Riu Tietê

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.

L riu Tieté (caudal, bolumoso an Tupi) ye un riu brasileiro de l stado de San Paulo. Ye famoso nacionalmente por atrabessar l stado i la cidade de San Paulo.

Nace an Salesópolis na serra de l Mar.[1] Anque star a solo 22 quilómetros de l lhitoral, las scarpas de la Serra de l Mar oubrigan nel a caminar sentido amberso, rumo al anterior, atrabessando l stado de San Paulo de sudeste la noroiste até zaguar ne l lhago formado pula barraige de Jupiá ne l riu Paraná, ne l munecípio de Trés Lhagonas, cerca de 50 quilómetros la jusante de la cidade de Pereira Barreto.

L nome Tieté, an tupi, quier dezir "riu berdadeiro", ó "augas berdadeiras".[2]

Riu Pinheiros

Nacentes de l riu Tieté[eiditar | eiditar código-fuonte]

Placa andicatiba de las nacentes de l riu Tieté.
Camino seguido pul riu Tieté, lhougo após sou nacimento, drento de l Parque Nacentes de l Tieté, an Salesópolis.
Nacente de l riu Tieté an Salesópolis. La auga brota sob las piedras.
Bertedouro de mediçon de l belume de auga.

Las nacentes quedan ne l Parque Nacentes de l Riu Tieté, que chimpa ne l munecípio de Salesópolis. San cerca de 134 heitares, de l quales 9,6 yá stan sob cuntrole ambiental, protegendo las dibersas nacentes que eiran formar l más amportante riu de l stado de San Paulo.

Lhocaliza-se ne l bairro de la Piedra Rajada, a 17 kn de l centro de Salesópolis, junto la dibisa cul munecípio de Paraibuna. L acesso se dá pula SP-88 (Strada de las Pitas), adonde se acessa ua strada bicinal de 6 kn an tierra batida lheba a la nacente.

Ampeçalmente nas manos de particulares, tubo sue flora ouriginal çtruída. Tombado pul Stado, sue ária fui recuperada, apersentando agora floresta secundária.

Las nacentes surge antre peinhas que lhadeian un minúsclo lhago. La auga brota an trés defrentes puntos i l lhago ye poboado por pequeinhos peixes, ls guarus.

Lhougo a poucos metros de sue nacente, un bertedouro permite medir l belume de auga gerado pul lençol freático. Çtaca-se l eilebado fluxo de auga produzido pula nacente.

Un mural ne l lhocal fornece alguns dados de la nacente de l riu Tieté. Na data andicada, berifica-se que las nacentes produziran más de 3n³ de auga por hora. Al lhongo de l sou trecho einicial, l riu Tieté recibe la cuntribuiçon de bários lhençóis freáticos, tornando-se un córrego de eilebado belume de auga, ne l pequeinho trajeto que percorreu.

Inda drento de l munecípio de Salesópolis, eisiste ua de las purmeiras hidrelétricas custruídas ne l Brasil, que ye la atual Central núclear Parque de Salesópolis. Custruída an 1912 pula antiga Light, geraba einergie a partir dua chimpa de 72 n de altura de l riu Tieté. L parque stá abierto besitaçon pública, sendo que hai un museu junto a la central núclear. An márcio de 2008 fui retomada la produçon de einergie eilétrica. Çtaca-se ls maquinários antigos alhá anstalados.

Ária de anfluéncia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Marginal Tieté ¹.JPG
Tieté bisto de la Puonte de l Tatuapé.

L Tieté cruza la Region Metropolitana de San Paulo i percorre 1.136 quilómetros al lhongo de to l anterior de l stado, até l munecípio de Itapura, an sue foç ne l riu Paraná, na dibisa cul Mato Grosso de l Sul.

Ne l munecípio de San Paulo, ye margeado pula bie spressa Marginal Tieté, que junto cula Marginal Pinheiros, cumpone l percipal sistema biário de la cidade, stima-se que 2.000.000 de beiclos passen por ua de las dues marginales diariamente, esse dado fui fornecido pula CET - Cumpanha de Angenharie de Tráfego.

Lhougo após salir de l munecípio de San Paulo, l riu Tieté ten ne l munecípio de Santana de Parnaíba la central núclear hidrelétrica Edgar de Souza i un pouco más adelantre la hidrelétrica de Rasgon i antre estas las dues, la barraige de Pirapora de l Buono Jasus.

