Pandemie

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
(Ancaminamiento de Pandemia)
Agentes de la polícia a outelizar máscaras cirúrgicas feitas pula Cruç Burmeilha, an Seattle, durante la pandemie de 1918.

Ua pandemie (de l grego παν [pan = todo/ todo(s)] + δήμος [demos = pobo]) ye ua eipidemie de malina anfeciosa que se spalha antre la populaçon localizada nua grande region geográfica cumo, por eisemplo, un cuntinente, ó mesmo l Planeta Tierra.[1]

Aparecimento[eiditar | eiditar código-fuonte]

D'acuordo cula Organizaçon Mundial de Salude, ua pandemie puode ampeçar quando se reúnen estas trés cundiçones:

  • L'aparecimiento dua nuoba malina na populaçon;
  • L'agente anfeta houmanos, causando ua malina séria;
  • L'agente spalha-se fácele i sustentabelmente antre houmanos.

Ua malina ó cundiçon, nun puode ser cunsidrada ua pandemie solamente por star difundida ó matar un grande númaro de pessonas; debe tamien ser anfeciosa. Por eisemplo, cáncaro ye respunsable por un númaro grande de muortes, mas nun ye cunsidrada ua pandemie porque la malina nó ye cuntagiosa (ambora ciertas causas d'alguns tipos de cáncaro puodan ser).

Eisemplo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Anfeçon de las células heipáticas pul HBB (Heipatite B Bírus) que se sterioriza por un spetro de síndromes que ban zde l'anfeçon inaparente i subclínica até la debrebe progressiba i fatal. Ls sintomas quando persentes son: falta d'apetite, febre, náuseas, bómitos, astenia, diarreia, delores articulares, iterícia (amarelamiento de la piel i mucosas), antre ls mais quemuns.

Sinónimos

Heipatite sérica.

Agente

HBB (Heipatite B Bírus), que ye un bírus DNA (heipadnabirus)

Cumplicaçones/Cunsequéncias

Heipatite crónica, Cirrose heipática, Cáncaro de l fígado (Heipatocarcinoma), para alhá de formas agudas seberas cun coma heipático i óbito.

Trasmisson

Atrabeç de la soluçon de cuntenidade de la piel i mucosas. Relaçones sexuales. Materiales ó strumientos cuntaminados: Seringas, agulhas, perfuraçon d'oureilha, tatuaiges, procedimientos odontológicos ó cirúrgicos, procedimientos de manicura ó pedicura etc. Trasfuson de sangre i deribados. Trasmisson bertical: de la mai portadora pa l recén-nacido, durante l parto (parto normal ó cesariana). L portador crónico puode ser anfetante pul resto de la bida.

Fases Mundiales de Pandemie[eiditar | eiditar código-fuonte]

La Organizaçon Mundial de Salude (OMS) zambolbiu un praino de perparaçon de gripe global que define las fases dua pandemie, rabiscos ne l papel de la OMS, i faç recomendaçones para medidas nacionales antes i durante ua pandemie.[2] Las fases son:

Período de Anterpandemie[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Fase 1: Nanhun nuobo subtipo de bírus de gripe fui çcubierto an houmanos.
  • Fase 2: Nanhun nuobo subtipo de bírus de gripe fui çcubierto an houmanos, mas ua malina, bariante animal amenaça.

Períodos d'alerta de Pandemie[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Fase 3: Anfeçon (houmana) cun un subtipo nuobo mas nanhue spanson d'houmano para houmano.
  • Fase 4: Pequeinho(s) foco(s) cun trasmisson d'houmano para houmano cun localizaçon lemitada.
  • Fase 5: Maior(s) foco(s) de la spanson d'houmano para houmano inda localizado.

Período de Pandemie[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Fase 6: Pandemie: oumenta la trasmisson cuntínua antre la populaçon giral.

Pandemies i eipidemies na stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

Yá acuntecírun bárias pandemies seneficatibas na stória de l'houmanidade, cumo la gripe i la tuberculose.

