Ampério Romano

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!

L Ampério Romano ye la fase de la stória de la Roma Antiga caratelizada por ua forma outocrática de goberno. L Ampério Romano sucediu la República Romana que durou quaije 500 anhos (509 a.C.27 a.C.) i tenie sido anfraquecida pul cunflito antre Caio Mário i Sulla i pula guerra cebil de Júlio César contra Pompeu.[1] Muitas datas son quemumente perpuostas para marcar la transiçon de la República al Ampério, ancluindo la data de la andicaçon de Júlio César cumo ditador perpétuo (44 a.C.), la bitória de l heirdeiro de Otábio na Batailha de Ácio (2 de setembre de 31 a.C.), ó la data an que l senado romano outorgou la Otábio l títalo hounorífico Augusto (16 de janeiro de 27 a.C.).[2]

Assi, Ampério Romano tornou-se la zeignaçon outelizada por cumbençon para referir al stado romano ne ls seclos que se seguiran a la reorganizaçon política efetuada pul purmeiro amperador, César Augusto. Ambora Roma possuísse quelónias i porbíncias antes desta data, l stado pré-Augusto ye coincido cumo República Romana.

Ls storiadores fázen la çtinçon antre l prencipado, período de Augusto a la crise de l terceiro seclo, i l domínio ó dominato que se stende de Diocleciano al fin de l Ampério Romano de l Oucidente. Durante l prencipado (de l latin princeps, "purmeiro"), la natureza outocrática de l regime era belada por zeignaçones i cunceitos de la sfera republicana, manifestando ls amperadores relutáncia an se assumir cumo poder amperial. Ne l dominato (de dominus, "senhor"), pul cuntrário, estes redadeiros eisibian claramente ls senhales de l sou poder, usando corona, púrpuras i outros ornamientos simbólicos de l sou status.

La Organizaçon Social[eiditar | eiditar código-fuonte]

Staba debedida an patrícios, clientes, plebeus i scrabos.

Roma antes de l Ampério[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las ouriges de la cidade de Roma[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Fundaçon de Roma

Çcubiertas arqueológicas andican que la ária de Roma yá era habitada an 1400 a.C..

Ls antigos pobos que habitában la region de l Lácio, nas prossimidades de Roma, zambolbírun ua eiquenomie baseada na agricultura i nas atebidades pastoris. La sociadade, nesta época, era formada por patrícios (nobres propietários de tierras) i plebius (comerciantes, artesones i pequeinhos propietários). L sistema político era la monarquia: la cidade era gobernada por un rei, oureginalmente de ourige latina, mas ls redadeiros reis de l período monárquico fúrun de ourige etrusca.

Ls romanos deste período éran politeístas, benerando diuses semelhantes als de l griegos (ambora cun nomes defrentes). Ls griegos tamien anfluenciában, juntamente cun ls etruscos, las purmeiras formas de arte rializadas puls romanos deste período.

La ourige lhendária[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Rómulo i Remo

Cunforme la berson lhendária de la fundaçon de Roma, relatada an dibersas obras lhiterárias romanas, tales cumo la Stória de Roma, de Tito Lhíbio, i la Eneida, de l poeta Virgílio, Enéias, príncepe troiano filho de Bénus, fugindo de sue cidade, çtruída puls griegos, chegou al Lácio i se casou cun ua filha dun rei lhatino.

Sous çcendentes, Rómulo i Remo, filhos de Réia Sílbia, rainha de la cidade de Alba Lhonga, cul dius Marte, fúrun jogados por Amúlio, rei de la cidade, ne l riu Tibre. Mas fúrun salbos por ua loba que ls amamentou, tenendo an seguida ancontrados por camponeses. Cunta inda la lhenda que, quando adultos, ls dous armanos boltórun la Alba Lhonga, depusírun Amúlio i an seguida fundórun Roma, an 753 a.C.. La data tradecional de la fundaçon (21 de abril de 753 a.C.[3]) fui cumbencionada bien más tarde por Públio Teréncio Barron, atribuindo ua duraçon de 35 anhos la cada ua de las siete geraçones correspondentes als siete mitológicos reis. Segundo la lhenda, Rómulo matou l armano i se trasformou ne l purmeiro rei de Roma.

La stenson de l Ampério Romano an 133 a.C., an 44 a.C., an 14 d.C, i an 117 d.C..

Monarquia Romana (753 a.C a 509 a.C)[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Reino de Roma

La Rialeza ó Monarquia romana ye la spresson outelizada para definir l stado romano zde la sue fundaçon a la chimpa de la monarquia an 509 a.C., quando l redadeiro rei, Tarquínio, l Soberbo (redadeiro de ls reis Tarquínios), fui spulso, anstaurando-se la República Romana. La documentaçon disse período ye precária, i até mesmo l nome de ls reis son çconhecidos, citando-se solo ls reis lhendários, apersentados nas obras de Birgílio ("Eneida") i Tito Lhíbio ("Stória de Roma").

