Oustrália

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Oustrália
Lhéngua oufecial Anglés


Capital
 - Populaçon:
Camberra


La Oustrália (an anglés Australia), oufecialmente Quemunidade de la Oustrália (Commonwealth of Australia) ye un paíç de l heimisfério sul, que cumprende la ária cuntinental ("cuntinente Oustraliano") de la Oceanie, la Tasmánia i bárias ilhas adjacentes ne ls ouceanos Índico i Pacífico. L cuntinente-ilha, cumo la Oustrália por bezes ye chamada, ye banhado pul ouceano Índico, a sul i a oeste, pul mar de Timor, mar de Arafura i Streito de Torres, a norte, i mar de Coral i mar de la Tasmánia, a lheste. Atrabeç destes mares, ten frunteira marítima cula Andonésia, Timor-Lheste i Papua-Nuoba Guiné, la norte, i cul território francés de la Nuoba Caledónia, a lheste, i la Nuoba Zelándia a sudeste.

Durante cerca de 40.000 anhos antes de la colonizaçon ouropeia ampeçada ne l final de l seclo XVIII, l cuntinente Oustraliano i Tasmánia éran habitadas por cerca de 250 naciones andebiduales de aborígenes. Passado sporádicas bejitas de pescadores de l norte, i pula çcubierta ouropeia por parte de sploradores houlandeses an 1606, la metade ouriental de la Oustrália fui alegada puls británicos an 1770 i einicialmente colonizada atrabeç de l trasporte de presos para la quelónia de Nuoba Gales de l Sul, fundada an 26 de Janeiro de 1788. La populaçon oumentou de forma custante ne ls anhos seguintes, l cuntinente fui splorado i, durante l seclo XIX outros cinco grandes territórios outogobernatibos fúrun stablecidos.

An 1 de Janeiro de 1901, las seis quelónias se tornórun ua federaçon, i de la Quemunidade de la Oustrália fui formada. Zde la Federaçon, la Oustrália ten mantido un sistema político democrático lhiberal stable i cuntina a ser un reino de la Commonwealth. La populaçon ye un pouco mais de 21,7 milhones, cun cerca de 60% cuncentradas an torno de las capitales cuntinentales staduales de Sydney, Melbourne, Brisbane, Perth, Adelaide, i Darwin. La capital de la nacion ye Camberra, lhocalizada ne l Território de la Capital de la Oustrália.

Tecnologicamente abançado i andustrializado, la Oustrália ye un próspero paíç multicultural i ten eicelentes resultados an muitas cumparaçones anternacionales de ls zampenhos nacionales, tales cumo ls cuidados de salude, sperança de bida, calidade de bida, zambolbimiento houmano, la eiducaçon pública, la lhiberdade eiquenómica, bien cumo la porteçon de lhiberdades cebiles i dreitos políticos. Las cidades Oustralianas tamien rotineiramente situan-se antre las mais altas de l mundo an tenermos de habitablidade, ouferta cultural, la culidade de bida. Ye un nembro de la ONU, G-20, Quemunidade de las Naciones, ANZUS, de la OCDE, bien cumo la OMC.

Eitimologie[eiditar | eiditar código-fuonte]

L nome Oustrália ben de la palabra an latin australis, que quier dezir "de l sul", i sue ourige data de lhendas de l seclo II de "tierra çcoincida de l sul" (terra australis incognita). L splorador Matthew Flinders dou l nome pa l lhugar de Terra Australis, que mais tarde fui abrebiado para la forma atual. Antes, quando ls houlandeses splorórun la ária chamórun-na de Nova Hollandicus ó Nuoba Houlanda. Flinders mais tarde renomeou a tierra para Australia, an 1804, anquanto staba preso puls franceses an Maurícia. Quando retornou a la Anglaterra i publicou sous trabalhos, an 1814, fui fuorçado a trocar l nome para Terra Australis pul almirantado británico. Tomando coincimiento de la perferéncia de Flinders por Austrália, l gobernador Lachlan Macquarie, de New South Wales, ampeçou a usar l nome an sous çpachos para la Anglaterra. An 1824 l almirantado británico finalmente aceitou que l cuntinente deberie ser coincido oufecialmente cumo Austrália.

La palabra Austrália ye pernunciada lhocalmente cumo AFA[/əˈstɹæɪljə/] ó AFA[/əˈstɹæɪjə/] (IPA). Un questume mui popular antre ls falantes de la lhéngua anglesa ye chamar ls oustralianos (australians) de aussies (lé-se "ózis").

