Stado
Stado ye ua anstituiçon Ourganizada políticamente, socialmente i juridicamente, acupando un território defenido, normalmente adonde la lei mássima ye ua Custituiçon scrita, i derigida por un goberno que ten soberanie recoincida tanto anterna cumo sternamente. Un Stado soberano ye resumido ne l dito "Un goberno, un pobo, un território". L Stado ye repunsable pula Ourganizaçon i pul cuntrole social, pus deten, segundo Max Weber, l monopólio legítimo de l uso de la fuorça (coerçon, specialmente la legal).
L recoincimiento de la andependéncia dun stado an relaçon als outros, premitindo al purmeiro assinar acuordos anternacionales, ye ua cundiçon fundamental pa l stablecimento de la soberanie. L Stado puode tamien ser definido an termos de cundiçones anternas, percipalmente (cunsante screbiu Max Weber, antre outros) ne l que diç respeito a la anstituiçon de l monopólio de l uso de la bioléncia.
L cunceito parece tener ourige nas antigas cidade-stado|cidades-stados que se zambolbírun na antiguidade, an bárias regiones de l mundo, cumo la Suméria, la América Central i ne l Stremo Ouriente. An muitos causos, estas cidades stado fúrun a cierta altura de la stória puosta ambaixo la porteçon de l goberno dun reino ou amperador|ampério, seia por antresses eiquenómicos, seia adominados pula fuorça. L stado cumo ounidade política básica ne l mundo ten, an parte, benido a eiboluir ne l sentido dun supranacionalismo, an forma de Ourganizaçones Regionales, cumo ye l causo de la Ounion Ouropeia.
Ls agrupamientos sucessibos i cada beç mais grandes de seres houmanos pórtan-se de modo a chegáren a l'eideia de Stado, de que ls aliçaces fúrun stablecidos na stória mundial cula Orde de Wetsfalia (Paç de Bestfália), an 1648. La anstituiçon statal, que ten ua base de normas jurídicas i sociales para séren seguidas, eibidencia-se cumo “casa fuorte” de las leis que dében rigular la bida an sociadade.
Desse modo, l Stado repersenta la forma mássima de Ourganizaçon houmana, solamente stando porriba del la eideia de Quemunidade Anternacional.
Teories subre la ourige de l Stado
[eiditar | eiditar código-fuonte]Teories nun cuntratualistas
[eiditar | eiditar código-fuonte]- Ourige familiar ó patriarcal
Anspira-se an Aristóteles. Para el, l home ye un animal político que bibe an grupo i ye naturalmente social. La própia família yá ye a modo ua sociadade (sociadade doméstica), adonde yá hai ua outoridade, a quien cabe poner las regras.
- Ourige an atos de fuorça
Baseia-se na amposiçon de regras dun grupo por meio de la fuorça física. Ye la "lei de l mais fuorte" típica de l stado de natureza.
- Ourige an causas eiconómicas
Acha las ouriges de l Stado na dominaçon pula ajuntamiento primitiba de sobras de produçon i sue apropiaçon. Stá normalmente associada a la teorie marxista.
- Ourige ne l zambolbimento anterno de la sociadade
Pon l aparecimento de l uorgano statal cumo eifeito de la cumplexidade de relaçones sociales stabelecidas pul home. Ye apersentada por Durkheim andrento de ls cunceitos de solidaridade macánica i ourgánica.
Teories cuntratualistas
[eiditar | eiditar código-fuonte]- Las teories cuntratualistas de Hobbes i Locke ténen an quemun la anterpretaçon andebidualista, yá que l cuntrato ye un ato antre andibíduos cuncientes que ábren mano an parte ou an todo de sue lhibardade para outro la eiserça. Esse ye l eisercício statal, al amponer cundutas que dében de ser ouserbadas i seguidas por todo mundo.
