Pertués oulibentino

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Lhéngua
Falado an:
Region:
Total de falantes:
Familha:
Códigos de lhéngua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---

L Pertués oulibentino[1] (tamien coincido cumo Pertués de Oulibença,[2] an pertués Português oliventino/Português de Olivença) ye la bariadade dialetal de la lhéngua pertuesa própia de las poboaçones de Oulibença, Talega i de las aldés colindantes. Atualmente l pertués an Oulibença i an Talega nun ten nanhun reconhecimiento por parte de l Stado Spanhol qu'admenistra dezido território depuis de la Guerra de las Lharanjas, Pertual, assi i todo nun reconhece la soberanie spanhola na region i afirma qu'esses territórios le pertencen.[3][4] Yá nun se fala an Talega.[5]

Fruito de ls dous seclos d'admenistraçon spanhola i eisolamiento de l resto de Pertual l pertués oulibentino ye agora ua fala moribunda; ls moços yá nun l falan quedando solo alguns idosos.[1][6] L pertués deixou de ser la lhéngua de la populaçon a partir de la década de 1940, porcesso acelerado pula política de castelhanizaçon lhiebada pula Spanha franquista.[6][7][8]

Cuntesto stórico[eiditar | eiditar código-fuonte]

Oulibença i Talega ne l Reino de Lhion[eiditar | eiditar código-fuonte]

L'ourige de Oulibença stá lhigada a la cunquista defenitiba de Badalhouce pul radadeiro rei de Lhion, Fonso IX, na primabera de 1230.[9] Para agradecer la participaçon de ls templairos nessa cuntenda, Fonso IX cuncediu-les ls anclabes de Burguillos i Alconchel. Zde estes puntos, alhá pa l'anho 1256, la Orde criou l'ancomienda de Oulibença, naqueilha altura solo un cunjunto d'hortas, choças i alguas casas surgidas alredor dua nacente.[9] Mas, durante l reinado de Fonso X l Sábio, ls Templários tubírun de deixar Oulibença i antregar las sues tierras al Cunceilho i Bispado de Badalhouce.[9]

Oulibença i Talega ne l Reino de Pertual[eiditar | eiditar código-fuonte]

Aquando de la Reconquista, las tierras qu'hoije perfazen l munecípio de Oulibença i la freguesie de Talega fúrun cedidas la Pertual pul Tratado de Alcanizes an 1297 juntamente cun muitas outras lhocalidades. El-Rei Deniç de Pertual aprobeitara la fraca posiçon política castelhana para aneixar i reaber bários territórios.[10]

Zde 1297 até 1801 la bila mantén-se baixo suserania lhusitana, anclusibe durante la Ounion Eibérica; l resultado de cinco seclos de domínio pertués resultórun ne l fluxo para Oulibença de la cultura i lhénguas pertuesas, para alhá de la spresson arquitetónica i de l folclore.[1][11]

Debido a la peculiar posiçon geográfica de Oulibença, apartada de l resto de l paíç pul Odiana i rodeada por poboaçones castelhanas acabou por zambolber un subdialeto de l'alanteijano, cul qual partilha muitas de las sues eisoglossas.[12]

L território de Olivença.

Oulibença i Talega na Spanha[eiditar | eiditar código-fuonte]

A partir de la Guerra de las Lharanjas, Pertual perdiu Oulibença i ambora este reclame que la Spanha perdiu-la ne l Cungresso de Biena l cierto ye qu'esta cuntina a admenistrar esse território. L pertués mantebe-se cumo lhéngua beícular i materna de ls habitantes de la region até a la metade de l seclo XX, quando ampeçou a minguar, bítima de la política castelhanizadora de l Franquismo i de l sistema eiducatibo, dado qu'este radadeiro nun ansinaba l pertués, atualmente ansina-lo mas solo cumo lhéngua strangeira.[12]

Caratelísticas[eiditar | eiditar código-fuonte]

L pertués oulibentino ye un subdialeto de l pertués alanteijano, ansere-se por cunseguinte ne l grupo de ls dialetos pertueses meridionales.[13] L'anfluéncia de l castelhano faç-se notar nalguns destes puntos i ne l campo lhéxical.[13]

Alguas de las caratelísticas mais defenitórias son: Preferéncia pul grupo bocálico oi (sendo ou ne l padron). S: oiro (pertués padron: ouro);[2]

Fechamiento de la bogal átona i para i. S: fomi (pertués padron: fome);[2]

Auséncia de l ditongo ei, que passa a ser ê. S: galhinhêro (pertués padron: galhinheiro), cun sceçones: seis, rei, reino, etc.;[2]

Yeísmo. S: casteyanos (pertués padron: castelhanos).[2]

L pertués oulibentino qu'inda ye falado ye cheno de castelhanismos, podendo dezir-se que yá nun ye ua berson "pura" de l lhéngua mas un híbrido.[14] L castelhano falado na region stá fuortemente anfluenciado pul pertués i pulas falas lheonesas meridionales.[15]

Situaçon lhenguística[eiditar | eiditar código-fuonte]

Domínio pertués[eiditar | eiditar código-fuonte]

L pertués, durante la dominaçon lhusa de l território era la lhéngua oufecial i por cunseguinte l'ousada na admenistraçon, era para alhá desso permitida i promobida cumo la lhéngua statal.[7] Para alhá desso, l pertués de Oulibença staba regulado pula Academie de Ciéncias de Lhisboua i era outelizada la norma padron de la lhéngua pertuesa.