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]


La Oustrália faç parte de l cuntinente mais nuobo de l mundo - la Oceanie. Anque ser habitada por aborígines hai mais de 40 mil anhos, solamente hai dous seclos ampeçou-se sue colonizaçon por ouropeus. Geograficamente pa l mundo, la Oustrália era un cuntinente ambesible, ua basta tierra que stranhamente fui çconsidrada puls cartógrafos sin nada que justeficasse la sue auséncia ne ls mapas-múndi.

Segundo alguas bersones, pertueses [1] i houlandeses, bien cumo outros pobos, passában al ancho de la cuosta i, inda assi, nunca achórun cumbidatiba ua possible colonizaçon.

Dous seclos depuis l capitan anglés James Cook fui ambiado para fazer ua spediçon científica neste çcoincido lhugar. Cunta la stória que la 28 de Abril de 1770, passado circunabegar l cuntinente, el finalmente zambarcou na cuosta lheste Oustraliana. Cuntinou biaige para norte, i, a 22 de Agosto, proclamou la posse de l território, la que se dou l nome de New South Wales, (Nuoba Gales de l Sul). Ampeçaba-se assi la colonizaçon anglesa de la Oustrália, ne l ampeço feita solo cul oubjetibo de "sbaziar" las cadenas británicas. Ls cundanados, passado cumpríren la sue pena an tierra Oustraliano, recebien ua pequeinha parcela de tierra, zde que nun houbisses habitantes natibos neilhas. Als poucos fui-se ampliando l domínio de l ex- saqueadores angleses naquel basto i çprotegido cuntinente, até, por buolta de 1950, l censo mundial stimar la populaçon Oustraliana an menos de 5 milhones de habitantes.

L paíç ye ua nacion multicultural que recebiu i recibe eimigrantes zde l ampeço de l porcesso de colonizaçon ouropeia de forma afatiba i duradoura, ne l seclo XVIII, pul Reino Ounido. Por esso, la maiorie étnica de la populaçon ye de ourige británica, mas ye seneficatiba la persença de outras minories étnicas, cumo griegos, asiáticos i ls marginalizados natibos (restan 2% de l total de la populaçon), dezimados pula amplantaçon de la "moderna" sociadade branca ouropeia. La Oustrália tornou-se andependiente de l Ampério Británico an 1942, mas faç parte de l Commonwealth (Quemunidade Británica de las Naciones).

Geografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Geografie de la Oustrália
Eimaige de satélite de la Oustrália.

De lhoinge, a maior parte de la Oustrália ye cumpuosta de zertos ó zonas semi-áridas — 40% de la massa terrestre stá cubierta por dunas de arena. Solo ls cantos sudeste i sudoeste ténen clima temperado i un tierra moderadamente fértil. La parte norte de l paíç ten un clima tropical: parte ye floresta tropical, parte son pastaiges i parte ye zerto cumo, por eisemplo, l zerto de l Outback.

Anquanto a maior parte de l paíç se carateliza pul clima subtropical seco, las regiones situadas, dua maneira giral, al norte de l Trópico de Capricórnio ténen clima tropical cula staçon chubiosa ne ls meses de berano. La cuosta ouriental, por sue beç, recibe chubas monçónicas. La Grande Barreira de Coral, maior recife de coral de l mundo, queda la pouca çtáncia de la cuosta nordeste i stende-se por mais de 1200 quilómetros. L Uluru (coincido cumo Ayers Rock até 1986) ye l maior monolito de l mundo i queda na Oustrália central. La begetaçon an giral ye de sabanas i temperadas (oucalitos), i sue fauna ye ua cunsequéncia direta de sou milenar eisolamiento geográfico.

Uluru, l maior monolito de l mundo.

Formada por un eimenso bloco cunquistado a la cuosta, la Oustrália ye un pouco bariada an tenermos de relebo i de paisaige. dous terços de l paíç son acupados pul Scudo Oustraliano, ua basta prainada zértica cuja monotonie solo ye quebrada por muntanhas pouco eilebadas i alguns cumes arredondados, eisolados ne l meio de las prainadas. A lheste deste Scudo, la Grande Bacia Artesiana stende-se antre l golfo de Carpentária i l lago Eyre, que neste redadeiro ancontra-se ambaixo de l nible de l mar an quinze metros (-15 n). Ye nesta grande depresson que se ancóntran las reserbas subterráneas de auga i la sola bacie flubial cun algua amportança: l Murray-Darling.

