Carolus Linnaeus

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
 Nota: Este artigo ye subre l pai, mais coincido. Pa l filho, cunsulta Carl bon Linné (filho).

Modelo:Formatar refréncias

Carolus Linnaeus
Carlos Lineu
Carl bon Linné.jpg
Coincido(a) por Nomenclatura binomial, classeficaçon científica
Nacimiento 23 de maio de 1707
Muorte 10 de janeiro de 1778 (70 anhos)
Nacionalidade Fexeiro:Flag of Sweden.sbg sueco
Alma mater Ounibersidade de Uppsala
Ounibersidade de Lund
Causa de la muorte Cumplicaçones debido a la Pinga i Acidente bascular cerebral
Assinatura
Linne outograph.png.sbg
Campo(s) Biologie, zologie

Carolus Linnaeus, an pertués Carlos Lineu, i an sueco passado nobelitaçon Carl bon Linné (Råshult, Kronoberg, 23 de maio de 1707Uppsala, 10 de janeiro de 1778) fui un botánico, zoólogo i médico sueco, criador de la nomenclatura binomial i de la classeficaçon científica, sendo assi cunsidrado l "pai de la taxonomie moderna". Fui un de ls fundadores de la Academie Rial de las Ciéncias de la Suécia. Lineu participou tamien ne l zambolbimiento de la scala Celsius (anton chamada centígrada) de temperatura, ambertendo la scala que Anders Celsius habie proposto, passando l balor de 0° pa l punto de fuson de l'auga i 100° pa l punto de ebuliçon.

Lineu era l botánico mais reconhecido de la sue época, sendo tamien coincido puls sous dotes literairos. L filósofo suíço Jean-Jacques Rousseau ambiou-le la mensaige: "Diga-le que nun conheço maior home ne l mundo."[1]; l scritor alman Johann Wolfgang bon Goethe screbiu: "Para alhá de Shakespeare i Spinoza, nun conheço naide antre ls que yá nó se ancontran antre nós que me tenga anfluenciado mais".[1] L'outor sueco August Strindberg screbiu: "Lineu era na rialidade un poeta que por acauso se tornou un naturalista".[2]

Ye inda l cientista de la ária de las ciéncias naturales mais famoso de la Suécia[3] i la sue figura puode ser ancontrada nas atuales notas suecas de cien kronor.

Biografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Purmeiros studos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Lineu era l mais bielho de cinco armanos (trés mulhieres i un rapaç, Samuel) i l sou pai, Nils, era l bigairo de Stenbrohult, an Kronoberg. Quando nino, Lineu fui criado para ser de la Eigreija, cumo sou pai i sou abó materno habien sido, mas el tenie mui pouco entusiasmo pula profisson. Nils passou, inda assi, l sou antresse an plantas pa l sou filho.[4] An ?, an Bäxjö i passou pa l ansino secundairo an ?. Ls sous resultados scuolares éran ansuficientes para prosseguir studos clérigos; inda assi, sou antresse an Botánica ampressionou un médico de sue cidade, Johan Rothman, i Lineu fui anton mandado para studar Medecina na Ounibersidade de Lund an 1727.[3] An Lund, anstalou-se na casa de l médico Kilian Stobaeus, de quien adquiriu coincimientos an Medecina i ciéncias naturales.[3][4]

Trasferiu-se pa la Ounibersidade de Uppsala un anho depuis.[5][6] La sue stada an Uppsala tornou-se biable grácias al apoio financeiro de l clérigo Olof Celsius (tio de l cientista Anders Celsius), que l'apersentou la Olof Rudbeck filho, porsor de medecina na ounibersidade; este acuolheu Lineu na sue casa.[4] Lineu tomou coincimiento tamien cul porsor de medecina Lars Roberg.

Lineu passou ls siete anhos seguintes an Uppsala, anterrompendo la stada solo pa las sues biaiges a la Lapónia (1732) i Dalarna (1734).[3] Durante esse tiempo, tomou cuntato cun ua obra de Sebastien Baillant, Sermo de Strutura Florun (Leiden, 1718), passado l qual se cumbenceu que ls stames i pistilos de las flors serien las bases pa la classeficaçon de las plantas i el screbiu un cúrtio studo subre l'assunto que le permitiu oubter la posiçon de porsor adjunto. Ampeçou anton a lecionar an 1730.[5]