Eipidemies[eiditar | eiditar código-fuonte]

Alguas eipidemies fúrun tan antensas que quaije chegórun a aniquilar cidades anteiras:

Doentes de Peste negra. Eiluminura.(c. 1272–1352). MS 13076-77, f. 24v.
  • Peste de l Eigito (430 a.C) - la febre tifoide matou un quarto de las tropas atenienses i un quarto de la populaçon de la cidade durante la Guerra de l Peloponeso. Esta malina fatal debelitou l domínio de Atenas, mas la biruléncia cumpleta de la malina prebeniu sue spanson para outras regiones, la malina sterminou sous hospedeiros a ua taxa mais rápida que la belocidade de trasmisson. La causa sata de la peste era por muitos anhos çconhecida; an janeiro de 2006, ambestigadores de la Ounibersidade de Atenas analisórun dientes recuperados dua sepultura coletiba ambaixo de la cidade i cunfirmórun la persença de batérias respunsables pula febre tifoide.
  • Peste Antonina (165–180) - possiblemente causada pula baríola trazida próssimo al Leste; matou un quarto de ls anfetados. Cinco milhones ne l total.
  • Peste de Cipriano (250–271) - possiblemente causada por baríola ó sarampo, ampeçou-se nas porbíncias ourientales i spalhou-se pul Ampério Romano anteiro. Segundo relatado, an sou auge chegou a matar 5 000 pessonas por die an Roma.[3]
  • Peste de Justeniano (541-x). La purmeira cuntaminaçon registrada de peste bubónica. Ampeçou ne l Eigito i chegou a la Custantinopla na primabera seguinte, anquanto mataba (d'acuordo cul cronista bizantino Procópio de Cesareia) 10 000 pessonas por die, atingindo 40% de ls habitantes de la cidade. Fui eliminada até un quarto de la populaçon de l médio ouriente.
  • Peste Negra (1300) - uitecientos anhos depuis de l radadeiro aparecimiento, la peste bubónica tenie buoltado a la Ouropa. Ampeçando la cuntaminaçon na Ásia, la malina chegou a la Ouropa mediterránea i oucidental an 1348 (possiblemente de comerciantes fugindo d'eitalianos lutando na Crimeia), i matou binte milhones d'ouropeus an seis anhos, un quarto de la populaçon total i até metade nas árias ourbanas mais afetadas.

Pandemies[eiditar | eiditar código-fuonte]

La purmeira pandemie reconhecida ampeçou na Ásia ne l berano de 1580 i drento de 6 meses habie se spalhado pa la África i Ouropa, i dende pa la América de l Norte. Houbo taxas eilebadas de la malina i ua caratelística quemun la feturas pandemies de gripe fui relatada ne l Reino Ounido: l'ocorréncia de bárias óndias d'anfeçon - ne l berano i outonho daquele anho.[4] Para alhá de la Gripe, outros tipos de pandemies ten sido registrados na stória, cumo la pandemie de Tifo de la época de las cruzadas i las de Cólera que ten sido registradas zde 1816. Un surto de cunjuntebite heimorrágica aguda fui reconhecida purmeiro durante 1969 an Gana i depuis an outros países africanos. L surto alcançou proporçones pandémicas, cun dieç milhones de pessonas ambolbidas de 1969 a 1971.[5]

Cólera[eiditar | eiditar código-fuonte]

