Makemake (planeta nano)

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!
Makemake 🝼

Makemake bisto pul Hubble Space Telescope
Caratelísticas orbitais
Argumiento de l periastro 298,41°
Caratelísticas físicas
Albedo 0,77 ± 0,03 (banda-V geométrico)
Magnitude aparente 16,7 (opposition)

Makemake (simbolo: 🝼),[1] formalmente zeignado cumo (136472) Makemake, ye l terceiro maior planeta nano de l Sistema Solar i un de ls dous maiores cuorpos de l cintura de Kuiper na populaçon de ls cubewanos. [nota 1] Sou diámetro ye de cerca de trés quartos l de Pluton.[6] Nun ten satélites coincidos, l que l torna único antre ls grandes cuorpos de l cintura de Kuiper. Sue superfice ye cubierta por metano, etano i possiblemente nitrogénio, debido a la sue baixíssema temperatura média de cerca de 30 K (-243,2 °C).[3]

Einicialmente coincido cumo 2005 FY9 i depuis cul código de planeta menor 136472, Makemake fui çcubierto an 31 de márcio de 2005 por ua eiquipe lhiderada por Michael Brown, i anunciado an 29 de júlio de 2005. Recebiu l nome de l dius rapanui Makemake. An 11 de júnio de 2008, la Ounion Astronómica Anternacional (OAI) ancluiu-lo an sue lhista de candidatos potenciales a la classeficaçon de plutoide, ua chamaçon para planetas nanos para alhá de la órbita de Netuno, l qu'eirie poner Makemake al lhado de Pluton, Haumea i Éris. Makemake fui formalmente classeficado cumo plutoide i planeta nano an júlio de 2008.[7][8][9][10]

Çcubierta[eiditar | eiditar código-fuonte]

Makemake fui çcubierto an 31 de márcio de 2005 por un grupo de l Ouserbatório Palomar, lhiderado por Michael E. Brown,[11] i fui anunciado al público an 29 de júlio de 2005. La çcubierta de Éris fui publicada ne l mesmo die, passado l'anúncio de Haumea dous dies antes.[12]

Anque sou brilho relatibo (un quinto de l brilho de Pluton),[nota 2] Makemake fui çcubierto bien depuis d'outros oubjetos de l Cintura de Kuiper cun un brilho menor de l que l del. La maiorie de las buscas por planetas menores fúrun feitas relatibamente acerca de la eclítica (la region de l cielo an que l Sol, la Lhuna i ls outros planetas parécen star, bistos de la Tierra), debido a la maior porbabelidade d'ancontrar oubjetos alhá. Ye probable que Makemake scapou de la purmeira pesquisa por causa de sue alta anclinaçon, i pul fato de qu'el staba na maior çtáncia possible de l'eclítica an sue çcubierta, ne l norte de la custelaçon de Coma Berenices.[14]

Para alhá de Pluton, Makemake ye l único outro planeta nano que ye brilhante l suficiente para que Clyde Tombaugh podisse tener çcubierto durante sue busca por oubjetos trasnetunianos an 1930.[15] Na época de las buscas de Tombaugh, Makemake staba a solo poucos graus de l'eclítica, acerca de la borda de Taurus i Auriga,[nota 3] cun ua magnitude aparente de 16.0.[14] Mas essa posiçon quedaba mui acerca de la Bie Lhátea, i la detetaçon de Makemake quedarie quaije ampossible cul fondo cheno de streilhas. Tombaugh cuntinou a percurar por oubjetos trasnetunianos por alguns anhos passado la çcubierta de Pluton,[16] mas nun cunseguiu ancontrar Makemake ó outros oubjetos.

Nomeaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

La zeignaçon probisória 2005 FY9 fui dada la Makemake quando sue çcubierta fui publicada. Antes desso, l'eiquipe que l çcubriu dou a el l código "coneilho de la páscoa", porque sue çcubierta fui feita un pouco antes de la Páscoa.[17]

2005 FY9 fui nomeado an júlio de 2008, junto cun sue classeficaçon cumo planeta nano. L nome Makemake, l criador de l'houmanidade i dius de la fertelidade de ls rapanui, un pobo natibo de la Ilha de Páscoa,[8] fui scolhido an parte para preserbar la conexon de l'oubjeto cula Páscoa.[17]

Classeficaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Makemake ye classeficado cumo un oubjeto clássico de l cintura de Kuiper (cubewano),[18] l que senefica que sue órbita stá lhoinge l suficiente de Netuno para se manter stable.[19][20] Al cuntrairo de plutinos, que puoden cruzar la órbita de Netuno debido la ressonáncias de 2:3 cul planeta, ls oubjetos clássicos ténen perélio maior que Netuno, lhibres de las perturbaçones de l planeta.[19] Oubjetos assi ténen scentricidades relatibamente baixas (anferiores a 0,2) i orbitan l Sol de la mesma forma que ls planetas l'orbitan. Makemake, inda assi, ye un nembro de la populaçon caliente de ls cubewanos, l que senefica qu'el ten ua anclinaçon eilebada an relaçon als outros oubjetos de la region.[21]

An 24 d'agosto de 2006, la Ounion Astronómica Anternacional (OAI) anunciou ua defeniçon formal de planetas, que stableciu trés classeficaçones para oubjetos an órbita al redror de l sol: "cuorpos menores" son oubjetos mui pequeinhos para tener forma aprossimadamente sférica; ls "planetas nanos" son cuorpos celhestres semelhantes a un planeta, qu'orbitan l Sol i possuen grabidade suficiente para assumir ua forma cun eiquilíbrio heidrostático (aprossimadamente sférica); "planetas" son oubjetos massibos l suficiente para séren sféricos i grabitacionalmente dominante.[22] Subre essa classeficaçon, Pluton, Ceres i Éris fúrun reclassificados cumo planetas nanos.[22]

An 11 de júnio de 2008, la UAI criou ua subclasse de planeta nano, plutoide, para planetas nanos que se ancontran para alhá de la órbita de Netuno. Éris i Pluton son, antoce, plutoides, anquanto Ceres (que stá ne l cintura d'asteroides) nun ye. Para ser cunsidrado un plutoide pula UAI, sin saber se fui atingido l'eiquilíbrio heidrostático, un oubjeto debe ser brilhante, cun ua magnitude absoluta de +1 ó menos,[23] l que seneficaba que solamente Makemake i Haumea podien ser ancluídos.[24] An 11 de júlio de 2008, un grupo de trabalho subre nomenclatura planetária de la UAI anunciou l'ancluson de Makemake na classe de ls plutoides, deixando el ouficialmente un planeta nano i un plutoide, al lhado de Pluton i Éris.[8][10]

Órbita[eiditar | eiditar código-fuonte]

Órbitas de Makemake (an azul), Haumea (berde), Pluton (burmeilho) i l'eclítica (cinza). L perélio (q) i l'afélio (Q) stan marcados juntos culas datas de passaige.

Makemake ye l segundo planeta nano mais afastado de l Sol, cun un semieixo maior de 45,791 OA. Atualmente, stá a ua çtáncia de 52,2 ounidades astronómicas (7,82×109 Km) de l Sol, quaije atingindo sou afélio (53,074 OA).[25][11] Makemake ten ua órbita parecida a la de Haumea: altamente anclinada a 29° i cun ua scentricidade moderada de 0,16.[26] Inda assi, la órbita de Makemake ye mais afastada de l Sol an tenermos de semieixo maior i perélio. L período orbital de Makemake ye d'aprossimadamente 310 anhos,[2] maior que l de Pluton (248 anhos) i Haumea (283 anhos). Makemake i Haumea stan lhoinge de la eclítica, cun ua çtáncia angular de quaije 29°. Makemake chegará an sou afélio an 2033,[14] anquanto Haumea passou de sou afélio an 1992.[27]

Caratelísticas físicas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Brilho i tamanho[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cumparaçon de tamanho de Éris, Pluton, Makemake, Haumea i de la Tierra.

