Peste negra

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!
Peste negra. Eiluminura. (c.1360-1375). MS 13076-77, f. 24v.

Peste negra ye la zeignaçon por que quedou coincida, durante la Eidade Média, la peste bubónica, pandemia que assolou la Ouropa durante l seclo XIV i dizimou antre 25 i 75 milhones de pessonas[1][2], sendo que alguns pesquisadores acraditan que l númaro más próssimo de la rialidade ye de 75 milhones [3] , un terço de la populaçon de la época.

La malina ye causada pula batéria Yersinia pestis[4], trasmitida al ser houmano atrabeç de las pulgas de l ratos-pretos (Rattus rattus) ó outros roedores. Ls surtos de peste bubónica ténen ourige an detreminados focos geográficos adonde la batéria permanece de forma andémica, cumo ne l sopé de l Himalaias i na region de l Grandes Lhagos Africanos. Las restantes populaçones de roedores anfetados hoije eisistentes tiran sido solo cuntaminadas an períodos stóricos.

Las populaçones de alguns roedores de las pradaries bíben an altíssimos númaros an einormes cunjuntos de galeries subterráneas que quemunícan uas cun las outras. L númaro de andebíduos nestas quemunidades permite a la peste stablecer-se porque, cul custante nacimiento de crias, hai siempre suficiente númaro de nuobos hóspedes de forma cuntina para la sue manutençon andémica. Naturalmente que las populaçones de ratos i de houmanos nas (pequeinhas) cidades mediebales nunca tubírun la massa crítica cuntina de andebíduos suscetibles para se mantíren. Nessas quemunidades de homes, la peste anfeta todos ls andebíduos suscetibles até solo restáren ls muortos i ls eimunes. Solo apuis dua nuoba geraçon nun eimune aparecer i se tornar la maiorie, puode la peste regressar. Nas quemunidades houmanas, antoce, la peste ataca an eipidemias.

La peste an Ashdod, quadro de Nicolas Poussin, 1630. (na berdade la eipidemia bíblica de Ashdod de ls filisteus poderá nun tener sido la peste)

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

La Peste na Antiguidade[eiditar | eiditar código-fuonte]

Hai bárias refréncias la eipidemias mortíferas na Bíblia. Ne l período mediebal, an que la peste era la percipal malina eipidémica mortífera, estas alusones fúrun anterpretadas cumo refrentes a eilha, ua eideia que ten sido aceite por muitos storiadores até al persente. Inda assi, nun eisiste nanhun dado clínico que permita eidantificar las malinas eipidémicas de la Bíblia, cumo aqueilha que Dius tenerie mandado contra ls filistius cumo castigo apuis de tenéren roubado la Arca de la aliança.

De l punto de bista médico, ye amprobable que la malina bíblica tenga sido peste. Nun hai refréncias claras a bubos, nin a nanhun sintoma caratelístico, i na altura habie muitas malinas capazes de matar muitas pessonas an pouco tiempo. Se tubisse sido peste, tenerie de benir de algun reserbatório animal, i nesse causo tenerie cuntinado a aparecer cun algua frequéncia na region. Inda assi, ls antigos Heipócrates i Galeno nun la mencionan ne ls sous testos i la bioléncia strema cun que dizimou las populaçones durante la era de Justiniano i la Eidade Média fázen supor que nó haberie eimunidades antre las populaçones de la Ouropa i Médio Ouriente nessa altura.

La eipidemia çcrita por Tucídides que atingiu Atenas ne l seclo de Péricles (seclo V a.C.), durante la Guerra de l Peloponeso contra Sparta, matando un terço de la populaçon, tamien fui cunsidrada cumo peste. Ye mui más probable, inda assi, que tenga sido outra malina cumo sarampo ó baríola, na altura malinas mortíferas debido a la baixa eimunidade, i, de qualquiera forma, la populaçon de la Grécia anton era ansuficiente para le permitir stablecer-se, pul que zapareciu sin rastro.