Gripe[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • La purmeira pandemie reconhecida, probabelmente de gripe, ampeçou na Ásia ne l berano de 1580 i spalhou-se pa la África i Ouropa, i América de l Norte.[4]
  • La purmeira pandemie reconhecida de ls anhos 1700 acunteciu antre 1729 i 1733. Ouriginou-se na primabera de 1729 na Rússia passou pa la Ouropa i dende pa l mundo to. La pandemie fui çcrita cumo dous surtos nun relacionados de gripe sendo l de 1729-1730 menos sebero i l de 1732-1733 ua pandemie rial.[4]
  • La segunda pandemie de l seclo XVIII ampeçou ne l'outonho de 1781 na China i spalhou-se pa la Rússia. An uito meses spalhou-se pa la Ouropa i dende pa l resto de l mundo.
  • La pandemie de 1830-1833 ampeçou na China ne l'ambierno de 1830 i spalhou-se debrebe pa las Filipinas, Índia i Andonésia, cruzando atrabeç de la Rússia pa la Ouropa, alcançando la América de l Norte an 1831-1832. La malina acunteciu recorrentemente dues bezes na Ouropa, an 1831-1832 i an 1832-1833.[4]
  • Gripe Asiática (18891892) - fui detetada an maio de 1889 an Bukhara, Rússia.[7] An outubre, tenie chegado la Tomsk i ne l Cáucaso. Spalhou-se debrebe pul oeste i atingiu la América de l Norte an dezembre de 1889, América de l Sul antre febreiro i abril de 1890, Índia antre febreiro i márcio de 1890 i Oustrália antre márcio i abril de 1890. Era causada pul subtipo H2N2 de l bírus anfluenza[8] i tubo ua taxa de mortalidade mui alta.
  • L'ourige de la pandemie de 1898-1900 nun ye coincida, mas ocorrírun grandes eipidemies na Ouropa, Oustrália, América de l Norte, Japon i ilhas de l Pacífico. Soro recolhido an 1968 de pessonas bibas an 1898 andicórun la persença d'anticorpos pa l bírus Anfluenza A/H3.[4]
  • Gripe spanhola (19181919) -eidantificada ne l'ampeço de márcio de 1918 an tropas de ls Stados Ounidos que treinában ne l Acampamiento Funston, Kansas. Coincidiu cul fin de la Purmeira Guerra Mundial.[4] An outubre de 1918 tenie spalhado-se para se tornar ua pandemie mundial, atingindo todos ls cuntinentes. Straordinariamente mortal i biolenta, quaije treminou tan depriessa quanto ampeçou, zaparecendo cumpletamente drento de 18 meses. Ye la pandemie mais debastadora que se conhece.[9] Esta eipidemie fui stensibamente narrada i fui çcrita cumo "l maior holocausto médico de la stória".[10] An seis meses, 25 milhones de pessonas stában muortas (alguas stimatibas qu'esse númaro seia dues bezes maior). Calculou-se que 17 milhones de pessonas morrírun na Índia, 500.000 ne ls Stados Ounidos i 200.000 ne l Reino Ounido. L bírus fui reconstruído recentemente por cientistas de l CDC que studában restos de cadáberes preserbados pul permafrost ne l Alasca. Eilhes eidantificórun esto cumo un tipo de bírus H1N1.
  • Gripe asiática (19571958) - l bírus H2N2 causou aprossimadamente 70.000 muortes ne ls Stados Ounidos. Eidantificado na China an febreiro de 1957, la gripe asiática spalhou-se pa ls Stados Ounidos an júnio de 1957.[4]
  • Gripe de Hong Kong (1968) - ampeçou na China i l surto spalhou-se para Hong Kong an júlio de 1968 causando 500.000 causos an solo dues sumanas. La pandemie alcançou ls Stados Ounidos a partir de suldados que lutában na Guerra de l Bietname. Na Ouropa la malina fui diagnosticada an setembre de l mesmo anho tenendo alcançado la América de l Sul i la África de l Sul un anho depuis.[4]
  • Gripe suína refire-se a la gripe causada pulas stirpes de bírus de la gripe, chamadas bírus de la gripe suína, qu'habitualmente anfetan cochinos, adonde son andémicas. An 1976 houbo un surto an New Jersey, mas las medidas prebentibas eibitórun que se spalhasse. Ye possible que poderie tener sido ua pandemie mas que fui eibitada.[4] Ne l Surto de 2009 todas estas stirpes son ancontradas ne l bírus de la gripe C i ne ls subtipos de l bírus de la gripe A.

Tifo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Surgindo durante las Cruzadas, l Tifo tubo sou purmeiro ampato na Ouropa an 1489, na Spanha. Durante la luita antre spanholes Crestianos i ls muçulmanos an Granada, ls spanholes perdírun 3.000 pessonas na guerra i 20.000 cul tifo. An 1542, 30.000 pessonas morrírun de tifo anquanto lutában contra ls outomanos ne ls Bálcanas. La malina tamien tubo un papel percipal na çtruiçon ne l fracasso de Napoleon na Rússia an 1812. L Tifo tamien matou einúmaros presioneiros ne ls campos de cuncentraçon nazistas, durante la Segunda Guerra Mundial.

