Ampério Británico

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
(Ancaminamiento de Ampério británico)
L Ampério quelonial británico a quelor-de-rosa, quelor tradecional para las delineaçones an mapas de las possessones amperialistas británicas.
Mapa anacrónico de ls territórios Británicos i, anterior al Tratado de Ounion de 1707, de las possessones Anglesas.

L Ampério Británico fui l cunjunto de las quelónias que ls sploradores al serbício de l reis de la Gran-Bretanha fúrun acupando an praticamente to l mundo, a partir de l seclo XVI. An 1921, cula assinatura de l Tratado de Bersalhes, que treminou oufecialmente la Purmeira Guerra Mundial, l Reino Ounido tubo l mandato de admenistrar alguas de las antigas quelónias alemanas, chegando desse modo a stender l sou domínio a ua ária de cerca de 33 milhones de km² i ua populaçon de cerca de 458 milhones de pessonas, na América de l Norte (l Canadá), na África (praticamente to la África ouriental i parte de la oucidental) , na Ásia (parte de l Médio Ouriente i de l subcuntinente andiano) i inda la Oustrália i partes de la Ouceanie.

Stória de la colonizaçon británica[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls angleses lhançórun-se a la cunquista de l mundo durante l reinado de Anrique VIII (1509-1547), que promobiu la andústria nabal, cumo forma de spandir l quemércio para alhá de las Ilhas Británicas. Mas las purmeiras quelónias británicas solo fúrun fundadas durante l reinado de Sabel I, quando Sir Francis Drake circumnabegou l globo ne ls anhos 1577 a 1580 (Fernon de Magalhanes yá la tenie rializado an 1522). An 1579, Drake chegou a la Califórnia i proclamou aqueilha region “quelónia de la Corona”, chamando-le “Nuoba Albion” ("Nuoba Anglaterra"), mas nun promobiu la sue acupaçon. Humphrey Gilbert chegou a la Tierra Nuoba an 1583 i declarou-la quelónia anglesa, anquanto Sir Waltener Raleigh ourganizou la quelónia de la Bergínia an 1587, mas ambas estas quelónias tubírun pouco tiempo de bida i tubírun de ser abandonadas, por falta de quemido i ancuontros cun las tribos andígenas de l cuntinente Amaricano.

Fui solo ne l seclo seguinte, durante l reinado de Jaime I de la Anglaterra, depuis de la derrota de la Armada Ambencible de Spanha, que fui assinado l Tratado de Lhondres, premetindo l stablecimiento de la quelónia de la Bergínia an 1607. Durante ls trés seclos seguintes, ls angleses spandírun l sou ampério a praticamente to l mundo, ancluindo grande parte de África, quaije to la América de l Norte, la Índia i regiones bezinas i bárias ilhas al redror de l mundo.

Assi, an 1670 yá eisistian quelónias anglesas stabais na América de l Norte (Nuoba Anglaterra, Bregínia, Carolina) i an Antígua, Barbados, Belize i Jamaica, bien cumo ua penetraçon comercial na Índia zde 1600, grácias a la Cumpanha de las Índias Ourientales. Fundada zde 1660, an África, antrepuostos de captaçon de scrabos para las plantaçones amaricanas, apossando-se, ne l seclo seguinte an 1787, de einúmaros territórios antre l Riu Gámbia (ancrabado ne l Senegal francés) i la Nigéria, abarcando la famosa Cuosta de l Ouro, l atual Gana. L seclo XVIII ye, deste modo, l período de afirmaçon i maturaçon de l porjeto quelonial británico.

L sou único rebés neste período, fuorte aliás, será la andependéncia de ls Stados Ounidos de la América, an 1776. Esta perda será cumpensada cul ampeço de la quelonizaçon de la Oustrália an 1783 i apuis de la Nuoba Zelándia a partir de 1840, para adonde ambia einicialmente deportados.

La sue armada mantén-se superior a las outras cula Batailha de Trafalgar an 1805, amponendo ua beç más ua pesada derrota a un adbersairo. L domínio de nuobas quelónias ye custante nesta altura - Malaca, zde 1795, Ceilon, Trindade i Tobago, an 1802, Malta, Santa Lhúcia i Maurícia, an 1815, depuis de la derrota napoleónica i de l sou bloqueio cuntinental.