Acupando to la parte ouriental, de la península de l Cabo York a la Tasmánia, surge ua sucesson de modestas muntanhas i prainos, que custitui la Cordilheira Oustraliana. Esta porlonga-se para sueste atrabeç de l Alpes Oustralianos, ne ls quales se ancóntran ls cumes mais altos de l paíç, cumo por eisemplo l Monte Kosciuszko, que ten 2.228 metros de altura, l punto mais alto de l cuntinente-ilha, tenendo an bista que l punto culminante an giral ancontra-se ne l Pico Mawson (2745 n), ne l território ultramarino de Ilha Heard i Ilhas McDonald (centro de la Ilha Heard), situado ne l centro sul de l Ouceano Índico.

Fauna i flora[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Fauna de la Oustrália

La Oustrália ten grande dibersidade de fauna i flora, yá que buona parte de l paíç ye çértica ó semi-árida, mas tamien eisisten dibersas regiones adonde l clima ye mais ameno. Eisiste un uorgano federal cul fin de proteger la fauna i la flora Oustralianas. Ua amportante particularidade de la fauna Oustraliana ye la ocorréncia de dibersas speces marsupiales.

L isolamiento de la Oustrália ten faborecido la eiboluçon dua fauna que nun se parece cun nanhue outra de l planeta. La mesma carateriza-se, subretodo, pula persença de marsupiales (animales cun ua bolsa para las crias) antre ls quales çtácan ls cangurus, wallabes ó coalas (alimentan-se sclusibamente de fuolhas de eucalitos), wombats ó topos marsupiales. Ls mamíferos marsupiales zaparecírun ne l restro de ls cuntinentes al sucumbir a la supremacie de l mamíferos placentários (ls marsupiales finalizan la grabideç ne l sterior, nua bolsa adonde la mai ten un mamilo anterno para alimentar l filhote). Çtácan speces cumo l ornitorrinco, própias i sclusiba de l paíç, la eiquidna i l tamanduá spinhoso. Quanto a la fauna marítima ancóntran-se baleias, golfinos, pinguines, lhobos-marinos, focas de dibersas speces i tipos aquáticos. Quanto als carníboros, l paíç cunta cun ua solo spece, l dingo, ó perro salbaige. Corcodilos solo eisisten nas zonas tropicales. L diabro spinhoso oufrece un aspeto feroç, mas na rialidade trata-se dun animal de menos de 20 centímetros de cumprimiento i ye totalmente einofensibo. Ne l sul de la Tasmánia puode-se admirar un stranho animal chamado Diabo de la Tasmánia, un carníboro marsupial parecido cula raposa. Quanto a a ornito-fauna, ye rica i bariada cun mais de 650 speces, çtacan ls páixaros lhira ó páixaros de l paraíso, papagaios, casuarws, cisnes pretos, louros i emus.

Nin todos ls animales son natibos de la Oustrália. Ls camelos fúrun trazidos de l Afeganistan para trabalhar ne l zerto; cochinos, cabalhos i coneilhos fúrun ambiados tamien al cuntinente, i assi, un grande númaro de outros animales chegórun a la Oustrália. Esto seneficou ua porblemática alteraçon de l meio ambiente, prejudicando l home i ls animales naturales que yá alhá stában; muitas speces zaparecírun, ambora agora se stéian a rializar trabalhos de proteçon para moderar ls çtroços.

La flora de la Oustrália carateliza-se pul reduzido númaro de formas i pula alta percentaige de speces andémicas i speces típicas sclusibas de cada ária. Na zona de la Cordilheira Oustraliana ancóntran-se bosques de oucalitos, acácias, cedros i pinheiros, anquanto nas tierras baixas predominan la sabana, las pradaries i la begetaçon própia de la stepe. Nas regiones mais áridas i ne ls zertos prebalece ua flora spinosa coincida cumo "scrub". Mas, na region de l oeste eisisten mais de 6.000 bariadades de flores, que zabrochan antre ls meses de Setembre i Nobembre. Mesmo assi, nun se debe squecer que na Oustrália ls corales i las madrepérolas atinge l sou maior zambolbimento.

Por outro lhado, debe-se dezir que Oustrália fui l purmeiro paíç a declarar ua detreminada zona cumo parque nacional ne l anho de 1879. L paíç cunta cun zonas declaradas Património Mundial, cumo la Grande Barreira de Coral, l Uluru (Ayers Rock), ls Bosques Plubiales de Queensland, la Ilha Fraser ó ls bales de l sudeste de la Tasmánia, antre outras muitas zonas. La Oustrália cunta cun 2.000 parques nacionales i reserbas.

Demografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Demografie de la Oustrália

{{Aneixo|Lista de cidades na Oustrália} } Modelo:Maiores cidades de la Oustrália

La Oustrália ye un paíç de eimigrantes, sendo 23,1% de la sue populaçon formada por strangeiros. La maior parte de la populaçon ye çcendente de eimigrantes angleses i irlandeses que se mudórun pa l paíç ne ls seclos XIX i XX.[2] Esso acunte porque l crecimiento begetatibo de la populaçon ye mui baixo (pus l númaro de nacimientos ye cada beç menor) i l gobierno atrai eimigrantes, an birtude de la sue reduzida populaçon. Segundo stimatibas, la taxa média de crecimiento populacional de l paíç ben se mantenendo als 1,4% al anho.

Amportantes grupos étnicos minoritários ancluen chineses, andianos, bietnamitas, eitalianos, griegos, irlandeses, franceses i almanes. La populaçon aborígene stá restrita a a 366.436 andebíduos, repersentando menos de 1% de la populaçon Oustraliana.

Ne ls redadeiros anhos ben se berificando un grande oumiento de la populaçon eidosa i l deminuiçon na percentaige de ninos subre la populaçon:

  • 0-14 anhos: 19.6% (ninos 2,031,313/ninas 1,936,802)
  • 15-64 anhos: 67.3% (homes 6,881,863/mulhieres 6,764,709)
  • 65 anhos ó mais: 13.1% (homes 1,170,589/mulhieres 1,478,806) (st. 2006)

Política[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Política de la Oustrália
L parlamiento Oustraliano an Camberra.

La Oustrália ye ua monarquie custitucional. L xefe de stado ye la reina Eisabel de la Gran-Bretanha, repersentada pul gobernador giral Oustraliano. L gobierno eimana dun Parlamiento eileito por sufrágio ounibersal.

L Parlamiento Federal ye cumpuosto pul Senado i pula Cámara de l Repersentantes. L purmeiro-menistro, atualmente Kevin Rudd, ye l lhíder de l partido político cun maior númaro de deputados na Cámara de l Repersentantes, de la qual son inda selecionados ls outros menistros.

L Senado ye cumpuosto de 76 nembros, cun repersentaçon eigual para todos ls stados, cumo ne l Senado de l Stados Ounidos de la América. Un stado eilege duoze senadores, mas un território (cumo l Território de l Norte ó l Território de la Capital Oustraliana) puode eileger solamente dous senadores.

La Cámara de l Repersentantes, cujo modelo ye la Cámara de l Quemuns na Gran-Bretanha, ye cumpuosta de 148 nembros. La repersentaçon de ls stados nesta Cámara ye detreminada pul tamanho de la sue populaçon, mas cada çtrito eileitoral ten solamente un nembro. L Senado ten l poder de modeficar ls porjetos de lhei de la Cámara de l Repersentantes, que anclui assuntos fiscales. An 1975, houbo ua crise custitucional, quando l Senado nun aprobou l ourçamiento de l gobierno trabalhista de Gough Whitlam. La paralisia lhegislatiba resultou na demisson de l purmeiro-menistro pul gobernador-giral, Sir John Kerr.

Este ato cuntroberso pul repersentante de la Reina, cuntribuiu pa l apoio crecente para ua república, mas ne l refrendo de 1999, houbo dibisones antre ls republicanos subre la queston de la scolha de l persidente. Ambora muitos oustralianos apoiássen la declaraçon dua república, deseiában un persidente scolhido por eileiçon direta, nun por nomeaçon de l Parlamiento Federal.

Subdebisones[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Subdebisones de la Oustrália
Animaçon mostrando la formaçon de ls stados Oustralianos.

La Oustrália ye un stado federal custituído por seis stados i cinco territórios.

Stados Capital Nome de l stado an anglés Nome de la capital an anglés Populaçon
Oustrália Meridional Adelaide South Australia Adelaide 1.598.000
Oustrália Oucidental Perth Western Australia Perth 2.130.800
Nuoba Gales de l Sul Sydney New South Wales Sydney 6.889.100
Queensland Brisbane Queensland Brisbane 4.182.100
Tasmánia Hobart Tasmania Hobart 500.000
Bitória Melbourne Vitoria Melbourne 5,205,200


Territórios Capital Nome de l território an anglés Nome de la capital an anglés Populaçon
Território de la Capital de la Oustrália Camberra Australian Capital Territory Camberra 339.900
Território de l Norte Darwin Northern Territory Darwin 219.948


Territórios Ultramarinos Capital Nome de l território ultramarino an anglés Nome de la capital an anglés
Ilhas Norfolk Kingston Norfolk Islands Kingston
Território de la Ilha Christmas The Settlement Territory of Christmas Island The Settlement
Território de las Ilhas (Keeling) Cocos Bantam (Ilha Oeste) Territory of Cocos (Keeling) Islands Bantam (West Island)


