Penalva do Castelo

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Penalba de l Castielho
Brason de {{{município}}} Bandeira de {{{município}}}
Brason Bandeira
[[Fexeiro:|250px]]

{{{lhegenda}}}

lhocalizaçon de Penalba de l Castielho
Gentílico Penalbense
Ária 135,93 km²
Populaçon 7956 hab. (2011)
Densidade populacional 58,53 hab./km²
N.º de freguesies 13
Fundaçon de l munecípio
(ó foral)
1240
Region Centro
Subregion Dan-Lhafones
Çtrito Biseu
Antiga porbíncia Beira Alta
Ourago San Ginésio
Feriado municipal 25 de Agosto
Código postal 3550 Penalva do Castelo
Andereço de ls
Paços de l Cunceilho
Rua 1.º Dezembro, 115
3550-135 Penalva do Castelo
Sítio oufecial www.cm-penalvadocastelo.pt
Andereço de
correio eiletrónico
geral@cm-penalvadocastelo.pt
Munecípios de Pertual

Penalba de l Castielho (an pertués: Penalva do Castelo) ye ua bila pertuesa de l Çtrito de Biseu, region Centro i sub-region de l Dan-Lhafones, cun cerca de 2 000 habitantes.

Ye sede dun munecípio cun 135,93 Km² de ária i 7 956 habitantes (2011), subdebidido an 13 freguesies. L munecípio ye lhemitado a norte pul munecípio de Sáton, a nordeste por Aguiar de la Beira, a lheste por Fornos de Algodres, a sul por Mangualde i a oeste por Biseu.

Eitimologie[eiditar | eiditar código-fuonte]

L chamadeiro Penalba de l Castielho adbén de l'eisisténcia dua antiga fortaleza, que se lhocalizarie nua peinha situada na borda squierda de l Riu Dan, de la qual nun restan qualquiera bestigio i que dou nome a la lhocalidade de Castielho de Penalba. Assi i to, zde ua data que permanece ancierta, la bila zeignou-se de Castendo até al anho de 1957.

Política[eiditar | eiditar código-fuonte]

La Cámara ye custituída pul persidente, pul bice-persidente i, inda, por trés bereadores[1]. Quanto a la Assemblé Municipal, l'uorgon lhegislatibo de l munecípio, esta ye formada por 28 deputados, sendo que 13 destes son nembros por ineréncia por séren persidentes de las respetibas juntas de freguesie.

Freguesies[eiditar | eiditar código-fuonte]

L munecípio de Penalba de l Castielho stá subdebidido an 13 freguesies:

Demografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Segundo l Recenseamiento Populacional de 2001 biben ne l cunceilho de Penalba de l Castielho 9019 pessonas que custituen un total de 3424 famílias sendo que l númaro médio de pessonas por família ye de 2,63, un númaro que diminui zde 1991 (média de 3 pessonas).[2] Anserido nun fenómeno própio de ls países zambolbidos, la dimenson de las famílias ne l cunceilho ten benido a diminuir. La populaçon çtribui-se pulas 13 freguesies que custituen a cunceilho, sendo que l grosso desta (cerca de 69%) se cuncentra na freguesie de Castielho de Penalba, Ínsua, Pindo i Sezures. Durante l período que bai de 1981 (10142 habitantes) a 1991 (8980 habitantes) ye possible berificar ua diminuiçon de la populaçon cun ua defrença de cerca de 1000 pessonas), fato que stará relacionado cula situaçon eiquenómica que se fazie sentir nesta altura nas zonas anteriores de l paíç, caratelizada pul zamprego i pula auséncia d'andústrias l que lhebou a ua baga d'eimigraçon rumo al lhitoral ó al strangeiro. Yá ne l período correspondente a 1991-2001 ls resultados de l Recenseamiento Populacional demunstran que l númaro d'habitantes stagnou face a la década anterior, berificando-se mesmo un pequeinho oumiento de la populaçon para 9019 habitantes. Este resultado, ciertamente, que surge de l fato se berificar ua melhorie de las cundiçones sociales i eiquenómicas i al regresso d'alguns eimigrantes. La freguesie de Pindo ye zde 1981 la freguesie cul maior númaro d'habitantes (un total de 2245 habitantes).

