Cebelizaçon maia

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Mapa stórico de l territórios habitados por pobos de lhéngua maia.

La ceblizaçon maia fui ua cultura mesoamericana pré-colombiana, cun ua rica stória de 3000 anhos. Cuntreriando la fé popular, l pobo maia nunca "zapareciu", pus milhones inda biben na mesma region i muitos deilhes inda falan alguns dialetos de la léngua ouriginal. Este artigo çcorre principalmente subre la ceblizaçon maia antes de la cunquista spanhola.

Ourige[eiditar | eiditar código-fuonte]

Stela de Copán segundo grabura de Frederick Catherwod, 1839.

Las ebidéncias arqueológicas mostran que ls maias ampeçórun a eidificar sue arquitetura cerimonial hai 3000 anhos. Antre ls studiosos, hai un cierto zacordo subre ls lhimites i defrenças antre la ceblizaçon maia i la cultura mesoamericana pré-clássica bezina de l olmecas. Ls olmecas i ls maias antigos parécen tener-se anfluenciado mutuamente.

Ls monumientos más antigos cunsisten an simples monticlos remanescentes de tumbas, precursoras de las pirámides arguidas más tarde.

Ebentualmente, la cultura olmeca tener-se-iba zbanecido depuis de çpersar la sue anfluéncia na península de Iucatana, na Guatemala i an outras regiones.

Ls maias custruíran las famosas cidades de Tikal, Palenque, Copán i Calakmul, i tamien De l Pilas, Uaxatún, Altún Ha, i muitos outros centros habitacionales na ária. Jamales chegórun a zambolber un ampério ambora alguas cidades-stado andependientes téngan formado lhigas temporárias, associaçones i mesmo rápidos períodos de suserania. Ls monumientos más notables son las pirámides que custruíran an sous centros relegiosos, junto als palácios de sous gobernantes. Outros restos arqueológicos mui amportantes son las chamadas estelas (ls maias las chaman de tetún, ó "trés piedras"), monolitos de proporçones cunsiderables que çcriben ls gobernantes de la época, sue genealogie, sous feitos de guerra i outros grandes eibentos, grabados an carateres hieroglíficos.

Ls maias tenien eiquenomie preponderantemente agrícola ambora praticassen atibamente l comércio an to la Mesoamérica i possiblemente para para alhá desta. Antre ls percipales perdutos de l comércio stában l jade, l cacau, l sal i la ousidiana.

Arte[eiditar | eiditar código-fuonte]

Relebo an estuque ne l museu de Palenque

Muitos cunsidírun la arte maia de la Era Clássica (200 la 900 d.C.) cumo la más sofisticada i guapa de l Nuobo Mundo antigo. Ls entalhes i relebos an stuque de Palenque i la estatuária de Copán son specialmente refinados, mostrando ua grácia i ouserbaçon percisa de la forma houmana, que recordórun als purmeiros arqueólogos de la ceblizaçon de l Bielho Mundo, dende l nome dado a la era.

Mural cun afresco an Bonampak

Solamente eisisten cachos de la pintura abançada de l maias clássicos, la maiorie subrebibente an artefatos funerários i outras cerámicas. Tamien eisiste ua custruçon an Bonampak que ten murales antigos i que, afortunadamente, subrebibírun a un acidente.

Cun las decifraçones de la scrita maia se çcubriu que essa ceblizaçon fui ua de las poucas nas quales ls artistas screbian sou nome an sous trabalhos.

Arquitetura[eiditar | eiditar código-fuonte]

La arquitetura maia abarca bários milénios; inda assi, más dramática i facilmente reconhecibles cumo maias son las fantásticas pirámides scalonadas de l final de l período pré-clássico an delantre. Durante este período de la cultura maia, ls centros de poder relegioso, comercial i burocrático crecírun para se tornáren ancribles cidades cumo Chichén Itzá, Tikal i Uxmal. Debido a las sues muitas semelhanças assi cumo defrenças stilísticas, ls restos de la arquitetura maia son ua chabe amportante para l antendimiento de la eiboluçon de sue antiga ceblizaçon.