República Romana (509 a.C a 27 a.C.)[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: República Romana

República Romana (de l latin res publica, "cousa pública") ye la spresson outelizada por cumbençon para definir l Stado romano i sues porbíncias zde l fin de l Reino de Roma an 509 a.C. (quando l redadeiro rei fui deposto) al stablecimiento de l Ampério Romano an 27 a.C..

L surgimiento de l Ampério[eiditar | eiditar código-fuonte]

L centro de Roma durante l Ampério.

L surgimiento de l Ampério bino cumo cunsequéncia de l sfuorço de spanson crecente de Roma durante ls seclos III i II a.C.. Segundo alguns storiadores, la populaçon sob l domínio de Roma oumentou de 4 milhones an 250 a.C. para 60 milhones an 30 a.C., l que eilustra cumo Roma tubo l sou poder ampliado nesse período, de 1.5% de la populaçon mundial, para 25%.

Ne ls redadeiros anhos de l seclo II a.C., Caio Mário trasformou l eisército romano nun eisército porfissional, ne l qual la lhealdade de ls suldados dua lhegion era declarada al general que la lhideraba i nun a la sue pátria. Este fato, cumbinado cun las numerosas guerras que Roma trabou ne ls finales de la República (Ambason de l Cimbros i Teutones, Guerras contra Mitrídates, rei de l Punto, antre outras, a culminar nas guerras cebiles de l tiempo de César i Augusto) faboreciu l surgimiento dua série de lhíderes melitares (Lúcio Cornélio Sulla, Pompeu, Júlio César), que, apercebendo-se de la fuorça a la sue çposiçon, ampeçan la outelizá-a cumo meio de oubtener ó reforçar l sou poder político.

Las anstituiçones republicanas ancontrában-se an crise zde l percípio de l seclo I a.C., quando Sulla quebrou todas las regras custitucionales al tomar la cidade de Roma cul sou eisército, an 82 a.C., para se tornar ditador bitalício de seguida. Sulla resignou i debolbiu l poder al Senado Romano, mas inda assi l precedente staba lhançado.

Júlio César (100-44 a.C.).

Esta série de acuntecimientos culminou ne l Purmeiro Triunbirato, un acuordo secreto antre César, Pompeu i Crasso. Tenendo este sido çfeito apuis de la derrota de Crasso an Carrhae (53 a.C.), restában dous lhíderes anfluentes, César i Pompeu; stando Pompeu ne l lhado de l Senado, este declara César inimigo de Roma, al que César respundiu, atrabessando l Rubicon i ampeçando la Guerra Cebil. Tenendo bencido Pompeu an Farsália (Agosto 48 a.C.) i las restantes fuorças oupositoras an Munda (45 a.C.), tornou-se afetabamente la purmeira pessona a gobernar unipessoalmente Roma, zde l tiempo de la Monarquia. L sou assassinato pouco tiempo depuis (Márcio 44 a.C.), a las manos de ls cunspiradores lhiderados por Marco Júnio Bruto i Caio Cássio Lhongino, terminou esta purmeira speriéncia de gobierno unipessoal de l stado romano.

Por esta altura, yá la República tenie sido decisibamente abalada, i apuis de la derrota final de l cunspiradores, l surgimiento de l Segundo Triunbirato, antre Otábio, Marco António i Lépido, i la sue çtruiçon na Guerra Cebil seguinte, culminando na decisiba Batailha de Ácio (31 a.C.), deixou Otábio cumo la sola pessona cun poder para gobernar andibidualmente Roma, tornando-se afetabamente ne l purmeiro amperador romano, fundando ua dinastie (Júlio-Claudiana) que solo la muorte de Nero (68 d.C.) benerie a acabar.

La Batailha de Ácio, 2 de Setembre de 31 a.C..

Ua beç que l purmeiro amperador, César Augusto, siempre recusou admitir-se cumo tal, ye defícel deacabar l momiento an que l Ampério Romano ampeçou. Por cumbeniéncia, coloca-se l fin de la República an 27 a.C., data an que César Augusto adquire este cognome i an que ampeça, oufecialmente, a gobernar sin parceiros. Outra corriente de storiadores coloca l percípio de l Ampério an 14 d.C., anho de la muorte de Augusto i de la sue sucesson por Tibério.

Ne ls meios académicos, çcutiu-se bastante la rezon pula qual la sociadade romana, habituada a cerca de cinco seclos de república, aceitou la passaige a un regime monárquico sucessório. La repuosta centra-se ne l stado andémico de guerra cebil que se bibia ne ls anhos prébios la Augusto i ne l lhongo reinado de quarenta i cinco anhos que se seguiu, notable pula paç anterna. Cula spráncia de bida média an cerca de quarenta i cinco anhos, a la data de la muorte de Augusto, l cidadano romano médio nun conhecie outra forma de gobernaçon i staba yá preparado para aceitar un sucessor.