Perdutos Eiceléncia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Maçana Bravo de Esmolfe

Cumo própio nome andica, esta bariadade terá aparecido na aldé de Smolfe, ne l Cunceilho de Penalba de l Castielho, hai cerca de 200 anhos. Probabelmente terá sido oubtida a partir dua arble de semiente, cujos fruitos fúrun mui apreciados, ouriginando ua antensa percura de material i anxertie i la desseminaçon de la bariadade.

L'eisisténcia de cundiçones agro-climáticas faborables a la manutençon de las caratelísticas que a tornórun apreciada, permitiu l sou alastramiento a cunceilhos bezinos i garantiu-le l statuto de bariadade dominante de que çfrutaba an meados deste seclo.

Çcriçon de l perduto La maça brabo de Smolfe ten cumo percipales caratelísticas : calibre médio i pequeinho, forma oublonga-cónica eipiderme sbranquiçada, eibentualmente cun manchas abermelhadas; manchada i/ó ralada de carepa na fossa peduncular, podendo atingir até 20% d aepiderme; polpa branca, macie, sucosa, doce, cun buonas culidades gustatibas, aroma antenso, agradable i bastante sui generis; colheita a partir de a 2º quinzena de Setembre. Cunserba-se ne l friu antre 4 a 5 meses.

Las arbores apersentan: Porte ereto i ramificaçones de ángulos cerrados, bigor mui grande, fuolhas nuobas de quelor berde clara, tormentosas na páigina anferior i glabras na superior, fuolhas adultas obadas i oublongas, cun un cumprimiento quaije duplo de l'anchura, apersentando coloraçon berde amarelhada. Floraçon tardie. Pordutebidade média a baixa, cula porduçon a berificar-se na grande maiorie na madeira de dous ó mais anhos, cun scalonamiento médio de la maturaçon.

Queiso Serra de la Streilha

L pastor ourdenha las canhonas al caer de la nuite i de manhana cedo. Hai quien faga l queiso a la nuite i de manhana. Outros, mas, juntan l lheite de l'ourdenha de la nuite al de la manhana. l lheite ye lhiebado para casa, deitando-se de la “ferrada” para un “tacho” adonde ye “amornado” al lhume, esto ye, calecido lhentamente sin ferber. An seguida, “moe-se l cardo” cun sal. L'ouparaçon seguinte cunsiste an se poner un panho branco, chamado “coedor”, na boca de la panela que normalmente ten dues “asas”. Ata-se l panho a las “asas” para nun caer de panela. Pon-se l cardo ne l “colador”, deitando l lheite an seguida pa l “colador”, tira-se l “colador”, spremendo-se na panela d'a la medida que se tira .

“Mexe-se” depuis l lheite que yá stá na panela de “asas”, pa l cardo se dissolber ne l lheite to, la fin d'este “coalhar” bien. Depuis pónen a la sue frente a la “francela”, l “acincho” i un tacho grande por baixo de la francela, para aparar l soro çtinado al fabrico de l requeijon. La queiseira depuis de 30 – 45 minutos, bai “mexendo la coalhada “ para se ir separando l soro de la “coalhada” (chama-se “pular la coalhada”) .

Pega nun copo ó tigela i bai tirando la “coalhada” pa l “acincho”, ando spremendo culas manos la “coalhada” até l queiso quedar pronto. An seguida, tira l “acincho” de l queiso, ponendo-le la “ampresga” (panho branco) al redror de l queiso. L “acincho” ye colocado outra beç al redror de l queiso, buoltando a spremer lhentamente até nun deitar soro algun.