Ambas las hidrelétricas fúrun custruídas pula antiga Light i mui cuntribuíran para la geraçon de einergie para la cidade de San Paulo.

L riu Tieté drena ua ária cumpuosta por seis sub-bacies hidrográficas (Alto Tieté, Sorocaba/Médio Tieté, Piracicaba-Capibari-Jundiaí, Tieté/Batailha, Tieté/Jacaré i Baixo Tieté) nua de las regiones más ricas de l heimisfério sul, i al lhongo de sue stenson sues bordas banhan 62 munecípios ribeirinhos.

Segundo arqueologistas, hai pul menos seis mil anhos, populaçones se outilizan de la bacie hidrográfica de l riu Tieté, un riu que tamien tubo papel de çtaque ne l período de l Bandeirantes, i na eiletrificaçon de la cidade de San Paulo.

Aprobeitamento hidrelétrico[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Pirapora de l Buono Jasus.jpg
Riu Tieté an Pirapora de l Buono Jasus, a la noroeste de la Region Metropolitana de San Paulo.

Al lhongo de l riu Tieté fúrun custruídas muitas barraiges cul antuito de se aprobeitar l potencial hidrelétrico. Antre estas puoden-se citar:

Nabegaçon: la hidrobia Tieté-Paraná[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Barra Guapa nabio REFON 150606.jpg
Turismo an Barra Guapa, ne l anterior de San Paulo.

An dibersas de las barraiges citadas (cumo por eisemplo na de Barra Guapa) fúrun amplementados sistemas de eclusas que biabilizórun la manutençon de la nabegaçon flubial. Muitas barcaças fázen l transporte de la produçon de la region a un custo menor de l que l de l transporte rodobiário. La hidrobia Tieté-Paraná permite la nabegaçon nua stenson de 1.100 kn antre Cunchas ne l riu Tieté(SP) i San Simon( GO), ne l riu Paranaíba, até ltaipu, atingindo 2.400 kn de bie nabegable. Eilha yá mobimenta más dun milhon de toneladas de granos/anho, a ua çtáncia média de 700 kn. Se cumputarmos las cargas de pequeinha çtáncia cumo arena, cascalho i canha de açucre, la mobimentaçon ne l riu Tieté aprossima-se de 2 milhones de toneladas. (fuonte: DNIT) Desta hidrobia, cerca de 450 kn de l riu Tieté son plenamente nabegables.

Poluiçon i degradaçon ambiental[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Riu tiete.jpg
Riu Tieté an San Paulo, retratado an carton-postal antigo.
Fexeiro:Marginal Tieté 01.jpg
Marginal Tieté, cul riu Tieté, an San Paulo.

Ambora seia un de l rius más amportantes eiconomicamente para l stado de San Paulo i para l paíç, l riu Tieté quedou más coincido puls sous porblemas ambientales, specialmente ne l trecho que banha la cidade de San Paulo.

Nun faç mui tiempo que l riu Tieté se tornou poluído. Inda na Década de 1960, l riu tenie até peixes ne l sou trecho de la capital. Mas, la degradaçon ambiental de l riu Tieté ten ampeço de maneira sutil na década de 1920, cula custruçon de la Represa de Guarapiranga, pula ampresa canadiano Light' ', para posterior geraçon de einergie eilétrica nas centrales núclear hidrelétricas Edgar de Souza i Rasgon, lhocalizadas an Santana de Parnaíba. Esta anterbençon alterou l regime de augas de l riu na capital i fui acumpanhada de alguns trabalhos de retificaçon tamien pula Lhight, que deixórun l lheito de l riu na ária de la capital menos sinuoso, nas regiones antre Bila Marie i Freguesie de l Ó.

Mas, inda nas décadas de 1920 i 1930, l riu era outilizado para pesca i atebidades çportibas: éran famosas las çputas de sportes náuticos ne l riu. Nesta época, clubes de regatas i nataçon fúrun criados al lhongo de l riu, cumo l Clube de Regatas Tieté i Spéria, clubes que eisisten até hoije.

L porcesso de degradaçon de l riu por poluiçon andustrial i sgotos domésticos ne l trecho de la Grande San Paulo ten ourige principalmente ne l porcesso de andustrializaçon ocorrido nas décadas de 1940 a 1970, acumpanhado pul oumento populacional ocorrido ne l período, an que l munecípio eiboluiu dua populaçon de 2.000.000 de habitantes na década de 1940 para más de 6.000.000 na década de 1960.