Zeinho ourbano[eiditar | eiditar código-fuonte]

Inda que las cidades maias stubíssen çpersas na dibersidade de la geografie de la Mesoamérica, l eifeito de l planeiamiento parecie ser mínimo; sues cidades fúrun custruídas dua maneira un pouco çcuidada, cumo ditaba la topografie i declibe particular. La arquitetura maia tendia a antegrar un alto grau de caratelísticas naturales. Por eisemplo, alguas cidades eisistentes nas planícies de piedra calcária ne l norte de l Iucatana se cumbertírun an municipalidades mui stensas anquanto que outras, custruídas nas colinas de las bordas de l riu Usumacinta, outilizórun ls declibes i montes naturales de sue topografie para eilebar sues torres i templos la alturas ampressionantes. Inda assi prebalece algun sentido de orde, cumo ye requerido por qualquier grande cidade.

Cenote Sagrado de Chichén Itzá

Ne l ampeço de la custruçon an grande scala, giralmente se stablecie un alinhamiento cun las direçones cardinales i, dependendo de l declibe i de las çponibilidades de recursos naturales cumo auga fresca (poços ó cenotes), la cidade crecie conetando grandes praças cun las numerosas plataformas que formában ls fundamientos de quaije todos ls eidifícios maias, por meio de calçadas chamadas sacbeob (singular sacbe).


Ne l coraçon de las cidades maias eisistian grandes praças rodeadas por eidifícios gobernamentales i relegiosos, cumo la acrópole rial, grandes templos de pirámides i ocasionalmente campos de jogo de bola. Eimediatamente para fura destes centros rituales stában las struturas de las pessonas menos nobres, templos menores i santuários andibiduales. Antretanto, quanto menos sagrada i amportante era la strutura, maior era l grau de pribacidade. Ua beç stablecidas, las struturas nun éran zbiadas de sues funçones nin outras éran custruídas, mas las eisistentes éran frequentemente reconstruídas ó remodeladas.

Las grandes cidades maias parecian tomar ua eidantidade quaije aleatória, que cuntrasta perfundamente culutras cidades de la Mesoamérica cumo Teotihuacán an sue custruçon rígida i quadriculada.

Inda que la cidade se çpusisse ne l terreno na forma an que la naturaleza ditara, se punie cuidadosa atençon a la ourientaçon de l templos i ouserbatórios para que fússen custruídos d'acuordo cula anterpretaçon maia de las órbitas de las streilhas. Afora ls centros ourbanos custantemente an eiboluçon, eisistian ls lhugares menos permanentes i más modestos de l pobo quemun.

L zeinho ourbano maia puode çcrebir-se singelamente cumo la dibison de l spácio an grandes monumientos i calçadas. Neste causo, las praças públicas al aire lhibre éran ls lhugares de reunion para las pessonas. Por esta rezon, l anfoque ne l zeinho ourbano tornaba l spácio anterior de las custruçones cumpletamente secundário. Solamente ne l período pós-clássico tardio, las grandes cidades maias se cumbertírun an fortalezas que yá nun possuían, la maiorie de las bezes, las grandes i numerosas praças de l período clássico.

Materiales de custruçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Pirámides de Comalcalco
Tijolo de Comalcalco

Un aspeto surprendente de las grandes struturas maias ye la caréncia de muitas de las tecnologies abançadas que poderien parecer neçairas la tales custruçones. Nun hai ambora de l uso de ferramientas de metal, polias ó beiclos cun ruodas. La custruçon maia requerie un eilemiento cun abundáncia, muita fuorça houmana, ambora cuntasse cun abundáncia de l materiales restantes, facilmente çponibles.

To la piedra ousada nas custruçones maias parece tener sido straída de pedreiras lhocales; cun maior frequéncia era ousada piedra calcária, que, inda que straída i sposta, permanecie adequada para ser trabalhada i polida cun ferramientas de piedra, solo andurecendo mui tiempo depuis.

Para alhá de l uso strutural de piedra calcária, esta era ousada an argamassas feitas de l calcário queimado i moído, cun proiadades mui semelhantes a las de l atual cimiento, giralmente ousada para rebestimientos, tetos i acabamientos i para ounir las piedras anque, cul passar de l tiempo i de la melhoria de l acabamiento de las piedras, reduziren esta redadeira técnica, yá que las piedras passórun la se ancaixar quaije purfeitamente. Inda assi l uso de la argamassa permaneciu crucial an alguns tetos de postes i bergas subre puortas i jinelas (dintel).