Singapura ye fundada por Thomas Raffles an 1819. Ne l Canadá regista-se l abanço para oeste, abrindo nuobas frentes de colonizaçon, l mesmo sucedendo na Índia, cula sploraçon de l anterior de l Decon i de Assan, Bengala, etc.

L seclo XIX marca l auge de l Ampério Quelonial Británico, cuja spanson eiquenómica i houmana ye faborecida pul zambolbimiento de l capitalismo financeiro i andustrial, bien cumo pula presson demográfica eilebada.

Por outro lhado, marca ua nuoba admenistraçon i geston de la rialidade quelonial. Eisemplo desso ye l gobierno direto de la Corona na Índia. Ande, mas, çpoletará la purmeira grande rebuolta contra l domínio quelonial británico: la rebuolta de l sipales, an 1858, que ditará l fin de la Cumpanha de las Índias Ourientales. An 1877, la rainha Bitória - nun géstio de coeson face a las outonomies ó aspiraçones más radicales - proclama-se amperatriç de la Índia, que cumprendie un stenso território antre la frunteira eirano-paquistanesa i la Birmánia i antre l Ouceano Índico i l Tibete. Na China, stablécen-se an Xangai. Na África, alimenta-se cada beç más l suonho de custruir un ampério anglés antre l Cairo, ne l Eigito, i la Cidade de l Cabo, na África de l Sul, l que ye cunseguido depuis de la Cunferéncia de Berlin (1884-1885), que lhegitima la aneixaçon de todos ls territórios al lhargo desse corredor africano (Eigito, Sudan, Quénia, Rodésia, Trasbaal, etc.). Neste redadeiro, antre 1899 i 1902, trabará la purmeira guerra de l ampério, contra ls bóers (çcendentes de quelonos houlandeses stablecidos zde l seclo XVII na África de l Sul), que se tornaran outónomos an 1910 (Ounion Sul-Africana).

Este cunflito amostra l zaparecimiento gradual de ls redadeiros oustaclos para la plena soberanie de las quelónias zde l ampeço de la segunda metade de l seclo XIX. Nesse período, ye dada outonomie a las quelónias de maiorie de populaçon ouropeia, cumo l Canadá, la Oustrália, la Nuoba Zelándia i las regiones de la África de l Sul (Cabo, Ourange, Natal i Trasbaal), que ganhan un statuto de domínios (soberanie quaije total, mas lhiales a la Corona británica), respetibamente, an 1867, 1901, 1907 i 1910. Aliás, yá solo dependian de la metrópole, até essa data, para assuntos sternos i de defesa.

Estes domínios partecipórun al lhado de la Anglaterra na Purmeira Guerra Mundial, l que ouregina ua nuoba ourganizaçon de l ampério, cada beç más deminuto debido a la andependéncia daqueilhes domínios de populaçon maioritariamente ouropeia, ambora associados a la Anglaterra atrabeç de la Commonwealth (Statuto de Westminster, 1931). Eirlanda, Canadá i África de l Sul aceitan l Statuto nessa data, fazendo-lo más tarde la Oustrália an 1942 i la Nuoba Zelándia an 1947: perden assi l bínclo al Reino Ounido, anque reconhecíren la soberanie simbólica de la Corona británica.

Ne l restro de l ampério - que l Eigito ye la purmeira quelónia nó-branca a abandonar -, de populaçon basicamente outótone, nuobas fórmulas de associaçon política i eiquenómica son aporfilhadas: na Índia, por eisemplo, tenta-se aprossimar la populaçon de la admenistraçon, ambora cun custos eilebados. De fato, apuis de la Segunda Guerra Mundial i cul çpertar de l nacionalismos, Índia i Paquiston tornan-se andependientes i la Eirlanda passa a república.

Las décadas seguintes seran l cenário stórico de la zagregaçon de l ampério, nomeadamente an África. Atualmente, depuis de la deboluçon de Hong Kong, an 1997, a la China, l Ampério Quelonial Británico resume-se la Gibraltar, a la Ilha de Man i a las ilhas de l Canhal de la Mancha, na Ouropa, l Território Británico de l Ouceano Índico, Pitcairn i dependéncias ne l Pacífico, Ilhas Malbinas, Anguilla, Bermudas, Geórgia de l Sul, las Ilhas Caimon, Turks i Caicos, Montserrat, Ilhas Birges Británicas i Santa Heilena i dependéncias (Triston de la Cunha i Ascenson) ne l Atlántico.