Este porcesso de degradaçon a partir de la década de 1940 tamien afetou sous percipales afluentes, cumo l rius Tamanduateí i Aricanduba, sendo ne l purmeiro particularmente más peligroso, pus l Tamanduateí trazie de la region de l ABC ls sgotos andustriales de las grandes fábricas daquela region. La política de permitir ua grande spanson de l parque andustrial de San Paulo sin cuntrapartidas ambientales acabou por ambiabilizar debrebe l uso de l riu Tieté para l abastecimento de la cidade i anclusibe para l lhazer.

A partir de las décadas de 1960 i 1970, la falta de bontade política de l anton gobernantes, aliada a ua cierta falta de cuncéncia i eiducaçon ambiental de la populaçon (agrabadas pula ditadura militar) anulou qualquier einiciatiba an gastar recursos an sue recuperaçon, l que aliado a la crecente demanda (fruito de la spanson eiconómica i populacional de la cidade), degradou l riu a nibles muito antolerables nas décadas de 1980.

An setembre de 1990, la Rádio Eildorado fizo un porgrama special al bibo, cun dous repórteres: un, de la própia Rádio Eildorado, staba an San Paulo, nabegando pul riu Tieté i comentando subre la poluiçon i deterioraçon de las augas: l outro, de l serbício brasileiro de la emissora de rádio británica BBC, nabegaba nas augas lhímpidas i çpoluídas de l riu Tamisa de Lhondres, Anglaterra, comentando subre la qualidade daquele riu, que passou por un porcesso de recuperaçon zde la década de 1950.

Tal porgrama de rádio probocou grande repercusson an outros uorgones de amprensa, principalmente l jornal "L Stado de S. Paulo", de l mesmo grupo de la rádio.

Ua ourganizaçon nun gobernamental, Núcleo Ounion Pró-Tieté, lhiderada por Mário Mantobani, fui criada, canalizando la presson popular por un riu más lhimpo. La sociadade cebil chegou la cuchara más dun milhon de assinaturas, un de l maiores ambaixo-assinados yá rializados ne l paíç.

L porjeto Tieté[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Riu Tiete - Poluiçon.JPG
Poluiçon bisible nas augas de l riu, an sue passaige por Santana de Parnaíba, oeste de la Region Metropolitana de San Paulo.

Delantre de tales pressones populares, an 1991, l gobernador de San Paulo eileito an outubre de 1990, ourdenou a la Sabesp - ampresa de saneamento básico de l stado, que se cumprometisse a stabelecer un porgrama de çpoluiçon de l riu. L estado buscou recursos junto al Banco Anteramericano de Zambolbimento - l BID i montou un porjeto de recuperaçon de l riu. La defícel tarefa de acabar cula poluiçon gerada por sgotos na Region Metropolitana de San Paulo recebiu l nome de Porjeto Tieté. Nun ye un porjeto sclusibamente gobernamental, yá que cunta cun antensa participaçon de ourganizaçones de la sociadade cebil. Atualmente, l Porjeto Tieté ye l maior porjeto de recuperaçon ambiental de l paíç.

Passados más de 16 anhos, la çpoluiçon de l riu Tieté inda stá mui aquén de l nibles deseiados, mas yá fúrun feitos progressos animadores. Ne l final de la década de 1990, la capacidade de tratamiento de sgotos fui ampliada: la Sabesp rializou la ampliaçon de la capacidade de tratamiento de la Staçon de Tratamiento de Esgotos de Barueri, a 20 kn la jusante de l munecípio de San Paulo i inaugurou las Staçones de Tratamiento de Sgoto Parque Nuobo Mundo, San Miguel i ABC, que quedan la montante de l munecípio de San Paulo.

Ne l ampeço de l porgrama, l percentual de sgotos tratados an relaçon als sgotos coletados nun ultrapassaba ls 20% na Region Metropolitana de San Paulo. An 2004, esse percentual staba an 63% (ancluindo tratamiento purmário i secundário). Spera-se que até l final de l porgrama, esse índice alcance ls 90%. Atualmente, l porgrama stá an sue terceira fase.