L reinado de Augusto[eiditar | eiditar código-fuonte]

Augusto (63 a.C.-14 d.C.).

L reinado de Augusto ye cunsidrado por todos ls storiadores cumo un período de prosperidade i spanson.[4] La nuoba strutura política criada por Augusto zeigna-se por "prencipado", sendo l xefe de l ampério zeignado por princeps cibiun (l purmeiro de l cidadanos) i a la par princeps senatus (l purmeiro de l Senado). La palabra princeps stá na ourige de la palabra "príncepe", que nun era l títalo de l xefe de l Stado. L títalo era César i fui este que Augusto i sous sucessores adotórun.

Augusto era tamien comandante-xefe de l eisército i decidie la guerra ó la paç i outo-nomeou-se "tribuno por to la bida". Augusto, que nun era specialmente dotado para la estratégia, mas tenie buonos generales cumo Agripa na sue cunfiança, aneixou oufecialmente l Eigito, que yá staba sob domínio romano habie 40 anhos, to la península Eibérica, la Panónia, la Judeia, la Germánia Anferior i Superior i colocou las frunteiras de l Ampério ne ls rius Danúbio i Reno, adonde permanecírun por 400 anhos.

L ampério que Augusto recebiu era basto i heiterogéneo, cun bárias lhénguas i bários pobos. L griego era la lhéngua más falada ne ls territórios ourientales, i l latin progredie pouco nestes territórios, mas ne ls territórios oucidentales era la lhéngua más falada. Augusto passou a tratar todos ls habitantes de l ampério cumo eiguales i bejitou bárias zonas para berificar quales ls porblemas de cada porbíncia, assi estas florescírun i atingiran l mássimo de l sou zambolbimento.

Fuontes subre la era de Augusto[eiditar | eiditar código-fuonte]

Roma ne l tiempo de Augusto.

La era de Augusto ye más pobremente decumentada que l período republicano que l precediu. Anquanto Líbio screbiu sue magistral stória durante l reinado de Augusto, i sue obra cobriu to la stória romana até 9 a.C., solamente sumários subrebibírun de sue cobertura de la República tardie i de l período de Augusto. Amportantes fuontes purmárias deste período ancluen:

Ambora registros purmários deste período séian poucos, trabalhos de poesie, lhegislaçon i angenharie deste período supren amportantes bisones de la bida romana. Arqueologie (ancluindo la arqueologie marítima), pesquisas aéreas, anscriçones an eidifícios i monedas, ténen tamien fornecido eibidéncias baliosas subre la eiquenomie i cundiçones sociales i melitares.

Fuontes secundárias de la era de Augusto ancluen Tácito, Dion Cássio, Plutarco, Suetónio cun sue Bida de l duoze Césares. Flábio Josefo, cun sues Antiguidades Judaicas ye ua fuonte amportante para la Judéia, que se tornou porbíncia romana durante l reinado de Augusto.

Julio-Claudianos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls sucessores de Augusto son coincidos cumo la Dinastie Julio-Claudiana (que anclui el própio), debido als casamientos eidealizados por el antre la sue família, ls Julii, i ls patrícios Claudii. Ne ls purmeiros anhos de l reinado de Tibério, nun houbo grandes mudanças políticas ó ourganizatibas an relaçon als percípios stablecidos por Augusto. Inda assi, cul passar de l tiempo, la anstablidade surgiu drento de la própia família amperial. Tibério tornou-se paranóico cun possibles cunspiraçones i tentatibas de golpe de stado, chegando, an 26, a retirar-se para la ilha de Capri de adonde gobernou por percuraçon até al fin de la bida. An cunsequéncia, mandou matar ó eisecutar grande parte de la sue família i senadores de çtaque, probocando ua sensaçon de çconforto generalizada. L sou sucessor Calígula creciu neste ambiente i mostrou-se un amperador eigualmente anstable. Las perseguiçones tornórun-se norma i durante estes reinados muitas de las famílias tradecionales romanas chegórun al fin debido a assassinatos i eisecuçones que se prolongórun puls reinados de Cláudio i Nero. An 68, la classe política tenie chegado al lhemite de resisténcia la tanta ansegurança política. Depuis de alguns erros stratégicos grabes i de tener arruinado las finanças de l stado an abinturas cumo la custruçon de l sou palácio dourado, Nero ye declarado un inimigo de l stado i declarado fura de la lhei. Fugindo de Roma acumpanhado solo pul sou secretairo, l amperador acaba por se suicidar antes de ser apanhado pula guarda pretoriana que iba an sou ancalço. Cula sue muorte, zaparecie la dinastie Julio-Claudiana i Roma acabarie por ancontrar algua stablidade política, mas nun eimediatamente, cumo se berá más ambaixo.