Guerras de las Lharanjas, sec. XIX i 1ª metade de l seclo XX[eiditar | eiditar código-fuonte]

L'ouficialidade mudarie an 1801 mas pa ls oulibentinos pouco mudara: l pertués cuntinar-se-iba a ousar cumo dantes al lhongo de to l seclo XIX i até a la década de 1940; la lhéngua de Camões era outelizada na rue i era la scrita.[7]

L pertués era trasmitido de geraçon an geraçon, la populaçon sendo la mesma dantes de la cunquista castelhana cuntinou ousar l lhenguajar outótono.[1]

Franquismo[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Generalísimo Francisco Franco.

Al lhongo de la década de 1940 i 1950, cula amplantaçon de l Franquismo i de la política dua Spanha monoglota que perseguia todas las demales lhénguas que nun fússen l castelhano, la lhéngua oufecial de l Stado, l pertués ampeçou a ser mal bisto i perdiu prestígio, tornando-se la lhéngua de las classes baixas i pouco anstruídas.[8] Staba proibido falar pertués, ls brasones pertueses éran bandalizados i até staba proibido rezar a santos tradecionalmente pertueses, cumo Santo António.[8]

L pais deixórun de falar an pertués als sous filhos, falando-les zde anton an castelhano. L sistema eiducatibo daquele tiempo tubo un papel decesibo: alfabetizou ls ninos an castelhano.[7] Ls moços nun iban a la scuola, ando yá nas puortas de la puberdade trabalhar ne l campo, desta maneira la cultura pertuesa era cunserbada; Franco trouxe la scolarizaçon sistemática, junto cula chegada de ls meios de quemunicaçon massibos rompeu l'eisolamiento i fizo que la cultura lhusitana até anton bien preserbada fusse zaparecendo.[6] La propaganda franquista quijo anculcar un sprito de çcunfiança i de çtáncia ne ls oulibentinos an relaçon la Pertual.[6]

Las nuobas geraçones yá nun conhecian la lhéngua de Camões cumo lhéngua materna senó cumo ua lhéngua strangeira alheia a la sue tierra.[7] La Sección Femenina tubo la sue amportança neste porcesso ne l campo de las lhetras.[7]

Las fiestas populares i l folclore, senhales de la cultura pertuesa fúrun perseguidos ó squecidos.[6]

Atualidade[eiditar | eiditar código-fuonte]

Zde la muorte la Trasiçon i l retorno de la democracie las relaçones cun Pertual fúrun restablecidas i l'antresse pul pertués i pula cultura lhusitana an giral. L patrimonho arquitetónico lhuso stá tamien a ser rebalorado mas inda stá arraigado esse sentimiento reácio la Pertual i a la sue cultura.[7]

L pertués yá solo ye falado pulas gientes mais bielhas, las geraçones bindouras yá son monoglotas; tenendo crecido i sido eiducadas an castelhano.[1][6] Ls cachopos falan l castelhano ne l die-la-die, tanto na quemunicaçon formal cumo anformal.[1]

Ensino[eiditar | eiditar código-fuonte]

L pertués ye ansinado an Oulibença i an Talega mas cumo lhéngua strangeira.[7][16]

Alguas anstituiçones cumo l Anstituto Camões financiában porjetos para nun deixar morrer l pertués i promocionar la cultura lhusitana an Oulibença mas esses apoios yá nó eisisten.[7]

Associaçones i atores políticos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Bárias associaçones ténen trabalhado a fabor de l pertués an Oulibença i an Talega, tenendo feito ua stensa lhabra documental i porjetos d'apoio als lhusofalantes.

Anstituto Camões[eiditar | eiditar código-fuonte]

O Anstituto Camões, o braço do governo português que visa a promoção e a conservação da língua portuguesa pelo mundo fora esteve a financiar cursos e actividades do português mas agora já não subsidía estes actos.[7]

Para alhá Guadiana[eiditar | eiditar código-fuonte]

An 2008 naciu l'associaçon Para alhá Guadiana (an pertués: Além Guadiana) que ten ourganizado bários eibentos, colóquios i porgramas para ajudar a manter biba la lhéngua de Camões an Oulibença i cumpilar to l patrimonho oural de las gientes oulibentinas.[8][17]

A Para alhá Guadiana ten cumo porjeto ambicioso criar un banco de dados sonoro feito de grabaçones de ls radadeiros lhusofalantes de Oulibença, desta maneira culs probérbios, las stórias i cançones screbir i eilustrar la stória recente de la bila.[1]

Grupo de ls Amigos de Oulibença[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Grupo de ls Amigos de Oulibença ye ua ourganizaçon de caráter nacionalista pertuesa criada baixo la tutela de l Stado Nuobo.[18][19] Caratelizada pula sue atitude eirredentista ten feito presson al Stado Pertués acerca de l'ansino de la lhéngua pertuesa an Oulibença.