La mancha de poluiçon de l riu Tieté, que na década de 90 chegou a 100 kn, ten se reduzindo als poucos ne l decorrer de las obras de l Porjeto Tieté.

Por outro lhado, ye perciso lhembrar que al lhongo de to l riu, fura de la Region Metropolitana, todos ls munecípios de la bacie possuen coleta de sgotos mas nin todos ten sous sgotos debidamente tratados, l que mostra que mui inda hai para ser feito.

Fexeiro:Pollution Tieté riber.JPG
Poluiçon ne l munecípio de Salto, anterior de San Paulo.

Para alhá de l tratamiento de sgoto (cun custruçon de lhigaçones domiciliares, coletores-tronco, antercetadores i staçones de tratamiento de sgotos), l porgrama de çpoluiçon de l Tieté tamien foca ne l cuntrole de efluentes de las andústrias.

De acordo cul goberno stadual, atrabeç de la Cetesb, agéncia ambiental paulista, mil i duzentas andústrias, correspondente a 90% de la carga poluidora andustrial lhançada ne l riu Tieté, aderiran al porjeto i deixórun de lhançar resíduos i to spécie de cuntaminantes ne l curso d'auga.

Zde l ampeço de l porgrama de çpoluiçon an 1992, yá fúrun gastos más de US$ 1,5 bilhon de dólares.

Mas, segundo specialistas an saneamento ambiental i angenharie, apesar de l ambestimentos efetuados, la poluiçon difusa de la region metropolitana, cumpuosta por chuba ácida, poeiras, lhixo i resíduos de beiclos (bazamentos de fluidos de óleos, resíduos de pastilhas de trabones, antre outros) cuntinará ando para las galeries de augas plubiales sin tratamiento, pus esta rede nun stá conetada cula rede de sgotos: l riu, depuis de to l porjeto de çpoluiçon amplantado, apersentará andicadores técnicos i ambientales mui superiores als atuales, mas steticamente la percepçon de la qualidade de las augas nun será tan grande por parte de la populaçon, sendo neçairo un trabalho de sclarecimento a la populaçon.

Inundaçones[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Riu Tieté - Cidade de Salto 1.jpg
Riu Tieté ne l munecípio de Salto.

Para alhá de la poluiçon, l riu Tieté tamien ye célebre por outro grande porblema ambiental: las inundaçones probocadas por anchentes.

L riu Tieté siempre fui riu de meandros i portanto para la custruçon de las abenidas marginales fui neçaira ua retificaçon de sou curso natural. Debemos lhembrar que tales abenidas fúrun custruídas subre la bárzea de l riu, ó seia, lhocales naturalmente alagadiços.

Cumo se nun bastasse l fato de tenéren sido acupadas las árias de la bárzea, l crecimento desordenado de la cidade tamien fizo cun que l tierra de la bacie de l Tieté na region de la Grande San Paulo fusse sendo ampermeabilizado: Asfalto, telhados, passeios i pátios fúrun fazendo cun que la auga de las chubas nun más penetrasse ne l tierra que la reterie. Ua grande percentaige de la precipitaçon corre eimediatamente para las galeries de augas plubiales i deilhi para ls córregos que finalmente las cunduç para l Tieté que, por maior capacidade que tenga, nun ten cundiçones de absorber l belume. Ambora yá benga ocorrendo l stímulo a las medidas que retengan parte de la auga, serie neçaira ua maior cunscientizaçon de la populaçon ne l sentido de eibitar la ampermeabilizaçon de l tierra.

Para alhá de l prejuízos i transtornos sofridos pulas pessonas diretamente atingidas (malinas transmitidas pula auga - cumo tifo, heipatite i letospirose; residéncias, móbeis, beiclos i decumientos çtruídos etc.), las inundaçones nas marginales de l Tieté acaban atingindo nun solo la eiquenomie de la region, mas tamien la eiquenomie de l stado i de l paíç. Pulas marginales, ancluindo las de l riu Pinheiros, passan la lhigaçon Norte-Sul de l Brasil, l acesso la bárias rodobias (Rodobia Persidente Dutra, Rodobia Ayrton Senna, Rodobia Fernon Dies, Rodobia de l Bandeirantes, Rodobia Anhanguera, Rodobia Castello Branco, Rodobia Raposo Tabares, Rodobia Régis Bittencourt, Rodobia de l Eimigrantes i Rodobia Anchieta); l acesso als aeroportos de Cungonhas i Cumbica i al porto de Santos, l más amportante de l paíç. Ua anterrupçon de las marginales reflete-se anton na paralisaçon de transportes públicos, abastecimento i scoamento de produtos, produçon de andústrias etc.

