31 de Maio de 2002.[22]

Anfra-strutura[eiditar | eiditar código-fuonte]

Eiquipamientos[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Salas de studo
  • Arquibo Munecipal i Çtrital
  • Funicular
  • Nuoba Feira Semanal

Spácios andustriales[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Parque Ampresarial de Lhordosa
  • Parque Ampresarial de Mundon
  • Parque Andustrial de Coimbrones

Abenida de la Ouropa[eiditar | eiditar código-fuonte]

Bie struturante que quier cunsulidar ourbanisticamente la cidade la Norte, criando ua nuoba centralidade na cidade i stendendo la cidade até Abrabeses.

Ne l total, apersenta 1,5 km de stenson, por ua média de 35 a 40 m d'anchura, sendo ua abenida special an relaçon a la maior parte eisistente an Pertual. Nun sendo mui stensa, ye de fato mui ancha, quedando assi mui agradable para ser ousufruída.

Parques i jardines[eiditar | eiditar código-fuonte]

230px

Fuontes[eiditar | eiditar código-fuonte]

Spácio Anterneta[eiditar | eiditar código-fuonte]

Spácio Anterneta de Biseu

La cidade de Biseu ten un Spácio Anterneta ne l Solar de ls Condes de Prime[23].

Sigurança[eiditar | eiditar código-fuonte]

Çporto[eiditar | eiditar código-fuonte]

Bola[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las eiquipas de bola de Biseu son l Sport Biseu i Benfica[24] , Académico Biseu Futebol Club, Lhusitano Futebol Clube, Repesenses, Futebol Clube de Ranhados, Grupo Çportibo de Abrabeses i Dínamo de la Staçon (camadas moços).

Ls stádios de Biseu son l Stádio de l Fuontelo, ne l parque Florestal de l Fuontelo i l Stádio de l Trambelos an Bildemoinhos.

Eiquipamientos Munecipales[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Eicopista de Biseu
  • Stádio de l Fuontelo
  • Stádio de l Trambelos
  • Campo Albes Madeira
  • Campo 1º de Maio
  • Campo de la Quinta de la Cruç
  • Campo de Futebol de siete de l Fuontelo
  • Pabilhon Polidesportibo de l Fuontelo
  • Cumplexo Munecipal de Pecinas de l Fuontelo
  • Campo de Ténis de l Fuontelo
  • Polidesportibo de l Fuontelo
  • Campo de Bola de Cinco de l Fuontelo
  • Pabilhon de Judo de l Fuontelo
  • Circuito de Manutençon de l Fuontelo
  • Pista de Corta-Mato
  • Campo/Zona de lhançamientos
  • Cerca de 90 polidesportibos spalhados pul cunceilho
  • Pabilhon Çportibo Bie Sacra
  • Pabilhon Çportibo / Piscina - Bilabeira - Repeses
  • Pabilhon Çportibo INATEL
  • Pabilhon Çportibo Folgosa - Lhordosa
  • Pabilhon Çportibo de l RI 14

Full-Contact[eiditar | eiditar código-fuonte]

Modalidade çportiba promobida pula Associaçon Full-Contact de Biseu[lhigaçon einatiba] cun sede na Quinta de la Carreira, Freguesie de San Jesé an Biseu, ne l'ambito de la sue lharga i relebante atebidade que, debrebe se spandiu para para alhá de l çtrito, dinamizando la pratica de l Full-contact i moblizando miles d'atletas de todos ls çtritos de l paíç, oureginou assi, la fundaçon, tamien an Biseu, de la Federaçon Pertuesa de Full-Contact.

De l'eibentos rializados pula Associaçon Full-contact de Biseu, çtaca-se pula sue dimenson i repersentatebidade anternacional l Ultimate Full Contact - Trofeu Feira de San Mateus rializado anualmente ne l Campo de Beriato anserido ne l porgrama de la Feira de S. Mateus.