De l punto de bista ourganizatibo, cumo yá se dixe, pouco mudou an relaçon al stablecido por Augusto. Solo Cláudio antroduziu alguas reformas i percurou la prosperidade de l ampério, talbeç porque a la data de la sue ascenson al trono era yá un home maduro. Cláudio fui inda l respunsable pula einiciatiba de la ambason romana de las ilhas británicas an 43, que se saldou pula adiçon de más ua porbíncia al ampério. An 64, durante l reinado de Nero, Roma fui cunsumida por un biolento ancéndio (de l qual l própio amperador ye muitas bezes erroneamente cunsidrado culpado) i ampeçórun las perseguiçones als crestianos. Ls Julio-Claudianos fúrun eficazes an spalhar l culto amperial. Alguns deilhes, cumo Cláudio, fúrun deificados durante la sue bida i eilebórun a la dignidade debina muitos de ls sous familiares (alguns susequentemente assassinados).

Flabianos[eiditar | eiditar código-fuonte]


Depuis de l suicídio de Nero, Sérbio Sulpício Galba, un bielho senador pertencente als Sulpicii, ua bielha família aristocrática, torna-se amperador por nomeaçon senatorial. L sou reinado nun ampeçou bien. Durante la biaige de la Spánia para Roma, Galba nun heisitou an spalhar l caos i la çtruiçon pulas cidades que nó le prestórun honras amperiales de eimediato. An Roma, sustituiu grande parte de las xefias melitares i depressa se rebelou tan paranóico cumo ls sous antecessores. La sue recusa an cunceder ls prémios monetários a las legiones i guarda pretoriana que l apoiórun serbiu de ampulsionador a la ourganizaçon dun golpe de stado i, an Janeiro de 69, Galba fui assassinado puls pretorianos ne l Fórun, juntamente cul sou sucessor zeignado. An Roma, saudou-se Marco Sálbio Oton cumo nuobo amperador, mas ne l Reno las lhegiones aclamórun Aulo Bitélio que de eimediato ampeçou la marcha para Roma. An Abril, Bitélio derrota Oton i torna-se l solo amperador, ambora pouco tiempo depuis l eisército stacionado na Judeia aclamasse l sou comandante Bespasiano cumo amperador. Durante la segunda metade de l anho, todas las porbíncias fúrun-se declarando por Bespasiano i Bitélio perdiu terreno. Finalmente, la 20 de Dezembre, las tropas de Bespasiano entrórun an Roma i assassinórun Bitélio. Bespasiano tornou-se anton l solo amperador i dou ampeço a la dinastie Flabiana.

Ua de las más notables obras de angenharie clássica, l Coliseu de Roma, mandado erigir por Bespasiano, serbiu para einúmeros spetaclos, ancluindo dramatizaçones de batailhas nabales.

Bespasiano mostrou ser un amperador respunsable i razoable an cumparaçon als scessos perpetrados puls Julio-Claudianos. Anque ser un outocrata que pouca ó nanhue amportança política daba al senado, Bespasiano percurou reorganizar l eisército, las finanças de l stado i la sociadade romana. Oumentou ls ampostos, mas erigiu grandes obras, cumo l Coliseu de Roma coincido na altura cumo Anfitriato Flabiano. Cumo antigo gobernador i general, Bespasiano sabie qual l melhor para las porbíncias i cumo mantener l eisército sastifeito, todo cundiçones andispensables para la stablidade dun reinado. L sou filho, Tito Flábio, sucediu-le an 79. Prometie ser un amperador a la altura de l sou pai, mas l sou brebe reinado fui marcado por catástrofes. La 24 de Agosto de l mesmo anho, l bulcon Besúbio çtruiu las cidades de Pompeia i Heirculano i, an 80, Roma fui de nuobo cunsumida por un ancéndio. An 81, Tito ye sucedido pul armano Domiciano, que haberie de se amostrar pouco a la altura de las capacidades de ls sous familiares. Assi, tal cumo na dinastie Julio-Claudiana, l que ampeçou por ser un período de prosperidade, depressa caiu an anstablidade política. Domiciano rebelou-se tan paranóico cumo Calígula ó Nero i las atrocidades de l sou reinado balírun-le l eipíteto de pior amperador de todos ls tiempos.

Quando an 96 Domiciano ye assassinado, Roma ancontra-se bastante cética quanto a la balidade de l modelo dinástico i la sucesson amperial eiboluiu pa l cunceito de l más ato. Esta mudança dou ourige al período de l cinco buns amperadores.

Antoninos: Cinco buns amperadores[eiditar | eiditar código-fuonte]


Nesta foto las porbíncias de l Ampério Romano an quaije to sue stenson mássima (goberno de Trajano).
Agora, nesta foto, las porbíncias de l Ampério Romano an sue mássima stenson (goberno de Trajano).
L Ampério Romano sob Adriano.