Quando se trataba de las casas quemuns, ls materiales más ousados éran las struturas de madeira, adobe nas paredes i cobertura de palha, ambora téngan sido çcubiertas casas quemuns feitas de piedra calcária, senó total mas parcialmente. Ambora nun mui quemun, na cidade de Comalcalco, fúrun ancontrados lhadrilhos de barro cozido, possiblemente seluçon ancontrada para l acabamiento an birtude de la falta de depósitos sustanciales de buona piedra.

Porcesso de custruçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ruínas de Palenque.

Todas las ebidéncias parécen sugerir que la maiorie de l eidifícios fui custruída subre plataformas aterradas cuja altura bariaba de menos dun metro, ne l causo de terraços i struturas menores, la até quarenta i cinco metros, ne l causo de grandes templos i pirámides. Ua trama anclinada de piedras partie de las plataformas an pul menos un de l lhados, cuntribuindo para la aparéncia bi-simétrica quemun a la arquitetura maia. Dependendo de las tendéncias stilísticas que prebalecian na ária i época, estas plataformas éran custruídas dun corte i un aterro de entulhos densamente cumpatado. Cumo ne l causo de muitas outras struturas, ls relebos maias que ls adornában, quaije siempre se relacionában cul propósito de la strutura la que se çtinában. Depuis de terminadas, las grandes residéncias i ls templos éran custruídos subre las plataformas. An tales custruçones, siempre arguidas subre tales plataformas, ye ebidente l pribilégio dado al aspeto stético sterior an contra- punto a la pouca atençon a la outilidade i funcionalidade de l anterior.

Eimaige 3D de l grupo de templos de Palenque al qual se antegra l Templo de la Cruç.

Parece haber un cierto aspeto repetitibo quanto als bones de las custruçones ne ls quales ls arcos (cumo rebuoltas) son ralos, mas frequentemente retos, angulados ó eimbricados, tentando más reproduzir la aparéncia dua cabanha maia, de l que efetibamente ancrementar l spácio anterior. Cumo éran neçairas gruossas paredes para aguantar l teto, alguns eidifícios de las épocas más posteriores outilizórun arcos repetidos ó ua bóbeda arqueada para custruir l que ls maias chamában pinbal, ó saunas, cumo la de l Templo de la Cruç an Palenque. Inda que cumpletadas las struturas, a eilhas iban-se aneixando stensos trabalhos de relebo ó pul menos reboco para aplainar qualesquier amperfeiçones. Muitas bezes sob tales rebocos fúrun ancontrados outros trabalhos de entalhes i dintéis i até mesmo piedras de fachadas. Quemumente la decoraçon cun faixas de relebos era feita an redror de to la strutura, probendo ua grande bariadade de oubras de arte relatibas als habitantes ó al propósito de l eidifício. Ne ls anteriores, i notadamente an cierto período, fui quemun l uso de rebestimientos an reboco primorosamente pintados cun cenas de l uso cotidiano ó cerimonial.

Hai sugeston de que las reconstruçones i remodelaçones ocorrian an birtude de l ancerramiento dun ciclo cumpleto de l calendário maia de cunta ancha, de 52 anhos. Atualmente, pensa-se que las reconstruçones éran más anstigadas por rezones políticas de l que pul ancerramiento de l ciclo de l calendário, yá que tenerie habido coincidéncia cula data de la assunçon de nuobos gobernantes. Nun oustante, l porcesso de reconstruçon arriba de struturas bielhas ye ua prática quemun. Notablemiente, la acrópole de Tikal, parece ser la síntese dun total de 1500 anhos de modificaçones arquitetónicas.

Custruçones notables[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ruínas de custruçones maias ne l México


Plataformas cerimoniales[eiditar | eiditar código-fuonte]

Estas éran quemumente plataformas de piedra calcária cun muros de menos de quatro metros de altura adonde se rializában cerimónias públicas i ritos relegiosos. Custruídas nas grandes plataformas, éran al menos rialçadas cun figuras talhadas an piedra i a las bezes tzompantli ó ua staca ousada para eisibir las cabeças de las bítimas giralmente ls derrotados ne ls jogos de bola mesoamericanos.

Palácios[eiditar | eiditar código-fuonte]

Palácio de Palenque

Grandes i giralmente mui decorados, ls palácios giralmente quedában próssimos de l centro de las cidades i hospedában la eilite de la populaçon. Qualquier palácio rial grande ó al menos que tubisse bárias cámaras ó arguido an bários nibles, ten sido chamado de acrópole. Tales custruçones cunsistian de bárias pequeinhas cámaras ó pul menos un pátio anterno, parecendo propositadas la serbiren de residéncia a ua pessona ó pequeinho grupo familiar decorada cumo tal.