L'ouparaçon seguinte ye la colocaçon dua piedra nun prato ó tábua subre l “acincho”, pa l queiso quedar dreito, zde l'ampeço an que la queiseira tira la purmeira “coalhada “ pa l “acincho” até a la colocaçon de la piedra, gastan-se cerca de 21-22 horas. Eiqui l queiso “zacincha-se”, esto ye, tira-se la piedra, l “acincho” i l panho (ampresga). Depuis pon-se sal an to la buolta i por cima, i coloca-se nun prato durante 24 horas .

An seguida, tira-se pa las tábuas de la “queiseira”, colocando-se un panho branco por baixo, fecha-se la queiseira i todos ls dies se lhimpa i buolta cun un panho branco. Eilhi bai “reimando”, deitando las ampurezas “até que se cure” (quede amarielho).

Turismo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Património Natural[eiditar | eiditar código-fuonte]

Penalba de l Castielho fui outrora coincida por Bila Nuoba de Santo Sepulcro, nome que decorre de l fato de neilha se tener anstalado la Orde Melitar i Canónica de Jarusalen, tamien chamada de Orde de l Santo Sepulcro. Ye, inda assi, punto assente que l'antiga bila nun se ancontraba percisamente ne l lhocal adonde hoije stá situada la Bila de Penalba de l Castielho (qu'até 1957 era zeignada Castendo).

Ls forales fúrun las purmeiras células de la nuossa ourganizaçon politíca i admenistratiba. L foral mais antigo, que faç refréncia l'este cunceilho, ye l de Azurara de la Beira (hoije Mangualde), cula data de 1102, que fui spedido pul conde D. Anrique. D.Sancho II cuncede a las tierras de Penalba foral; D. Fonso III, an 1275, atribui a Penalba ua Carta de Foro; assi i todo, l foral de D. Manuel I, datado de 10 de Febreiro de 1514, ye l mais referenciado i coincido decumiento régio subre Penalba de l Castielho.

L Marquesado de Penalba de l Castielho formou-se ne l reinado de D. João V i ten las sues raízes ne l Cundado de Tarouca; l Marquesado de Penalba ye feliado ne l Marquesado de Alegrete.

La stória de Penalba de l Castielho stá antrinsicamente lhigada al poder i anfluéncia d'outras famílias senhoriales, cumo ls fidalgos de la Casa de la Moita, de la Casa de Rial ó de la Casa Magalhães Coutico. Las tierras de Penalba stan, subretodo, lhigadas a la Casa de la Ínsua i a la notoriadade i amportança qu'esta adquiriu de Luís de Albuquerque tener sido Gobernador de l Stado de l Mato Grosso, ne l Brasil, antre 1771 i 1790.

Situado ne l coraçon de l Dan, l cunceilho de Penalba de l Castielho, eissencialmente agrícola i cun buonas cundiçones agronómicas, salienta-se antre ls melhores perdutores de Bino de l Dan, de fruitas (ye l "brício" de la Maça de Bravo de Esmolfe) i de l Queiso de la Serra de Streilha. L cunceilho ten treze freguesies : Antas, Castielho de Penalba, Smolfe, Germil, Ínsua (Penalba de l Castielho), Lhusinde, Mareco. Matela, Rial, Sezures, Pindo, Trancoselos i Bila Fóia de l Cobelo.

Artesanato[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls Steireiros de Bila Fóia de l Cobelo colhian, al findar de l Berano, la junça ne ls baleijos de la serra. Ne ls lhongos serones de l Outonho i de l Ambierno, custruíran entrançados sin fin. Fazien streiras para casa i pa la Eigreija i para armazénes i adegas.

Ls Lhatoeiros de Pindo i de la Matela son afamados por lhéguas sin fin. Inda aparecen an bancas de la feira, cun baldos de zinco, potes d'azeite, francelase i achinhos para pastores, lhampiones i candeias para fines ornamentales. La Cestarie de ls Bales de rija berga de las madeiras de la region (castanho, carbalho, bime), d'apurada eisecuçon, abastece amplos mercados de la Beira. Cestos para fruitas i roupa pa l trabalho son las peças que mais se benden.