Solo ne l seclo I ye que Rufus de Éfeso, un médico griego, ne ls dá ua çcriçon más clara de peste na Líbia, Eigito i Síria. El çcribe ls bubos duros, febre alta, delor i delírio ancontrados puls sous colegas Dioscorides i Posidonius nessas regiones. La çcriçon de la malina por Rufus deixa claro que la malina era stremamente ancomun na region nessa altura, apesar de la sue refréncia por un médico de l seclo III a.C. que la tenerie çcrito, l que lheba alguns storiadores a supor que yá serie andémica ne l Mediterráneo zde hai muito. Inda assi, será más probable que estas eipidemias de l seclo I séian debidas a ralos biajantes anfetados. De fato fui por buolta de ls purmeiros anhos de la Era de Cristo que las purmeiras lhigaçones regulares por barco de l Eigito Romano para la Índia fúrun efetuadas. La peste ye trasmissible de pessona para pessona, mas esse modo de trasmisson mata debrebe (an 2-3 dies) i ye ineficaç, lhougo las eipidemias deste tipo son de cúrtie duraçon i stenson. Cumo nun eisistirian populaçones de roedores anfetados nessa altura acerca de l Mediterráneo, la trasmisson eipidémica de la peste por to la Ouropa i Médio Ouriente serie ampossible. Abdalatif çtacou-se ne l studos subre la peste i deixou pa l persente un amportante relato subre la peste que ne ls anhos de 1200 la 1201 assolou l Cairo, Eigito.

La Peste de Justiniano[eiditar | eiditar código-fuonte]

La peste de Justiniano acunteciu ne l Ampério Romano de l Ouriente, más coincido cumo Ampério Vizantino, an 541 i 542. Ls storiadores de la época dan-me ls la purmeira çcriçon anconfundible de la peste.

Esta pandemia probablemente oureginou-se na Etiópia a partir de l reserbatório de ls Grandes Lhagos, ó puls nabios romanos que fazien quemércio cula Índia, i antrou ne l território de Bizáncio ne l Eigito. Nessa altura l Eigito pagaba la anona, l ampuosto de grano de trigo, para abastecer ls mercados de Custantinopla, cumo fazira antes la Roma. Tenerie sido por esses nabios que la peste chegou a la capital. Nesta cidade de quaije un milhon de habitantes, la peste matou ne l sou pico cerca de 10 000 pessonas por die, segundo l storiador de la época Procópio de Cesareia, acabando por matar al to 40% de la populaçon de la cidade. La nobreza fui tamien dizimada, lhebando l Amperador Justiniano a promulgar lheis nuobas de sucesson para lhidar cula situaçon de la perda aguda de ls sous melitares i burocratas.

Nessa altura, l Ampério Bizantino lhutaba contra la acupaçon bárbela de las tierras de l antigo Ampério Romano de l Oucidente, tenendo yá, grácias als sous generales Belisário i al scrabo amperial i eunuco Narses, recuperado l norte de África, ancluindo Cartago de l bándalos, i la Eitália i l sul de la Península Eibérica (ancluindo l Algarbe) de l oustrogodos i besigodos. La perda de fondos i de homes na capital debido a la peste fui detreminante na cessaçon de las hostilidades ne l período de maior sucesso, lhebando finalmente a la derrota de la campanha pula presson cuntina de las tribos bárbaras nun cunquistadas que ande habitában.

Al todo tenerie morrido 25% de la populaçon de las cuostas de l Mediterráneo Ouriental, cerca de 9 milhones de pessonas.

Peste Negra[eiditar | eiditar código-fuonte]

La Peste Negra fui ua eipidemia que atingiu la Ouropa, la China, l Ouriente Médio i outras regiones de l Mundo durante l seclo XIV (1347-1350), matando un terço de la populaçon de la Ouropa i porporçones probablemente semelhantes nas outras regiones. La peste nun solo dezimou la populaçon cumo lhargamente çtruiu la ceblizaçon ouropeia de la baixa Eidade Média, de la custruçon de las catedrales i de l feudalismo, que fui sustituída pula bastante defrente ceblizaçon de las Çcubiertas i de l Renacimiento, lhougo que la populaçon bultou a crecer. Durante l período de reboluçon que causou, anstituiçones milenares cumo la Eigreija Católica fúrun questionadas, nuobas formas de religion místicas i de pensar prosperórun i minories inocentes cumo ls leprosos i ls judius fúrun perseguidas i acusadas de séren la causa de la peste.