An 1732, la Academie de Ciéncias de Uppsala cediu todos ls sous fondos para financiar la sue spediçon para splorar la Lapónia, anton praticamente çconhecida.[4] L resultado dessa biaige fui l libro Flora lapponica, publicado an 1737. Durante sue biaige a la Lapónia, Lineu conheciu i çcrebiu an sous diairos un jogo tradecional de la família tafl, l Tablut, sendo por esse motibo l Tablut l'eisemplo melhor decumentado de to essa família de jogos. Lineu ampeçou la biaige, que durou cinco meses i an que percorreu mais de dous mil quilómetros, ando até Luleå i atrabessando l sistema muntanhoso anterior até chegar a la cuosta atlántica norueguesa, buoltando depuis pula mesma bie i çcendo pula cuosta de l golfo de la Bótnia na Finlándia; regressou anton la Uppsala biajando atrabeç de l'arquipélago de Åland.[3]

Tanto la biaige a la Lapónia cumo la biaige la Dalarna, dous anhos depuis, tenien oubjetibos científicos, cumo l d'ambentariar recursos naturales d'outelidade al reino. Na biaige la Dalarna, Lineu fizo-se acumpanhar dun grupo de studantes, que l'assistian nas sues salidas de campo i recebien tutoria de l sou porsor.[3]

Biaiges na Ouropa[eiditar | eiditar código-fuonte]

Depuis desso, Lineu se mudou pa ls Países Baixos, an 1735, de modo a oubter la qualificaçon neçaira pa l'oubtençon de l grau de doutor.[3] Era usual l'ida de suecos pa ls Países Baixos zde meados de l seclo XVII para oubter doutoramientos, debido a l'anfluéncia cultural deste paíç na Suécia dessa época. Passado solo alguns dies na pequeinha ounibersidade de Harderwijk, oubtebe l grau de doutor an medecina, cun un trabalho subre la malária.[4] Cunheciu Jan Frederick Gronobius i mostrou-le l rascunho de sou trabalho an Taxonomie, l "Systema Naturae". Nel, las zajeitadas çcriçones ousadas antes - physalis amno ramosissime ramis angulosis glabris foliis dentoserratis - habien sido sustituídas puls cuncisos i hoije fameliares nomes "Género-spece" - Physalis angulata - i nibles superiores éran custruídos dua maneira simples i ourdenada. Ambora esse sistema, nomenclatura binomial, tenga sido criado puls armanos Johann i Gaspard Bauhin, Lineu quedou cul crédito de té-lo popularizado.

Busto de Lineu ne l Jardin Botánico de Wroclaw

Lineu nomeou ls taxa an formas que le parecian pessonalmente de l senso-quemun, por eisemplo, seres houmanos son Homo sapienes (de "sapiéncia"), mas el tamien çcrebiu ua segunda spece houmana, Homo troglodytes ("home de las cabernas", nome dado por el al chimpanzé, hoije an die mais quemumente colocado an outro género, Pan). La classe Mammalia fui nomeada por sues glándulas mamárias porque ua de las defeniçones de mamíferos ye qu'eilhes amamentan sous filhotes.

Lineu permaneciu ne ls Países Baixos durante un anho, tenendo ido anton la Londres an 1736. Besitou la Ounibersidade de Oxford i conheciu dibersas personalidades de la quemunidade científica, cumo l médico Hanes Sloane i ls botánicos Phelip Miller i Johann Jacob Dillenius. Passado alguns meses, Lineu boltou la Amsterdon, adonde cuntinou l'ampresson de l sou libro Genera Plantarun, l punto de partida pa l sou sistema de taxonomie.

Bista de Hartekamp de l canhal Leiden-Haarlen, cul jardin de George Clifford in Heiemstede na atualidade.

An 1737, ampeçou a trabalhar i studar ne l jardin de George Clifford an Heiemstede, na Houlanda de l Norte. Clifford colecionou plantas de to l mundo grácias a las sues ligaçones comerciales cun mercadors houlandeses i l sou jardin era famoso. Lineu çcrebiu l jardin na obra Hortus Cliffortianus. Ne l'anho seguinte, tenendo cuncluído este trabalho, Lineu ampeçou la sue biaige de regresso a la Suécia: permaneciu an Leiden durante un anho, anquanto amprimiu la sue obra Classes Plantarun; biajou anton até Paris, antes de nabegar até Stocolmo.[5]

Regresso a la Suécia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Boltou a la Suécia an 1738, adonde praticou medecina (specializando-se ne l tratamiento de la sífelis) i lecionou an Stocolmo até ser nomeado porsor an Uppsala an 1741. Ne l jardin botánico de la Ounibersidade de Uppsala, Lineu ourganizou las plantas d'acuordo cul sou sistema de classeficaçon, cula ajuda de l arquiteto Carl Hårleman. L jardin botánico ouriginal de Lineu inda puode ser bisto an Uppsala. El tamien ouriginou la prática de se ousar ls glifos de ♂ - (lança i scudo) Marte i ♀ - (speilho de mano) Bénus cumo simblos de macho i fémea.