Ls Fogueteiros de Lhusinde animan las fiestas i romaries de la region. Custroen cun simplicidade esses mágicos foguetes que strondosamente festeijan un santo ó eferméride feliç. La Cantarie an granito de Smolfe ye l material mais rico na custruçon cebil. San trabalhos eisecutados cun piedra aparelhada (scaleiras, pedamiegos, colunas, cimalhas, etc...), mui apreciadas na region. Ls Stalinhos de Antruido de ls Cantos ténen fama pula singularidade i mistérios qu'ambolben.

Percursos Pedestres[eiditar | eiditar código-fuonte]

Percurso Arqueológico de Smolfe

L percurso ampeça-se junto al cruzeiro de Eildefonso; siga an frente i puode ouserbar las alminhas de las eiras que se ancontran assentes nua ara botiba anepígrafa. Depuis de l cruzamiento, bire a la dreita i puode ouserbar la necrópole mediebal custituída por trés núcleos: de las Eirinhas, de S.Martico i de la Capielha. Bolte para trás i siga an direçon a la Anta de l Penedo de l Cun, (anta de grandes dimensones de cámara poligonal de nuobe steios, cun corredor custituído por quatro monolíticos. A 200 metros de l'anta de l lhado squerdo puode ouserbar l Penedo de l Cun, abrigo natural, sob un penedo de granito de grandes dimensones. Siga an frente i tome l camino d'asfalto an direçon al cimo de la Serra de la Paramuna, adonde queda l Castro de la Paramuna ó de ls Mouros, i ua grabura rupestre.

Camino de ls Galegos

Percorrido durante seclos por peregrinos que caminában an busca de Santiago de Cumpostela (Galiza, Spanha) para prestar houmenaige junto de la sepultura de l Apóstolo, l Camino de ls Galegos ye custituído por un eisecelente lhajeado d'acentuada antiguidade, probocada pul çgeste de múltiplas passaiges, marcando perfundamente la piedra granítica. La freguesie de Mareco fui durante seclos propiadade de la Orde de Santiago, sendo ls sous habitantes "reguengueiros ancabeçados". Nesta lhocalidade, eisiste l'antiga casa de la Orde, que ten grabada na ombreira de la puorta ua stelizada cruç de Santiago, cruzada por dous cajados de peregrino. Nun cenairo natural de rala beleza, l Camino de ls Galegos faç parte dun einúmaro cunjunto de bias que percorren la Peninsula Eibérica i Ouropa, chamados - Caminos de Santiago.

Rota de la Senhora de la Rieira

Esta Rota queda na freguesie de Pindo, cunceilho de Penalba de l Castielho. Cula Rota pedestre de Nuossa senhora de la Rieira pretende-se stimular l'ouserbaçon de l Património Natural i Monumental de la Freguesie de Pindo. L pedestrianismo surge cumo un strumiento pedagógico stremamente eficaç na sensibelizaçon de to la quemunidade pa las questones patrimoniales-ambientales i ne l'ancremiento de l'atebidade turística. Esta rota permite-le ouserbar recursos naturales de rala beleza cumo la Agricultura, Abifauna, Riu i Floresta. Percura-ser arriba de todo que çcubra ls itinerairos sugeridos, caminando pula stória dua tierra adonde la fuorça i la buntade houmana moldórun la natureza i criórun ua nuoba paisaige.

Lhigaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]

refréncias[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Commons ten ua catadorie cun eimaiges i outros fexeiros subre Penalva do Castelo
  1. «Cámara Municipal». Cunsultado an 10 de Júnio de 2010 
  2. «Demografie (Munecípio de Penalba de l Castielho)». Cunsultado an 10 de Júnio de 2010