Ls cidadanos que tenien la malina éran oubrigados a salir de las cidades por 40 dies para probar que nun stában doentes. Alguas ordes relegiosas recolhian estas pessonas i las tratában anquanto stában eisoladas i nun podien se aprossimar de pessonas que nó tenien la malina.

Anfeçon einicial[eiditar | eiditar código-fuonte]

La cundiçon einicial pa l stablecimiento de la peste fui la ambason de la Ouropa pul rato preto andiano Rattus rattus (hoije ralo) . L rato preto nun trouxe la peste para la Ouropa, mas ls sous hábitos más domesticados i más próssimos de las pessonas criórun cundiçones para la rápida trasmisson de la malina. La sue sustituiçon pul Rattus norbegicus, cinzento i mui más tímido, fui cierta mente amportante ne l declínio de las eipidemias de peste na Ouropa a partir de l seclo XVIII.

La peste fui quaije cierta mente disseminada puls mungóles, que criórun un ampério na stepe ne l final de l seclo XIII. Géngis Khan cun las sues hordas de nómades mungóles cunquistou to la stepe de la Eurásia setentrional, de la Ucránia até a la Manchúria. Tenerien sido ls mungóles que, apuis de la sue cunquista de la China, fúrun anfetados na region la sul de l Himalaias pula peste, yá que essa region alberga un de l más antigos reserbatórios de roedores anfetados andemicamente.

Ls guerreiros mungóles tenerien anton anfetado las populaçones de roedores de las planices de la Eurásia, de la Manchúria a la Ucránia, cujos reserbatórios de roedores anfetados andemicamente eisisten hoije. Ls ratos pretos de las cidades i de l campo de la Ouropa oucidental nun son suficientemente numerosos ó aglomerados an grandes quemunidades para séren afetados andemicamente, i tiran sido afetados pula eipidemia de l mesmo modo que las pessonas, morrendo an grandes quantidades até acabáren ls andebíduos suscetibles, ocorrendo nuoba eipidemia quando surgie ua nuoba geraçon. Lhougo tiran sido solo ls mediadores de la anfeçon antre por un lhado ls mungóles i ls roedores anfetados de la sue stepe, i ls ouropeus.

Deste modo splica-se que, al cuntrário de qualquiera época precedente, la peste tenga surgido an quaije todas las geraçones na Ouropa apuis de l seclo XIV: staba stablecido un reserbatório de la anfeçon lhougo a las sues puortas, na Ucránia (adonde de fato fúrun las eipidemias más frequentes, até a la redadeira que ande se lhemitou). Tamien ye por esta rezon splicado l fato de la peste tener atingido simultaneamente la Ouropa, la China i l Médio Ouriente, yá que las carabanas de la Rota de la Seda facilmente quemunicórun la malina la estas regiones lhimítrofes de la stepe.

La Peste na Ouropa[eiditar | eiditar código-fuonte]

Progresson anual de la Peste Negra na Ouropa ne l seclo XIV. A quelor berde andica zonas pouco atingidas

La peste respunsable pula eipidemia de l seclo XIV surge durante l cerco a la quelónia de Génoba, Caffa, na Crimeia (Ucránia), an Outubre de 1347 puls tatars (un pobo mongol ó túrquico) auxiliados puls benezianos. La peste matou tantos tatares que fúrun oubrigados a retirar-se, mas nun sin cuntaminar la cidade. Nesta morrírun tantos habitantes que tubírun de ser queimados an piras, yá que nun habie mano de obra suficiente pa ls anterrar. Custantinopla tenerie sido anfetada na mesma época. Bários nabios genobeses fugiran de la peste, ando atracar als portos de Messina, Génoba, Marselha i Beneza, cun ls porones chenos de l cadáberes de l marenheiros. La trasmisson tenerie sido feita puls ratos pretos de Caffa, que trasmitiran las sues pulgas anfetadas als ratos destas cidades. Assi se splica que anque alguas cidades tenéren recusado ls nabios, téngan sido anfetadas eigualmente, yá que ls ratos scapában pulas cuordas de la atracaige.