Depuis de l assassinato de Domiciano, l senado nomeou Nerba cumo amperador romano. Anque ser yá de meia eidade i de nun tener çcendentes, Nerba era un home cunsidrado capaç, quier de l punto de bista melitar quier de l punto de bista admenistratibo, mas subretodo racional i cunfiable. La falta de filhos rebelou ser ua bantaige, pus la sue sucesson fui determinada pul balor de l candidato i nun por critérios familiares — ambora yá Trajano tenga sido formalmente aporfilhado por Nerba. Trajano, Adriano i Antonino Pio seguiran la mesma política de nomear l sucessor más ato, l que resultou nun período de stablidade coincido cumo ls cinco buns amperadores. Durante l reinado destes cinco homes, Roma prosperou i atingiu l sou pico ciblizacional, al punto de alguns analistas defendíren que l nible ciblizacional alcançado durante este período solo fui outra beç alcançado na Anglaterra de l seclo XVIII. Trajano fui l respunsable pula stenson mássima de l Ampério an 117, al stender la frunteira ouriental até ancluir la Mesopotámia na alçada de Roma. L sou sucessor, Adriano, soube mantener la einorme ária de l ampério i reconhecer que nun balia la pena stendé-lo más. Dou las cunquistas por terminadas i custruiu la muralha de Adriano ne l Norte de Anglaterra cumo simblo de l fin de l Ampério. Este período de manutençon, por ouposiçon a la cunquista, quedou coincido cumo la Pax Romana.

L ciclo de prosperidade terminou quando Marco Aurélio zeignou, para sucessor, nun l home más ato, mas l sou filho Cómodo, que se sabie pouco a la altura de l sou pai i sous antecessores. Cumo na dinastie Julio-Claudiana (Nero) i Flabiana (Domiciano), un período de prosperidade fui seguido por ua gobernaçon errática por un home paranóico, neste causo Cómodo, que ancentibarie la rebolta de ls sous súbditos. Cómodo fui assassinado an 192, mas l Ampério caiu nua grabe crise dinástica i social.

L mapa de Ptolomiu, reconstituído de la sue obra Geographia (ca. 150 d.C.), andicando las naciones "Serica' '" i "Sinae" (China) a la dreita, para alhá de la ilha Taprobana (Sri Lhanka) i la "Aurea Chersonesus" (península de l Suiste Asiático).

La crise de l seclo terceiro (193 - 285)[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Crise de l seclo terceiro

L fin de l seclo II fui marcado por más ua guerra cebil de sucesson. Setímio Sebero acabou por assegurar la corona amperial i lhebar l Ampério para un brebe período de stablidade. Ls sous sucessores, inda assi, nun tubírun la mesma suorte. Antre la muorte de Sebero an 211 i l ampeço de la tetrarquia an 285, l Ampério tubo 28 amperadores, de ls quales solo 2 falecírun por causas naturales (de peste). Cuntemporaneamente, stan registados 38 usurpadores romanos, de ls quales muitos se tornórun amperadores de pleno dreito. Para para alhá de la crise política andémica, l seclo III fui marcado pul ampeço de las ambasones de l pobos bárbaros que habitában las zonas frunteiriças de l Ampério.

Fin de la Era Dourada (193 - 197)[eiditar | eiditar código-fuonte]

L reinado de Cómodo fui marcado por bários scessos, tenendo sido terminado pul sou assassinato la 31 de Dezembre de 192; fui sucedido pul sou prefeito de l pretório, Pertinax, un home de ourige houmilde i que, al fin de scassos trés meses cumo amperador, acabou por sue beç por morrer a las manos de l pretorianos. Seguiu-se ua situaçon caricata, an que la Guarda Pretoriana puso l Ampério an lheilon, tenendo este sido ganho por Dídio Juliano, al oufrecer un donativum maior (193).

La situaçon nun durou muito, pul que nas porbíncias bários generales se declarórun eilhes própios amperadores (Clódio Albino na Gália, Pescénio Niger na Síria i Setímio Sebero na Panónia), tenendo sido Sebero quien ganhou apuis de alguns anhos de guerra cebil (197).

Ls Seberos (193 - 235)[eiditar | eiditar código-fuonte]

Setímio Sebero (146-211).

Tenendo-se tornado amperador, Setímio Sebero tornou l Ampério afetabamente nua monarquia melitar, an más un passo na direçon de l Dominato; tubo dous filhos, Caracala i Geta que, apuis de la sue muorte (211), degladiórun-se antre si, tenendo Caracala assassinado Geta (Dezembre de 211).

Caracala tornou-se çconfiado, tenendo faborecido ls suldados; fui muorto por un nembro de la sue guarda, presumiblemiente a mando de l sou prefeito de l pretório, Macrino, l qual se declarou amperador (217). Ua armana de la mulhier de Setímio Sebero, Júlia Maesa, cunseguiu subornar ua lhegion i fazer cun que declarassen l sou nieto Heiliogábalo, na berdade primo de Caracala, cumo sou filho i berdadeiro sucessor, tenendo la rebolta sido bien sucedida i Macrino muorto (218).