Fexeiro:CarlbonLinne Garden.jpg
L jardin botánico de Lineu, an Uppsala.

Fizo depuis mais trés spediçones la dibersas partes de la Suécia, pagas pul Parlamiento: an 1741 fui la Stora Albaret, an Öland i la Gotland; an 1746 la Bästergötland; i an 1749 a la Scánia. Estas biaiges tenien cumo motibaçon "la necidade de splorar l própio paíç" i las sues çcriçones serien publicadas an sueco.[3] L sou trabalho Systema naturae cuntinou a sofrer rebisones que l fazirun crecer dua pequeinha obra a un trabalho cun bários belumes, a la medida que las sues eideias se zambolbian i el recebie mais i mais spécimens animales i begetales de dibersos lugares de l mundo. L sou ourgulho ne l sou trabalho lebou-l'a afirmar "Dius creabit, Linnaeus çposuit" ("Dius criou, Lineu ourganizou", an latin). Essa sue percepçon pessonal ye eibidente na cápia de l Systema naturae, an que ye repersentado un home dando nomes de l sistema de Lineu la nuobas criaturas de l Jardin de l Éden.

An 1739, Lineu se casou cun Sara Lisa Moraea, filha dun médico, cun quien habie noibado cinco anhos. De l casamiento nacírun siete filhos: Carolus, Eilisabeth, Sara Magdalena, Lobisa, Sara Christina, Johannes i Sophie. Destes, solo cinco chegórun a l'eidade adulta, quatro rapazas i Carolus, l único la quien fui permitido studar i formar-se an botánica. Nesse mesmo anho, Lineu co-fondou la Academie Rial de las Ciéncias de la Suécia (Kungliga betenskapsakademien). El cunseguiu la cadeira de Medecina an Uppsala dous anhos depuis, lougo a trocando pula cadeira de Botánica.[5] El cuntinou a trabalhar an sues classeficaçones, stendendo-las pa l reino de ls animales i de ls minerales. La teorie de l'eiboluçon inda nun eisistia, i Lineu staba solo tentando categorizar l mundo natural dua forma cumbeniente. Durante este período, Lineu tomou cunta de ls jardines botánicos de la Ounibersidade i fui por dibersas bezes bice-chanceler desta, para alhá de persidente de la Academie Rial qu'habie ajudado a fundar.[3]

Fexeiro:CarlbonLinne grabestone.jpg
Sepultura de Lineu i de l sou filho Carolus Linnaeus na catedral de Uppsala.

An 1745, Lineu decidiu ambertir la scala de Celsius, zenhando l termómetro de la forma cumo ye coincido na atualidade: 0° correspondendo al punto de fuson de l carambelo i 100° al punto d'ebuliçon de la auga (Anders Celsius habie ambentado la scala, mas de forma ambertida, cul punto d'ebuliçon mais baixo que l de fuson).[7]

L rei Adolfo Frederico cuncediu un títalo nobeliárquico la Lineu an 1757, tenendo Lineu tomado l nome bon Linné an 1761, i assinando frequentemente Carl Linné.

Radadeiros anhos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Lineu cuntinou ls sous studos botánicos depuis de l'oubtençon de l sou títalo nobre, tenendo mantido correspondéncia cun dibersas personalidades de to l mundo. Por eisemplo, Catarina II de la Rússia ambiou-le semientes de l sou paíç.[8]

Ls radadeiros anhos de bida de Lineu fúrun afetados por porblemas de salude: sofria de pinga i delores de dientes.[8] Sofriu un purmeiro acidente bascular cerebral an 1774 i un segundo un anho mais tarde, qu'inutelizou l lado dreito de l sou cuorpo. Faleciu an 10 de Janeiro de 1778, durante ua cerimónia relegiosa na catedral de Uppsala, adonde fui sepultado.

Passado la sue muorte, las coleçones de Sinbaldo fúrun bendidas pula sue mulhier a un anglés, Sir James Edward Smith, an 1784, sendo atualmente mantidas pula Linnean Society, an Londres.[2]

Nome[eiditar | eiditar código-fuonte]

Lineu ye coincido na Suécia pul nome Carl bon Linné i an anglés por Carl Linnaeus. L sou nome totalmente latenizado, Carolus Linnaeus, fui-le atribuído passado nobelitaçon an 1757, debido al sou statuto académico,[3] ye traduzido para pertués cumo Carlos Lineu. Sin esse statuto, Lineu tener-se-iba chamado Carl Nilsson ("filho de Nils"). Na literatura científica, ye outelizada la abrebiatura "L." para eidantificar Lineu cumo l'outor de la çcriçon de detreminado taxon.