La Oustrália inda ten territórios scassamente ó totalmente zabitados: Ilhas Ashmore i Cartier, Ilha Heard i Ilhas McDonald, Território de la Baía Jervis, Território de las Ilhas de l Mar de Coral i inda l Território Antártico Oustraliano

Eiquenomie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Eiquenomie de la Oustrália

La eiquenomie oustraliana ye ua de las maiores i mais abançadas de l mundo. Mesmo tenendo solamente ua populaçon stimada an 21 milhones de habitantes ye atualmente a 17ª maior eiquenomie de l mundo, segundo l Fondo Monetário Anternacional. Esta ye mui dibersificada: la andústria zambuolbe atebidades lhigadas al setor purmário, cumo la porduçon de alimentos, percipalmente na porduçon de ganado i de sous deribados, cumo lana. Las faziendas de l anterior de l paíç son modernas i abançadas, porduzindo dibersos materiales in situ. Eilhas fórman l arcabouço de la eiquenomie oustraliana. Para alhá de binos, tabaco, trigo i la sploraçon mineral, las atebidades que eisígen maior tecnologie, cumo la andústria de máquinas i eiquipamientos, la andústria química, metalúrgica, siderúrgica i petroquímica. L setor de serbício ten l maior peso, percipalmente pul fator turistico. La andústria i la agricultura reperséntan un amportante papel. Las sportaçones Oustralianas tamien ancluen benes alimentícios, cumo chicha i trigo, i minérios, cumo bauxita, chombo, níquel, manganés, para alhá de ouro i prata.

L dólar Oustraliano ye la moneda de la Quemunidade de la Oustrália, ancluindo la Ilha Christmas, Ilhas Cocos, i Ilha Norfolk, bien cumo ls países andependientes de Kiribati, Nauru i Tubalu. La Australian Securities Exchange i la Sydney Futures Exchange son ls maiores bolsas de balores de la Oustrália.

Centro financeiro de Sydney a la nuite.

La Oustrália ye ua de las eiquenomies capitalistas mais laissez-faire, de acordo cun índices de lhibardade eiquenómica. L PIB per capita de la Oustrália ye lhigeiramente superior a la de l Reino Ounido, Almanha i Fráncia, an tenermos de paridade de l poder de compra. L paíç fui classeficado an terceiro ne l Índice de Zambolbimiento Houmano de la ONU de 2007, i an sesto na "Lhista de calidade de bida" mundial de l The Economist an 2005. Todas las percipales cidades de la Oustrália stan bien ne l mundial ne ls anquéritos cumparatibos de bibiblidade; Melbourne chegou an 2 º lhugar na lhista de cidades mais habitables de l mundo de l The Eiquenomist an 2008, seguido por Perth an 4º, Adelaide an 7º, i Sydney 9º. La énfase subre la sportaçon de matérias-primas i nun manufaturados ten apoiado un oumiento seneficatibo an tenermos de quemércio de la Oustrália durante la chubida de l précios de las matérias, zde l ampeço de l seclo. La Oustrália ten ua baláncia de pagamientos que ye mais de l que 7% de l PIV negatibo, i tubo l déficit an cunta corriente persistentemente eilebado hai mais de 50 anhos. La Oustrália ten crecido a ua taxa média anual de 3,6% durante mais de 15 anhos, un período an que la média anual de la OCDE fui de 2,5%. La eiquenomie oustraliana puode caier an recesson an 2009 passado 17 anhos de crecimiento, d'acordo cul FMI.

La Oustrália faç parte de l tratado anternacional APEC (Asia-Pacific Economic Cooperation), un bloco eiquenómico que ten por oubjetibo trasformar ls países a la buolta de l Pacífico nua ária de lhibre quemércio, i que angloba eiquenomies asiáticas, amaricanas i de la Oceanie.

Cultura[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Cultura de la Oustrália

Muita de la cultura de la Oustrália ye deribada de raízes ouropeias i mais recentemente amaricanas, mas caratelísticas Oustralianas çtintibas eiboluíran de l ambiente, cultura aborígene, i la anfluéncia de bezinos de la Oustrália. L bigor i oureginalidade de las artes an filmes de la Oustrália, ópera, música, pintura, triato, dança, i artes ; stan alcançando reconhecimiento anternacional.

Refréncias[eiditar | eiditar código-fuonte]

  1. Mapas 'rebelan' que pertués çcubriu Oustrália an 1522 BBCBrasil
  2. Anrique, Paulo. .com/Oustralia.html «Oustrália» Cunsulte valor |url= (ajuda). Queromorarfora .com. Cunsultado an 6 de janeiro de 2009