Scultura de l Classicismo griego

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!
Policleto: L Doríforo. Cópia moderna de l Museu Pushkin

La scultura de l Classicismo griego ten sido lhongamente cunsidrada cumo l punto mais alto de l zambolbimiento de la arte escultórica na Grécia Antiga, tornando-se quaije un sinónimo para "scultura griega" i eclipsando outros stilos que por alhá fúrun cultibados an sue lhonga stória. L Cánone, un tratado subre las proporçones de l cuorpo houmano scrito por Policleto an torno de 450 a.C., ye tenido giralmente cumo sou marco einicial, i sou fin ye assinalado cula cunquista de la Grécia puls macedónios, an 338 a.C., quando la arte griega ampeça ua grande difuson pa l ouriente, de alhá recibe anfluéncias, muda sou caráter i se torna cosmopolita, na fase coincida cumo Heilenismo. Nesse anterbalo ye quando se cunsulida la tradiçon de l Classicismo griego, tenendo l home cumo la nuoba medida de l ouniberso, i l reflexo desso na scultura ye la primazie absoluta de la repersentaçon de l cuorpo houmano nu. La scultura de l Classicismo eilaborou ua stética que cunjugaba balores eidealistas cun ua fidedigna repersentaçon de la natureza, eibitando, ambora, la caraterizaçon scessibamente rialista i l retrato de stremos emocionales, mantendo-se giralmente nua atmosfera formal de eiquilíbrio i harmonia. Mesmo quando ls personaiges se ancontran eimersos an cenas de batailha sue spresson parece pouco tocada pula bioléncia de ls acuntecimientos [1][2].

L Classicismo eilebou l home a un nible de dignidade sin precedentes, a la par an que le atribuiu la respunsablidade de criar sou própio çtino i oufreciu un modelo de bida harmonioso, nun sprito de eiducaçon antegral para ua cidadanie eisemplar. Esses balores, junto cun sue tradecional associaçon de Beleza cun Birtude, ancontrórun na scultura de l período Clássico, cun sou retrato eidealizado de l ser houmano, un beiclo particularmente ato para spresson, i un eficiente strumiento de eiducaçon cíbica i ética, bien cumo stética. Culha se inaugurou ua forma de repersentaçon de l cuorpo houmano que fui un de ls fulcros pa l nacimiento dun galho filosófico nuobo, la Stética, para alhá de tener sido l fundamiento stilístico de mobimientos rebibalistas de einorme amportança, cumo l Renacimiento i l Neoclassicismo, i permanecer bálida até ls dies de hoije. Assi, sou ampato subre la cultura oucidental nun puode ser suficientemente anfatizado, sendo ua refréncia central pa l studo de la stória de la arte de l oucidente. Mas para alhá de sou balor stórico, sue qualidade artística antrínseca poucas bezes fui questionada, la basta maiorie de l críticos antigos i modernos la enaltece cun beméncia, i ls museus que la preserban son bejitados por milhones de pessonas todos ls anhos. La scultura de l Classicismo griego, ambora sendo por bezes albo de alguas críticas que relacionan sues bases eideológicas a preconceitos raciales, dogmatismos stéticos i outros sclusibismos, inda puode tener un papel positibo i renobador a zampenhar para la arte i la sociadade cuntemporáneas [3][4][5].

Definiçon de "clássico"[eiditar | eiditar código-fuonte]

Leo bon Klenze: Recustruçon eideal de la Acrópole de Atenas, 1846

La palabra clássico ten uso ancho, i inda nun hai cunsenso na lhiteratura specializada subre sue definiçon sata. La ceblizaçon griega, junto cula romana, fúrun an sue totalidade chamadas de clássicas, por tenéren stablecido padrones culturales que se tornórun canónicos i que cuntinan bálidos até ls dies de hoije. Nesse sentido, clássico ye todo l que stablece un gabarito pul qual se julgará spressones pertencentes a ua mesma catadorie. La palabra inda ye ousado cun un seneficado mais strito, para referir un brebe período drento de la lhonga stória de la cultura griega antiga - de meados de l seclo V a.C. até quaije l fin de l seclo IV a.C. - quando se zambolbiu un stilo i se criou un cuorpo de obras que durante muitos seclos serien cunsidrados la mais alta cunquista na arte de la scultura an todos ls tiempos, i por esso mesmo merecendo l qualificatibo de clássico. Antretando, cumo acuntece an todos ls porcessos de eiboluçon artística, qualesquier datas que se definan rigorosamente bie de regra se rebelan inexatas i passibles de cuntestaçon, siempre habendo eilemientos de trasiçon antes i depuis de l período anfocado, tornando las frunteiras siempre difusas i de defícel caraterizaçon, tornando-se neçairo para fines práticos adotar las delimitaçones cunsagradas pula tradiçon [6].

Cuntesto i antecedentes[eiditar | eiditar código-fuonte]


L Classicismo na scultura griega deriba percipalmente de la eiboluçon cultural ateniense ne l seclo V a.C. - i sue disseminaçon se splica pula heigemonia dessa cidade subre ls outros griegos - adonde la percipal figura artística ye Fídies, junto cula cuntribuiçon mais ó menos eisolada, mas eigualmente fundamental, dun outro grande nome, Policleto, atibo an Argos. An torno de la metade de l seclo la Grécia spurmentaba un momiento de outoconfiança. Depuis de la bitória contra ls persas Atenas assumira la lhiderança antre las cidades griegas, xefiando la Liga de Delos. An torno de 454-453 a.C. l tesouro de la Lhiga fui trasferido para alhá, i la cidade se tornou ua poténcia, reduzindo sous antigos aliados a ua cundiçon de tributários. Mas Jerome Pollitt declara que esses fatores, nin eisolados nin an cunjunto, serien suficientes para splicar las mudanças ouserbadas na cultura giral se nun houbisses puorta-bozes pa ls articular i splicitar. Antre esses beiclos staba Péricles. Dominando la política de Atenas antre 460 a.C i 429 a.C., sou oubjetibo fui trasformar sue cidade nun modelo para to l mundo griego. Ancentibou l amperialismo ateniense i protegeu ls artistas i filósofos, que plasmórun an formas cuncretas sous eideales. A la par, decidiu quebrar un boto feito puls atenienses de deixar an ruínas ls monumientos que habien sido çtruídos puls persas, cumo ua lhembrança perene de la barbárie, ampeçando la recustruçon de la cidade i de la Acrópole, usando an parte recursos própios i an parte ls scedentes de l tesouro de la Lhiga, de que era depositária [7][8]. Péricles tenien an minte cun esso dinamizar la eiquenomie de Atenas, ampregando ua multidon de ouperários i artífices, i a la par deixar un testemunho besible de l nuobo status de la cidade. Plutarco çcrebiu mais tarde l entusiasmo que ferbia:

Tetradracma ateniense, período clássico
Kouros Anabyssos, oureginal. Museu Arqueológico Nacional de Atenas. Eisemplo de l stilo Arcaico
Mestre de Oulímpia: Apolo, oureginal. Museu Arqueológico de Oulímpia. Eisemplo de l stilo Sebero
"A la medida que las obras prosseguian, resplandecendo an grandeza i tenndo inimitable grácia de formas, i cumo ls artesones se sforçában por superar uns als ouros na beleza de sous trabalhos, era marabilhosa la rapideç cun que éran eisecutadas las nuobas struturas... Habie un aspeto de nobidade an cada trabalho, i eilhes parecian atemporales. Ye cumo se ua bida an cuntínua floraçon i un sprito de eiterna mocidade tubisse sido anfuso an sue criaçon" [9].

Al mesmo tiempo, la filosofie mudaba sou foco de atençon de l mundo natural para la sociadade houmana, acraditando que l home podie ser l outor de sou própio çtino. Mais de l que esso, l home passaba a ser cunsidrado l centro de la Criaçon. Sófocles spressa esse nuobo pensamiento na Antígona (c. 442 a.C.), dezindo:

"Eisisten muitas marabilhas, mas nanhue tan admirable quanto l home.
Atrabeç de l mar ancapelado nas tempestades de ambierno
esta criatura abre sou camino
por antre las óndias gigantescas.
I a tierra, la mais antiga de las diusas,
la que ye eimortal i eimune a la belheç, el trabalha
lhabrando para frente i para trás, anho passado anho,
birando l tierra cun ls cabalhos que alimentou. (...)
"Cun sues ambençones el domina las béstias ferozes de las muntanhas,
l cabalho brabio el amordaça, i pon-le l cabresto,
assi cumo faç cul touro anfatigable de la muntanha.
Ansinou la si mesmo la lhenguaige, rápida cumo l bento,
i daprendiu por si a bibir an sociadade,
i a scapar de l ímpeto de las tempestades
i de l friu penetrante de ls dies brancos.
El puode anfrentar todo, nunca stá çpreparado,
seia l que fur que l feturo trouxer. Solo de la muorte nun sabe fugir,
pus até de las malinas mais grabes çcubriu ua cura".[10].

Assi l Classicismo nace dun sentimiento de cunfiança nas capacidades i rializaçones dun detreminado pobo, i dun deseio de glória i eiternidade para si, i sou ourgulho, bien cumo sue xenofobia, son patentes ne l çcurso político i na literatura de la época, mas ls poetas i filósofos yá stában cientes de las amplicaçones para to l género houmano desse nuobo modo de ber. L home se torna la nuoba medida de las cousas, que passan a ser julgadas a partir de la sue speriéncia. Esso stá persente, por eisemplo, na eirregularidade matemática de las dimensones de l Partenon, que se zbian de la ortogonalidade rigorosa para cunseguir eifeitos de regularidade puramente ótica, i tamien se spressa ne l crecente naturalismo de las formas houmanas de la statuária [11][12].

