Goa

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.

Goa ye un stado de la Índia. Queda antre Maharashtra a norte i Karnataka a lheste i sul, na cuosta de l Mar de la Arábia, a cerca de 400 km a sul de Bombain.

Ye l menor de l stados andianos an território i quarto menor an populaçon, i l más rico an PIB per capita de la Índia. La sue léngua oufecial ye l cuncani, mas inda eisísten pessonas neste stado que falan pertués, debido al domínio de Pertual na region por más de 400 anhos. Las sues percipales cidades son Betul Beach, Cape Rama, Chauri (Canacona), Mapusa, Margon (Madgaon, pernúncia aprossimada an cuncanin) i PanajiPangin, antigo nome pertués).

Goa, a partir de 1510, fui la capital de l Stado Pertués de la Índia, tenendo sido antegrada pula fuorça na Ounion Andiana an 1961.

Las sues eigreijas i cumbentos ancóntran-se classeficadas cumo Património de la Houmanidade pula UNESCO.

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

Antecedentes[eiditar | eiditar código-fuonte]

La purmeira refréncia la Goa data de cerca de 2200 a.C., an scrita cuneiforme de la Suméria, adonde ye chamada Gubio. Formada por pobos de defrentes etnies de la Índia, la anfluéncia de l sumérios aparece ne l purmeiro sistema de medidas de la region.

Por buolta de 1775 a.C. ls fenícios stablecírun-se an Goa.

Ne l período bédico tardio (1000-500 a.C.) ye chamada, an sánscrito, Gomantak, que quier dezir "tierra semelhante al paraíso, fértil i cun augas buonas". L Mahabharata cunta que ls purmeiros arianos que chegórun la Goa éran fugitibos de la stinçon, pula seca, de l riu Saraswati, nobenta i seis famílias que chegórun por bolta de 1000 a.C. A eilhes se ounírun ls Kundbis benidos de l sul, para, durante 250 anhos, resgatar tierra de l mar, oumentando l spácio fértil antre este i las muntanhas.

Cerca de 200 a.C. Goa tornou-se la frunteira sul de l ampério de Ashoka: ls drabidianos tenien sido ampurrados pa l sul puls arianos, cumo diç la Geografie de Strabon.

Por bolta de 530-550, Goa ye citada cumo un de ls melhores portos de l Anduston, sendo chamada de Sindabur, Chandrapur ó Bubah-Sindabur puls árabes i turcos.

Depuis de l ampério Maurya (321-185 a.C.) Goa fui çputada por bários ampérios an batailhas sangrentas.

Por bolta de l seclo X Goa, anton cuncentrada an torno de l riu Zuari, prosperou pul comércio cun ls árabes.

An 1347 caiu sob domínio islámico i muitos templos la diuses hindus fúrun çtruídos.

La dominaçon pertuesa[eiditar | eiditar código-fuonte]

Armas de Goa (1675).
Capielha de Santa Catarina, custruída durante la acupaçon pertuesa. Nun cunfundir cula Sé de Santa Catarina, de maiores dimensones, tamien na Bielha Goa.

Goa fui cobiçada por ser l melhor porto comercial de la region. La purmeira ambestida pertuesa dou-se an 1510, de 4 de Márcio la 20 de Maio. Nesse mesmo anho, nua segunda spediçon, la 25 de Nobembre, Afonso de Albuquerque, auxiliado pul xefe hindu Timoja, tomou Goa als árabes, que se rendírun sin cumbate, por l sulton se achar an guerra cul Decon. Nesse período, un cronista pertués çcribe Goa, ne l período de 1512-1515:

"Ls gentios de l reino de Goa son más balidos que ls de l reino de Cambaia. Ténen formosos templos sous neste reino, ténen sacerdotes ó brámanes de muitas maneiras. Hai antre estes brámanes geraçones mui honradas deilhes, nun cómen cousa que tubisse sangre nin cousa feita por mano de outra pessona (...). Las gientes de l reino de Goa por nanhun tormiento nun cunfessaran cousa que fágan. Súfren grandemente i soen ser atormentados de dibersos tormentos. Antes mórren que cunfessar l que detreminórun calhar. I las mulhieres de Goa son jeitosas ne l bestir, las que beilan i bolteian l fázen cun melhor maneira que todas las destas partes. (...) I questuma-se grandemente neste reino de Goa, to mulhier de gentio queimar-se por muorte de sou marido. Antre si ténen todos esto an apreço i ls parientes deilha quedan zonrados quando se nun quieren queimar i eilhes cun admostaçones las fázen queimar. Las que de mala mente recíben l sacrefício i las que de to punto nun se queiman quedan públicas fornicárias i ganhan para las çpesas i fábricas de ls templos donde son freguesas. Este gentios ténen cada un ua mulhier por ourdenança, i muitos brámanes prometen castidade i susténtan-la siempre. Ne ls outros portos de Goa carrega-se muito arroç, sal, bétele, areca." (La 'Suma Ouriental' de Tomé Pires. Ed. Armando Cortesano, 1978. p. 212-218.)

Ua outra çcriçon coeba fornece maiores detalhes:

"[Goa] ye habitada de muitos mouros honrados, muitos deilhes strangeiros de muitas partidas. Éran homes brancos, antre ls quales, para alhá de mui ricos mercadores que ande habie, éran outros lhabradores. La tierra por ser mui bun porto, era de grade trato, adonde benien muitas naus de Meca i de la cidade de Aden, Ormuç, de Cambaia i de l Malabar (...). Ye la cidade mui grande, de buonas casas, bien cercada de fuortes muros, torres i cubelos; al redror deilha muitas hortas i pomars, cun muitas formosas arbles i tanques de buona auga cun mesquitas i casas de ouraçon de gentios. La tierra ye to alredor mui aprobeitada (...). Neste porto de Goa hai grande trato de muitas mercadories de to l Malabar, Chaul i Dabul, de l grande reino de Cambaia, que se gastan para a tierra firme. De l reino de Ormuç ben eiqui cada anho muitas naus carregadas de cabalhos, ls quales bénen eiqui cumprar muitas mercadories de l grande reino de Narsinga i Daquen, i cumpran cada un a duzientos i trezientos cruzados i segundo ye, i ban-me ls a bender als reis i senhores eiqui de las sues tierras, i, todos, uns i outros, ganhan nesso muito i assi el-rei nuosso senhor, que de cada cabalho ten quarenta cruzados de dreitos." (Lhibro que dá relaçon de l que biu i oubiu ne l Ouriente Duarte Barbosa. Lhisboua: Ed. Augusto Reis Machado, 1946. p. 89-91.)

Cula derrota de l muçulmanos de la region, an 1553 un quinto deilha staba sob domínio pertués, recebindo l nome de "Bielhas Cunquistas". Ls gobernadores pertueses de la cidade pretendian que fusse ua stenson de Lisboua ne l Ouriente i para tal criórun alguas anstituiçones i custruíran-se bárias Eigreijas para spandir l cristandade i forteficaçones para a defender de ataques sternos.

Cula chegada de la Anquisiçon (15601812), muitos de ls residentes lhocales fúrun cumbertidos biolentamente al Cristandade por missionários, amanaçados cun castigos ó cunfisco de tierra, títalos ó propiadades. Para scapar la Anquisiçon miles de goeses fugiran i stabelecírun-se nas cidades bezinas de Mangalore i Karwar.

La decadéncia de l porto ne l seclo XVII fui cunsequéncia de las derrotas melitares de ls pertueses para la Cumpanha Nerlandesa de las Índias Ourientales de l Países Baixos ne l Ouriente, tornando l Brasil i, más tarde, ne l seclo XIX, las colónias africanas, l centro eiconómico de Pertual. Houbo dous cúrtios períodos de dominaçon británica (1797-1798 i 1802-1813) i poucas outras amanaças sternas apuis deste período.