Nua cumpetiçon, Lineu eidantificou-se cumo "Carl Nelin", un critónimo de "Carl Nilsson/Linné".[3] Al longo de ls tiempos, Lineu recebiu dibersas alcunhas, cumo "Princeps botanicorun" ("l príncepe de ls botánicos"), "l segundo Adon" ó "l Plínio de l Norte".[3]

Eesisten cerca de duzientos çcendentes de Lineu, mas nanhun cul nome "bon Linné" por çcendíren solo de dues filhas (Carl bon Linné filho nun tubo çcendentes).[9]

L género botánico Linnaea fui nomeado an houmenaige la Lineu por Johan Frederik Gronobius.

Obras[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cápia de Systema naturæ (1758), l'obra an que Lineu delineou la classeficaçon de las speces d'animales.

Lineu screbiu las sues percipales obras científicas an latin, mas ls sous diairos de biaige i cartas an sueco son cunsidrados ls sous melhores trabalhos de l punto de bista literairo.[9] Antre estes ancontran-se ls relatórios de las biaiges la Öland i Gotland (Öländska och Gothländska resor, 1745), la Bästergötland (Wästgöta Resa, 1747) i a la Scánia (Skånska resa, 1751).

Lineu ambiou studantes sous a dibersos locales ne l mundo, ancluindo las Índias Ourientales, China, Japon i Ártico; ls moços ambiórun çcriçones de speces animales i begetales, para alhá d'amostras de spécimens, de buolta. Alguns desses ambiados nun buoltórun, tenendo falecido de malinas ó an assaltos an zonas porblemáticas, i sofrido porblemas mentales i físicos qu'ampossibelitórun l sou regresso a la Suécia.[3] Inda assi, muitos de ls relatórios chegórun la Lineu i este custruíu i spandiu las sues percipales obras científicas tamien cun base nesses relatos.[9]

Ne l total, Lineu screbiu mais de setenta libros i trezientos artigos científicos.[8] Alguas de las sues obras científicas mais relebantes son:

Lineu cuncebiu l'eideia de debesio eit chamatio, "debison i chamaçon", cumo forma d'ourganizar ls ourganismos bibos, algo que trasparece na sue obra Systema naturae, cunsidrado l punto de partida de la moderna nomenclatura binomial.[3] Pa las plantas, Lineu outelizou las caratelísticas sexuales recentemente çcubiertas nestas. Ls animales i minerales, ls outros dous reinos de l sistema "animal-begetal-mineral" eidealizado por Lineu, fúrun ourganizados pula sue aparéncia sterna.

Ourientou teses de studantes na Ounibersidade de Uppsala, superbesionando (i screbendo grande parte de) 186 dessertaçones.[3]

Lineu screbiu inda quatro outobiografies, ancaradas nessa época mais cumo curricula bitae de l que cumo beiclo d'outo-eilogio.[3] L stilo çcritibo poético de Lineu, an particular ne ls relatos de las sues biaiges, anfluenciou la literatura sueca de l seclo XVIII, tenendo este tipo d'obra sido predominante na Suécia an particular na segunda metade de l seclo.[9] Ls relatos de las sues biaiges son, por esta rezon, ls libros mais populares de Lineu na Suécia.[3] Lineu ampregou tenermos cumo "nicho" i "eiquilíbrio antre speces" i çcrebiu la Natureza cumo "recheada de marabilhas i segredos", mostrando ua preocupaçon ecológica cun alguns cuntornos modernos.[9]

Refréncias

  1. 1,0 1,1 "What people habe said about Linnaeus", páigina de la Ounibersidade de Uppsala "Linné on line", berson anglesa.
  2. 2,0 2,1 Linnaeus deceased páigina de la Ounibersidade de Uppsala "Linné on line", berson anglesa.
  3. 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 BROBERG, Gunnar (1992). Carl Linnaeus. Stocolmo: Swedish Anstitute. ISBN 978-91-520-0912-3 
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Nationalencyklopedin, Bookförlaget Bra Böcker, Malmö, 2000, ISBN 91-7024-619-X
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 Ancyclopædie Britannica, 11ª eidiçon, artigo subre Linnaeus.
  6. http://ancyclopedie.jrank.org/LEO_LOB/LINNAEUS.html[lhigaçon einatiba]
  7. http://www.linnaeus.uu.se/online/lib/6_32.html
  8. 8,0 8,1 8,2 Ounibersidade de Uppsala, Linné Online, berson an anglés
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 OLSSON, Bernt; ALGULIN, Angemar, Litteraturenes Storia i Sberige, 3ª eidiçon, Norstedts Förlag, Stocolmo, 1994, ISBN 91-1-943412-X

Ver tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ligaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls outros porjetos Wikimedia tamien ténen material subre este tema:
Wikiquote Citaçones ne l Wikiquote
Commons Eimaiges i média ne l Commons

Modelo:Botánico