Ne l que diç respeito propiamente a la eilaboraçon de la forma scultural clássica, na metade de l seclo l naturalismo yá staba bastante abançado. Ls cinquenta anhos anteriores habien sido un período de rápidas i radicales mudanças sociales i stéticas, que detreminórun l abandono de l padron Arcaico para un outro la que se denominou Sebero. L stilo Arcaico fazie uso dua série de cumbençones heirdadas de l eigípcios, i sou género mais amportante, l nu masculino, l kouros, era ua fórmula fixa, ua eimaige de lhinhas abstratizantes que solo retenie de l cuorpo houmano rial ls traços mais básicos, i eisibia ua face ambariablemente sorridente i siempre la mesma atitude corporal, ambora cunseguisse resultados dun aspeto augusto i inegable pujança. Esse modelo bigorou cun pouca bariaçon por mais de duzientos anhos, mas ls artistas de l período Sebero antroduziran nel un nuobo senso de naturalismo, i abriran l camino pa l studo de la anatomie a partir de l natural i para la spresson de las eimoçones de maneira mais cumbincente i bariada. An torno de 455 a.C. Míron, scultor de la trasiçon, cria sou Çcóbolo, ua obra que yá eibidencia un grau de naturalismo inda mais abançado, i lhougo a seguir Policleto cunsulida an torno de 450 a.C. un nuobo cánone de proporçones, que spressaba la beleza i bitalidade de l cuorpo i a la par le daba un aspeto de eiternidade i harmonia. Quaije na mesma altura, a partir de 446 a.C., Fídies, lhiderando l grupo de scultores que decorában la Acrópole, deixa ne l Partenon la purmeira série de obras dessa fase an scala monumental, establecendo modelos temáticos que perdurarian por lhongo tiempo. Culs se lhançan ls fundamientos na scultura daquilo que se cumbencionou chamar de Alto Classicismo (c. 450-420 a.C.) [1][13][14][15].

Policleto: Diadúmeno, cópia romana. Museu Arqueológico Nacional de Atenas
Possiblemente porjetada por Kálamis: Métope sul de l Partenon, oureginal. Museu Británico
Oufecina de Fídies: Fragmiento de l friso norte de l Partenon, oureginal, hoije ne l Museu Británico

Alto Classicismo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Zde l período Sebero l sfuorço de ls artistas se dirigie para la oubtençon dua crecente berossimilhança nas formas scultóricas an relaçon al modelo bibo, mas tamien percurando trascender la mera parecença la fin spressar sues birtudes anternas. Pa ls griegos antigos la beleza física era eidantificada cula perfeiçon moral, nun cunceito coincido cumo kalokagathia - lhembremos que para eilhes la eiducaçon i cultibo de l cuorpo éran tan amportantes cumo l aperfeiçoamiento de l caráter, sendo ambos eissenciales para la formaçon dun cidadano modelar, nua cultura adonde la nudeç masculina an público, l motibo central na scultura clássica, era un hábito socialmente aceito an detreminadas situaçones. Esses balores ancontrórun nessa fuson sola de naturalismo cun eidealismo un canhal cada beç mais adequado para manifestaçon. A la par, esse stilo sastifazie mui melhor la eimemorial funçon bicarial de la statuária, sustituindo ua persença zbanecida ó ampossible por sue eimaige sculpida, cumo ye l causo de las státuas comemoratibas de heiróis i atletas, de las recordaçones de ls muortos ó de ls simulacros de las dibindades. I la preferéncia pula repersentaçon eidealizada de l sujeitos, siempre an sue mocidade ó purmeira maturidade, de l cuorpo an sue glória de beleza i bigor, negaba l poder de la decadéncia física i de la muorte i reintegraba l sujeito ausente na eiternidade. Sue funçon eisemplar era reforçada cul çlocamiento de l foco de l particular pa l genérico, materializando símbolos perenes de la arete, la birtude que se deseiaba para todos, i cun esso oufrecendo al pobo la ouportunidade de spelhamiento i daprendizado, junto cul çfrute dun prazer estético superior. Tantas éran las sues capacidades que la scultura clássica se tornou pa ls griegos un bien de outelidade pública i strumiento pedagógico [16][17][18].

Ua cuntribuiçon andibidual amportante para cristalizar la associaçon antre arte i ética fui dada inda ne l período Arcaico por Pitágoras, a partir de sues pesquisas ne l terreno de la matemática aplicada a la música i a la psicologie. Cunsidrando que ls bários modos musicales ampressionában la alma de maneiras çtintas i éran capazes de anduzir stados psicológicos i cumportamientos definidos, para el la música debie eimitar la harmonia matematicamente spressa de l cosmos, sob pena de porbocar çtúrbios na alma de las pessonas i assi na sociadade cumo un to. Essa associaçon lhougo fui spandida para las outras artes, atribuindo a eilhas poderes semelhantes de trasformaçon andibidual i, por cunsequéncia, coletiba. Sou pensamiento tenerie perfunda anfluéncia ne l de Platon, que lhebarie la çcusson stética inda mais lhoinge, splorando detidamente sues repercussones morales i sociales [19].

Policleto i Fídias[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigos percipales: Policleto i Fídies.


Policleto fui, até adonde se sabe, l purmeiro a sistematizar esses balores i cunceitos aplicados a la scultura nun tratado, l Cánone. Nel l artista apersentaba un modelo de repersentaçon a ua solo beç eidealmente guapo i "rial", lhibre de caratelísticas ó bariaçones andibiduales. La obra anfelizmente se perdiu, mas comentairos posteriores subre eilha ne ls dan ua eideia de sou cuntenido. Galeno dezie que la beleza

"nun reside na simetrie de ls eilemientos de l cuorpo, mas na adequada proporçon antre las partes, cumo por eisemplo dun dedo para outro dedo, de ls dedos an cunjunto para las manos i l pulso, destes pa l antebraço, deilhi pa l braço, i de todo para cun todo, assi cumo stá scrito ne l Cánone de Policleto. Tenendo ne ls ansinado neste tratado todas las simetries de l cuorpo, Policleto ratificou l testo cun ua obra, tenendo feito ua státua dun home de acordo cun ls postulados de sou tratado, i chamando la státua, assi cumo l tratado, de Cánone. Zde anton todos ls filósofos i doutores aceitan que la beleza reside na debida proporçon de las partes de l cuorpo".[20].

La státua de que Galeno fala ye hoije eidantificada cumo sendo probablemente l Doríforo [16], i Arnold Hauser sugeriu, quaije sin oubjeçones de outros, que eilha repersenta Aquiles [21]. Andrew Stewart diç que la antençon de l outor culha fui claramente polemizar, criticando l stilo de predecessores cumo Pitágoras – nun cunfundir cul célebre filósofo – que stában preocupados mais cula simetrie i l ritmo, i dando un modelo formal a ser seguido cumo ua lhei. Sue spresson deliberadamente neutra i zapaixonada, sou eiquilíbrio antre staticidade i mobimiento tan bien cunseguido ne l cuntrapposto, sou cuidado ne l stablecimiento dun sistema de proporçones rigoroso que definia to la cumposiçon de la figura de l cuorpo i las relaçones de las partes antre si, apareciu cumo ua grande nobidade an sue época, ua purfeita eilustraçon besible de la sophrosyne, l outocontrole i moderaçon an todas las açones, ua de las birtudes básicas que cumpunhan la arete i la doutrina apolínea de l "nada an scesso", i que caraterizában l berdadeiro heirói. Anque altamente apreciada, sous princípíos parécen nun tener sido aprobados para todos ls causos. Fui criticada sue inadequaçon para cuntestos narratibos i biolentos cumo cenas de batailhas, i scritores cumo Quintiliano dezírun mais tarde que esse sistema nun cunseguia spressar la autoritas de l diuses, l que puode refletir ua oupinion corriente mais antiga. Mesmo assi l sou sucesso ye eibidenciado pula grande quantidade de bezes an que fui copiada, i pula sue anfluéncia perfunda i ancontiste subre las geraçones posteriores. Scritores modernos tamien ténen ancontrado analogies antre l eiquilíbrio de l Doríforo, baseado nua delicada dosaige de fuorças oupostas, cun las formulaçones de la medecina de Heipócrates, i acraditan que l pensamiento de l famoso médico fui deliberadamente assimilado pul scultor [22][23][24].

Policleto puode tener se anspirado nas pesquisas anteriores subre proporçones rializadas pul scultor Pitágoras, mas de qualquiera forma sues eideias se anserian na busca de sous cuntemporáneos por çcubrir la strutura regular i harmoniosa, l modelo básico, subjacente a las anfenitas bariaçones dun mesmo tipo de cousa de l mundo físico, i por stablecer relaçones numéricas definidas para poder replicar tal regularidade i harmonia na arte, cuntinando la teorie de l filósofo Pitágoras de que l ouniberso era struturado atrabeç de númaros. dues outras cumposiçones sues son atualmente tamien chamadas de "canónicas", l Çcóforo i l Diadúmeno [25].