Assi çcribe Bocacio ls sintomas: "Aparecian, ne l ampeço, tanto an homes cumo nas mulhieres, ó na birilha ó nas axilas, alguas anchaçones. Alguas destas crecian cumo maçanas, outras cumo un uobo; crecian uas más, outras menos; chamaba-las l pobo de bubones. An seguida l aspeto de la malina ampeçou a alterar-se; ampeçou a colocar manchas de quelor negra ó lhíbidas ne ls anfermos. Tales manchas stában ne ls braços, nas coixas i an outros lhugares de l cuorpo. An alguas pessonas las manchas aparecian grandes i sparsas; an outras éran pequeinhas i abundantes. I, de l mesmo modo cumo, la percípio, l bubon fura i inda era andício einebitable de muorte, tamien las manchas passórun a ser mortales".

Ua de las maiores dediculdades era dar sepultura als muortos:

"Para dar sepultura la grande quantidade de cuorpos yá nun era suficiente a tierra sagrada junto a las Eigreijas; por esso passórun-se a eidificar Eigreijas ne ls semitérios; punien-se nessas Eigreijas, a las cientos, ls cadáberes que iban chegando; i eilhes éran ampilhados cumo las mercadorias ne ls nabios".

An Abignon, na Fráncia, bibia Guy de Chauliac, l más famoso cerjano dessa época, médico de l Papa Clemente BI. Chauliac subrebibiu a la peste i deixou l seguinte relato: "La grande mortandade tubo ampeço an Abignon an janeiro de 1348. La eipidemia se apersentou de dues maneiras. Ne ls purmeiros dous meses manifestaba-se cun febre i spetoraçon sanguinolenta i ls doentes morrian an 3 dies; decorrido esse tiempo manifestou-se cun febre cuntina i anchaçon nas axilas i nas birilhas i ls doentes morrian an 5 dies. Era tan cuntagiosa que se propagaba debrebe dua pessona la outra; l pai nun iba ber sou filho nin l filho la sou pai; la caridade zaparecera por cumpleto". I cuntina: "Nun se sabie qual la causa desta grande mortandade. An alguns lhugares pensaba-se que ls judius habien ambenenado l mundo i por esso ls matórun".

Ne l meio de tanto desespero i eirracionalidade, houbo alguns eipisódios eidificantes. Muitos médicos se çpusírun a atender ls pestosos cun risco de la própia bida. Adotában para esso roupas i máscaras speciales. Alguns dentre eilhes eibitában aprossimar-se de l anfermos. Prescrebian a la çtáncia i lhancetában ls bubones cun facas de até 1,80 m de cumprimiento.

De la Península Itálica, la malina spalhou-se pul resto de la Ouropa, atingindo la Grana-Bretanha i Pertual an 1348 i finalmente la Scandinábia an 1350. Alguas zonas fúrun inexplicablemente poupadas, cumo Milon i la Polónia.

Médico de la Eidade Média cun fato "protetor" anti-peste

La Peste an Pertual[eiditar | eiditar código-fuonte]

An Pertual, la peste antrou ne l Outonho de 1348. Matou antre un terço i metade de la populaçon, segundo las stimatibas más credibles, i antretanto reduziu la nacion al caos. Fúrun anclusibamente cumbocadas las Cortes an 1352 para restaurar la orde.

