Zoroastrismo

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
L Farabahar (ó Ferohar), repersentaçon de l'alma houmana antes de l nacimiento i depuis de la muorte, ye un de ls simblos de l zoroastrismo.

L zoroastrismo, tamien chamado de masdeísmo, matismo ó parsismo, ye ua religion monoteísta atiradeirada na antiga Pérsia pul profeta Zaratustra, la quien ls griegos chamában de Zoroastro. Ye cunsiderada cumo la purmeira manifestaçon dun monoteísmo ético. D'acordo culs storiadores de la religion, alguas de las sues cuncepçones religiosas, cumo la crençla ne l paraíso, na ressurreiçon, ne l juízo final i na benida dun messias, birian a anfluenciar l judaísmo, l cristianismo i l islamismo.

Ten sous fundamientos fixados ne l Abesta i admite l'eisisténcia de dues debindades (dualismo), repersentando l Bien (Aúra-Masda) i l Mal (Arimana), de cuja luta bencerie l Bien.

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

La religion pré-zoroastriana[eiditar | eiditar código-fuonte]

La religion de l Eirana antes de l aparecimiento de l zoroastrismo apersentaba semelhançlas cula de la Índia Bédica, dado que las populaçones qu'habitában estes spaçls çcendian dun mesmo pobo, ls arianosindo-eiranianos). Era ua religion politeísta, na qual l sacrifício de ls animales i l cunsumo dua bubida chamada haoma (an sánscrito: soma) zampenhában neilha un amportante papel.

Ls seres dibinos enquadrában-se an dues classes, dambas de caratelísticas positibas: ls ahuras (an sánscrito: asuras; "senhores") i ls daibas (an sánscrito: deibas; "diuses").

Zaratustra[eiditar | eiditar código-fuonte]

Zaratustra bibiu na Ásia Central, nun território que cumprendia l que ye hoije la parte ouriental de l Irana i la region oucidental de l Afeganistan. Nun eisiste un cunsenso an torno de l período an que bibiu; ls académicos ténen situado la sue bida antre 1750 i 1000 la.C.. Subre la sue bida eisisten poucos dados percisos, sendo las lacunas prenchidas por lendas.

D'acordo culs relatos tradecionales zoroastrianos, Zaratustra bibiu ne l seclo VI a.C., pertecendo al clan Spitama, sendo filho de Pourushaspa i de Dugdhoba. Era l sacerdote de l culto dedicado a un determinado ahura. Fui casado dues bezes i tubo filhos. Faleciu als sietenta i siete anhos assassinado por un sacerdote.

Als trinta anhos, anquanto partecipaba nun ritual de purificaçon nun riu, Zaratustra biu un ser de luç que se apersentou cumo sendo Bohu Manah ("Bun Pensamiento") i que l cunduziu até a la persença de Ahura Mazda (Dius) i d'outros cinco seres luminosos, ls Amesha Spentas, sendo este l purmeiro dua série d'ancontros cun Ahura Mazda, que le rebelou la sue mensaige.

Las outoridades cebiles i religiosas éran contra a las doutrinas de Zaratustra. Passado duoze anhos de pregaçon Zaratustra abandonou la sue region natal i fixou-se na corte de l rei Bishtaspa na Bátria (region que ancontra-se ne l'atual Afeganistan). Este rei i sue sposa, la rainha Hutosa, cumbertírun-se la la doutrina de Zaratustra i l zoroastrismo fui declarado cumo religion ouficial de l reino.

L percipal decumiento que mos permite coincer la bida i l pensamiento religioso de Zaratustra son ls Gathas, dezassiete hinos cumpostos pul própio Zaratustra i que custituen la parte mais amportante de l Abesta ó libro sagrado de l zoroastrismo. La lenguaige de ls Gathas assemelha-se la la que ye ousada ne l Rig Beda, l que situarie Zaratustra antre 1500-1200 la.C. i nun ne l seclo VI la.C.. Bibie na Eidade de l Bronze, nua sociadade dominada por ua aristocracie guerreira.

Para alguns ambestigadores, muito mais de l que l'atiradeirador dua nuoba religion, Zaratustra fui antes un reformador de las práticas religiosas ando-eiranianas. El propuso ua mudança ne l panteon dominante qu'iba ne l sentido de l monoteísmo i de l dualismo. Na perspetiba de Zaratustra, ls ahuras passan a ser bistos cumo seres que scolhírun l bien i ls daibas l mal. Na Índia, l percurso serie amberso, culs ahuras la repersentáren l mal i ls daebas l bien.

Zaratustra eilebarie Ahura Mazda ("Senhor Sábio") al statuto de dibindade suprema, criadora de l mundo i única digna d'adoraçon.

Outro cunceito religioso apersentado por el fui l de ls Amesha Spentas ("Imortales Sagrados"), que puoden ser çcritos cumo emanaçones ó aspetos de Ahura Mazda. Ne ls Gathas ls Amesha Spentas son apersentados dua forma bastante abstrata; seclos depuis eilhes seran transformados i eilebados al statuto de dibindades. Cada Amesha Spenta fui associado a un aspeto de la criaçon dibina.