Atribuído la Fídies: Heirmes Lhogios, cópia romana. Museu Nacional Romano

Quanto la Fídies, fui talbeç l mais celebrizado de ls scultores griegos. Sue obra heirdou la austeridade de l stilo Sebero, cumbinando-la cun las cunquistas de Policleto, i fui apreciada pul eilebado eidealismo i ethos que spressaba. Cumo diretor de la decoraçon de l Partenon, superbisionou un grupo de bários mestres cun preparo i tendéncias dibersas, l que fizo cun que l resultado global fusse bastante heiretogéneo, mostrando traços Seberos i outros mais abançados, naturalistas, i ua qualidade nin siempre de purmeira orde. Esse cunjunto, ambora seia la mais ambiciosa rializaçon scultural de l Alto Classicismo, nun puode ser tomado cumo ua medida de sou talento i stilo pessonales. Sou sucesso antre sous cuntemporáneos i sue perene mimória deriban percipalmente de sues colossales státuas de culto de Atena i Zeus, anstaladas respetibamente ne l Partenon de Atenas i ne l templo de Zeus an Oulímpia. Ambas éran rebestidas de ouro i marfin, i causórun un einorme ampato an sou tiempo. Anfelizmente ambas se perdírun. De l Zeus Olympeios' ', cunsidrado ua de las siete Marabilhas de l mundo antigo, solo restan çcriçones lhiterárias i eimaiges toscas grabadas an monedas de la época, mas de la Athena Parthenos, dedicada an 438 a.C., subrebibe ua cópia, mui reduzida i de qualidade sofrible, la chamada Athena Barbakeion, que puode ne ls dar pul menos ua eideia subre l oureginal. Outras obras que ne ls chegórun atrabeç de cópias i que le son atribuídas, sin grande sigurança, son la Athena Lhemnia, l Apolo de Kassel, ua Amazona ferida i un Heirmes Lhogios [26][27][28].

Outros scultores que dében ser lhembrados ne l período de l Alto Classicismo son Alcamenes, Kresilas i Peónio, todos trabalhando an torno de la perpuosta formal de Policleto. Calímaco, un mestre mui apreciado pul refinamiento de sues obras, ye tenido cumo l ambentor de l capitel coríntio, i Kálamis, outro grande nome, fui auxiliar de Fídies i a el se credita l zeinho de las métopes de l Partenon, mas sou stilo inda trazie algua anfluéncia de l período Sebero, de l qual el fui un de ls maiores repersentantes.

Arete x pathos na mímese artística[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Mimesis

L stilo puro i austero de Policleto i Fídies, que tipifica l Alto Classicismo, nun durou por mui tiempo. An sue Memorablia, Xenofonte traç para nós mais dados subre l stado de la crítica de arte na trasiçon pa l Classicismo Tardio. Ne l testo, que recorda la carreira de Sócrates, trasparece la eisisténcia yá nesta época dun debate subre las capacidades i lhemites de la mímese. El argumenta cun un cierto Kleitos - scultor çconhecido que alguns cunsidírun ser l própio Policleto - dezindo que sues státuas de atletas bencedores debian amostrar nun solo un eideal de beleza, mas tamien l que acuntecie an sue psyche' ', alma, atrabeç de traços speciales de la face i cuorpo. La anterpretaçon desta passaige ye cuntrobertida, mas lhebanta ua queston subre las relaçones antre aparéncias i seneficado houmano i parece admitir la possiblidade de la arte spressar pathos, la eimoçon andibidual i l drama, nua ouposiçon direta a la neutralidade i cuntençon de Policleto. Para un público acostumado a ber nas státuas celebratórias nun un tributo al andebíduo que serbiu de modelo, mas un speilho de l heiroísmo coletibo, un eisemplo a ser seguido por todos ls cidadanos i un serbício prestado a to la sociadade, esse cunceito era bastante perturbador, anfraquecendo l caráter absoluto i ambariable de la arete, ponendo-la sob l domínio de caprichos i eimoçones momentáneas i degradando l heirói pa l nible de criaturas anconstantes cumo ls centauros ó sátiros, adonde el se arriscaba a deixar de ser cunsidrado un heirói de qualquiera forma cuncebible [29][30]. Mas la çcusson iba mais lhoinge. Preguntando la Kleiton cumo el cunseguia reproduzir ua aparéncia de bida an sues státuas, sintetizaba to l porblema de la repersentaçon eimitatiba de la natureza na arte. Stephen Halliwell diç que

"mesmo drento de ls lhemites de las cumbersaçones relatadas por Xenofonte na Memorablia, podemos çcerir ua tenson - ua tenson que se tornarie central an to l lhegado de la mímese - antre bisones dibergentes subre la arte repersentatiba, sendo, dun lhado, ua eiluson fitícia, l porduto dun artefato "anganhoso", i, de outro, un reflexo de i un angajamiento cula rialidade" [31].

Essa porblemática anunciaba l fin de la primazie de l eideal an abstrato, adatando-lo para la sfera andibidual, l que serie la tónica de la arte de l seclo IV. a.C., quando Platon i Aristóteles aperfundarian straordinariamente l que Sócrates sboçara, lhançando las bases pa l zambolbimiento dua galho filosófico anteiramente nuobo - la Stética [32].

Classicismo tardio[eiditar | eiditar código-fuonte]

Na birada de l seclo V a.C. pa l seclo IV a.C. Atenas recunquista parte de la heigemonia ne l mar Eigeu que habie perdido an anhos anteriores por çcórdies anternas i guerras sternas, que habien trasferido l poder político para Sparta, Corinto i Tebas. La democracie ye restaurada i sues riquezas boltan a crecer, mas la política adquire ua feiçon porfissional i cumplexa, zambolbendo l que se chama l "aparato de Stado", perdendo la pólis sou caráter quemunitário. A la par las quelónias griegas an torno de l Mediterráneo se multiplican a las cientos i alcançan grande zambolbimento, cun eiquenomies dibersificadas i lhucratibas, que eimitában l modelo social de la pólis metropolitana. La çcentralizaçon de la cultura por essas regiones i la ascenson dua classe mercantil abastada, cunsumidora de arte mas cun balores própios, abre l camino pa l andibidualismo i para la anfluéncia de eilemientos culturales strangeiros [33][34].

Busto de Sòcrates, cópia romana. Museu Arqueológico Nacional de Nápoles
Atribuído la Eufranor: Páris, cópia romana. Museu de l Lhoubre

Na scultura la preocupaçon cula berossimilhança se acentua inda mais. Inobaçones na técnica de la talha de la piedra permitian un cuntrole maior de l acabamiento de l detalhes, i l antresse de ls artistas se spande para la repersentaçon de ls mantos i bestidos cun maior refinamento, cumo forma de rialçar l delineado de l cuorpo i çcrebir eifeitos de bento cun maior fluideç i ritmo, i buscando defrenciaçones ne l polimiento de las superfices cun fines plásticos, la fin de oubter eifeitos mais sutis de luç i selombra. Scultores de la nuoba geraçon antroduzen ua flexiblizaçon de l cánone de Policleto, abandonando la repersentaçon de l mobimiento lhatente para un mais efetibo, zambolbendo un nuobo repertório de atitudes mais dinámicas de l cuorpo i deixando de lhado las proporçones matematicamente stablecidas para criar eimaiges cumbincentes para ls sentidos, mais semelhantes als cuorpos de l mundo rial, cun sues idiossincrasias físicas i afetos pessonales, ampeçando-se l período chamado de Baixo Classicismo, ó Classicismo Tardio. Las státuas adquiren desta forma ua "persença" inda mais anfática, tamien pul nuobo tratamiento detalhado i rialista dado a la face, pelos i barba. Nace l retrato andibidualizado, ua inobaçon atribuída la Lisístrato - segundo Plínio, l Bielho, l purmeiro a tirar moldes de l rostro de l modelo - trasferindo l centro de l antresse de l ambelezamiento para la similitude, i cumbidando l spetador a meditar subre las eibentuales çcrepáncias antre balor moral, anterno, cul aspeto sterior de la pessona. Ls retratos rialistas de Sócrates desse período, cuja feiúra era notória mas cuja birtude eigualmente l era, eisemplifican la nuoba dimenson an que penetra la arte de la repersentaçon corporal [35]. Nun oustante, Platon reafirma la eidantidade antre Beleza i Birtude, mas la trasfree pa l praino supramundano, lhocalizando la Beleza para alhá de l alcance de ls sentidos físicos, eibitando atribuir al scultor la capacidade de retratar la natureza cun absoluta fidelidade. Cun esso el alertaba para las einebitables defrenças eisistentes antre l modelo bibo i sou simulacro, defrenças que nin mesmo l mais hábil de ls scultores podie traspor, i quebraba l eilo eidantitário antre eimaige i rialidade, pribando las eimaiges de parte de sou antigo seneficado i tornando ls artistas mercadores de eilusones i beiculadores de mintiras , cujo perduto era solo un phantasma, ua aparéncia eilusória. Mesmo assi nun negaba cumpletamente l balor de la obra mimética, pus nun cunsidraba que la definiçon de mímese amplicasse ua semelhança absoluta cul modelo. Nessa brecha dezie que la beleza de las formas nun era ua queston de mera aparéncia, mas de aparéncias que corporificában balores morales, i l deber de l artista de trabalhar an lhinhas éticas jazie ne l poder - i ne l peligro - de las formas artísticas anduziren ne l spetador ua outra mímese, pessonal i anterna, de l percípios i padrones que eilhas beiculában. La anterpretaçon de sues palabras inda hoije ye cercada de ancertezas, i ten dado ourige a ua bariadade eimensa de lheituras, alguas radicales cumo la de Nietzsche, que l chamou de "l maior einimigo de las artes que la Ouropa yá porduziu". Seia cumo fur, sou questionamiento de l papel de la mímese na arte, sue argumentaçon subre las relaçones antre la berdade arquetípica i las manifestaçones de l mundo natural, mais sue cundenaçon de l trágico, lhebantórun porblemas para la balidaçon de l perduto artístico que inda nun fúrun cumpletamente resolbidos [36][37][38].