Un de ls eifeitos andiretos de la peste an Pertual serie la reboluçon apuis de l reinado de D. Fernando (Crise de 1383-1385). Este anterregno, más que ua guerra cebil pula scolha de nuobo rei, terá antes sido la lhuita de la nuoba classe de pequeinha nobreza i burguesie que chubira la scaleira social aprobeitando las ouportunidades apuis de ls desequilíbrios sociales probocados pula peste, contra l "antigo regime" zacreditado, la anfraquecida i sclerótica alta nobreza que presidira a la catástrofe i cujos titulares, nacidos i criados ne ls anhos de la malina, nun tiran adquirido las capacidades neçairas a la gobernaçon eficaç. De fato esta eilite de la alta nobreza, clero i Casa Rial, terá respundido a la sustancial perda de rendimientos i oumiento de custos de mano de obra debido a la peste cun maior outoritarismo i tirania. Assi se splica la tendéncia desta andeble alta nobreza de se aliar cula sue tamien atacada cungénere castelhana.

La peste, que nunca antes eisistira na Península Eibérica, boltou la Pertual bárias bezes até al fin de l seclo XVII, ó seia siempre que nacian suficientes nuobos hóspedes nun eimunes. Nanhue fui nin remotamente tan debastadora cumo la purmeira, mas la Grande Peste de Lisboua an 1569 terá matado 600 pessonas por die, al to 60 000 habitantes de la cidade tiran sucumbido. La redadeira grande eipidemia fui an 1650. Inda assi, ne l seguimiento de la Terceira Pandemia (ber delantre), la peste fui amportada pa l Porto an 1899 de l Ouriente (probablemente de Macau adonde grassou zde 1895 até al fin de l seclo). La eipidemia de l Porto fui studada por Ricardo Jorge, que anstituiu las medidas de Salude Pública neçairas, i que la cunseguiran lhemitar.

Eifeitos culturales i pogroms[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls eifeitos demográficos, culturales i relegiosos fúrun eimensurables. La populaçon çceu an más dun terço. Ls subrebibentes de l pobo i de la pequeinha nobreza i burguesie probablemente anriquecírun, por oumiento de l salários debido a la deminuiçon de la mano-de-obra i çcida de l précios de las tierras i de las rendas. Ls grandes propietários rurales, dependentes totalmente de l trabalho alheno, sofrírun algun declínio eiquenómico. Dende se splica la proclamaçon de las lheis de l sumtuário, que proibiran als bilones usar roupas caras cumo ls nobres. Nun stando las dibisones sociales tan claras cumo antes la nible de propiadade, ansistiu-se más ne ls títalos.

Las perseguiçones a las minories oumentórun drasticamente, i specialmente ls pogrons contra ls judius. L fato de la maiorie de l médicos judius pouco poder fazer, i de l fanatismo relegioso que se apossou de las populaçones aterrorizadas, terá cuntribuído para la acusaçon i perseguiçon a essa minorie. Para alhá desso ls judius tornórun-se suspeitos quando, debido a las sues lheis talmúdicas de higiene (cumpridas rigorosamente), las sues bítimas fúrun an menor númaro que las de quemunidades crestianas. Houbo más de 150 massacres i dezenas de quemunidades judaicas menores fúrun streminadas puls motines de l crestianos, facilmente ancitados puls priores lhocales, apesar de las cundenaçones puls altos clérigos. La perseguiçon de ls judius na Almanha lhebou a la sue emigraçon an massa para la Polónia i para la Rússia, adonde mantibírun la léngua almana ó l sou dialeto heibraico, l Yiddish.

Ls lheprosos tamien fúrun perseguidos, culpados cumo ls judius de disseminar la malina (la lepra naturalmente nun ten nanhue relaçon cula peste).

Flagelantes: mobimiento relegioso místico que surgiu cumo reaçon a la Peste

Vários mobimientos relegiosos surgiran de l terror que alimentaba l misticismo i çcrediblizaba las formas relegiosas más tradecionales. Ls flagelantes que acraditában na lhibertaçon pula outo-martirizaçon i pula delor crecírun radicalmente an númaros, i fúrun ne l Sacro Ampério Romano-Germánico i outros stados ls percipales respunsables pula perseguiçon fanática als judius.

