Valpaços

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Balpaços
Brason de {{{município}}} Bandeira de {{{município}}}
Brason Bandeira

{{{lhegenda}}}

lhocalizaçon de Balpaços
Gentílico Balpacense
Ária 553,06 km²
Populaçon 16 882 hab. (2011)
Densidade populacional 30,52 hab./km²
N.º de freguesies 31
Fundaçon de l munecípio
(ó foral)
1836
Region Norte
Subregion Alto Trás-los-Montes
Çtrito Çtrito de Bila Rial
Antiga porbíncia Trás-los-Montes
i Alto Douro
Ourago Nuossa Senhora de la Salude
Feriado municipal 6 de Nobembre
Código postal 5430 Valpaços
Andereço de ls
Paços de l Cunceilho
Paços do Concelho
5430-469 Valpaços
Sítio oufecial www.valpacos.pt
Andereço de
correio eiletrónico
municipio@
valpacos.pt
Munecípios de Pertual

Balpaços ComMA (an pertués: Valpaços) ye ua cidade pertuesa na Region Norte i sub-region de l Alto Trás-los-Montes, cun cerca de 4 530 habitantes (Balpacenses).

Ye sede dun munecípio cun 553,06 Km² de ária i 16 882 habitantes (2011), subdebidido an 31 freguesies. L munecípio ye lhemitado a noroiste por Chabes, a lheste por Binhais i Mirandela, a sul por Murça i a oeste por Bila Pouca de Aguiar. Fui criado an 1836 por çmembramiento de Chabes.

Populaçon de l cunceilho de Balpaços (1849 – 2011)
1849 1900 1930 1960 1981 1991 2001 2011
7 437 25 179 26 050 33 984 26 066 22 586 19 512 16 882

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

L'atual i florescente cidade de Balpaços remonta al purmeiro período de la nacionalidade (seclo XII -XIII).

Chamadeiro[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls purmeiros decumientos scritos que citan Balpaços datan de l seclo XII. L própio chamadeiro ten ua raiç claramente pré-nacional. La freguesie terá ampeçado por ser un pequeinho reduto habitado por nobres i famílias senhoriales, atraídas por un cunjunto de prebilégios tendentes a poboar aqueilha region tan próssima de Spanha.

Antigamente, Bal de Paço (i depuis Bal de Paços até al seclo XIX) ten raízes talbeç mesmo na pré-nacionalidade, l que nun ye de stranhar nun território cumo l deste cunceilho an qué l'arqueologie ye notable zde la época romana i a toponímia, especialmente l'antroponímica de feliaçon germánica, tan suberante, custitui l melhor decumiento de l poboamiento pré-nacional de l território.

Guerra de la Patuleia[eiditar | eiditar código-fuonte]

L'acuntecimiento mais amportante de la stória de Valpaços dou-se seguramente an meados de l seclo XIX. An 16 de Nobembre de 1846, durante la Guerra de la Patuleia, eiqui se defrontórun las tropas ribales. L mobimiento, qu'ampeçara de forma spontánea i por tener caratelísticas eiminentemente populares, passaba nesse momiento a tomar proporçones políticas. Cerca de dues dezenas de muortos marcórun la passaige por Valpaços dua batailha que depuis prosseguiu por tierras de Murça.

Passaiges de la Guerra Patuleia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Nobembre, 6 - Costa Cabral, ne l'eisílio an Spanha, ye nomeado ambaixador nesse paíç.

Nobembre, 7 - Saldanha sal de Lhisboua comandando fuorças fiéis de l'eisército, passado la passaige an rebista de las tropas pula reina i pul sou marido.

Nobembre, 16 - Açon de Balpaços, las fuorças gobernamentales de l conde de Casal bencírun las de Sá da Bandeira, comandante de las fuorças de la Junta.

Nobembre, 20 - L que resta de las fuorças de Sá de la Bandeira, de regresso al Porto, son atacadas pulas fuorças miguelistas de MacDonell.

Nobembre, 25 - Fuorças miguelistas entran an Guimaráes.

Dezembre, 3 - Tomada de Balença pulas fuorças gobernamentales

Zé de l Telhado[eiditar | eiditar código-fuonte]

Segundo la lhenda, participou ne l cunflito l famoso Zé de l Telhado, qu'anclusibamente tenerie salbo la bida al bisconde de Sá da Bandeira, el qu'até fura lhanceiro de la reina antes de se tornar salteador!

Património[eiditar | eiditar código-fuonte]

L patrimonho eidificado de Balpaços justifica bien la sue amportança atual i ls pergaminhos de l passado. Arriba de todo, l'eigreija paroquial. Mui ampla, ye dua solo nabe. Ne l'anterior, puode ouserbar-se l'arco cruzeiro que sepa la capielha-mor (na qual se puode ber ua guapa eimaige de Santa Marie Maior) de l restante cuorpo de l'eidifício.

De l'arquitetura cebil, ua refréncia pa ls paços de l cunceilhos. Oitocentistas, la sue custruçon custou cerca de binte cuntos. Porjetado por Augusto Xavier Teixeira, la sue custruçon demorou dous anhos - 1891.