Ls arqueólogos parécen star d'acuordo an que muitos palácios son tamien l lhugar de muitas tumbas mortuárias. An Copán, ambaixo de 400 anhos de remodelaçones posteriores, se çcubriu la tumba dun de sous antigos gobernantes i la acrópole de Tikal parece tener sido l lhugar de bários sepultamientos de l final de l período pré-clássico i ampeço de l clássico.

Eisiste, inda assi, alguns arqueólogos que afirman séren ls palácios lhocales nun mui probables para la morada de la eilite gobernante, ua beç que tales moradas mostran-se demasiadamente anfestadas de morcieganos i un tanto quanto çconfortables; sugerindo - assi - ser un spece de mosteiro ó quartéis para las quemunidades sacerdotales. Nessa lhinha de pensamiento, assi i todo, caímos nua outra rue sin salida: nun eisisten cumprobaçones de la eisisténcia de ordes eclesiásticas ó monásticas ne ls tiempos clássicos. Cuncluir, portanto, que fússen moradas de las classes gobernamentales - neste cuntesto - ye la seluçon más biable; l que nun ampede la eisisténcia de dibersas teories subre la ourige i la funçon de tales palácios.

Grupos I[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls studiosos ténen chamado de "Grupo I" a la frequentemente ancontrada formaçon de trés pequeinhas custruçones, siempre situadas la oeste de las cidades, tratando-se dun antrigante mistério la sue recorréncia.

Estas custruçones siempre ancluen pul menos ua pequeinha pirámide-templo la oeste de la praça percipal que ten sido aceita cumo ouserbatório debido al sou perciso posicionamiento an relaçon al Sol, quando ouserbado de la pirámide percipal ne ls solstícios i eiquinócios. Outras teses sugíren que sue lhocalizaçon reproduç ó pul menos se relaciona cula stória de la criaçon de l ouniberso segundo a mitologie maia, puosto que bários de sous adornos a eilha, frequentemente, se refíren.

Pirámides i templos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Palenque - Templo de las Anscriçones

Cun frequéncia ls templos relegiosos más amportantes se ancontrában arriba de las pirámides maias, supostamente por ser l lhugar más acerca de l cielo. Ambora recentes çcubiertas apunten para l uso stensibo de pirámides cumo tumbas, ls templos raramente parécen tener cuntido sepulturas. La falta de cámaras funerárias andica que l propósito de tales pirámides nun ye serbir cumo tumbas i se las ancerran esto ye ancidental.

Pulas íngremes scadaries, se permitie als sacerdotes i ouficiantes l acesso al cume de la pirámide adonde habie trés pequeinhas cámaras cun propósitos rituales. Ls templos subre las pirámides, la más de 70 metros de altura, cumo an El Mirador, de adonde se çcortinaba l hourizonte al lhoinge, custituíran struturas ampressionantes i spetaculares, ricamente decoradas. Quemumente possuían ua crista subre l teto, ó un grande muro que, teorizan, poderie tener serbido para la scrita de senhales rituales para séren bistos por todos.

Cumo éran ocasionalmente las solas struturas que scedian la altura de la selba, las cristas subre ls templos éran minuciosamente talhadas cun repersentaçones de l gobernantes que se podien ber de grandes çtáncias. Ambaixo de l Ourgulhosos templos stában las pirámides que éran, an redadeira anstáncia, ua série de plataformas debedidas por scadaries ampinadas que dában acesso al templo.

Ouserbatórios astronómicos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Kukulkán ye l nome maia de Quetzalcóatl, eiqui zenhado a partir dun baixo-relebo de Yaxchilan.

Ls maias fúrun scepcionales astrónomos i mapeórun las fases i cursos de dibersos cuorpos celhestres, specialmente de la Luna i de Bénus.

Muitos de sous templos tenien jinelas i miras demarcatórias (i probablemiente outros aparatos) para acumpanhar i medir l progresso de las rotas de l oubjetos ouserbados. Templos arredondados, quaije siempre relacionados cun Kukulcán, son talbeç ls más çcritos cumo ouserbatórios puls más modernos guias turísticos de ruínas, mas nun hai ebidéncias que l sou uso tenie sclusibamente esta finalidade.