Durante l domínio británico na Índia, muitos habitantes de Goa eimigrórun para Mumbai, Calcutá, Puna, Karachi i outras cidades. L eisolamiento de Goa deminuiu cula custruçon de las bias férreas a partir de 1881, mas la eimigraçon an busca de melhores ouportunidades eiconómicas oumentou.

An 1900 Goa tubo sou purmeiro jornal bilíngue gujarati-pertués.

La andependéncia de la Índia[eiditar | eiditar código-fuonte]

La Cámara de Margon, segunda maior cidade de la region.
Arquitetura residencial tradecional de Goa bisiblemente anfluenciada pula persença pertuesa.

Ne l cuntesto de la çcolonizaçon, após ls Angleses tenéren deixado la Índia (1947) i ls Franceses Pondicherry (1954), l goberno pertués, lhiderado por António de Oulibeira Salazar, recusou-se a negociar cula Índia. Por essa rezon, de 18 para 19 de Dezembre de 1961 ua fuorça andiana de 40.000 suldados cunquistou Goa, ancuntrando pouca rejisténcia. A la época, l Cunseilho de Sigurança de la ONU cunsiderou ua resoluçon que cundenaba la ambason, l que fui betado pula Ounion de las Repúblicas Socialistas Sobiéticas. La maiorie de las naciones reconhecírun la açon de la Índia, mas Pertual solo la reconheciu apuis de la Reboluçon de l Crabos, an 1974.

La parte ourbana de Goa chama-se atualmente Pangin (tamien Panjin ó Panaji). Solo la parte stórica de la cidade, hoije pouco habitada, cunserba l nome antigo.

Modelo:Multi-bideo start Modelo:Multi-bideo iten Modelo:Multi-bideo and

La açon messionária an Goa[eiditar | eiditar código-fuonte]

Goa çtacou-se por tener sido sede de dues grandes açones ciblizadoras pertuesas ne l Ouriente: la relegiosa i la eiducacional. Fui cunsidrada la "Roma de l Ouriente", custruída an Sé Metropolitana de las dioceses de Moçambique, Ormuç, Cochin, Meliapor, Malaca, Nanquin i Pequin na China, i Funay ne l Japon, a partir de 4 de Febreiro de 1557. Deilhi partiran pa l apostolado ls grandes bultos de l catolicismo pertués ne l Ouriente, cumo San Francisco Xabier i San Juan de Brito.

Ne l que tange a la açon eiducacional, an Goa fúrun arguidas einúmaras scuolas i lhiceus, ua scuola médica i anstitutos porfissionales i técnicos. Bultos de las lhetras pertuesas cumo l poeta Luís Vaz de Camões ("Ls Lhusíadas"), Garcia de Orta ("Colóquio de l Simples") i Manuel Marie Barbosa du Bocage, eilhi redigiran parte de las sues obras.

Cronologie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Damon i Diu zde l ampeço, i mui más tarde tamien Dadrá i Nagar-Abeli, quedórun lhigados la Goa, sob l nome de Stado de la Índia Pertuesa, lhigados nun solo pula Admenistraçon, cun centro an Goa, mas tamien por outros sentimientos, mas apartados por cerca de 700 i 1500 kn. Lhougo apuis de la antegraçon na Índia stubírun inda lhigados la Goa, mas, quando esta se tornou un Stado drento de la República de la Índia, Damon i Diu passórun a ser admenistrados diretamente pul Goberno Central de la Índia, sob l nome de Território de la Ounion de Damon i Diu (Union Territory Of Daman & Diu). Dadrá i Nagar-Abeli, antegrados alguns anhos antes na Índia (1954), forman un território a la parte.

Clima i geografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Praia de Colba, Goa.
Talukas de Goa. Talukas an roixo pertenécen al çtrito de l Norte de Goa, i ls de lharanja al çtrito de l Sul de Goa.