Ls ancontornables solares de la bila, de ls quales l mais antigo ye l solar de ls Morgados de la Fuonte ó de "S. Francisco de Balpassos".

Eilebaçon a munecípio[eiditar | eiditar código-fuonte]

A 6 de Nobembre de 1836, l'aldé de Balpaços ye eilebada, por decreto, a la catadorie de Munecípio. L cunceilho atual ten ua custituiçon stórica mui singular, sendo formado pula totalidade de l zaparecido cunceilho de Carrazedo de Montenegro (la metade sul), por metade, de l tamien zaparecido cunceilho de Monforte de Riu Lhibre (l stremo norte) i por ua fraçon de l termo de l'antigo cunceilho de Chabes (Friones i Erbones) (al centro, cumprendendo l'atual bila).

La sue custituiçon data de l segundo quartel de l seclo XIX i debe-se a la Reboluçon Lhiberal que nun heisitou an sacrificar bielhos cunceilhos de benerandas i stóricas raízes, pus se trata de repersentantes de ls bielhos julgados mediebales i «tierras» de Montenegro i Monforte.

Monforte de Riu Lhibre era ua bila i sede de cunceilho de Pertual, lhocalizada na atual freguesie de Augas Fries, ne l munecípio de Chabes. Tubo foral an 1273, benido a ser suprimido an 1853. L'amportança de la bila stubo lhigada al sou castielho, sendo por esso albo de dibersos cercos i lhuitas, an special durante la guerra de la Restouraçon antre 1640 i 1668. Ne l'ampeço de l seclo XIX la bila ancontraba-se çpoboada i la sede de l munecípio tenie sido trasferida pa la freguesie de Lhebuçon.

Eilebaçon a bila i a cidade[eiditar | eiditar código-fuonte]

Valpaços fui eilebada a bila an 1853, atrabeç de decreto rial de 26 de Márcio, assinado por D. Pedro V, referendado pul Marqués de Lhoulé. An 1936, chegaba finalmente la sue repersentaçon heiráldica, agora rebista para ua corona de cinco castielhos dado que passou a cidade an 13 de Maio de 1999.

Eilebaçon a cidade[eiditar | eiditar código-fuonte]

Balpaços fui eilebada a la catadorie de cidade a 13 de Maio de 1999, data an que la Assemblé de la República, cujo persidente era Almeida Santos, aprobou l requerimiento.

Eiquipamientos, anfraestruturas i anstituiçones[eiditar | eiditar código-fuonte]

Culturales i eiducatibos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Balpacenses eilustres[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Maria da Assunção Esteves, Persidente de la Assemblé de la República
  • José Manuel Durão Barroso, Persidente de la Comisson Ouropeia

Cultura[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Biblioteca Municipal
  • Centro Cultural de Balpaços
  • Pabilhon Multiusos

Çportibos[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Piscina Municipal
  • Pabilhon Gimnodesportibo
  • Cumplexo Çportibo de Balpaços

Medecina i salude[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Centro de Salude
  • Spital

Naturales[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Praia Flubial de Bal de Teilhas.

L riu que faç esta praia ye l Alrabaçal, i este lhemita ls munecípios de Mirandela i Balpaços, junto a la puonte que lhiga ls dous munecípios. La custruçon desta puonte ye atribuída als romanos ne l purmeiro milénio d.C.

Património i turismo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Gastronomie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Podemos çtacar ls seguintes pratos típicos i perdutos gastronómicos de Balpaços i Alto Támega: L Folar de Balpaços, l persunto, l chouriço, las lhenguiças, las tabafeias, l chibo assado ó stufado, l cozido a la strasmuntana, la feijoada a la strasmuntana, ls milhos, l Pan de centeno, Berça penca, Patata de Trás-los-Montes, l mel las deliciosas almendras, l caldo de castanhas i l sou muitíssemo apreciado bino, cunsidrado l melhor de trás-los-Montes, se scluirmos la region de l Douro.

L Folar de Balpaços[eiditar | eiditar código-fuonte]

Dr. Olimpio Seca[eiditar | eiditar código-fuonte]

Dr. Oulimpio Seca, Médico

Coincido cumo l médico de l pobo, naciu an Bilarandelo, ne l die 25 de Outubre de 1910, tenendo antoce la Eidade de la República. Ende frequentou la scuola purmária, angressando depuis ne l Coleijo de Lhamego, adonde cuncluiu l Ansino Secundário, lhicenciou-se an medecina de la Ounibersidade de l Porto, ne l'anho de 1937, an plena Guerra Cebil de Spanha.

Olimpio Seca era ua alma grande, un democrata eisemplar que dedicou to la sue bida al serbício de la salude de l pobo de l cunceilho de Balpaços, an special de ls pobres, a quien prestaba eicelentes cuidados de salude gratuitamente, çlocando-se muitas bezes la pie, a cabalho i mais tarde ne l sou outomoble, a casa de quien staba doente i nun tenie qualquiera possibelidade de se çlocar a spitales, la casa daqueles que nun tenien qualesquiera dreitos a cuidados de salude.