An bários templos subre pirámides fúrun ancontradas marcaçones de miras que andican que ouserbaçones astronómicas tamien fúrun feitas deilhi.

Grande stádio an Chichen Itza

Campos de jogo de bola[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Jogo de bola mesoamericano

Un aspeto de l stilo de bida mesoamericano ye l sou jogo de bola ritual i sous campos ó stádios, que fúrun custruídos por to l ampério maia an grande scala.

Estes stádios normalmente situában-se ne ls centros de las cidades. Tratában-se de spácios amplos antre dues lhaterales de plataformas ó rampas scalonadas paralelas, an forma de "I" maiúsclo direcionado para ua plataforma cerimonial ó templo menor. Tales campos fúrun ancontrados na maiorie de las cidades maias, sceto nas menores.

Sistema de scrita[eiditar | eiditar código-fuonte]

Logograma OC, die 10 de l ciclo Tzolkin.

L sistema de scrita maia (giralmente chamada hieroglífica por ua baga semelhança cula scrita de l antigo Eigito, cul qual nun se relaciona) era ua cumbinaçon de simblos fonéticos i eideogramas. Ye l solo sistema de scrita de l nuobo mundo pré-colombiano que podie repersentar cumpletamente l idioma falado ne l mesmo grau de eficiéncia que l idioma scrito ne l bielho mundo.

Las decifraçones de la scrita maia ténen sido un lhongo i trabalhoso porcesso. Alguas partes fúrun decifradas ne l final de l seclo XIX i ampeço de l seclo XX (an sue maiorie, partes relacionadas cun númaros, calendário i astronomie), mas ls maiores abanços se fazirun nas décadas de 1960 i 1970 i se acelerórun dende an delantre de maneira que atualmente la maiorie de l testos maias puoden ser lhidos quaije cumpletamente an sous idiomas ouriginales. Lhamentablemiente, ls sacerdotes spanholes, an sue lhuita pula cumberson relegiosa, ourdenórun la queima de todos ls códices maias lhougo apuis de la cunquista.

Assi, la maiorie de las anscriçones que subrebibírun son las que fúrun grabadas an piedra i esto porque la grande maiorie staba situada an cidades yá abandonadas quando ls spanholes chegórun.

Páigina de l chamado códice de Madrid.

Ls lhibros maias, normalmente tenien páiginas semelhantes a un carton, feitas dun tecido subre l qual aplicában ua película de cal branca subre la qual éran pintados ls carateres i zenhadas eilustraçones. Ls cartones ó páiginas éran atadas antre si pulas lhaterales de maneira a formar ua lhonga fita que era dobrada an zigue-zague para guardar i çdobrada para la lheitura.

Atualmente restan solo trés destes lhibros i alguas outras páiginas dun quarto, de todas las grandes bibliotecas anton eisistentes. Frequentemente son ancontrados, nas scabaçones arqueológicas, torrones retangulares de gesso que parécen ser restos de l que fura un lhibro depuis de la decumposiçon de l material Ourgánico.

Relatibamente als poucos scritos maias eisistentes, Michael D. Coe, un proeminente arqueólogo de la Ounibersidade de Yale dixe:

"Nuosso coincimiento de l pensamiento maia antigo repersenta solo ua minúscula fraçon de l panorama cumpleto, pus de l miles de lhibros ne ls quales to la stenson de l sous rituales i coincimientos fúrun registrados, solo quatro subrebibírun até ls tiempos modernos (cumo se to la posteridade soubisse de nuolos, baseados solo an trés lhibros de ouraçones i "El Progreso del Peregrino)."[1]

Lhibros maias[eiditar | eiditar código-fuonte]

Matemática[eiditar | eiditar código-fuonte]

Grafie de l númaros maias

Ls maias (ó sous predecessores olmecas) zambolbírun andependientemente l cunceito de zero (de fato, parece que stubírun usando l cunceito muitos seclos antes de l bielho mundo), i usában un sistema de numeraçon de base 20.

Las anscriçones ne ls mostran, an ciertas ocasiones, que trabalhában cun somas de até ciento de milhones. Produziran ouserbaçones astronómicas stremamente percisas; sous diagramas de l mobimientos de la Luna i de l planetas se nun son eiguales, son superiores als de qualquier outra ceblizaçon que tenga trabalhado sin strumientos óticos. Al ancontro desta ceblizaçon culs cunquistadores spanholes, l sistema de calendários de l maias yá era stable i perciso, notablemiente superior al calendário griegoriano, muitas bezes reformado depuis çto.