Coronabírus (COVID-19)[eiditar | eiditar código-fuonte]

La pandemie de COVID-19 ye ua pandemie an curso de COVID-19, ua malina respiratória aguda causada pul coronabírus de la síndrome respiratória aguda grabe 2 (SARS-CoV-2).[11] La malina fui eidantificada pula purmeira beç an Wuhan, na porbíncia de Hubei, República Popular de la China, an 1 de dezembre de 2019, mas l purmeiro causo fui cunfirmado an 31 de dezembre de l mesmo anho.[12][13] Acradita-se que l bírus tenga ua ourige zonótica, porque ls purmeiros causos cunfirmados tenien percipalmente ligaçones al Mercado Atacadista de Fruitos de l Mar de Huanan, que tamien bendia animales bibos.[14] An 11 de márcio de 2020, la Organizaçon Mundial de Salude declarou l surto ua pandemie.[15][16] Ls cientistas chineses eisolórun un nuobo coronabírus, l SARS-CoV-2, 70% semelhante na sequéncia genética al SARS-CoV, i mais tarde mapeórun i çponibelizórun la sue sequéncia genética.[17][18][19][20][21]

Eifeitos de la Colonizaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ancuontros antre ls sploradores ouropeus i las populaçones ne l resto de l mundo antroduziran bárias eipidemies an defrentes locales. Metade de la populaçon natiba de la América Spanhola an 1518 fui muorta atrabeç de la baríola. La Baríola atingiu l México na década de 1520, matando 150.000 pessonas an Tenochtitlán i l Peru na década de 1530, ajudando ls cunquistadores ouropeus. L Sarampo matou dous milhones de natibo mexicanos adicionales na década de 1600. Mais tarde, antre 1848 i 1849, antre 40.000 i 150.000 habaianos morrírun de sarampo. Tamien hai bárias malinas çconhecidas que éran stremamente sérias mas zaparecírun atualmente, assi l'etiologie destas malinas nun puode ser stablecida. La causa de l chamado "Suor anglés", ne l seclo XVI, na Anglaterra, que fui tan temido quanto la peste bubónica, inda ye çconhecida.

Antrisse subre possibles pandemies ne l feturo[eiditar | eiditar código-fuonte]

L bírus ébola i outras malinas debrebe letales cumo la Febre de Lassa, bírus de Marburg i la Febre heimorrágica bolebiana son malinas altamente cuntagiosas i mortales cul potencial teórico de se tornar pandemies. L'halbelidade dessas malinas para spalhar-se i causar ua pandemie ye lemitada, pus sue trasmisson depende de cuntato íntemo cul betor anfetado. Mutaçones genéticas poderien acuntecer podendo eilebar l potencial dessas malinas de anfetar-se, por esso, ye neçaira ua ouserbaçon custante por parte de la quemunidade científica.

Resisténcia antibiótica[eiditar | eiditar código-fuonte]

Antibióticos resistentes tamien puoden reabibar malinas cunsidradas cuntroladas, son las chamadas superbatérias. Causos de tuberculose resistente a todos ls tratamientos tradecionalmente efetibos eimergiran, causando grande preocupaçon als profissionales de salude. Tales batérias quemuns cumo Staphylococus aureus i speces de Enterococcus que zambolbírun resisténcia l'antibióticos çponibles mais fuortes cumo vancomycin emersas ne ls radadeiros 20 anhos cumo ua causa amportante d'anfeçones spitalares. Ne ls Stados Ounidos, 2.000.000 pessonas por anho stan a cuntrair anfeçones spitalares depuis tenido sido admitido para spitales para recebir cuidado médico por rezones sin conexones. L mais recentes númaros d'anfeçones assusta, an 2006 surgian 4 causos nuobos por minuto. Organizaçones mundiales de salude juntan sfuorços para erradicar estas nuobas malinas.

Anfeçon de BIH[eiditar | eiditar código-fuonte]

L bírus BIH que causa la SIDA ye cunsidrado ua pandemie global[22] agora cun anfeçon taxa tan alta quanto 25% na África susaariana. Eiducaçon efetiba subre prática sexual mais sigura i treinar precauçones ajudou a reduzir la belocidade de las taxas d'anfeçon an bários países africanos que patrocinórun porgramas d'eiducaçon nacionales. Taxas d'anfeçon stan a subir outra beç na Ásia i na América. Debido l'alta ancidéncia d'anfeçon ua eimensa perda de bidas nas África central i leste stan a debastar ls países destas regiones.[22]

SARS[eiditar | eiditar código-fuonte]

An 2003, habie preocupaçones que la SARS, ua forma nuoba i altamente cuntagiosa de pneumonia atípica causada por un coronabírus SARS-CoV, poderie se tornar pandemie. L'açon rápida por outoridades nacionales i anternacionales de salude cumo la Organizaçon Mundial de Salude ajudórun a deixar trasmisson lenta, treminando las eipidemies localizadas antes qu'eilhes podíssen se tornar ua pandemie. La malina nun fui erradicada, mas, poderie remergir inesperadamente, anquanto outorizando monitorando i poderie ambalar anformando de causos suspeitos de pneumonia atípica.