Ls Amesha Spentas son:

  • Bohu Manah ("Bun Pensamiento"): ls animales;
  • Asha Bahishta ("Berdade Purfeita"): l fuogo;
  • Spenta Ameraiti - ("Deboçon Benfeitora"): la tierra;
  • Khashathra Bairya - ("Gobierno Deseiable"): l cielo i ls metales;
  • Haurabatat ("Plenitude"): l'auga;
  • Ameretat ("Eimortalidade"): las plantas.

Ls Gathas rebelan tamien un pensamiento dualista, subretodo ne l plano ético, antendido cumo ua libre scuolha antre l bien i l mal. Apuis, l dualismo torna-se cosmológico, antendido cumo ua batalha ne l mundo antre fourças benignas i fourças maléficas.

Atualmente ls zoroastrianos debiden-se antre l dualismo ético ó l dualismo cosmológico, eisistindo tamien outros qu'aceitan ls dous cunceitos. Alguns acraditan que Ahura Mazda ten un einimigo chamado Angra MainyuAhriman), responsable pula malina, puls zastres naturales, pula muorte i por todo quanto ye negatibo. Angra Mainyu nun debe ser bisto cumo un dius; el ye antes ua einergie negatiba que bai contra la einergie positiba de Ahura Mazda, tentando çtruir todo l que de buono fui feito por el (l'einergie positiba de Dius ye chamada de Spenta Mainyu). Na final Angra Mainyu será çtruído i l bien ganhará. Outros zoroastrianos ancórun l dualismo ne l plano anterno de cada pessona, cumo la scuolha que cada un debe fazer antre l bien i l mal, antre ua mentalidade porgressista i ua mentalidade retardatária.

Ls zoroastrianos acraditan que Zaratustra ye un profeta de Dius, mas este nun ye albo de particular beneraçon. Eilhes acraditan qu'atrabeç de ls sous ensinamientos ls seres houmanos puoden aprossimar-se de Dius i de l'orde natural marcada pul bien i justiçla (asha).

Scatologie andebidual[eiditar | eiditar código-fuonte]

La scatologie andebidual de l zoroastrismo diç que trés dies passado la muorte l'alma chega a la Puonte Cinbat. L'alma de cada pessona percepciona anton la materializaçon de ls sous atos (daena): ua alma que praticou buonas acçones bé ua bela birge de quinze anhos, anquanto que l'alma dua pessona malas bé ua megera.

Cada alma será julgada puls diuses Mithra, Sraosha i Rashnu. Las almas buonas podiran atrabessar la puonte, anquanto que las malass seran lançadas para l'anferno; las almas praticórun ua quantidade idéntica de buonas i malass acçones son enbiadas para l Hamestagan, ua spece de purgatório.

Las almas eileban-se al cielo atrabeç de trés etapas, las streilhas, la Luna i l Sol, que corresponden, respetibamente, als buns pensamientos, buonas palabras i buonas acçones. L destino final ye l Anagra Raosha, l reino de las luzes anfinitas.

Sacerdócio[eiditar | eiditar código-fuonte]

Eisisten trés graus de sacerdócio ne l zoroastrismo cuntemporáneo. L sacerdócio tende a ser hereditário, ambora nun seia oubrigatório que l filho dun sacerdote benga a seguir la profisson de l pai.

Ls sacerdotes de grau anferior receben l nome de erbad, neste grau ampeçal ye perciso coincer de quelor las scrituras de l zoroastrismo, bien cumo la lei; zampengan suolo ua funçon d'assistente nas cerimónias mais amportantes de la religion. Arriba de si ancontra-se l mobed i por sue beç arriba deste l dastur, que ye responsable pela administraçon dun ó bários templos, por bezes cumparado al bispo de l cristianismo.

Locales de culto[eiditar | eiditar código-fuonte]

Templo de fuogo na cidade eiraniana de Yazd

Ls templos religiosos de l zoroastrismo, adonde se fázen las cerimónias i se festeijan ls festibales própios de la religion, son coincidos cumo templos de fuogo.

Estes eidifícios téne dues partes percipales. La mais amportante ye la cámara adonde se cunserba l fuogo sagrado, qu'arde nua pira metálica puosta subre ua plataforma de piedra. Ls sacerdotes zoroastrianos besitan l fuogo cinco bezes por die i percuran mantener-lo aceso, fazendo oufrendas sándalo purificado. Recitan tamien ouraçones perante l fuogo cula boca tapada por un panho, de modo a nun cuntamináren l fuogo. Este respeito pul fuogo sagrado lebou la que ls zoroastrianos fússen chamados de "adoradores de fuogo", l que custitui un erro, pus l fuogo nun ye adorado an si, mas cumo un simblo de la sabedorie i luç debina de Ahura Mazda. Ls templos de fuogo mais amportantes de l Eiran i de la Índia manténen ua chama de fuogo sagrado a arder siempre.