Recorréncias[eiditar | eiditar código-fuonte]

La malina boltou la cada geraçon a la Ouropa até al ampeço de l seclo XVIII. Cada eipidemia mataba ls andebíduos suscetibles, deixando ls restantes eimunes. Solo quando ua nuoba geraçon nun eimune crecie ye que habie outra beç suficiente númaro de pessonas bulnerables para la anfeçon se propagar. Inda assi nanhue destas eipidemias fui tan mortal cumo la purmeira, debido a las modificaçones de cumportamiento i a la eiliminaçon de l genes (cumo alguns de l MHC- ber sistema eimunitário) que dában special suscetiblidade als sous portadores. Eipidemias notables fúrun la Peste Spanhola de 1596-1602, que matou quaije un milhon de spanholes, la Peste eitaliana de 1629-1631, la Grande Praga de Lhondres de 1664-1665 i la Grande Peste de Biena an 1679.

La peste lhondrina ye specialmente antressante porque fui la redadeira naqueilha cidade. L Grande fuogo de Lhondres lhougo ne l anho seguinte, an 1666 queimou cumpletamente las casas de madeira i telhados de cuolmo quemuns até anton, i nuobos materiales cumo la piedra, ls tijolos i las teilhas fúrun ousados na custruçon de nuobas casas, cuntribuindo para afastar ls ratos de las habitaçones. L mesmo porcesso, aliado a melhores cundiçones de higiene i a la sustituiçon de l rato preto pul rato cinzento (Rattus norbegicus, que eibita las pessonas), i a la resisténcia genética crecente de las populaçones, cuntribuíran pa l declínio cuntino de las eipidemias de peste na Ouropa.

La Peste na China[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las purmeiras çcriçones de la peste na China relatórun ls causos ocorridos an 1334 na porbíncia de Hubei, aparentemente causos lhemitados. Antre 1353 i 1354, cula China sob domínio de l mungóles, ua eipidemia mui más stensa ocorreu, nas porbíncias de Hubei, Jiangxi, Shanxi, Hunan, Guangdong (Canton), Guangxi, Heinan i Suiyuan. Ls outores de la época stimórun, talbeç sageradamente, que dun terço la dous terços de la populaçon de la China tenerie sucumbido, an alguas regiones más de 90% de la populaçon.

La Peste ne l Médio Ouriente[eiditar | eiditar código-fuonte]

La malina antrou na region pul sul de la stepe, atual Rússia, an 1347, cun las tropas de l general Malik Asraf que regressaba la Bagdad apuis de campanha melitar na stepe de l Azerbeijan. Ne l final de 1348 yá stá ne l Eigito, Palestina i Antioquia, spalhando la muorte. Meca fui anfetada an 1349, sendo la malina trazida puls peregrinos pa l Hajj, i depuis l Iémen an 1351. Morriu cerca dun quarto de la populaçon de la época.

La "Terceira Pandemia"[eiditar | eiditar código-fuonte]

La terceira pandemia acunteciu ne l seclo XIX, mas la sue disseminaçon fui afetabamente trabada puls sfuorços de las eiquipes sanitárias.

Ampeçou-se probablemente na stepe de la Manchúria, adonde las marmotas anfetadas fúrun caçadas an grandes númaros puls eimigrantes chineses que las bendian als oucidentales para porduzir jiquetas. A partir de 1855 spalhou-se por to la China, amenaçando ls ouropeus de Hong-Kong an 1894, l que lhebou al ambio de eiquipas de médicos i bateriologistas para la region. Inda assi fui ampossible eibitar la sue disseminaçon por nabios para portos an to l mundo, ancluindo na Ouropa i Califórnia. Terá sido nesta altura que ls roedores salbaiges de las pradaries amaricanas i de l Brasil fúrun anfetados.

Esta pandemia matou 12 milhones de pessonas na China i Índia.