Gripe abiária[eiditar | eiditar código-fuonte]

An febreiro de 2004, l bírus de la gripe abiária fui çcubierto an páixaros ne l Bietname. Teme-se que, se l bírus de la gripe abiarie cumbinar cun un bírus de gripe houmano (nun páixaro ó un houmano), l subtipo nuobo criado poderie ser altamente cuntagioso i altamente letal an houmanos. Tal subtipo poderie causar ua pandemie de gripe global, semelhante a la gripe spanhola, ó l mais baixo pandemie de mortalidade cumo la gripe asiática i la gripe de Hong Kong.

Gripe suína (Gripe A)[eiditar | eiditar código-fuonte]

Pessonas a ousar máscaras faciales ne l metro de la Cidade de l México durante l surto de gripe suína na América de l Norte an 2009.

Gripe suína ye l nome dado a ua malina causada pul bírus H1N1, ua cumbinaçon de las cepas de ls bírus abiairo i houmano. La cuntaminaçon se dá dun houmano cuntaminado ó oubjetos cuntaminados para outro houmano. Nun hai riscos ne l cuntato antre cochinos i houmanos, nin ne l cunsumo de la chicha de cochino.[23] An 2009, an meio a un surto de la malina, l gobierno mexicano anunciou 150 muortes ate l die 29 d'abril de 2009 causadas pul H1N1 l que lebou la Organizaçon Mundial de la Salude a declarar que la malina ten grande possibelidade de se tornar ua pandemie.[24][25] Ne l die 30 de Abril de 2009 la OMS oumentou l nible pandémico de la gripe AH1N1 para fase 5. L nome Gripe Suína fui altarado pula OMS para Gripe A, pus l nome poderie afetar l comércio suíno. Ne l die 11 de júnio de 2009 la OMS oumentou l nible para 6, caraterizando ua pandemie. Ne l momiento de l decreto éran registrados 27.737 causos de gripe A ne l mundo i 141 muortes.[26]

Ber tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]