L reinado de Heiliogábalo fui marcado por scessos que lhebórun la que la sue abó mudasse l sou apoio para un primo, Alexandre Sebero i que Heiliogábalo i sue mai fússen muortos (Márcio de 222).

Sob Alexandre Sebero l ampério prosperou mas ampeçórun ls purmeiros porblemas: ambason de l persas sassánidas (233), ambasones de pobos germánicos i l amperador, que preferie negociar la paç an troca de tributo de l que trabar la guerra, fui muorto na Mogúncia (Márcio(?) de 235), junto cula sue mai, por tropas reboltadas al bíren tanto ouro ser dado als bárbaros.

Anarquia melitar: ls amperadores-suldados (235 - 285)[eiditar | eiditar código-fuonte]

Eiboluçon territorial de l Ampério Romano


Durante ls próssimos 50 anhos, l Ampério eirie sofrer usurpaçones, derrotas i fragmentaçon; amperadores serien assassinados, muortos an batailha ó puls sous ribales, nun desespero para ancontrar ua seluçon i por fin, surgirieb l Dominato, la monarquia absoluta, la qual remoberie ls poucos traços republicanos que Roma inda cunserbaba, por forma a dar al ampério un redadeiro fólego.

Apuis de la muorte de Alexandre Sebero, l ampério caía ua beç más nas manos de l generales. Maximino, l Trácio ye proclamado amperador pulas tropas i durante trés anhos prossegue cula guerra, debastando ls pobos germánicos; cumo este sfuorço melitar eisigie mui denheiro, ampeçórun a oumentar ls abusos por parte de l funcionários amperiales an relaçon als ampostos. An África esses abusos fúrun notórios i porbocórun ua rebolta (238). Proclamórun amperador l senador Gordiano, l qual associou l sou filho, Gordiano II, tenendo l senado de Roma reconhecido la nomeaçon; Gordiano II fui muorto nua batailha, i Gordiano I suicidou-se al saber de la ambora. Maximino Trácio, al tentar dirigir-se la Roma para suprimir la rebolta, deparou-se cun resisténcia inesperada por parte de la cidade de Aquileia, i ls sous suldados, furiosos, matórun nel. L nieto de Gordiano, Gordiano III, fui proclamado amperador i aceite por todos.

Antretanto la situaçon de l ampério cumplicaba-se. Ne l Ouriente, ampeça ua guerra contra ls sassánidas; Gordiano III anfrenta-la, mas morre an batailha ó ye muorto durante la retirada (244). L sou prefeito de l pretório, Filipe, proclama-se amperador.

Usurpadores i derrotas (244 - 253)[eiditar | eiditar código-fuonte]

Filipe celebra l milénio de Roma (247) cun pompa i fausto. Mas la situaçon buolta a piorar. Generales nas porbíncias reboltan-se i proclaman-se amperadores. Al tentar lhidar cun un deilhes, Décio, l comandante que Filipe çpachara para lhidar cula rebolta, ye por sue beç proclamado amperador; defronta Filipe an batailha i este ye muorto pulas tropas (249).

L nuobo amperador adotou ua política dura i cunserbadora cumo forma de lhidar cun ls porblemas de l Ampério; assi, perseguiu ls crestianos i trabou guerra contra ls godos, na qual acabarie por ser derrotado i muorto (251). Outros usurpadores acupórun brebemente l trono durante este tiempo. An 253, Valeriano I ascenderie por sue beç al trono i, cul, l Ampério eirie çcer al sou punto más baixo.

Baleriano i Galiano: Fragmentaçon i Derrota, Seluçones pa l Feturo (253 - 268)[eiditar | eiditar código-fuonte]

Moeda cunhada por Baleriano I.

Baleriano I associa al trono l sou filho Galiano, atribuindo-le la parte oucidental de l ampério i reserbando para el la parte ouriental. Durante este tiempo, l ampério staba a ser ambadido por bários pobos, nomeadamente godos i alamanos, i a la par surgian usurpadores. An 258, Póstumo declara-se amperador na Gália, dando ourige assi al Ampério de las Gálias, al qual Galiano, demasiado fraco, nun puode oupór-se cun eficácia. Ne l Ouriente, ls persas abançórun, cun algua resisténcia de Baleriano ne l ampeço, mas cul Eisército Romano dizimado pula peste, tenta negociar la paç cun rei sassánida Shapur I, solo para se ber aprisionado, houmilhado i más tarde muorto (260).