Makemake ye l segundo oubjeto mais brilhante de l cintura de Kuiper, lhougo atrás de Pluton,[15] tenendo ua magnitude aparente de 16,7 an ouposiçon.[25] Esso ye brilhante l suficiente para ser bisto cun un telscópio amador d'alta culidade. L'alto albedo de Makemake de quaije 80% sugere ua temperatura de cerca de 30 K (-243,2 °C).[28] L tamanho de Makemake nun ye coincido percisamente, ambora ouserbaçones an anfabermelho cul Telscópio Spitzer i Ouserbatório Spacial Herschel, cumbinadas culas semelhanças de spetro cun Pluton, sugíren ua stimatiba de diámetro de 1 360 a 1 480 Km.[29] Esso ye un pouco maior que Haumea, fazendo de Makemake l terceiro maior oubjeto trasnetuniano coincido, perdendo solo para Pluton i Éris.[26] Atualmente Makemake ye cunsidrado l quarto planeta nano ne l sistema solar, debido a la sue magnitude absoluta na banda V de -0,45.[11] Isso praticamente garante que ele é grande o suficiente para alcançar equilíbrio hidrostático e tornar-se um esferoide oblato.[8]

Spetro[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cuncepçon artística de Makemake.

Nua publicaçon pa l jornal Astronomy and Astrophysics an 2006, Lhicandro eit al. relatou las mediçones de l spetro besible i anfrabermelho próssimo de Makemake. Eilhes ousórun l Telscópio William Herschel i l Telscopio Nazionale Galileo i amostrórun que la superfice de Makemake ye parecida a la de Pluton.[30] Cumo Pluton, Makemake aparece burmeilho ne l spetro besible, i bien mais burmeilho que la superfice de Éris.[30] L spetro anfrabermelho próssimo mostra ua banda d'absorçon acentuada de metano (CH4). L metano ye ouserbado tamien an Pluton i Éris, mas sou senhal spetral ye mui mais fraco.[30]

Análezes spetrales de la superfice de Makemake rebelórun que l metano debe star persente na forma de grandes granos de pul menos un centímetro de tamanho.[3] Para alhá desso, grandes cantidades de etano i tolina puoden star persentes, mui probabelmente criados por fotólise de metano pula radiaçon solar.[3] Las tolinas probabelmente son respunsables pula quelor burmeilha de l spetro besible. Ambora eisistan eibidéncias de la persença de nitrogénio na sue superfice, an nanhun lhugar de Makemake hai l mesmo nible de nitrogénio qu'hai an Pluton i an Triton, adonde el custitui 98% de la costra. La relatiba falta de nitrogénio sugere que l fornecimiento de nitrogénio acabou d'algun modo durante l'eiboluçon de l sistema solar.[3][31][32]

Análezes fotométricas ne l anfrabermelho lhoinge (24–70 μm) i submilímetro (70–500 μm) feitas puls telscópios Spitzer i Herschel rebelórun que la superfice de Makemake nun ye homogénea. Sue maior parte ye cubierta por nitrogénio i carambelos de metano, adonde l'albedo barie antre 78 i 90%, mas eisisten pequeinhas árias de terreno scuro que cumponen 3–7% de la superfice, cujo albedo ye de solo 2 a 12%.[29]

Atmosfera[eiditar | eiditar código-fuonte]

La persença de metano i possiblemente nitrogénio sugíren que Makemake puode tener ua atmosfera trasitória, semelhante a la de Pluton acerca de sou perélio.[30] L nitrogénio, se persente, ye l percipal cumponente deilha.[3] L'eisisténcia dua atmosfera tamien fornece ua splicaçon natural pa l sgotamiento de nitrogénio: ua beç que la grabidade de Makemake ye mais fraca de l que la de Pluton, Éris i Triton, ua grande cantidade de nitrogénio probabelmente fui perdida por causa de l scape atmosférico; l metano ye mais lhebe que l nitrogénio, mas ten ua presson d'oupor seneficatibamente menor nas temperaturas registradas an Makemake (-243,2 °C la -238,2 °C), l qu'ampede sue fuga. L resultado desse porcesso ye ua relatiba abundáncia de metano.[33]

Satélites[eiditar | eiditar código-fuonte]

Nanhun satélite fui çcubierto orbitando Makemake inda. Un satélite cun un brilho de pul menos 1% de Makemake tenerie sido detetado se stubisse a ua çtáncia de 0,4 segundos d'arco del.[15] Esso cuntrasta cun outros grandes oubjetos trasnetunianos, que possuen pul menos un satélite: Éris ten un, Haumea ten dous i Pluton ten cinco. Acradita-se que cerca de 10% a 20% de todos ls oubjetos trasnetunianos ténen satélites.[15] Ua beç que ls satélites ouferecen un simples método para medir la massa dun oubjeto, la falta de satélites an Makemake deficulta la mediçon percisa de sue massa.[15]