Las speculaçones filosóficas dessa natureza nun parécen tener eisercido un eifeito maior subre ls artistas i l público cunsumidor de scultura, i na berdade fúrun an parte cuntestadas por outras figuras eilustres, cumo Aristóteles. El eilaborou ua teorie subre la funçon catártica de la arte, eibitando lhiberalmente la cundenaçon de la cultura popular i sou emocionalismo. Tamien defendiu la repersentaçon de oubjetos "nó-guapos", baseado na assunçon de que se la arte ye ua eimitaçon de la natureza, nun puode nin prober un grande prazer nin perfundo ansinamento, mas quando, ne l causo, eimita la feiúra, puode efetibamente gerar mui de ambos i subrepujar l pesar que sue cuntemplaçon na bida rial ne ls causa, propiciando ua spece de "daprendizado-cun-prazer" acessible até al público anculto. Para alhá desso, aprobaba la mímese artística cumo eilemiento bálido nun cuntesto mais amplo de reconhecimiento i atribuiçon de seneficado al que ye familiar i de aquisiçon de coincimiento i speriéncia, que por si mesmos son fuonte de prazer, mas nun deixaba de acunselhar ls moços la cuntempláren obras de artistas que el qualificaba de ethikos, aqueilhes cujas criaçones melhor eisemplificában l buono caráter houmano, pus sue anfluéncia serie benéfica para to la pólis. Tales eideias cuntribuíran para que la porduçon cuntinasse florescendo, i ye perciso notar que essa aprossimaçon maior de la natureza nun seneficou un abandono cumpleto de l eideal. Un rialismo berdadeiro solo eirie aparecer na scultura griega cula scuola heilenista, çcontando-se alguns causos eisolados cumo ls citados retratos socráticos. Lhisipo inda ridicularizaba ls scultores que criában obras a partir de l natural, i se ourgulhaba de modelar ls homes cumo eilhes deberian ser [39].[40][41][42].

Outor çconhecido: Dionísio Xardanapalo, cópia romana. Museu Nacional Romano
Praxiteles: Afrodite Braschi, berson de la Afrodite de Cnido, cópia romana. Glitoteca de Munique

Serie de asperar que las amplicaçones de l Platonismo para la religion i sues státuas de culto fússen specialmente negatibas, mas nun fui assi. Zde siempre ls griegos tubírun cuncéncia de la ampossiblidade de la bisualizaçon de ls diuses an sues formas debinas, sob pena de muorte, lhoucura, cegueira ó outra cunsequéncia drástica, i stában capacitados a aceitar repersentaçones parciales i amperfeitas. De fato, até piedras anformes, arbles i lhugares podien ser reconhecidos cumo recetaclos de l diuses. Mesmo ne l causo de las státuas de culto antropomórficas i refinadas, muitas bezes eilhas permanecian ocultas ó semi-ocultas de ls mirares de l deboto por béus, mantos, adornos bários, eisigindo del un eisercício de meditaçon i cuntemplaçon spritual que nun necessitaba de la semelhança para acunter, ambora podisse ser facilitado por un ídolo cun aspeto guapo ó majestoso, ó que eibocasse mais diretamente ls atributos de l dius. Mas alguns pensadores cunsiderában que ua antropomorfizaçon dua deidade custituía falta de decoro i fuonte de erro, pus nun solo repersentaba mal sou oubjeto mas tamien l rebaixaba na tentatiba de trazé-lo demales para drento de la sfera de l houmano. Para anfrentar las deficuldades ls scultores se balírun de alguns recursos técnicos speciales, la fin de manter nítida la çtáncia antre ls diuses i ls homes - resgatan traços stilísticos arcaicos, cumo la fruntalidade, la postura hierática, las feiçones de índole abstratizante i de aspeto ampassible i subrenatural, que, an cuntreste cul stilo cada beç mais naturalista i spressibo de la statuária profana, delimitában bien las sferas de l sagrado i de l mundano i oubrigában l deboto al debido respeito i recolhimiento delantre de l ídolo, i a la lhembrança de que l debino permanece para siempre eissencialmente ancognoscible. Çtarte las státuas de culto antropomórficas cuntinórun sendo porduzidas, pus la religion permanecie firmemente anraizada i para eilha la scultura serbia cumo strumiento de bisualizaçon, anterpretaçon i canonizaçon de fés coletibas cunsidradas berdadeiras. Ye perciso inda dezir que quando la repersentaçon de las dibindades nun staba lhigada diretamente al culto, cumo ne ls monumientos i relebos arquiteturales decoratibos, habie maior lhiberdade formal, ambora un pouco de las mesmas cumbençones fússen ouserbadas i se percurasse manter traços que caraterizassen l debino de l personaige [43][44][45].

La anfatizaçon de l naturalismo nas státuas tamien dou borda a antressantes cunsequéncias ne l terreno afetibo. Nun era ralo que an sue funçon de sustitutos dua pessona ó un dius las státuas fússen oubjeto dun amor antenso, que se eibado de sensualidade podie lhebar al deseio de cunseguir de las státuas gratificaçones de natureza emocional i/ó sexual. Zde Pandora la Pigmalion, ls mitos relatan dibersas situaçones desse tipo, i ls registros stóricos cuntan que ls mortales quemuns tamien podien caer na tentaçon de buscar de l simulacro l que nun podien oubter de la rialidade. La tentatiba, assi i todo, staba naturalmente para siempre fadada al fracasso. Aristófanes alertaba pa l risco de ls houmanos nun se cumportáren bien delantre de las státuas de l diuses, podendo ser punidos cun ua cison psicológica, anterna, i cundenados a bibir cumo muortos-bibos an busca dun oubjeto siempre inacessible. Ne l mesmo causo stában aqueilhes que criában eimaiges físicas ó mentales de sous familiares, amantes ó cónjuges ausentes na spráncia de culhas prencher sou bazio. Ambora penosa, la situaçon nun era bista de forma absolutamente negatiba, era anterpretada cumo un deseio perfundo de l andebíduo de recunquistar sue ounidade spritual primeba, i eisistia para eilha ua seluçon na própia cuntinidade esse amor, fazendo de la frustraçon ua ouportunidade de çcubrir la si mesmo, quando l deseio pul amado ausente se tornasse l deseio pul sou própio you ausente [46][47].

Praxíteles, Scopas i Lhisipo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigos percipales: Praxíteles, Scopas i Lisipo.


Atribuído la Scopas: Aires Lhudobisi, cópia romana. Museu Nacional Romano

La scultura griega de l seclo IV a.C. fui dominada por trés grandes figuras: Praxíteles, Scopas i Lisipo. Praxiteles parece tener sido l purmeiro a splorar plenamente las possiblidades sensuales de l mármore sculpido. L apelo erótico de la sue Afrodite de Cnido - la purmeira státua feminina cumpletamente znuda de la arte griega - se tornou célebre an sue época, i l sou Heirmes carregando l anfante Dionísio eilustra sue maestria na repersentaçon de la suabidade de la piel, na sutileza de la spresson facial i na grácia flexible i sinuosa de la postura. Scopas se tornou coincido pul senso de drama, bioléncia, dinamismo i peixon cun que eimbuiu sues obras, specialmente aqueilhas que deixou ne l Mausoléu de Halicarnasso, la mais amportante rializaçon arquitetónica griega neste período, ambora an outras mostrasse sue capacidade de retratar la tranquilidade i la harmonia. Lhìsipo reformulou l cánone de Policleto deminuindo las dimensones de la cabeça i tornando la figura mais alongada, ambora mais maciça. A el se credita tamien la purmeira státua cujo acabamiento fui rializado por eigual an todas las sues direçones, l Apoxyomenos, possiblitando al spetador ua apreciaçon nun solo dun solo punto de bista pribilegiado, cumo inda era l uso de Policleto. Esses mestres, junto cun outras figuras notables de sue geraçon cumo Leocarés, Briáxis, Cefisódoto, l Bielho, Eufránor i Timotheos, resolben todas deficuldades básicas pendentes quanto a la forma i técnica que inda podíssen ampedir la lhibre spresson de la eideia na matéria. Assi, ancerran cun grandes cunquistas l porcesso de sploraçon de la anatomie houmana, de la repersentaçon de la roupaige i de la reseluçon de porblemas de cumposiçon, para alhá de lhebáren la talha de la piedra i la modelaige ne l bronze a un nible de qualidade sin precedentes, i son l eilo de passaige de la tradiçon clássica para la heilenista. Las geraçones heilenistas seguintes tenerien pouco a acrescentar a la eissencia de la arte clássica, i l que acunte ye mais la multiplicaçon de las bariaçones subre motibos coincidos i la sacerbaçon de la spresson emocional i de l dinamismo ne ls géstios i posturas, yá delineados puls clássicos [48][49][50].

L studo de las funçones i seneficados de la scultura clássica inda stá progredindo. Las anteraçones i anfluéncias recíprocas an bários nibles que catadories, usos i atribuiçones dében tener stablecido nun son cumpletamente reconhecidas, i hai mui inda por eilucidar cumo la repersentaçon zampenhou un papel na custruçon de cunceitos i práticas a respeito de género, status, anserçon social, afeto, sexualidade, stética, eideologie, política, religion, ética i eiboluçon stórica drento de la sociadade griega. L que yá quedou eibidente ye la cumplexidade desse papel, i la necidade de nun se generalizar an demasia a partir de eisemplos eisolados, lhembrando que nuosso coincimiento de la scultura griega ye parcial tamien porque muitas obras solo son coincidas por refréncias lhiterárias ó atrabeç de cópias posteriores, ó stan an stado ancumpleto i danificado, i porque sue dataçon i atribuiçon de outorie son muitas bezes anseguras i las biografies de sous criadores cuntinan repletas de lhacunas i anconsisténcias amportantes [51].