Gastronomie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cumo to la cozina pertuesa, la gastronomie de Biseu ye muita rica,ye barie i baseia-se nua tradiçon que se mantén biba[25][26] .

Binos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Chicha[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Bitela assada cun arroç de forno
  • Chibo assado
  • Cherrelhones cun morcela i bauus cozidas
  • Rancho a la moda de Biseu
  • Antrecosto cun grelos i chouriço caseiro
  • Arroç de freijon
  • Arroç de carqueija

Peixe[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Bacalhau a a lhagareiro
  • Trutas de scabeche
  • Bacalhau assado na brasa

Doces[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Castanhas d'uobos de Biseu
  • Doces d'uobos de Biseu
  • Lhampreia d'uobos
  • Pan-de-ló
  • Lheite creme
  • Arroç-doce
  • Pastéles de freijon

Quemunicaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Telbison[eiditar | eiditar código-fuonte]

La cidade de Biseu ten ua telbison regional BTB - Biseu TB, Lda Arquibado an 2009-10-14 ne l Wayback Machine., a funcionar na anterneta zde 2006. L sítio apersenta anformaçones de la region, mas dá eigualmente atençon a las atebidades de índole sócio-cultural, eiquenómica i çportiba de la region de Biseu.

Rádio[eiditar | eiditar código-fuonte]

L cunceilho ten dibersas emissoras de rádio de ámbito lhocal i regional antre eilhas:[27]

  • Rádio Lhemite - 89.0
  • Emissora de las Beiras - 91.2
  • Rádio Lhafones - 93.0
  • Bouzela FM - 94.6
  • Staçon Diária - 96.8
  • Beriato FM - 102.8
  • Rádio Renacença Biseu - 103.7
  • RCI (Raimundo Quemunicaçones Andependientes) - 105.5
  • Rádio NOAR - 106.4
  • Rádio Mangualde - 107.1

Jornales[eiditar | eiditar código-fuonte]

Biseu ten dibersos jornales ampressos diários, semanales ó bi-semanales. San eilhes:[28]

  • Classeficados portalviseu .com
  • Diairo Regional de Biseu
  • Amboras de la Region
  • Boç de las Beiras
  • Amboras de Biseu
  • Jornal Bie Rápida
  • Jornal de l Centro
  • Tribuna de Lhafones
  • Gazeta de la Beira
  • Jornal de la Beira

Admenistraçon Lhocal[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Persidente de la Cámara Munecipal - Dr. Fernando de Carbalho Ruas
  • Persidente de la Assemblé Muniecipal - Dr. Antonho Almeida Anriqueç

Bereadores

  • Dr. Américo Nunes - Ambiente i Sigurança.
  • Dr. Jesé Moreira Amaral - Eiducaçon i Cultura.
  • Prof. Antonho de la Cunha Lhemos - Freguesies, Ourbanismo i Obras.
  • Dr. Guilherme Almeida - Mocidade, Çporto i Tiempos Lhibres.
  • Dr. Heirmínio Magalhanes - Modernizaçon Admenistratiba, Atebidades Eiquenómicas, Recursos Houmanos i Habitaçon Social.

Serbícios[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Spital de San Teotónio' '.

Eiquipamientos de Salude[eiditar | eiditar código-fuonte]

Biseu ye ua cidade que cunta cun un spital central, cun ua clínica pribada i trés centros de salude (çdobrados agora an cinco USF).

  • USF :
    • Grano Basco i Don Duarte ne l CS3 an Jugueiros cada ua cun cerca de 15 000 utentes
    • Anfante Don Anrique an Esta. Marie ne l'eidifício de la sigurança social cun cerca de 20 000 utentes
    • Abrabeses junto al Cuntinente cun cerca de 15 000 utentes
    • Orges cerca de l Bairro de Esto. Stebon cun cerca de 15 000 utentes
    • Riu de Lhoba an Trabassós de Cima cun cerca de 15 000 utentes

La taxa média de mortandade anfantil ye mais baixa ne l cunceilho de Biseu, ye de 3,7‰, de l que na region de Dan-Lhafones, ye de 4,8‰, l mesmo se registrando para l'andicador númaro de médicos por 1000 habitantes cul balor de 3,8‰ ne l cunceilho i de 1,7‰ na region[29].