Decadéncia de la ceblizaçon maia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ne ls seclos BIII i IX la cultura maia clássica antrou an decadéncia, abandonando la maiorie de las grandes cidades i las tierras baixas centrales. La guerra, l sgotamiento de las tierras agrícolas i la seca, ó inda la cumbinaçon destes fatores son frequentemente sugeridos cumo ls motibos de la decadéncia.

Eisisten ebidéncias dua era final an que la bioléncia se spandia: cidades amplas i abiertas fúrun anton fuortemente guarnecidas por muradas, a las bezes bisiblemiente custruídas a las priessas. Teoriza-se tamien cun reboltas sociales an que classes campesinas acabórun se reboltando contra la eilite ourbana nas tierras baixas centrales.

Ls stados maias pós-clássicos tamien cuntinórun prosperando ne ls altiplanos de l sul. Un de l reinos maias desta ária, Quiché, ye l responsable pul más amplo i famoso trabalho de storiografie i mitologie maias, l "Popol Vuh".

La cunquista pul ampério spanhol[eiditar | eiditar código-fuonte]

Mapa de la colonizaçon de las américas pula Spanha

Ls territórios maias fúrun absorbidos durante l porcesso de spanson de l ampério asteca por buolta de l seclo XV.

Por fin, ne l anho de 1519, Heirnán Corteç ampeça la cunquista de l território asteca, ancluindo las regiones antes pertencentes als maias.

Alguas cidades oufrecírun ua grande i feroç resisténcia; la redadeira cidade stado nun fui subjugada puls spanholes senó an 1697.

Panorama de las çcubiertas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las tropas de Fernando Corteç derrotórun l eisército asteca na Batailha de Otumba (1520).

Cristófe Colombo, que tomou posse de la ilhota (San Salbador) an nome de la Corona de Castielha' ' an 12 de outubre de 1492 i bagou pulas ilhas de l Haiti, Cuba i Jamaica, julgaba tratar-se de las cuostas oucidentales de Cipango (Japon) i Catai (China).

De retorno, la mercadoria más antressante que trouxe fúrun habitantes de las tierras oucidentales, ls índios Caraíbas (bendiu 509 deilhes an Sebilha an 1495 i sou armano bendiu 300 ne l anho seguinte an Cádiç) que pula sue nudeç i modos lhougo denunciórun nun pertencíren als reinos de las índias, habendo até quien dezisse que nin mesmo çcendentes de Adon éran.

Assi, lhougo se alastrou l preceito de que se chegara solo nas antilhas ó seia, tierra anculta i inóspita la camino de las Índias, rezon por que, an 1506, Juan Dies de Solis i Bicente Yáñeç Pinzón, quando chegórun al México, ne l stremo norte de l Iucatana, julgórun tratar-se solo de más outra ilha.

Nin ne l sófrego zambarque emergencial dun punhado de subrebibentes dua spediçon de Basco Nuñs de Balboa, an 1511, nas cuostas de l México, nin la chegada de Ponce de Lheón an 1513, más al norte, na Flórida, dórun ambora de l Maias, que cuntinórun eignorados mesmo de Fernando Corteç quando se apoderaba de l Ampério Asteca ne l México Central a partir de 1519.

Purmeiro cuntato[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Cunquista de l Iucatana

Fui solamente an 4 de márcio de 1517 que la flotilha comandada por Francisco Heirnandes de Córdoba – que staba a la cata de índios para ls scrabizar nas fazendas de Cuba) –, fugindo a ua tempestade que yá duraba dous dies, aportou ne l norte de l Iucatana i lhougo fui assediada por alguas canhas repletas de maias bestidos an túnicas de algodon i (an rezon de sues aparéncias) ls spanholes lhougo les atribuíran más rezon que ls habitantes de Cuba.

Las sólidas i grandiosas custruçones ("casas de cal y canto"), bisibles de l mar, anspirórun l nome que ls spanholes dórun al lhugar: "Gran Cairo" que ebocaba la cultura islamita de la qual ls eibéricos éran tradecionales adbersairos (recorrentemente chamában las pirámides de mesquitas). Trataba-se de l purmeiro cuntato antre las dues ceblizaçones.