Outros usos i técnicas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Subre la scultura de grande porte, ls relebos arquiteturales i la statuária outónoma, sues caratelísticas i funçones yá fúrun suficientemente abordadas ne ls parágrafos anteriores. Ne l campo puramente técnico nun houbo abanços radicales ne l que ls scultores de l período Arcaico i Sebero yá habien cunquistado. Ls mármores Arcaicos yá eibidenciában un domínio de la piedra mui eilebado, besible specialmente an sous relebos arquiteturales. Ne l causo de l bronzes, la percipal inobaçon na sue stória para la scultura griega fui l zambolbimiento de la técnica de la cera perdida, mas ls sous percípios yá éran maneijados cun maestria ne l período Sebero, cun ua aplicaçon dibersificada. Assi, l Classicismo se beneficiou de l fato de que las técnicas scultóricas percipales yá habien sido aperfeiçoadas l suficiente para que l antresse percipal passasse pa ls aspetos de la forma i seneficado, ambora cun certeza an todas las técnicas houbo alguns abanços an tenermos de refinamiento [52]. Mas alguas palabras adicionales subre tópicos specíficos seran de outelidade para formarmos ua eideia mais cumpleta de l bários usos i caratelísticas de la scultura durante l Classicismo.

Scultura fúnebre[eiditar | eiditar código-fuonte]

Outor çconhecido: Stela funerária de Thrasea i Euandria, oureginal. Pergamon Museun
Statueta de terracota cun nembros articulados, oureginal. Staatliche Antikensammlungen

Antre ls usos de la scultura staba la cumposiçon de monumientos fúnebres, adonde an lhinhas gerales cumpartilhaba de las caratelísticas de la scultura decoratiba de ls templos i eidifícios públicos. La tradiçon de custruir monumientos als muortos eisistia zde l período Arcaico, quando ls kouroi cumprian essa funçon. Cul adbento de la democracie ne l ampeço de l seclo V a.C. ls questumes ampeçan a mudar i surge las stelas funerárias - placas an relebo cun anscriçones. Depuis dua eiboluçon eirregular, adonde por motibos inda ouscuros zaparecen an alguns anterbalos, ne l período Clássico ampeçan la se tornar ua prática corriente na Ática, anquanto que an outras regiones solo se popularizarian ne l Heilenismo. Ua de las purmeiras stelas amportantes de l Classicismo parece ser la Stela de Eupheros, datada de c. 430 a.C., i sou stilo mostra ua lhigaçon cula scultura decoratiba de l Partenon que staba sendo criada na mesma época. Ten sido un pensamiento tradecional que tales monumientos fússen apanágio de l ricos, mas studos recentes ténen andicado que sou custo tenerie sido bien menor de l que se eimaginou i que mesmo las classes mais baixas podien ancomendar algua placa botiba, ambora eibidentemente haba defrenças de riqueza i sofisticaçon antre ls anterramientos de l pobo i ls de las grandes famílias. Ls museus de arqueologie clássica eisiben grande quantidade de eisemplares. San specialmente antressantes las de l Classicismo Tardio, que mostran retratos de ls falecidos junto cun familiares an cenas por bezes de grande sensiblidade i poesie [53][54].

Terracotas[eiditar | eiditar código-fuonte]

La terracota era ua técnica dominada zde tiempos eimemoriales, mas sue aplicaçon se daba mais na poterie, cun usos sculturales lhemitados a oubjetos decoratibos i pequeinhas statuetas de cunsumo popular, figurando atores, animales i tipos de l pobo, mui quemuns mas giralmente sin grande refinamiento técnico i que repetian toscamente ls percípios formales de la scultura de grandes dimensones. Peças maiores i mais refinadas éran ralas, i tenerien de asperar pulas scuolas heilenísticas florescentes a partir de l final de l seclo IV a.C., mas ye de citar un eisemplar de grande riqueza hoije ne l Museu de l Lhoubre, ouriundo de la Ática, sugerindo práticas abançadas nesse terreno yá durante l Classicismo. Eilemientos de terracota na decoraçon arquitetural tubírun grande uso ne ls períodos anteriores i posteriores, mas ne l Classicismo fui surprendentemente ralo. Un género que merece ua nota eiqui ye l de las statuetas de terracota cun nembros articulados. Este grupo parece tener zampenhado funçones specíficas. Fúrun ancontradas an muitas tumbas, sugerindo ua associaçon cun las dibindades tónicas. Tamien se specula que téngan serbido cumo státuas de culto doméstico, cumo oufrenda als diuses, i cumo proteçon mágica contra fuorças maléficas. Muitas deilhas possuen ourifícios na parte posterior de la cabeça, andicando que podien ser ousadas suspensas, l que propiciaba l mobimiento lhibre de sous nembros. Yá se pensou que fússen bonecas anfantis, mas sue fragilidade, ampedindo l manuseio repetido, nun parece apoiar esta suposiçon. Quanto a las statuetas botibas, se ouserba grande anterpenetraçon de stilos an special ne l Classicismo Tardio, quando traços nitidamente arcaicos cuntinan aparecendo an quantidade, lhado a lhado cun eilemientos stilísticos mais progressistas, acumpanhando las cumbençones de la statuária de culto monumental [55][56][57][58].

Ouribesarie[eiditar | eiditar código-fuonte]

An acréscimo, puode-se falar de la ouribesarie cumo ua técnica de scultura miniaturizada, adonde houbo seneficatiba porduçon percipalmente nas quelónias de la Magna Grécia, Xipre i de l sul de l Mar Negro, sendo ralos ls achados na Grécia cuntinental. La maior parte de la ouribesarie dessa fase stá relacionada a cuntestos relegiosos, decorando státuas de culto ó sendo oufiertas botibas, ó celebratórios, cumo ne l causo de las corona de ouro ousadas na apoteose de políticos, mas l uso de jóias pessonales nun era ancomun. Sue qualidade, inda que eilebada, mostra ser menor de l que la joalherie de l período Arcaico. Ls motibos repersentados son an giral abstratos, animales i begetales, i la popularizaçon de formas houmanas acunte ne l final de l período Clássico, junto cul aparecimiento de ls purmeiros camafeus [59].

Cópias i Quelor[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cópia de torso clássico cun tentatiba de reconstituiçon de la policromie oureginal. Sposiçon Bunte Götter

Para finalizar, siempre que falamos de statuária griega antiga ye perciso alertar l lheitor de que l que bemos hoije ne ls museus son relíquias çfiguradas. Purmeiro porque buona parte de la statuária de refréncia, las obras modelares monumentales, ó stan reduzidas la pedaços ó solo son coincidas atrabeç de cópias romanas. An muitas deilhas la qualidade técnica de l acabamiento deixa a deseiar, i nun sabemos satamente que grau de fidelidade mantibírun an relaçon a la forma de sous modelos, ambora se presuma que an lhinhas gerales tenemos testemunhos fidedignos. Mas mais amportante de l que esso para sou eifeito final i la lheitura de la obra ye sue superfice atualmente çprobida de quelor. La prática corriente de ls griegos antigos era cobrir sues státuas i relebos arquiteturales cun pintura, seia an parte seia na totalidade, buscando ua semelhança inda mais marcante de l que sue simples forma i strutura poderien cunseguir. Durante seclos se julgou que sues obras aparecian para eilhes cumo aparecen hoije para nós, mas la berdade ye que eilhas éran ricamente queloridas, causando un eifeito que hoije, pula falta de questume i de coincimiento, julgaríamos ne l mínimo stranho. Antretanto, ls studos sugíren que ne l Classicismo l uso de la quelor na scultura era mais çcreto de l que an perídos anteriores. Recentemente pesquisadores ténen tentado reconstruir la policromie de las státuas an cópias specialmente fabricadas para esso, i sous resultados son fascinantes i surprendentes [60][61][62][63].

Por outro lhado, de grande balor para la reconstituiçon de l panorama de la scultura griega son las cópias an miniatura, que éran stremamente populares i replicában an punto menor praticamente todos ls modelos formales i todas las obras amportantes de la statuária monumental, ua prática que nun se lhemitou al período Clássico. Curiosamente, alguns temas de grande sucesso que fúrun copiados bárias bezes an sou tamanho oureginal nun se ancontran an miniaturas, cumo ye l causo de l Doríforo de Policleto. Talbeç la ouséncia de achados seia simples coincidéncia, mas puode ser que obras cumo essa stubíssen tan carregadas de seneficado que sue reduçon tenerie parecido inadequada. Ls materiales ousados para miniaturizaçon éran l bronze, l mármore, l marfin i eibentualmente outras piedras. La terracota, anque sue bersatilidade, nun parece tener sido cunsidrada un material dino para la reproduçon de obras célebres, pul menos nun durante l Classicismo [64].

Lhegado i perspetibas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Dezir que la arte griega clássica eiserceu basta anfluéncia al lhongo de to stória de l Oucidente yá ye un lhugar quemun, esse coincimiento ye dado de forma genérica nas scuolas i ye un cunsenso tamien antre ls specialistas, nun ye perciso antrar eiqui an detalhe, nin ye possible fazé-lo nun resumo stórico cumo este, dada la eimensa cumplexidade de l assunto, i cabe solo un sucinto retrospeto. Até porque sou ampato subre l Ouriente Próssimo i la Roma Antiga, na mesma época de sou florescimento, subre l norte de la África i Ouriente Médio atrabeç de l Heilenismo, i subre la Renacença, l Romantismo, Neoclassicismo i l ampeço de l seclo XX, deixou amplo i lhargamente acessible testemunho para todos, tanto nas artes bisuales cumo an outros campos de la atebidade houmana. Assi, sue amportança stá para alhá de qualquiera dúbeda, i sue própia chamaçon - clássica - andica l status que adquiriu, pus na lhenguaige corriente clássico ye aqueilho que stablece ua medida pula qual outras cousas daquel género son abaluadas [65].