Partido Quemunista Pertués[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Partido Quemunista Pertués anquiriu an 2013 pula pregunta al gobierno N.º 2703/XII/2 acerca de la stinçon atrabeç de l Anstituto Camões de ls horairos de lhéngua i cultura pertuesa nun coleijo de Oulibença.[20] Habendo acuordos ne l'ansino antre l Stado Pertués i la Quemunidade Outónoma de Stremadura.[20]

Las preguntas fúrun:

  1. Cunfirma l menistério que fúrun zaparecidos horairos de Lhéngua i Cultura Pertuesa an Oulibença?[20]
  2. Quantos horairos fúrun zaparecidos i quantos porsores seran çpensados?[20]
  3. Cumo eirá l gobierno garantir que cuntinará a ser ansinada la lhéngua pertuesa naqueilha cidade?[20]
  4. Las relaçones culturales eisistentes antre aqueilha cidade i Pertual nun fúrun tenidas an cunta na tomada de decison?[20]

Refréncias

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 http://www.hoy.es/v/20120723/sociedad/portugues-oliventino-conserva-20120723.html
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 https://books.google.es/books?id=kZ9JBaN7Lu0C&pg=PA90&dq=portugu%C3%A9s+de+olivenza+caracter%C3%ADsticas&hl=es&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=portugu%C3%A9s%20de%20olivenza%20caracter%C3%ADsticas&f=false
  3. http://www.onoticiasdatrofa.pt/index.php/ultimas-noticias/edicao-papel/44-edicao-411/10225-olivenca-e-portugal-e-bom-nao-esquecer[lhigaçon einatiba]
  4. http://www.elconfidencial.com/mundo/2014-08-12/un-conflicto-internacional-convertido-en-gancho-turistico_160790/
  5. http://port.pravda.ru/news/sociedade/05-07-2010/30048-olivenca-0/
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 http://www.hoy.es/v/20110213/regional/epoca-franco-libros-sobre-20110213.html
  7. 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 http://www.hoy.es/v/20100404/regional/franquismo-olivenza-portuguesa-difumino-20100404.html
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 http://sol.sapo.pt/artigo/508982/olivenca-alem-guadiana-fala-se-cada-vez-mais-portugu-s
  9. 9,0 9,1 9,2 Archive copy, arquivado do original em 2016-12-27, https://web.archive.org/web/20161227180255/http://www.ayuntamientodeolivenza.com/olivenza/breve-historia-de-olivenza/, visitado em 2017-01-13 
  10. http://www.dip-badajoz.es/municipios/municipio_dinamico/historia/index_historia.php?codigo=108
  11. http://www.turismoextremadura.com/viajar/turismo/es/explora/Iglesia-de-La-Magdalena/
  12. 12,0 12,1 http://www.elperiodicoextremadura.com/noticias/temadeldia/olivenza-silencia-portugues_555273.html
  13. 13,0 13,1 https://books.google.es/books?id=12JfAAAAMAAJ&q=portugues+oliventino+caracteristicas&dq=portugues+oliventino+caracteristicas&hl=es&sa=X&redir_esc=y
  14. http://www.rtve.es/alacarta/videos/programa/oliventino-dialecto-castellano-corre-riesgo-evaporarse/434671/
  15. SÁNCHEZ FERNÁNDEZ, M. J. Apuntes para la descripción del español hablado en Olivenza. Revista de Extremadura, 1997, vol. 23, p. 109-125.
  16. Archive copy, arquivado do original em 2016-12-31, https://web.archive.org/web/20161231074443/http://www.ayuntamientodeolivenza.com/una-olivenza-bicultural-importante-para-los-europeos/, visitado em 2017-01-13 
  17. Archive copy, arquivado do original em 2016-12-30, https://web.archive.org/web/20161230230557/https://www.linhas.pt/noticias/88-actual/1057-olivenca-na-despedida-do-deputado-ribeiro-e-castro, visitado em 2017-01-13 
  18. http://elpais.com/diario/2006/12/04/espana/1165186813_850215.html
  19. http://elpais.com/diario/1978/11/02/internacional/278809221_850215.html
  20. 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 http://www.pcp.pt/ataque-ao-ensino-do-portugu%C3%AAs-em-oliven%C3%A7a