L sou filho Galiano tenta mantener la ambora de la catura i muorte de l sou pai un segredo, mas solo l cunsegue durante un anho; por esta altura, zamcadeia-se ua sequéncia de usurpaçones, an parte cumo repuosta lhocal a las situaçones de necidade perante las ambasones, an parte cumo tentatiba de dar seluçon als porblemas. Galiano, demasiado acupado a derrotar usurpadores i ambasores dibersos, deixa que, ne l Oucidente, l Ampério de las Gálias se zambolba, i ne l Ouriente, que l reino de Palmira se apodere de território romano, mas que Roma yá nun stá an cundiçones de defender.

Als poucos, la situaçon bai melhorando: Galiano cunsegue ir derrotando ó ber assassinados sucessibamente ls sous ribales, reforma l eisército i cunsegue ua grande bitória contra ls bárbaros (268) antes de ser assassinado; ne l Ouriente, l reino de Palmira, einicialmente sob l comando de Odenato, i más tarde, de la sue biúba, Zenóbia, cunsegue detener ls persas, mas apoderando-se cada beç más de território romano. Caberá als sucessores de Galiano recuperáren i reunificáren l Ampério pula purmeira beç an 15 anhos.

Recuperaçon i stablizaçon (268 - 285)[eiditar | eiditar código-fuonte]

La recuperaçon de l Ampério bino por fases: Cláudio II, l sucessor de Galiano, ampeça por anfligir ua grande derrota als godos (270) mas, atingido pula peste, morre antes de poder restaurar l Ampério. Aureliano, l sou sucessor, será más bien sucedido. An 4 anhos, reincorpora ne l Ampério las Gálias i derrota Zenóbia, recuperando assi l Ouriente. Senhal de l tiempos, dota Roma de la sue purmeira muralha zde las ambasones Gaulesas que habien ocorrido yá fazie más de 650 anhos. Admenistrador duro i cumpetente, starie pristes la ampeçar ua guerra contra ls Persas, quando ye assassinado (275); cul, pula purmeira beç, ls amperadores romanos son adorados cumo diuses an bida.

Após alguns anhos, an que l Ampério mergulha ua beç más na anarquia i na ambason, surge un nuobo i eficaç amperador, Porbo (276-282), que cunsegue stablizar la situaçon. Apuis de l sou assassínio i ls brebes reinados de Caro i de ls sous filhos, eis que surge l home que eirá anfin poner orde ne l ampério, Diocleciano (285).

Tetrarquia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Tetrarquia
Ls tetrarcas, ua scultura porfíria, saqueada dun palácio Bizantino an 1204, tesouro de San Marcos, Beneza.

La Tetrarquia fui un sistema de gobierno criado pul amperador romano Diocleciano, cumo forma de resulber sérios porblemas melitares i eiquenómicos de l Ampério Romano.

Diocleciano debediu l sou poder subre l ampério antre ls setores ourientales (pars Orientis) i oucidentales (pars Occidentis). Mantebe l cuntrole pessonal de l setor lheste i l sou colega Maximiano cuntrolou l oucidente. Diocleciano nun debediu propiamente l poder cun sou cumpanheiro de armas Maximiliano, pus, na rialidade, Diocleciano staba colocado an posiçon superior a la de Maximiliano. A partir dende, l Ampério passou a tener dous Augustos, cada qual cun eisército, admenistraçon i capital própios, ambora Diocleciano cuntinasse a ser l xefe de l Stado, repersentando la ounidade de l mundo romano.

An 305, Diocleciano retirou-se a la bida pribada i anduziu Maximiano a fazer l mesmo.[5]

L Ampério crestiano[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las dibisones admenistratibas de l Ampério Romano an 395, sob Teodósio I.

L Ampério Romano passou a tolerar l cristandade a partir de 313 d.C., cul Édito de Milon,[6] assinado durante l ampério de Custantino I (de l Oucidente) i Licínio (de l Ouriente), ne l mesmo die an que acunteciu l casamiento de Licínio cun Custantie, armana de l amperador de la porçon ouriental de l Ampério. Cun este édito, l Cristandade deixou de ser proibido i passou a ser ua de las religiones oufeciales de l Ampério.

L Cristandade tornou-se la sola religion oufecial de l Ampério sob Teodósio I (379-395 d.C.) i todos ls outros cultos fúrun proibidos.[7] Einicialmente, l amperador detenie l cuntrole de la Eigreija. La decison nun fui aceita uniformemente por to l Ampério; l paganismo inda tenie un númaro mui seneficatibo de adetos. Ua de las medidas de Teodósio I para que sue decison fusse ratificada fui tratar cun rigideç aqueilhes que se oupusírun a eilha. L massacre de Tessalónica debido a ua reblion pagana deixa clara esta posiçon de l amperador. Un de ls cunflitos antre la nuoba religion de l Ampério i la tradiçon pagana cunsistiu na cundenaçon de la homossexualidade, ua prática quemun na Grécia antes i durante l domínio romano.