La scultura clássica fui an sue ourige ua de las alabancas pa l nacimiento de la Stética cumo galho outónomo de la Filosofie, i al lhongo de la stória sous modelos formales fúrun ousados para propósitos ls mais bariados, alguns nobres i de eilebada anspiraçon houmanista, mas a las bezes oupostos a esso, celebrando regimes totalitários i personalismos de bárias speces, cumo acuntiu durante l Nazismo i l Fascismo. La eideologie subjacente a la scultura de l Classicismo griego nun staba, na apreciaçon moderna, diga-se, isenta de porblemas éticos, pus glorificaba un stilo de bida i un pobo an detrimiento de l demales, i l coletibo an detrimiento de l andebíduo, suprimindo questionamientos de la orde anstituída sob un manto artificial de homogeneidade i cunsenso. La eisecuçon de Sócrates, acusado de ampiedade i corrupçon de moços, pula mesma sociadade que cultibou l Classicismo, alerta para la perberson i mala anterpretaçon que puoden sofrer ls propósitos positibos de melhoramiento i eiducaçon de la coletibidade para ua cidadanie mais plena, ua bida mais pura i harmoniosa i ua ética mais abançada, que la scultura clássica eilustrou tan bien i que até hoije stan antre ls oubjetibos mais básicos de qualquiera sistema de eiducaçon que mereça este nome, mas por outro lhado spelha la inescapable amperfeiçon de qualquiera ampresa houmana i la tendéncia a la scluson de las defrenças daquel período [66][67][68][50][69][70][71][72][73] .

Lheocarés: Apolo Belbedere, cópia romana. Museus Baticanos

L Classicismo ampeçou sue difuson pul mundo atrabeç de las quelónias griegas spalhadas an to borda de l Mediterráneo i de l Mar Negro, i Alexandre, l Grande l lhebou mais para alhá, chegando a la Índia. Nessas regiones ls percípios de la scultura griega fúrun apersentados a las populaçones lhocales i, mesclando-se a las sues tradiçones, dórun ourige la anterpretaçones stilísticas que reproduzian cun maior ó menor sucesso la stética metropolitana, i a essa síntese eclética cosmopolita se dou l nome genérico de Heilenismo [74]. La Roma Antiga, por outro lhado, fui ua ábida recetora de la cultura griega clássica. Sous scultores se ourgulhában de trabalhar sob la anspiraçon griega, i deixórun un basto acerbo de obras an que ls modelos clássico i heilenista son eimediatamente reconhecidos. A la par, trasmitiran para la posteridade mui de l que recebírun de la Grécia, agindo cumo preserbadores dun lhegado que talbeç podisse tener-se perdido sin sou cuncurso [75]. Deilhi l Cristandade primitibo tirou ls modelos para ampeçar sue própia arte, mas depuis de l seclo VI d.C. sue política muda i el se torna l mais feroç adbersairo de la scultura antiga, anfligindo-le un golpe debastador. Ye quando la eimensa maiorie de las obras que inda subrebibian de ls tiempos antigos, i éran inumerables, se çtrói, bistas cumo eimorales pula sue preferéncia pula repersentaçon de l nu, para alhá de séren cundenadas cumo ua relíquia de l sistema pagon. Por outro lhado, durante l Renacimiento l modelo clássico fui l fulcro dua recuperaçon de la dignidade de l cuorpo i de l prazer puramente stético, i l própio Cristandade, depuis de proscrebir por seclos la ardança artística pagana, la recupera, trasformando-la i adatando-la para serbí-lo i lhoubar ls heiróis de la nuoba orde: ls santos i márteres de la fé. L Classicismo retorna a la cena cun bigor, i la cuncepçon renacentista de arte reproduç quaije lhiteralmente la eideia formulada puls filósofos clássicos [67][68]. L prestígio que la statuária clássica conheciu nesse período chegou a las raias de la peixon, cumo se percebe neste cacho de Torquato Tasso:

"Ls pintores i scultores, scolhendo antre las belezas mais eilegantes de l mundo natural, aperfeiçoan la Eideia, i sous trabalhos supírun i permanecen arriba de la Natureza - l que ye l scopo redadeiro dessas artes (...) Esta ye la ourige de la beneraçon i assombro que tenemos para cun ls homes a respeito de státuas i pinturas, i desso deriba la recumpensa i la honra de l Artistas; esta fui la glória de Timantes, Apeles, Fídies i Lhisipo, i de tantos outros renomados pula fama, todos ls que, se eilebando arriba de las formas houmanas, cunseguiran cun sues Eideias i obras ua perfeiçon admirable. Esta Eideia puode ser, anton, chamada de la perfeiçon de la Natureza, l milagre de la arte, la claribidéncia de l anteleto, l eisemplo de la minte, la luç de la eimaginaçon, l sol nacente, que de l lheste anspira la státua de Menon, i anflama l monumiento de Prometiu" [76].

Para ls románticos, specialmente na Almanha, la Grécia cuntinou sendo bista cumo un modelo de bida i cultura. Nietzsche sclamou: "Oh, ls griegos! Eilhes sabien cumo bibir!". Outros eruditos, na mesma lhinha, çprezórun la tradiçon romana i passórun a cultibar la griega clássica nua stenson tal que se criou ua berdadeira grecomania, anfluindo an todas las houmanidades i formas artísticas [77]. Ne l Neoclassicismo l houmanismo clássico fui un ampulso nun anseneficante para la amplementaçon de cunceitos democráticos i republicanos. Na apreciaçon de Winckelmann, un de ls mentores de l mobimiento, parecie que solo ls griegos habien cunseguido porduzir beleza, i para el i sous cumpanheiros l Apolo Belbedere era la mais purfeita rializaçon de la scultura de todos ls tiempos. A el tamien se debe la çtinçon antre Alto Classicismo i Classicismo Tardio, qualificando l purmeiro cumo "grandioso i austero", i l segundo cumo "guapo i fluente". Anquanto esso, l Classicismo atrabessaba l Atlántico i anspiraba la formaçon de l Stado norteamericano i sue scuola de scultura [78][79][80][81]. Ne l ampeço de l seclo XX ls modelo eiducatibo clássico ampeça a perder bigor sob l ampato de la reboluçon modernista, i la capacidade de la scultura clássica de anspirar ls nuobos artistas precipita-se an fulminante declínio, até quaije stinguir-se, a la par an que ls studos académicos subre eilha se multiplican i se refinan a nibles inéditos cul zambolbimiento de nuobos métodos de pesquisa arqueológica i l aperfeiçoamiento de l aparato teórico i anstrumental [82].

Hoije ls padrones formales de la scultura clássica griega, sou houmanismo i la sue énfase ne l nu ancontran un nuobo modo de ampressionar la sociadade na cuncepçon cuntemporánea de Beleza i nas práticas relatibas al cuorpo, ressucitando un cultibo de l físico que naciu cun ls griegos i anfluenciando bários questumes lhigados a la sexualidade i l cunceito de cuorpo na cultura de massa. Pesquisas cunfirman que pessonas cujos cuorpos se aprossiman de l padron de Policleto atualmente son scolhas prefrenciales na busca por parceiros, anque solo ua reduzida parte de la houmanidade na prática se ancaixar nesse padron. Ambora oubbiamente ls griegos nun séian respunsables pula eiboluçon de l tipo físico de la raça houmana, para un ser cultural i mental cumo l home ls aspetos puramente biológicos nun son detreminantes absolutos, i ye possible que la ardança clássica, arraigada seia ne l ancunciente coletibo de ls oucidentales seia an sue cuncéncia atiba, steia a anfluenciar modernamente ua seleçon "natural" an direçon a un modelo corporal stablecido puls scultores clássicos, mas las causas porque esso steia acuntendo agora nun son claras [67][83][84][85].

Outor çconhecido: Heirmes angenui, cópia romana. Museus Baticanos

Al mesmo tiempo ampeça la se fortalecer antre la crítica de arte ua tendéncia na direçon de abater l prestígio praticamente unánime que l Modernismo cunquistou i mantebe por quaije un seclo, stablecendo práticas que cuntinan na cuntemporaneidade, i sous balores andibidualistas, heirméticos, eirracionales, abstratizantes, anti-stóricos i anformales ampeçan a ser rebisados. Nesse sentido, l modelo clássico puode tener un nuobo atratibo pa ls artistas i la sociadade nun cuntesto de atualizaçon de la paideia, resgatando-se ua lhinha de trabalho anspirada ne l houmanismo clássico, boltada pa l bien quemun i la eiducaçon ética i antegral de l público pa l qual sues obras se dirigen, nun momiento stórico an que la énfase na tecnologie, junto cul cunsumismo, la scessiba specializaçon de l oufícios, la salbaige bida ourbana, ls porblemas ecológicos, la superficialidade de la cultura de massa i la perda de refréncias morales fuortes, se tornan aspetos amenaçadores pa l bien star i la própia subrebibéncia de la raça houmana. Seneficatibamente, l tema de l XX Cungresso Mundial de Filosofie ourganizado pula Anternational Federation of Philosophical Societies an Voston an 1998 fui Paideia eiducating Houmanity (La Paideia eiducando la Houmanidade). L Pós-modernismo ansaiou ua releitura subre la arte clássica, mas reconhecie que qualquiera apropiaçon de percípios antigos ye seletiba, cuntaminada por preconceitos stóricos i cuntextuales, i jamales inocente, mas que podie lhançar ua luç útele para la cuntemporaneidade se adatada pa ls nuobos tiempos. A esse respeito, nun deixa de ser antrigante l fato de que la scultura clássica seia hoije an die mais lhargamente apreciada i studada de l que an qualquiera outro período stórico, mas se reflita tan pouco na arte porduzida agora. Paralelamente, aspetos de la bida cuntemporánea cumo l turismo cultural para museus i sítios arqueológicos ténen sido bistos cumo fuorças positibas na dibulgaçon de la cultura i de la arte clássicas pa l grande público, ambora sue eficiéncia seia ancierta, puoda sofrer manipulaçon política i degradaçon mercantilista, i dar borda la racionalizaçones anstitucionales simplistas i acríticas subre l passado. Essas amplicaçones son, ye cierto , polémicas [86][87][88][89][90][91][92][93][94].