Fui Persidente de la Cámara Municipal de Balpaços de 1975 a 1976, faleciu ne l die 21 d'outubre de 1983, L pobo de la region reconhece-lo cumo l médico de l pobo, ua alma grande, superior a todos nós.

Atebidade eiquenómica[eiditar | eiditar código-fuonte]

La Eiquenomie Balpacense baseia-se eissencialmente nas seguintes atebidades: Agricultura, Comércio, Andústria i Serbícios.

Agricultura[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ye la base de l'eiquenomie de l munecípio, eiqui porduzen-se perdutos d'alta culidade, an sub-regiones bien çtacadas:

  • Bino - Zona de Fornos de Pinhal/Santa Balha
  • Azeite - Na metade sul de l munecípio
  • Castanha - Zona de Carrazedo Montenegro
  • Almendra - Zona de Beiga de Lhila i Bales
  • Patata - Zona de Friones i Santiago
  • Centeno - Zona de Bilarandelo i Erbones

L bino de Balpaços[eiditar | eiditar código-fuonte]

Valpaços ye un bino de culidade, porduzido ne l Cunceilho de Balpaços, mas tamien an Mirandela. Ls biticultores desta Region apostórun na reconberson de las sues benies. Las benificaçones son feitas todas an cubas d'aço inox i cun cuntrolo de temperatura, ls binos bielhos son stagiados an barricas de madeira de carbalho nuobo.

Microclima[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls binos de la region de Balpaços son porduzidos cun castas regionales selecionadas de culidade superior. La cunjugaçon de la culidade dessas castas cun un micro-clima de caratelísticas scecionales pa la porduçon dun bino de superior culidade, resulta nun perduto que por bariadas bezes fui premiado anternacionalmente. L clima caliente na altura de la maturaçon de l'uba detremina la cuncentraçon d'açucres na mesma i detremina un teor alcoólico mais eilebado ne ls binos porduzidos a partir dessa uba.

Castas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls bino de region de Balpaços ténen alguas semelhanças als binos de l Alanteijo debido al clima caliente que possuen las dues regiones na altura de la maturaçon de l'uba i çtinguen-se de ls binos de la region demarcada de l Douro porque nesta ye rializada la seleçon de las ubas de melhor culidade para fazer ls binos generosos anquanto que na region de Balpaços essa seleçon nun ye rializada. Percipales caratelísticas de ls binos porduzidos na region de Balpaços: L bino de casta Trincadeira ó Tinta Amarela ye un bino que se apersenta lhímpido, cun odor abaunilhado a la mistura cun madeira, cun sabor abeludado i eiboluido.

Tintos i Brancos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls binos Tintos son bino mui ancorpados, cun muita quelor, macios i fáceles de buber. Ls binos Brancos son binos que possuen ua acideç correta, frescos, lhebes i cun odor floral

Freguesies[eiditar | eiditar código-fuonte]

Freguesies de l Munecípio de Balpaços
Brason Freguesie Populaçon Ária
Auga Rebés i Crasto 415 hab 20,6 Km²
Argeriç 730 hab 38.4 Km²
Albarelhos 172 hab 12.83 Km²
Barreiros 402 hab 7,00 Km²
Bouçoanes 541 hab 25,74 Km²
Canabeses 303 hab 12,76 Km²
Carrazedo de Montenegro 2101 hab 29,02 Km²
Curros 212 hab 20,36 Km²
Erbones 752 hab 22,05 Km²
Fianes 146 hab 14,40 Km²
Fornos de l Pinhal 347 hab 11,14 Km²
Friones 786 hab 27,69 Km²
Lhebuçon 600 hab 14,49 Km²
Nozelos 122 hab 5,41 Km²
Padrela i Tazén 469 hab 28,64 Km²
Possacos 464 hab 31,19 Km²
Riu Torto 573 hab 11,67 Km²
Sanfines 208 hab 5,10 Km²
Santa Marie de Emeres 519 hab 16,68 Km²
Santa Balha 551 hab 26,90 Km²
Santiago de la Rieira de Alhariç 835 hab 26,90 Km²
San João de la Corbeira 721 hab 14,30 Km²
S. Pedro de Beiga de Lhila 401 hab 19,40 Km²
Sonin 653 hab 11,03 Km²
Tinhela 253 hab 15,19 Km²
Bales 337 hab 22,26 Km²
Balpaços 5270 hab 34,21 Km²
Bassal 504 hab 14,37 Km²
Beiga de Lhila 330 hab 14,37 Km²
Bilarandelo 1123 hab 20,36 Km²

Outras aldés[eiditar | eiditar código-fuonte]

Monumientos de l cunceilho an retrato[eiditar | eiditar código-fuonte]

Galerie Fotográfica[eiditar | eiditar código-fuonte]

Lhigaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Commons ten ua catadorie cun eimaiges i outros fexeiros subre Valpaços

Modelo:CunceilhosBilaReal