Ber tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]

Notas[eiditar | eiditar código-fuonte]

  1. Ls astrónomos Mike Brown, David Jewitt i Marc Buie classefican Makemake cumo un cuorpo de l çco çperso, mas l Minor Planet Center l cunsidra un antegrante de la populaçon percipal de l Cintura de Kuiper.[2][3][4][5]
  2. Makemake ten ua magnitude aparente an ouposiçon de 16,7 contra 15 de Pluton.[13]
  3. Baseado na efeméride dada pul Minor Planet Center: 1 de márcio, 1930: RA: 05h51n, dec: 29,0

Refréncias

  1. JPL/NASA (22 de abril de 2015). «What is a Dwarf Planet?». Jet Propulsion Laboratory. Cunsultado an 19 de janeiro de 2022 
  2. 2,0 2,1 Marc W. Buie (5 de abril de 2008). «Orbit Fit and Astrometric record for 136472». SwRI (Space Science Department). Cunsultado an 13 de júlio de 2008 
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Mike Brown, K. M. Barksume, G. L. Blake, E. L. Schaller, D. L. Rabinowitz, H. G. Roe and C. A. Trujillo (2007). «Methane and Ethane on the Bright Kuiper Belt Object 2005 FY9». The Astronomical Journal. doi:10.1086/509734 
  4. Audrey Delsanti, David Jewitt. «The Solar System Beyond The Planets» (PDF). University of Hawaii. Cunsultado an 3 de agosto de 2008 
  5. «List Of Transneptunian Objects». Minor Planet Center. Harvard-Smithsonian Chenter for Astrophysics. Cunsultado an 3 de agosto de 2008 
  6. Michael E. Brown (2006). «The discovery of 2003 UB313 Eris, the 10th planet largest known dwarf planet». CalTech. Cunsultado an 14 de júlio de 2008 
  7. Michael E. Brown. «The Dwarf Planets». California Institute of Technology, Department of Geological Sciences. Cunsultado an 26 de janeiro de 2008 
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 «Dwarf Planets and their Systems». Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN). U.S. Geological Survey. 7 de nobembre de 2008. Cunsultado an 13 de júlio de 2008 
  9. Gonzalo Tancredi, Sofia Favre (2008). «Which are the dwarfs in the Solar System?» (PDF). Icarus. 195 (2). pp. 851–862. doi:10.1016/j.icarus.2007.12.020. Cunsultado an 3 de agosto de 2008 
  10. 10,0 10,1 «Fourth dwarf planet named Makemake». International Astronomical Union (News Release - IAU0806). 19 de júlio de 2008. Cunsultado an 15 de júlio de 2009 
  11. 11,0 11,1 11,2 «JPL Small-Body Database Browser: 136472». NASA Jet Propulsion Laboratory. 5 de abril de 2008. Cunsultado an 11 de júnio de 2008 
  12. Thomas H. Maugh II and John Johnson Jr. (2005). «His Stellar Discovery Is Eclipsed». Los Angeles Times. Cunsultado an 14 de júlio de 2008 
  13. David L. Rabinowitz, Bradley E. Schaefer, Suzanne W. Tourtellotte (2007). «The Diverse Solar Phase Curves of Distant Icy Bodies. I. Photometric Observations of 18 Trans-Neptunian Objects, 7 Centaurs, and Nereid». The Astronomical Journal. 133. pp. 26–43. doi:10.1086/508931. Cunsultado an 3 de agosto de 2008 
  14. 14,0 14,1 14,2 «Asteroid 136472 Makemake (2005 FY9)». HORIZONS Web-Interface. JPL Solar System Dynamics. Cunsultado an 1 de júlio de 2008 
  15. 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 M. E. Brown, M. A. van Dam, A. H. Bouchez; et al. (1 de márcio de 2006). «Satellites of the Largest Kuiper Belt Objects». The Astrophysical Journal. 639. pp. L43–L46. doi:10.1086/501524 
  16. «Clyde W. Tombaugh». New Mexico Museum of Space History. Cunsultado an 29 de júnio de 2008 
  17. 17,0 17,1 Mike Brown (2008). «Mike Brown's Planets: What's in a name? (part 2)». California Institute of Technology. Cunsultado an 14 de júlio de 2008 