Antendendo-se por senhales, ls spanholes aceitórun l cumbite i zambarcórun ne l die seguinte i, apuis de dues horas de marcha cuntinente adentro, fúrun surprendidos pul ataque de l maias ne l qual, yá de ampeço, sucumbiran 15 spanholes. I sucumbirian todos, se nun fura l uso de l mosquetes que, más pul barulho que pul eifeito fatal, puso ls atacantes an fuga.

Selo retratando Francisco Heirnandeç de Cordoba, eiditado na Nicarágua.

Ne ls cunta Bernal Diaç de Castilho an sue oubra Stória de la Cunquista de la Nuoba Spanha, que quedórun horrorizados pul grande númaro de ídolos de argila, uns cun cabeças monstruosas, mulhieres de grande statura, todos an cenas i géstios diabólicos i que …Gonzales, l padre de la spediçon, passou ls cinco dedos an dibersos deilhes i cunfiscou to l ouro que ancontrou.

Apersando dous maias, la spediçon se fizo al mar outra beç i nabegou la oeste i sul até chegar na atual Campeche cujas dues grandes torres bisibles al lhoinge de l mar anspirórun l nome Punta de las Mujeres dado al lhocal.

Ande ls spanholes horrorizórun-se, pus l sacerdote lhocal acabara de praticar un sacrifício, i las paredes, assi cumo ls pelos de l sacerdote, stában ansopados de sangre (i era preceito rigoroso que nun se ls podie lhimpar). L mal star debe tener quedado splícito i l sacerdote, cumbocando un grande númaro de guerreiros, fizo ls spanholes antendíren que nun éran bienbenidos: acendírun ua pequeinha fogueira dórun a antender que se eilhes nun se fússen até l fuogo se stinguir, eirie haber bioléncia.

Coutelosa la tripulaçon retirou-se i rumou más para l sul até Champoton adonde zambarcórun pus la probison de auga de l nabios tenie se acabado i era neçairo renobá-la. Tentando anchir sues pipas i basilhas nun poço de l maias, estes ls hostilizórun i atacórun por dies la filo, flexando-los la çtáncia de l filo de las spadas i de l tiros de mosquetes, que yá nun ls assustában.

Sin outra alternatiba, ls spanholes rompírun l cerco i fugiran an direçon als nabios, abandonando las basilhas de auga. Na fuga, ls batéis amborcórun i ls spanholes seguiran meio la nado, meio agarrados als scombros, i depuis fúrun resgatados.

De la ciento de homes de l ampeço de la spediçon, neste ambate cinquenta fúrun mortos i ls que nun tubírun sues gorjas cortadas cun spadas de madeira ancrabadas de sílex fúrun caturados para serbiren la feturos sacrifícios, i todos ls demales quedórun feridos la sceçon dun solo suldado que surprendentemente saliu eileso.

L própio cronista Bernal Diaç de Castilhos, anton cun 25 anhos, habie lhebado trés flechadas, i l xefe de la spediçon, Heirnandes de Córdoba, bino a falecer de las cumplicaçones de l ferimientos daqueles cumbates.

Feitos al mar sin auga potable, cun pesadas baixas mas cun un punhado de ouro, estes purmeiros cunquistadores fúrun l stopin para feturas spediçones de outros tantos abintureiros. Assi se ampeçaba la cunquista de l stados maias.

Redescobierta de l maias[eiditar | eiditar código-fuonte]

Prefeitos maias an cidade de la Guatemala - 1891.

Las quelónias spanholas amaricanas stában mui afastadas de l mundo sterior, i las ruínas de las grandes cidades antigas éran pouco coincidas sceto puls lhocales.

Antretanto, an 1839, l splorador amaricano John Lloyd Stephenes, scuitando amboras de ruínas perdidas nas selbas, bejitou Copán, Palenque, i outras lhocalidades acumpanhado de l arquiteto i zamhista Frederick Catherwod.

Sou diário de biaige eilustrado subre las ruínas ancendiórun un fuorte antresse pula region i sue giente promobendo la assimilaçon de l bínclo cula cultura maia antre ls dirigentes lhocales.

La maiorie de la populaçon rural cuntemporánea de la Guatemala i Belize ye maia por çcendéncia i idioma purmário; an árias rurales de l México inda eisiste ua cultura maia.

Refréncias[eiditar | eiditar código-fuonte]

  1. Coe, Michael D. The Maya, Lhondres: Thames y Hudson, 4ª ed., 1987, p. 161.