Fexeiro:Tiete Transbersal normal.sbg
Seçon transbersal típica an die de sol
Fexeiro:Tiete Transbersal chena.sbg
Seçon transbersal típica an die de chena: l riu transborda, sal de la calha, i inunda las Árias de Inundaçon

La anchente ocorre quando l riu Tieté recibe, repentinamente, un grande belume d'auga de l sous afluentes cumo l riu Aricanduba, que çágua muitos milhones de lhitros an alguns poucos minutos. La auga que yá staba ne l Tieté a ua cierta belocidade percisa de alguas horas para ganhar fuorça i adquirir ua belocidade maior.

Anquanto la auga de l Tieté nun ganha belocidade, la que ben de l riu Aricanduba bai sendo acumulada, i l riu anche até transbordar. Por causa disse fenómeno hidráulico, l riu Tieté percisa dua ária lhateral para poder absorber essa anchente. Essa ária eisiste i chimpa la alguns metros ambaixo de las abenidas marginales.

Quando la ária de inundaçon stá lhimpa, sin mato, entulho, lhixo ó barracos de ambasores, hai un eiquilíbrio purfeito: la anchente ocorre mas nun chega a ambadir las abenidas marginales, tampouco las rues de las prossimidades. Ó seia, nun ocorre la inundaçon.

Gobernantes i técnicos, al lhongo de las redadeiras décadas, nun fazirun la manutençon adequada de la calha de l riu i an alguns causos tomórun medidas tecnicamente erradas, cumo tentar zassorear l riu an plena época de las chubas. Hai causos decumentados an que dragas retirában material de l fondo de l riu i l depositában justamente na ária de inundaçon de l riu alguns quilómetros adelantre, l que fazie l l riu Tieté perder cumpletamente la capacidade de absorber las anchentes. Cun qualquier chuba, mesmo pequeinha, la anchente acababa inundando las rues i las casas próssimas.

Bacia Tieté-Paraná.

Antre 2002 i 2006, l anton gobernador de l stado, Giraldo Alckmin, cuncluiu un grande porjeto de rebaixamento i ourbanizaçon de la calha de l riu Tieté, que benie sendo feito zde la década de 1980. Esse rebaixamento fui feito atrabeç de l zassoreamento de l riu, oubtido cun splosibos, perfuraçon subaquática i dragage.

L porblema inda stá lhoinge de star definitibamente resolbido: mas, la Marginal Tieté chegou a quedar sin inundaçones por trés anhos, antre 2001 i 2004. An 25 de maio de 2005, inda assi, houbiste nuoba inundaçon, ocasionada por ua fuorte chuba (la segunda maior zde 1943, cunforme ambora beiculada pul jornal Fuolha de San Paulo), l que segundo las outoridades municipales i staduales, justificarie un scepcional alagamento. De alhá para acá, outra grandes chubas ocorrírun i l riu nun chegou transbordar cumo antigamente.

Afluentes de l riu Tieté[eiditar | eiditar código-fuonte]

Riu Tieté na cultura i nas artes[eiditar | eiditar código-fuonte]

L riu Tieté ye frequentemente retratado na cultura i nas artes, cumo símbolo de la degradaçon na qualidade de bida de l habitantes de San Paulo.

Nas artes, alguns de l más famosos personaiges lhigados l riu Tieté stan na série Piratas de l Tieté, de l cartunista Laerte. Nessa série, piratas sanguinários nabegan pul riu Tieté, probocando caos na cidade. Antre ls personaiges, hai refréncia al jacaré que na bida rial, fui ancontrado hai alguns anhos ne l riu Tieté (probablemiente abandonado por sou duonho). Na bida rial, esse célebre jacaré fui apelidado de Maluco, por sues custantes fugas de l resgate (acabou por ser resgatado pul Cuorpo de Bumbeiros, i ancontra-se hoije ne l Zológico de San Paulo) .

Ls Piratas de l Tieté fúrun tema de peça de triato an 2003.

Refréncias[eiditar | eiditar código-fuonte]