  18. «MPEC 2009-P26 : DISTANT MINOR PLANETS (2009 AUG. 17.0 TT)». IAU Minor Planet Center. 7 de agosto de 2009. Cunsultado an 28 de agosto de 2009 
  19. 19,0 19,1 David Jewitt (2000). «Classical Kuiper Belt Objects (CKBOs)». University of Hawaii. Cunsultado an 4 de agosto de 2008 
  20. Jane X. Luu and David C. Jewitt (2002). «Kuiper Belt Objects: Relics from the Accretion Disk of the Sun» (PDF). Ann. Rev. Astron. Astrophys. 40. pp. 63–101. doi:10.1146/annurev.astro.40.060401.093818. Cunsultado an 4 de agosto de 2008 
  21. Harold F. Levison, Alessandro Morbidelli (2003). «The formation of the Kuiper belt by the outward transport of bodies during Neptune's migration» (PDF). Nature. 426. pp. 419–421. doi:10.1038/nature02120. Cunsultado an 25 de júnio de 2007 
  22. 22,0 22,1 «IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes». International Astronomical Union (News Release - IAU0603). 24 de agosto de 2006. Cunsultado an 15 de júlio de 2009  (link original Arquibado an 2007-01-03 ne l Wayback Machine.)
  23. «Plutoid chosen as name for Solar System objects like Pluto». International Astronomical Union (IAU0804). 11 de júnio de 2008. Cunsultado an 16 de júlio de 2008 
  24. Michael Brown (2008). «Mike Brown's Planets:Plutoid fever» (blog). Cunsultado an 14 de júlio de 2008 
  25. 25,0 25,1 «AstDys (136472) Makemake Ephemerides». Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. Cunsultado an 8 de outubre de 2011 
  26. 26,0 26,1 S. C. Tegler, W. M. Grundy, W. Romanishin, G. J. Consolmagno, K. Mogren, F. Vilas (8 de janeiro de 2007). «Optical Spectroscopy of the Large Kuiper Belt Objects 136472 (2005 FY9) and 136108 (2003 EL61. The Astronomical Journal. 133. pp. 526–530. doi:10.1086/510134 
  27. «Asteroid 136108 (2003 EL61)». HORIZONS Web-Interface. JPL Solar System Dynamics. Cunsultado an 4 de agosto de 2008 
  28. J. Stansberry, W. Grundy, M. Brown; et al. (2007). «Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope». The Solar System beyond Neptune. University of Arizona Press. Cunsultado an 4 de agosto de 2008 
  29. 29,0 29,1 T.L. Lim, J. Stansberry, T.G. Müller (2010). «"TNOs are Cool": A survey of the trans-Neptunian region III. Thermophysical properties of 90482 Orcus and 136472 Makemake». Astronomy and Astrophysics. 518. Bibcode:2010A&A...518L.148L. doi:10.1051/0004-6361/201014701 
  30. 30,0 30,1 30,2 30,3 J. Licandro, N. Pinilla-Alonso, M. Pedani, E. Oliva, G. P. Tozzi, W. M. Grundy (2006). «The methane ice rich surface of large TNO 2005 FY9: a Pluto-twin in the trans-neptunian belt?». Astronomy and Astrophysics. 445 (3). pp. L35–L38. doi:10.1051/0004-6361:200500219 
  31. S.C. Tegler, W.M. Grundy, F. Vilas, W. Romanishin, D.M. Cornelison and G.J. Consolmagno (2008). «Evidence of N2-ice on the surface of the icy dwarf Planet 136472 (2005 FY9)». Icarus. 195 (2). pp. 844–850. doi:10.1016/j.icarus.2007.12.015 
  32. Tobias C. Owen, Ted L. Roush; et al. (6 de agosto de 1996). «Surface Ices and the Atmospheric Composition of Pluto». Science. 261 (5122). pp. 745–748. PMID 17757212. doi:10.1126/science.261.5122.745. Cunsultado an 3 de agosto de 2008 
  33. E.L. Schaller, M.E. Brown (10 de abril de 2007). «Volatile Loss and Retention on Kuiper Belt Objects». The Astrophysical Journal. 659. pp. L61–L64. doi:10.1086/516709 

Lhigaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Commons ten ua catadorie cun eimaiges i outros fexeiros subre Makemake (planeta nano)