Cun ua ária de 3702 quilómetros quadrados, sou território se stende pul Cuncon (la cuosta oeste andiana) por 101 quilómetros de lhitoral, i, más al anterior, ancóntran-se las muntanhas chamadas Gates Oucidentales, cuja maior eilebaçon ye l monte Songosor, de 1167 metros. L Mandobi, l Zuari, l Terekhol, l Riu Chapora i l Riu Sal son ls percipales rius de Goa. Goa ten más que quarenta ilhas stuarinas, uito ilhas marinas i dezenobe ilhas de riu.

Goa, stando na zona tropical i na cuosta de l Mar Arábico, ten un clima caliente i húmido an quaije to l anho. L més de maio ye l más caliente, cun temperaturas de aprossimadamente 35 °C, aliadas la altas houmidades. Las chubas de monçon chegan ne l ampeço de júnio i representan un alíbio aa calor fuorte de l período. Essas chubas dóran até setembre. Goa ten, inda, ua pequeinha staçon fresca antre l meio de dezembre i febreiro. Estes meses ténen nuites cun temperaturas de 20 °C i dies calientes cun 29 °C aprossimadamente, cun moderadas rajadas de chuba.

Subdebisones de Goa[eiditar | eiditar código-fuonte]

L stado ye debedido an dous çtritos: Goa Norte i Goa Sul. Panaji, la capital de l stado, queda ne l çtrito de l Norte de Goa, anquanto que Margon queda ne l çtrito de Goa Sul. Ambos ls çtritos son gobernados por un gobernador nomeado pul gobierno andiano. Ls çtritos inda son dibedidos an cunceilhos ó talukastehsil).

Patrimonho eidificado[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ua eigreija na bielha Goa, eisemplo de la arquitetura pertuesa.
Eigreija de la Nuossa Senhora de la Eimaculada Cunceiçon.

Lhénguas[eiditar | eiditar código-fuonte]

L lhéngua oufecial de Goa ye la lhéngua cuncani. Depuis que Pertual deixou de comandar Goa, l cuncani i la lhéngua marata son ls lhénguas más falados ne l stado. L cuncani, ne l estado, ye l lhéngua primordial; depuis, bénen la lhéngua anglesa i la lhéngua marata que son ousados para perpósitos eiducacionales, oufeciales i lhiterários. Outras lhénguas ancluen la léngua hindi, la lhéngua pertuesa i la lhéngua canaresa.

Demografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Un templo hindu an Goa.

L gentílico de Goa ye l goés ó la goesa na léngua pertuesa, Goenkar an cuncani i Gobekar na léngua marata. Goa ten ua populaçon de 1,344 milhones de habitantes, l que l torna l quarto menor stado andiano an relaçon a la habitaçon (depuis solamente de ls stados de Siquin, Mizoran i Arunachal Pradesh). La populaçon ten crecido 14,9% por década i hai 363 pessonas para cada quilómetro quadrado de sue superfice total. 49,77% de sue populaçon bibe an árias ourbanas. L sex ratio de l stado ye de 960 mulhieres para 1000 homes.

L hinduísmo (65,8%), l cristandade (26,7%) i l Eislan (6,8%) son las trés maiores religiones goesas. L Catolicismo Romano atingiu Goa quando Pertual cuntrolaba l stado, sendo que la Anquisiçon fizo cun que muitos se tornássen católicos. Hai inda ua pequeinha quemunidade judaica an Goa.

Las maiores cidades de l stado son Basco de la Gama (Goa), Margon, Pangin, Mormugon i Mapusa.

Personalidades nacidas an Goa[eiditar | eiditar código-fuonte]

Curjidades[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Goa ye cunsidrado l brício de l "psychodelic progressibe trance". Na década de 1980 l dj Raja Ran staba nua besita la Goa i acabou por ir a ua festibidade na region, surprendendo-se cun las músicas tocadas i cula mistura de culturas dessa fiesta. Anspirado nesses eilemientos, criou l "psy trance".

Ber tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]

Modelo:Portal-Goa