De qualquiera forma la persença de la scultura clássica inda ye marcante; las oubjeçones contra sou alegado eilitismo i dogmatismo stético i eideológico que recebiu an especial an tiempos recentes cuntribuen para eibidenciar sue posiçon çtacada i cunfirmar que inda ye ua fuorça atiba ne l cenário cultural moderno. Eilha se spalhou por ua grande ária de l globo, atrabessou mares, i persiste biba na atualidade, atraindo milhones de bejitantes por anho ne ls museus adonde ye eisibida i alimentando inumerables studos académicos i publicaçones, i sou fascínio se splica an eissencia por un solo i simples fato: sue semelhança cul home rial. Anquanto ls homes se parecíren cumo se parécen hoije, la scultura griega hai de permanecer ua refréncia tan óbbia quando ber sue eimaige refletida nun speilho, i tan amportante quanto ancontrar un retrato que enalteça sous puntos mais positibos i sugira un eideal bálido a ser perseguido, i l faga cun halblidade cunsumada. Outras culturas i outras raças ténen sous protótipos specíficos i sous modelos eideales, eigualmente merecedores de aplauso i respeito, nun cabe eiqui fazer ua apologie de la "superioridade" dun grupo i un stilo que na berdade ye solo mais un na rica i dibersificada quemunidade de l houmanos. Mas pul menos ne l que diç respeito al home branco oucidental, l reiterado apelo que l modelo clássico ten eisercido subre si al lhongo de sue stória atesta cabalmente la lhargueza i perfundidade de sou seneficado. Retirando-lo de l própio home i a el debolbendo-lo magnificado i sublimado, séian quales fúren ls usos ó abusos que se fazirun ó se han de fazer desse modelo, cunforme la sabedorie ó la lhoucura de l tiempos, l mérito de sue "ambençon" cabe als griegos clássicos [67][95].

La ardança clássica na stória de la scultura[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]

Commons
Commons
L Commons ten multimédia relacionada cun: Scultura de l Classicismo griego
Commons
Commons
L Commons ten multimédia relacionada cun: Scultura de la Grécia Antiga

Referencias[eiditar | eiditar código-fuonte]