La Ciéncia de la Medecina i la Peste[eiditar | eiditar código-fuonte]

L purmeiro ambestigador a cunsidrar la peste negra ua malina anfeciosa fui Rhases, un médico árabe, ne l seclo X.Las purmeiras medidas eficazes de salude pública fúrun tomadas ne ls portos mediterránicos ouropeus. La quarentena permitie als portuários berificar la persença de la peste i cuntener la sue disseminaçon eficazmente, sequestrando ls acupantes dun nabio durante un período superior al de la ancubaçon de la malina.

Inda assi fui quando de la Terceira Pandemia que ampeçou la ambestigaçon científica más séria subre la malina, por ambestigadores trabalhando na Ásia ne ls anhos de 1890. L francés Paul Lhouis Simond eidantificou la pulga de ls roedores cumo percipal betor de trasmisson. An 1894, an Hong Kong, l bateriologista suíço Alexandre Yersin isolou pula purmeira beç la Yersinia pestis, i detreminou l sou modo de trasmisson, tenendo sido houmenageado cula nomeaçon a partir de l sou nome de la spece respunsable.

Tamien an 1894 l médico japonés Shibasaburo Kitasato eidantificou andependientemente l bacilo respunsable.La redadeira eipidemia de peste na Ouropa acunteciu na Ucránia i Rússia an 1877-1889, nas regiones de la stepe (Urales i Cáspio) . Grácias a las medidas de cuntençon, morrírun solo 420 pessonas. La lhocalizaçon de la redadeira eipidemia ye rebeladora yá que ye na stepe que chimpa l reserbatório de roedores que albergan la batéria andemicamente.

Hoije an die la peste nun ye un porblema maior de salude.

Trasmisson[eiditar | eiditar código-fuonte]

Rattus rattus, la spece de ratazana respunsable pula disseminaçon de la peste durante la Eidade Média

La peste bubónica ye ua malina primariamente de roedors: (ratos, ratazanas, coneilhos, marmotas, squilos). Spalha-se antre eilhes por cuntato direto ó pulas pulgas, i ye-les frequentemente fatal.

La peste ne ls houmanos ye ua típica zonose, causada pul cuntato cun roedores anfetados. Las pulgas de ls roedores recolhen la batéria de l sangre de ls animales anfetados, i quando estes morren, percuran nuobos hóspedes. Antretanto la batéria multiplica-se ne l antestino de la pulga. Perros, gatos i seres houmanos puoden ser anfetados, quando la pulga lhiberta batérias na piel de la bítima. La Y. pestis entra anton na linfa atrabeç de feridas ó microabrasones na piel, cumo la de la picada de la pulga.

Outra forma de anfeçon ye por inalaçon de pingas de lhíquido de spirros ó tosse de andebíduo doente.

Eipidemiologie[eiditar | eiditar código-fuonte]

A amarielho: países cun causos de Peste; a burmeilho, países cun quemunidades de roedores salbaiges anfetados cun peste

La peste fui ua eipidemia stremamente mortífera na Ouropa, China, Médio Ouriente, Ásia i África durante bárias épocas, principalmente durante la baixa Eidade Média. La redadeira eipidemia seneficatiba acunteciu ne l fin de l seclo XIX, na China i Índia, mas inda hoije se registan causos an bários países, principalmente naqueilhes an que hai populaçones de roedores salbaiges anfetados. Hai cerca de 2000 causos por anho an to l mundo, nas regiones an que hai roedores anfetados.

Hai hoije populaçones de roedores cun peste andémica ne l Oucidente de l Stados Ounidos, sopé de l Himalaias, planices de la Eurásia setentrional (Mongólia, Manchúria na China, Ucránia), region de ls grandes lhagos na África ouriental i alguas regiones de l Brasil i de l Andes. La trasmisson de la peste ye rala i debida a cuntato direto cun ls animales anfetados i nun atrabeç de pulgas.

Progresson i sintomas[eiditar | eiditar código-fuonte]

La batéria entra por pequeinhas quebras ambisibles de la antegridade de la piel. Dende spalha-se pa ls gánglios lhinfáticos, adonde se multiplica.