Staçones de Correios[eiditar | eiditar código-fuonte]

Biseu ye serbida por uito staçones de correios, stando ua ne l centro, outra na bila de Torredeita i las outras 6 an grandes zonas habitacionales (Abrabeses, Ranhados, San Jesé, Coraçon de Jasus, Jugueiros, Beriato), faltando solo ua na freguesie de Riu de Lhoba que ye la segunda maior de l cunceilho.

Outros[eiditar | eiditar código-fuonte]

Bisenses eilustres[eiditar | eiditar código-fuonte]

Státua de l Rei D. Duarte, Biseu.

Notas i Refréncias

  1. Cidade de Biseu[lhigaçon einatiba]
  2. 2,0 2,1 2,2 «UMA POPULAÇÃO QUE SE URBANIZA, Ua abaluaçon recente - Cidades, 2004». Anstituto Geográfico Pertués  Parâmetro desconhecido |acessano= ignorado (ajuda); Parâmetro desconhecido |acessomesdie= ignorado (ajuda)
  3. 507,10 de Area Biseu[lhigaçon einatiba]
  4. DECO: Culidade de bida - anquérito an 76 cidades
  5. l.sapo.t/CRUZ, Antonho Juan, Apuntamientos pa la Stória de Biseu[lhigaçon einatiba]
  6. La Custruçon de la Muralha, arquivado do original em 2007-09-22, https://web.archive.org/web/20070922230609/http://www.quintadamadalena.com/pt/cidade/historia.htm, visitado em 2009-10-17 
  7. .com/modules.php?name=Setiones&oup=viewarticle&artid=6#Geografie Riu Mondego acerca de Biseu[lhigaçon einatiba]
  8. Geografie i Rius
  9. Biseu ye la Cidade de l Berde Pinho[lhigaçon einatiba]
  10. Pertual i Biseu, arquivado do original em 2007-02-21, https://web.archive.org/web/20070221094938/http://www.dgotdu.pt/PresentationLayer/ResourcesUser/DGOTDU/EstudosNaoPublicados/Viseu/Viseu.pdf, visitado em 2009-10-17 
  11. Nacimientos i Mortandade an Biseu[lhigaçon einatiba]
  12. Centrar mapa ne l cunceilho de Biseu i atibar las camada "Freguesies" na Pasta "Debison Admenistratiba" i la camada "Cidades statísticas" na pasta "Debisones Censitárias"«Debisones Territoriales» Cunsulte valor |url= (ajuda) (an Pertués). Anstituto Nacional de Statísticas. Cunsultado an 19 de maio de 2009 
  13. Freguesies de Biseu[lhigaçon einatiba]
  14. Biseu monumental[lhigaçon einatiba]
  15. Puntos Comerciales[lhigaçon einatiba]
  16. [1][lhigaçon einatiba]
  17. .com/t/cidade/storia.htm Feira Franca[lhigaçon einatiba]
  18. Porto, Lhisboua de Biseu[lhigaçon einatiba]
  19. Aeródromo Munecipal Gonçalbes Lhobato[lhigaçon einatiba]
  20. Lhinhas carreiras de Biseu (Ourbanos)[lhigaçon einatiba]
  21. Scuolas i alunos
  22. Biblioteca de Biseu
  23. Spácio Anterneta de Biseu[lhigaçon einatiba]
  24. Site de l Sport Biseu i Benfica[lhigaçon einatiba]
  25. Pratos típicos de Biseu[lhigaçon einatiba]
  26. Gastronomie de Biseu[lhigaçon einatiba]
  27. Radio an Biseu[lhigaçon einatiba]
  28. Jornales i radios[lhigaçon einatiba]
  29. Mortalidade anfantil[lhigaçon einatiba]

Lhigaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]