Eiboluçon stórica
[eiditar | eiditar código-fuonte]Até chegarmos al Stado moderno habie cinco formas de Stado:
1. Sociadade nómada: nómadas i caçadores que bibien an grupo i tenien ua Ourganizaçon mui primitiba;
2. Stado-cidade ou cidade-stado: surge cula Grécia Antiga adonde hai ua debison de l trabalho i ua sociadade mui zambolbida;
3. Ampério burocrático: modelo ousado na China, p eis., an que un grande território ye cuntrolado pula burocracie;
4. Stado feudal: la atebidade eissencial ye la agricultura para sustento, mas tamien hai alguas sobras de produçon que dórun campo a ua dinámica de mercado.
An relaçon a la stória de la soberanie de l Stado, puode-se apersentar cumo eisemplo la falta de soberanie ne l feudalismo. L stado nacional son ls países.
Stado Moderno
[eiditar | eiditar código-fuonte]La palabra Stado fui ampregue pula purmeira beç, an sentido próssimo al moderno, por Maquiabel, que la define cumo la sociadade política ourganizada, l que amplica la eisistença dua outoridade própia i de regras defenidas para la cumbibença de ls sous nembros. L pensamiento político de Maquiabel rompe cul tradicionalismo i seculariza l Stado, ó seia, torna-lo laico. Assume la andependéncia statal an relaçon a la relegion.
L Stado Moderno sirbe de base a la Ciéncia Política. Esta ye ua cunsequéncia de la própia modernizaçon de la sociadade que ampeça ne l seclo XVI i chega a sou punto alto cula Reboluçon Andustrial. Este porcesso ten un eilemiento central, la tecnologie. Esta modernizaçon trai tamien cun eilha ua maior moblidade social. La sociadade moderna ye caratelizada pula tecnologie, pul oumento de la produtebidade, pula moblidade de la populaçon i pul aparecimiento de nuobos grupos sociales. Ye la época de la acenson de la Burguesie. Outra nobidade de l Stado Moderno ye la nuoba forma de legitimaçon de l poder. Antes quien legitimaba l poder era un Dius Abseluto, mas quien se bai a tornar l nuobo eilemiento legitimador ye l Pobo. Assi, aparécen nuobas Anstituiçones cumo ls Parlamentos, adonde l pobo se faç repersentar.
Este Stado Moderno nun naciu dua sola beç, mas fui l resultado dun lhargo porcesso de mais de trés seclos. La fase mais antiga ye la Monarquie. La Monarquie acumpanha l zambolbimiento de l Stado Moderno i bai, pul porcesso de burocratizaçon, a lhançar la purmeira forma de Stado Moderno. Por esso se diç que D. Juan II fui l purmeiro monarca moderno an Pertual.
La segunda fase de l Stado Moderno ye l Stado Lhibaral, cunsequéncia direta de las Reboluçones Lhiberales na Fráncia i na Anglaterra. Este Stado ye repersentatibo i ouligárquico, mas ajudou, antre outras cousas, al aparecimiento de l eidial de ls Dreitos de l Home i a la apartar dels poderes. Ne l seclo XIX l Stado Lhiberal tornou-se amperial i bai a adominar l Mundo grácias al porcesso chamado Amperialismo.
La terceira fase de l Stado Moderno assenta na crise de l Stado Lhiberal, que se dá na fin de l seclo XIX, yá que este nun ten capacidade para respunder a las eisigenças sociales. Aparécen assi las eideologies stremistas de Dreita (Fascismo) i de Squierda (Quemunismo).
La quarta fase queda marcada pul aparecimento de l Stado Democrático Lhibaral, cunsequéncia de la grande crise eiquenómica i social de 1929. La repuosta a la crise passou pul alhargamiento de la democracie a to la sociadade, traiendo pa la admenistraçon de l Stado medidas sociales, deribadas de l pensamiento de John Maynard Keynes.
Hoije an die tenemos na Ouropa, ne l mundo oucidental, l Stado-porbidéncia, resultado de la II Guerra Mundial, mas filho direto de la crise de 1929.
Na atualidade, nuobos Stados sálen de outros que yá eisistien. Dous caminos son típicos: l fracionamento i la ounion. Un causo atípico ye la criaçon de Stados cumo resultado de guerras. Ls percipales fatores que lhieban a la criaçon de Stados hoije son ls antresses eiquenómicos, las eidentidades culturales i l resgate de la tradiçon.