La dibison de l Ampério[eiditar | eiditar código-fuonte]

Custantinopla[eiditar | eiditar código-fuonte]

L centro admenistratibo de l ampério tendia a tornar-se más pa l Ouriente, por múltiplas rezones. Purmeiro pula necidade de defesa de las frunteiras ourientales; depuis porque l ouriente habie se tornado la parte eiquenómica más bital de l domínio romano; por fin Roma era ua cidade rica de bruxedos pagones, l que agora era anconbeniente nun ampério crestiano: sous eidifícios, sue nobreza senatorial, apegada a la religion tradecional. Assi Custantino decretou la custruçon dua nuoba capital, nas bordas de l Bósforo, adonde habie la antiga fortaleza griega de Bizáncio, nun punto de grande amportança stratégica, nas prossimidades de dous amportantes setores de la limes: la region de l baixo Danúbio i la frunteira de l Ampério Sassánida. La nuoba cidade, que recebiu l nome de Custantinopla, esto ye, "cidade de Custantino", fui cuncebida cumo ua "nuoba Roma" i debrebe tornou-se l centro político i eiquenómico de l Ampério. Sue criaçon tubo repercussones tamien ne l plano eclesiástico: anquanto an Roma la Eigreija Católica adquiriu más outoridade, an Custantinopla l poder cebil cuntrolou la Eigreija. L bispo de Roma pudo assi cunsulidar la anfluéncia que yá possuía, anquanto an Custantinopla l bispo baseaba sou poder ne l fato de ser bispo de la capital i ne l fato de ser un home de cunfiança de l Amperador.[5]

Teodósio i l fin de l ampério solo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Teodósio fui l redadeiro amperador a reinar subre to l ampério.[8] Apuis de sue muorte an 395, sous dous filhos Arcádio i Honório heirdórun las dues metades: Arcádio tornou-se gobernante ne l Ouriente, cula capital an Custantinopla, i Honório tornou gobernante ne l Oucidente, cula capital an Mediolanum (atual Milon), i más tarde an Rabenna. L stado romano cuntinarie cun dous defrentes amperadores ne l poder até l seclo V, ambora ls amperadores ourientales se cunsiderában gobernantes de l to. L latin era ousado ne ls decumientos oufeciales tanto, se nun más, que l griego. Las dues metades éran nominalmente, cultural i storicamente, se nun politicamente, l mesmo stado.

L fin de l Ampério Oucidental[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Chimpa de l Ampério Romano

L Ampério Romano de l Oucidente sofriu ambason de l pobos bárbaros (qualquiera pobo cuja lhéngua nun fusse l latin) i, yá anfraquecido anternamente, caiu an 476 cula deposiçon de l amperador Rómulo Augústulo. Outros reis stablecírun-se an Roma, ambora nun más usassen l títalo de "Amperador Romano". L Ampério Ouriental, cun capital an Custantinopla, cuntinou a eisistir por quaije mil anhos, até 1453.

Cronologie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Cronologie de la Roma Antiga

Ber tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]

Refréncias[eiditar | eiditar código-fuonte]

  1. Durante estas lhuitas, cientos de senadores morrírun, i l Senado Romano fui renobado cun lhegalistas de l Purmeiro Triunbirato i depuis de l Segundo Triunbirato.
  2. Otábio Augusto oufecialmente proclamou tener salbo la República Romana i cun cuidado çfarçou sou poder sob formas republicanas: cónsuls cuntinórun a ser eileitos, tribunos de ls plebeus cuntinórun a serbir la justícia, i senadores inda debatian na cúria romana. Mas, era Otábio, i cada un de sous sucessores apuis del, quien anfluenciaba todo i cuntrolaba las decisones finales i, an redadeira análeze, tenie las legiones para garanti-lo, causo fusse neçairo.
  3. Jannuzzi, Giovanni (2005). Brebe storia de Italia. 1 1 eid. Buenos Aires: Lhetemendía. 80 páiginas. ISBN 987-21732-7-3 
  4. «Suetónio: La bida de l duoze Césares – Augusto». Ounibersidade de Chicago (an anglés i lhatin). 2006. Cunsultado an 9 de márcio de 2008 
  5. 5,0 5,1 Gaeta, Franco; Villani, Pasquale (1986). Corso di Storia. per le scuole medie superiori. 1 1 eid. Milano: Principato. 323 páiginas 
  6. «History and chronology of Battle of Adrianople in Roman Empire». World History Database (an anglés). Cunsultado an 4 de outubre de 2008. Cópia arquibada an 3 de dezembre de 2008 
  7. «History and chronology of Theodosius I in Roman Empire». World History Database (an anglés). Cunsultado an 4 de outubre de 2008. Cópia arquibada an 21 de agosto de 2008 
  8. «La stória de l Declínio i Chimpa de l Ampério Romano». Porjeto Gutemberg. Baseado ne l Rev. H.H. Milman (an anglés) 1845 eid. Cunsultado an 11 de márcio de 2008 

Bibliografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Lhigaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Modelo:Roma Antiga Modelo:Ampérios