Práticas funerárias[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ua torre de l siléncio an ruínas

Ls zoroastrianos acraditan que l cuorpo houmano ye puro i nun algo que deba ser reijeitado. Quando ua pessona muorre l sou sprito deixa l cuorpo nun prazo de trés dies i l sou cadábre ye ampuro. Ua beç que la naturaleza ye ua criaçon debina marcada pela pureza nun se debe poluir cun un cadábre.

Na prática esta crença oumentouque ls cadábres de ls zoroastrianos nun fússen anterrados, mas puostos al aire libre para séren deborados por abes de rapina, an struturas coincidas cumo Torres de l siléncio (dokhma)

Passado la muorte un perro ye trazido perante l cadábre, nun ritual que se repete cinco bezes por die. Ne l quarto onde se ancontra l cadábre arde ua pira de fuogo ó belas durante trés dies. Durante este tiempo ls bibos eibitan l cunsumo de chicha.

Ls participantes ne l funeral besten-se todos de branco, percurando-se eibitar l cuntato direto cul muorto. L cadábre (sin roupa) ye anton depositado nua torre de l siléncio. Depuis de las abes tenéren cunsumido la chicha, ls uossos son deixados al sol durante algun tiempo para secáren.

Por muitos motibos (relacionados por eisemplo cula deminuiçon de la populaçon d'abes de rapina ó cula eilegalidade desta tradiçon an alguns países) esta prática ten sido abandonada zoroastrianos residentes an países oucidentales i até mesmo ne l Eiran i Índia, scolhendo-se la cremaçon.

Fiestas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las quemunidades zoroastrianas atuales regen-se por trés calendários defrentes:

  • l Fasli (ousado puls Zoroastrianos Eiranianos i alguns Parses);
  • l Shahanshahi (ousado pela maiorie de ls Parses); i
  • l Qadimi (este redadeiro l menos outilizado de todos).

L que segnefica que las fiestas religiosas puoden ser celebradas an defrentes dies, nestes calendários cada més i cada die de l més recebe l nome dun Amesha Spenta ó dun Yazata. Ls zoroastrianos celebran seis festibales al longo de l'anho - ls Gahambars - las ouriges stan nas defrentes atibidades agrícolas de ls antigos pobos de l praino eiraniano i nas staçones de l'anho.

L Noruç ye l Anho Nuobo Persa, celebrado ne l die 21 de Marçl ne l calendário Fasli (ls parses celebran l Noruç an meados de Agosto). Por buolta deste die ls zoroastrianos colocan nas sues casas ua mesa cun siete itenes: un baso cun rebentos de lentilhas ó de trigo, un pudin, binagre, maçlas, alho, pó de sumagre, fruitos de l'arble jujube; outros eilemientos qu'enfeitan la mesa son moedas, l Abesta, un speilho, flores i ua eimaige de Zaratustra. L Noruç ye celebrado cul uso de roupas nuobas , cul cunsumo de pratos speciales, cula troca de persentes i cula celebraçon de cerimónias religiosas. L fuogo ten nel un segneficado special. Seis dies depuis de l Noruç ls zoroastrianos festeijan l nacimiento de Zaratustra.

L zoroastrismo hoije[eiditar | eiditar código-fuonte]

La quemunidade zoroastriana eisistente ne l mundo cuntemporáneo puode ser dibedida an dous grandes grupos: ls Parses i ls zoroastrianos eiranianos. Para para alhá destes eisisten tamien oucidentales cumbertidos a la religion. Segundo stimatibas de 2004 l númaro de zoroastrianos era de 124 mil pessonas.

Na Índia ls Parses son recoincidos pulas sues cuntribuiçones a la sociadade ne l domínio eiconómico, eiducatibo i caritatibo. Muitos biben an Mumbai (Bombain) i ténen tendéncia para praticar la andogamia, zamcorajando l proselitismo religioso. Miran la sue fé cumo étnica.

An giral ls zoroastrianos eiranianos mostran-se mais abiertos a aceitar cumbersones. Cuncentran-se nas cidades de Teiran, Yazd i Kerman. Falan ua bariante de la léngua persa, l Dari (defrente de l Dari falado ne l Afeganistan). Recebírun l nome de gabars, termo que ne l ampeçon tenie cunotaçones peijoratibas (ne l sentido de "anfiel"), mas que perdiu mui de la sue carga negatiba.

Ua diáspora zoroastriana puode ser ancontrada an países cumo l Reino Ounido, Canadá (6 mil pessonas), Stados Ounidos (11 mil pessonas) i Austrália (2700 pessonas) i ne ls países de l Golfo Pérsico (2200 pessonas).

La UNESCL declarou l'anho de 2003 cumo anho de celebraçon de ls 3000 anhos de la religion i cultura zoroastriana, nua einiciatiba perposta pul gobierno de l Tadjiquiston.