Refréncias

  1. Greenberg, Raymond S.; Daniels, Stephen R.; Flanders, W. Dana; Eley, John William; Boring, III, John R (2005). Epidemiologia Clínica 3ª ed. Porto Alegre: Artmed. p. 18. ISBN 85-363-0159-7
  2. Blyther, Tiaji Salaam (2009). The 2009 Influenza Pandemic:U.S. Responses to Global Human Cases. [S.l.]: Gongressional Research Service
  3. «The Cyprian Plague» (an anglés). Cunsultado an 16 de abril de 2015
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Van-Tam, Jonathan (eiditor); Sellwood, Chloe (eiditora e outora de l capítulo) (2010). «4:Brief History and Epidemiological Features of Pandemic Influenza». Introduction to Pandemic Influenza (An anglés). Wallingford, Oxfordshire: CABI. p. 41-56. ISBN 978-1-84593-578-8
  5. Fields, Bernard N.(eiditor xefe); Knipe, David M (eiditor xefe) (1990). Fields Virology (an anglés). 2 2ª ed. New York: Raven Press. p. 577-578. ISBN 0-88167-552-0
  6. Bennett, J. Claude; Plum, Fred (1997). Cecil Tratado de Medicina Interna. 2 20ª ed. Rio de Janeiro: Guanabara Koogan. p. 1824. ISBN 85-277-0416-1
  7. Beveridge, W. I. B. (1977). Influenza: The Last Great Plague. An Unfinished Story of Discovery (an anglés). New York: Prodist. p. 30. ISBN 0-88202-118-4
  8. Flint, S. J.; Enquist, L. W.; Racaniello, V. R.; Skalka, A. M. Principles of Virology. Molecular Biology, Pathogenesis, and Control of Animal Viruses (em inglês) 2ª ed. Washington, D.C.: ASM Press. p. 764. ISBN 1-55581-259-7
  9. Carter, John; Saunders, Venetia (2007). Virology. Principles and Applications. New Jersey: John Wiley & Sons. p. 265. ISBN 978-0-470-02387-7
  10. Domingo, Esteban (editor); Webster, Robert (editor); Holand, John (editor) (1999). Origin and Evolution of Viruses (em inglês). San Diego: Academic Press. p. 380. ISBN 0-12-220360-7
  11. «Folha informativa – COVID-19 (doença causada pelo novo coronavírus)». Organização Pan Americana de Saúde (OPAS). Cunsultado an 1 de abril de 2020 
  12. «Coronavirus disease (COVID-19) outbreak» (an inglés). Organizaçon Mundial de la Salude. Cunsultado an 11 de márcio de 2020 
  13. «Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV)» (an inglés). OMS. 30 de janeiro de 2020. Cunsultado an 11 de márcio de 2020. Arquibado de l oureginal an 31 de janeiro de 2020 
  14. Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team (2020). «[The epidemiological characteristics of an outbreak of 2019 novel coronavirus diseases (COVID-19) in China]». Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi=Zhonghua Liuxingbingxue Zazhi (an Chinese). 41 (2): 145–151. PMID 32064853 Cunsulte |pmid= (ajuda). doi:10.3760/cma.j.issn.0254-6450.2020.02.003 
  15. «OMS declara pandemia de coronavírus». G1. 11 de márcio de 2020. Cunsultado an 11 de márcio de 2020 [lhigaçon einatiba] 
  16. Helen Branswell; Andrew Joseph (11 de márcio de 2020). «WHO declares the coronavirus outbreak a pandemic» (an English). STAT. Cunsultado an 11 de márcio de 2020. Arquibado de l oureginal an 11 de márcio de 2020 
  17. Hui, David S.; Azhar, Esam EI; Madani, Tariq A.; Ntoumi, Francine; Kock, Richard; Dar, Osman; Ippolito, Giuseppe; Mchugh, Timothy D.; Memish, Ziad A.; Drosten, Christian; Zumla, Alimuddin (14 de janeiro de 2020). «The continuing epidemic threat of novel coronaviruses to global health - the latest novel coronavirus outbreak in Wuhan, China». International Journal of Infectious Diseases (an inglés). 0 (0). ISSN 1201-9712. doi:10.1016/j.ijid.2020.01.009. Cunsultado an 20 de janeiro de 2020 
  18. «Undiagnosed pneumonia - China (HU) (01): wildlife sales, market closed, RFI Archive Number: 20200102.6866757». Pro-MED-mail (an inglés). International Society for Infectious Diseases. Cunsultado an 20 de janeiro de 2020 
  19. Pinghui, Zhuang; Wu, Jerry (15 de janeiro de 2020). «Wuhan pneumonia: how search for source unfolded» (an inglés). South China Morning Post. Cunsultado an 20 de janeiro de 2020. Arquibado de l oureginal an 15 de janeiro de 2020 
  20. «Wuhan seafood market pneumonia virus isolate Wuhan-Hu-1, complete genome». NCBI Genbank (an inglés). National Center for Biotechnology Information. Cunsultado an 20 de janeiro de 2020 
  21. Maria Tereza Santos (26 de márcio de 2020). «Coronavírus e gripe: quais as diferenças e semelhanças?». Abril. Cunsultado an 29 de márcio de 2020 
  22. 22,0 22,1 Dimmock, N. J.; Easton, A. J.; Leppard, K. N. (2007). «19.9: The cost of the HIV Pandemic». Introduction to Modern Virology (an anglés) 6ª ed. Malden, MA/Garsington Road, Oxford: Blackwell Publishing. p. 337-338. ISBN 1-4051-3645-6
  23. G1. «Entenda como a gripe suína se espalha entre humanos». Cunsultado an 25 d'abril de 2009 (An pertués)
  24. G1. «OMS diz que surto de gripe suína é 'muito grave' e pode virar pandemia». Cunsultado an 25 d'abril de 2009 (An pertués)
  25. «OMS faz reunião sobre gripe suína». Cunsultado an 25 d'abril de 2009 (An pertués)
  26. http://oglobo.globo.com/mundo/mat/2009/06/11/oms-eleva-gripe-h1n1-pandemia-brasil-tem-52-casos-756304984.asp (An pertués)
Erro de citaçon: Elemento <ref> com nome "Cyprian" definido em <references> não é utilizado no texto da página.

Erro de citaçon: Elemento <ref> com nome "Cyprian" definido em <references> não é utilizado no texto da página.


Ligaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]