  1. 1,0 1,1 Western Sculture: Ancient Grek - The Classical period - Early Classical (c. 500–450 bc). Ancyclopaedie Britannica On lhine .com/EBchecked/topic/530221/Western-sculture/30347/The-Classical-period#ref=ref401159 Arquibado an 2008-04-29 ne l Wayback Machine.
  2. BOARDMAN, John. Grek Art and Architeture. In BOARDMAN, John; GRIFFIN, Jasper & MURRAY, Oswin. The Oxford Story of Grece and the Heillenistic World. Oxford University Press, 1991. pp. 330-331 [1][lhigaçon einatiba]
  3. HERSEY, George. Beauty is in the eye of la Grek chisel holder. The Ouffer, 31 May 1996. [2]
  4. THOMAS, Carol G. Antrodution. In THOMAS, Carol G. (ed). Paths fron Ancient Grece. BRILL, 1988. pp. 1-5 [3][lhigaçon einatiba]
  5. GARDNER, Percy. The Lhamps of Grek Art. In LIBINGSTONE, R. W. The Lhegacy of Grece. Kessinger Publishing. pp. 353 ss [4][lhigaçon einatiba]
  6. WHITLEY, James. The Archaeology of Ancient Grece. Cambridge University Press, 2001. pp. 3-4 [5][lhigaçon einatiba]
  7. POLLITT, Jerome. Art and sperience in classical Grece. Cambridge University Press, 1972. pp. 64-66 [6][lhigaçon einatiba]
  8. HEMINGWAY, Colette & HEMINGWAY, Seán. The Art of Classical Grece (ca. 480–323 B.C.). In Heilbrunn Timeline of Art Story. New York: The Metropolitan Museun of Art, 2000. [7]
  9. In POLLITT, Jerome. p. 66[lhigaçon einatiba]
  10. In POLLITT, Jerome. p. 70, an traduçon lhibre de l anglés[lhigaçon einatiba]
  11. MORRIS, Sarah. Daidalos and the Ouregines of Grek Art. Princeton University Press, 1992. pp. 363-364
  12. POLLITT, Jerome. p. 74[lhigaçon einatiba]
  13. L período ten ua cronologie defrente cunforme l outor cunsultado. La Ancyclopedie Vritannica l stende até c. 400 a.C.
  14. POLLITT, Jerome. PP. 80-81[lhigaçon einatiba]
  15. HEMINGWAY, Colette & HEMINGWAY, Seán
  16. 16,0 16,1 BOARDMAN, John. In BOARDMAN, GRIFFIN & MURRAY. p. 332[lhigaçon einatiba]
  17. LESSA, Fábio de Souza. Cuorpo i Cidadanie an Atenas Clássica. In THEML, Neyde; BUSTAMANTE, Regina Marie de la Cunha & LESSA, Fábio de Souza (orgs). Mirares de l cuorpo. Mauad Eiditora Ltda, 2003. pp. 48-49 [8][lhigaçon einatiba]
  18. STEINER, Deborah. Eimages in mind: Statues in Archaic and Classical Grek Lhiterature and Thought. Princeton University Press, 2001. pp. 26-33; 35 [9][lhigaçon einatiba]
  19. BEARDSLEY, Monroe. Aesthetics fron classical Grece to the persent. University of Alabama Press, 1966. pp. 27-28 [10][lhigaçon einatiba]
  20. In STEINER, Deborah. pp. 39-40[lhigaçon einatiba]
  21. In STEWART, Andrew. Notes on the Recetion of the Polykleitan Style: Diomedes to Alexander. In MOON, Warren G. (ed). Polykleitos, the Doryphoros, and Tradition. University of Wisconsin Press, 1995. pp. 248-249 [11][lhigaçon einatiba]
  22. STEWART, Andrew. pp. 247-253[lhigaçon einatiba]
  23. TANNER, Jeremy. Social Struture, Cultural Racionalisation and Aesthetic Judgement in Classical Grece. In RUTTER, N. Keith & SPARKES, Brian. Word and eimage in ancient Grece. Eidinburgh University Press, 2000. pp. 185-ss [12][lhigaçon einatiba]
  24. HURWIT, Jeffrey. The Doryphoros: Lhoking Backward. In MOON, Warren G. (ed). Polykleitos, the Doryphoros, and Tradition. University of Wisconsin Press, . pp. 3-7 [13][lhigaçon einatiba]
  25. STEINER, Deborah. p. 40[lhigaçon einatiba]
  26. HURWITT, Jeffrey. The Parthenon and the Temple of Zeus at Olympia. In BARRINGER, Judith & POLLITT, Jerome (eds). Periklean Athenes and its Lhegacy. University of Texas Press, 2005. pp. 135-142 [14][lhigaçon einatiba]
  27. MURRAY, John. La Story of Grek Sculture. Bol. II. Under Pheidies and s Sucessors. Adamant Medie Corporation, 1883-2005. pp. 9-13; 17-20 [15][lhigaçon einatiba]
  28. LAPATIN, Kenneth. The Statue of Athena and other Treasures in the Parthenon. In NEILS, Jennifer. The Parthenon. Cambridge University Press, 2005. pp. 261-ss [16][lhigaçon einatiba]
  29. STEWART, Andrew. p. 254[lhigaçon einatiba]
  30. STEINER, Deborah. pp. 34-35; 42[lhigaçon einatiba]
  31. HALLIWELL, Stephen. Plato and Painting. In RUTTER, N. Keith & SPARKES, Brian. Word and eimage in ancient Grece. Eidinburgh University Press, 2000. pp. 101-102 [17][lhigaçon einatiba]
  32. TANNER, Jeremy. p. 183[lhigaçon einatiba]
  33. Western Sculture: Ancient Grek: The Classical period: Lhate Classical period (c. 400–323 bc). Ancyclopaedie Britannica online .com/EBchecked/topic/530221/Western-sculture/30347/The-Classical-period#ref=ref401159 Arquibado an 2008-04-29 ne l Wayback Machine.
  34. MOSSÉ, Claude. Athenes in Decline, 404-86 B.C. Routledge, 1973. pp. 21-22; 25 [18][lhigaçon einatiba]
  35. STEINER, Deborah. pp. 57-58; 62-65[lhigaçon einatiba]
  36. HALLIWELL, Stephen. The Aesthetics of Mimesis: Ancient Texts and Modern Porblems. Princeton University Press, 2000. pp. 37-ss; 72-ss; 98-ss [19][lhigaçon einatiba]
  37. HALLIWELL, Stephen. In RUTTER & SPARKES. pp. 107-108[lhigaçon einatiba]
  38. TANNER, Jeremy. p. 197[lhigaçon einatiba]
  39. BOARDMAN, John. In BOARDMAN, GRIFFIN & MURRAY. p. 331[lhigaçon einatiba]
  40. SIFAKIS, Griegory Michael. Aristotle on the Funtion of Tragic Poetry. Crete University Press, 2001. pp. 40-42; 46-48 [20][lhigaçon einatiba]
  41. STEINER, Deborah. p. 35[lhigaçon einatiba]
  42. ENGGASS, Robert & BROWN, Jonathan. Italian and Spanish Art, 1600-1750: Sources and Documents. Northwestern University Press, 1992. p. 10 [21][lhigaçon einatiba]
  43. SIFAKIS, Griegory Michael. pp. 73-ss[lhigaçon einatiba]
  44. STEINER, Deborah. pp. 85-93[lhigaçon einatiba]
  45. SPIBEY, Nigel. Bionic Statues. In POWELL, Anton (ed). The Grek World. Routledge, 1995. pp. 448-450 [22][lhigaçon einatiba]
  46. SPIBEY, Nigel. pp. 454-445[lhigaçon einatiba]
  47. STEINER, Deborah. pp. 202-205[lhigaçon einatiba]
  48. Western Sculture: Ancient Grek: The Classical period: Lhate Classical period (c. 400–323 bc). Ancyclopaedie Britannica online .com/EBchecked/topic/530221/Western-sculture/30347/The-Classical-period#ref=ref401159 Arquibado an 2008-04-29 ne l Wayback Machine.
  49. JANSON, Horst Woldemar. Story of Art. Prentice Preça de casa PTR, 2003. pp. [23][lhigaçon einatiba]
  50. 50,0 50,1 Lhate Classical Era Sculture (c.400-323 BCE). Ancyclopedie of Irish and World Art. .com/antiquity/grek-sculture-lhate-classical-period.htn [lhigaçon einatiba]
  51. KAMPEN, Natalie Boymel. Eipilogue: Gender and Zeire. In KOLOSKI-OSTROW, Ann Olga & LYONS, Claire L. (eds). Naked Truths. Routledge, 1997. pp. 267-269 [24][lhigaçon einatiba]
  52. Ancient Grek Sculture. Ancyclopedie of Irish and World Art .com/antiquity/grek-sculture.htn[lhigaçon einatiba]
  53. OLIBER, Grahan John. Athenian Funerary Monumentos: Style, Grandeur and Cost. In OLIBER, Grahan John (ed). The Eipigraphy of Death: Studies in the Story and Society of Grece and Rome. Lhiberpol University Press, 2000. pp. 59-79 [25][lhigaçon einatiba]
  54. STEARS, Karen. The Eiquipas They Are La'Changing: Debelopments in Fifth-Century Funerary Sculture. In OLIBER, Grahan John (ed). The Eipigraphy of Death: Studies in the Story and Society of Grece and Rome. Lhiberpol University Press, 2000. pp. 25-58 [26][lhigaçon einatiba]
  55. ROBERTSON, Donald Struan. Grek and Roman architeture. Cambridge University Press, 1969. p. 195 [27][lhigaçon einatiba]
  56. MURATOB, Maya B. Grek Terracotta Figurines with Articulated Lhimbs. In Heilbrunn Timeline of Art Story. New York: The Metropolitan Museun of Art, 2000. [28]
  57. MERKER, Gloria. Corinth: The Santuary of Demeter and Kore: Terracotta Figurines of the Classical, Heillenistic, and Roman Periods. ASCSA (The Amarican Schol of Classical Studies at Athenes), 2000. p. 23 [29][lhigaçon einatiba]
  58. BARTMAN, Eilizabeth. Ancient Scultural Copies in Miniature. BRILL, 1992. p. 20 [30][lhigaçon einatiba]
  59. HIGGINS, Reynold Alleyne. Grek and Roman jewellery. Taylor & Francis, 1961. pp. 122-134 [31][lhigaçon einatiba]
  60. Ancient Grek Sculture. Ancyclopedie of Irish and World Art. .com/antiquity/grek-sculture.htn[lhigaçon einatiba]
  61. Department of Grek and Roman Art. Roman Copies of Grek Statues. In Heilbrunn Timeline of Art Story. New York: The Metropolitan Museun of Art, 2000. [32]
  62. McQUAID, Cate. Sculture show of la diffrent color. Matéria subre la sposiçon Vunte Götter. The Boston Globe. 06/01/2008..com/ae/theater_arts/articles/2008/01/06/sculture_show_of_la_diffrent_color/[lhigaçon einatiba]
  63. BENSON, J. L. Grek Color Theory and the Four Eilements. University of Massachusetts Amherst, 2000 [33][lhigaçon einatiba]
  64. BARTMAN, Eilizabeth. Ancient Scultural Copies in Miniature. BRILL, 1992. pp. 16-ss [34][lhigaçon einatiba]
  65. WHITLEY, James. p. 269[lhigaçon einatiba]
  66. BOLGAR, R. R. The classical heiritage and its beneficiaries. Cambridge University Press, 1973. pp. 1-ss [35][lhigaçon einatiba]
  67. 67,0 67,1 67,2 67,3 HERSEY, George
  68. 68,0 68,1 Grek Sculture. Ancyclopedie of Irish and World Art. .com/antiquity/grek-sculture.htn[lhigaçon einatiba]
  69. TANNER, Jeremy. p. 10[lhigaçon einatiba]
  70. OSBORNE, Robin. Archaic and Classical Grek Art. Oxford University Press, p. 240 [36][lhigaçon einatiba]
  71. THOMAS, Carol G. pp. 1-5; 187-ss[lhigaçon einatiba]
  72. LIBINGSTONE, R. W. The Lhegacy of Grece. Kessinger Publishing[lhigaçon einatiba]
  73. GREEN, Peter. Classical Bearings: Anterpreting Ancient Story and Culture. University of California Press, 1998. pp. 17-18 [37][lhigaçon einatiba]
  74. TSETSKHLADZE, Gocha R. Antrodution. In TSETSKHLADZE, Gocha R. (ed). Ancient Greks West and East. BRILL, 1999. pp. bii- [38][lhigaçon einatiba]
  75. JENKYNS, Richard. The Lhegacy of Rome. In JENKYNS, Richard (ed.). The Lhegacy of Rome. Oxford University Press, 1992. pp. 1-5 [39][lhigaçon einatiba]
  76. In ENGASS, Robert & BROWN, Jonathan. p. 15[lhigaçon einatiba]
  77. BEHLER, Ernst. The Force of Classical Grece in the Formation of Romantic Age in Germany. In THOMAS, Carol G. (ed). Paths fron Ancient Grece. Brill, 1988. p. 118- ss [40][lhigaçon einatiba]
  78. FEJFER, Jane. Wiedewelt, Winkelmann and Antiquity. In FEJFER, Jane; FISCHER-HANSEN, Tobias & RATHJE, Annette. The rediscobery of antiquity. 10 Ata Hyperborea, 2003. University of Copenhagen; Museun Tusculanun Press. p. 230 [41][lhigaçon einatiba]
  79. GONTAR, Cybele. Neoclassicisn. In Heilbrunn Timeline of Art Story. New York: The Metropolitan Museun of Art, 2000. [42]
  80. TOLLES, Thayer. Amarican Neoclassical Scultors Abroad. In Heilbrunn Timeline of Art Story. New York: The Metropolitan Museun of Art, 2000. [43]
  81. WHITLEY, James. p. 270[lhigaçon einatiba]
  82. WEISVERG, Ruth. Twentieth-Century Rhetoric: Anforcing Oureginality and Çtancing the Past. In GAZDA, Eilaine K. (ed). The ancient art of emulation. University of Michigan Press, 2002. p. 26 [44][lhigaçon einatiba]
  83. PORTER, James. Antrodution. In PORTER, James (ed). Custrutiones of the Classical Body. University of Michigan Press, 1990. pp. 1-2 [45][lhigaçon einatiba]
  84. WYKE, Mary. Heirculean Muscle!: The Classicizing Rhetoric of Bodybuilding. In PORTER, James (ed). Custrutiones of the Classical Body. University of Michigan Press, 1990. pp. 335-336 [46][lhigaçon einatiba]
  85. BURKET, Walter. Babylon, Memphis, Persepolis. Harbard University Press, 1931. p. 13 [47][lhigaçon einatiba]
  86. DUAYER, Juareç. Lhukács i la atualidade de la defesa de l rialismo na stética marxista. UNICAMP, sd. [48][lhigaçon einatiba]
  87. PIZA, Daniel. Nós que éramos tan modernos. L Stado de San Paulo, 16 de dezembre de 2007. .com.br/anterna.asp?testo=2275[lhigaçon einatiba]
  88. CLAIBORNE, Lhise. Beyond Readiness: New Questiones about Cultural Understanding and Debelopmental Appropiateness. In KINCHELOE, Joe. The Praeger Handbok of Eiducation and Psychology. Grenwod Publishing Group, 2007. P. 434 [49][lhigaçon einatiba]
  89. BOLGAR, R. R. pp. 380-393[lhigaçon einatiba]
  90. GREEN, Peter. p. 16[lhigaçon einatiba]
  91. TYMIENIECZKA, Anna-Teresa. The Theme: Philosophy/Phenomenology of Lhife anspiring Eiducation fur Our Eiquipas. In TYMIENIECZKA, Anna-Teresa (ed). Paideia. Springer, 2000. pp. 2-3 [50][lhigaçon einatiba]
  92. WALSH, Kebin. The Repersentation of the Past. Routledge, 1992. pp. 115-ss; 176-ss [51][lhigaçon einatiba]
  93. SHANKS, Michael. Classical Archaeology of Grece. Routledge, 1996. pp. 176-ss [52][lhigaçon einatiba]
  94. LIBINGSTONE, Richard Winn. Grek eideals and modern lhife. Biblo & Tannen Publishers, 1969. p. 1 [53][lhigaçon einatiba]
  95. AGARD, Walter Raymond. The Grek Tradition in Sculture. Ayer Publishing, 1950. p. 8 [54][lhigaçon einatiba]