Após ne l mássimo siete dies, an 90% de ls causos surge febre alta, mal star i ls bubos, que son protuberáncias azuladas na piel. San na berdade solo gánglios lhinfáticos heimorrágicos i anchados debido a la anfeçon. A quelor azul-sberdeada adbén de la degeneraçon de la heimoglobina. L aparecimiento de ls bubos corresponde a ua taxa média de subrebibéncia que puode ser tan baixa cumo 25% se nun fur tratada. Las batérias ambaden anton la corriente sanguínea, adonde se multiplican causando peste seticémica.

La peste seticémica carateriza-se pulas heimorragies an bários ourgones. Las heimorragies para la piel forman manchas scuras, de adonde ben l nome de peste negra. De l sangre puoden ambadir qualquiera ourgon, sendo quemun la anfeçon de l pulmon.

La peste pneumónica puode ser un zambolbimiento de la peste bubónica ó ua inalaçon direta de pingas anfeciosas spelidas por outro doente. Hai tosse cun spetoraçon sanguinolenta i purulenta altamente anfeciosa. La peste inalada ten menor período de ancubaçon (2-3 dies) i ye lhougo de ampeço pulmonar, sin bubos. Apuis de aparecimiento de ls sintomas pulmonares la peste nun tratada ye mortal an 100% de l causos.

Mesmo se tratada cun antibióticos, fuora se na fase einicial, la peste ten inda ua mortalidade de 15%.

Diagnóstico[eiditar | eiditar código-fuonte]

L diagnóstico ye feito por recolha de amostras de lhíquido de l bubos, pús ó sangre i cultura an meios de nutrientes para ouserbaçon al microscópio i análeze bioquímica.

Prebençon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Eibitar l cuntato cun roedores i erradicá-los de las árias de habitaçon ye la sola proteçon eficaç. L binagre fui outelizado na Eidade Média, yá que las pulgas i las ratazanas eibitan l sou oulor.

La peste ye de quemunicaçon oubrigatória a las outoridades. Cuntatos de andebíduos afetados inda hoije son postos an quarentena durante seis dies.

Tratamiento[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls antibióticos rebolucionórun l tratamiento de la peste, tornando-la de agente de la muorte quaije cierta an malina facilmente cuntrolable. San eficazes la stretomicina, tetraciclinas i cloranfenicol. Tratamientos más recentes bénen outelizando tamien la gentamicina i la doxiciclina cun resultados eficazes.

Notificaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

La peste ye ua malina de Notificaçon Cumpulsória anternacional i debe ser quemunicada eimediatamente, pula bie más rápida, a las outoridades sanitárias. La ambestigaçon ye oubrigatória.

Cumo arma biológica[eiditar | eiditar código-fuonte]

La peste fui einicialmente antroduzida an Jaffa cumo arma biológica. Cadáberes de turcos que tenien morrido de la malina fúrun catapultade l para drento de las muralhas de la cidade, de adonde se spalhou dando ourige a la Peste Negra de l seclo XIV.

Durante la Purmeira guerra mundial, l eisército de l Japon zambolbiu la peste anquanto arma biológica de disseminaçon por pulgas. Fui ousada contra cebiles chineses i prisioneiros de guerra na Manchúria.

Durante la Guerra frie ls Stados Ounidos i la URSS zambolbírun stirpes geneticamente modificadas de bacilos Yersinia pestis para disseminaçon cumo aerossol pul aire. La Ounion Sobiética probablemente zambolbiu armas eficazes an grande belume, segundo alguns relatórios de l serbícios secretos de ls Stados Ounidos, mas dados specíficos nun son coincidos i ye probable que ls arsenales yá téngan sido çtruídos.

Refréncias[eiditar | eiditar código-fuonte]

  1. .com/articles/deathOnAGrandScale.html Death on la Grand Scale[lhigaçon einatiba]
  2. Plague Backgrounder[lhigaçon einatiba]
  3. .com/news97780475.html Black Death-type baterie found in trash[lhigaçon einatiba]
  4. Researchers sound the alarn: the multidrug resistance of the plague bacillus could spread