Prémio Nobel
L Prémio Nobel fui criado por Alfred Nobel, químico i andustrial sueco, ambentor de la dinamite, ne l sou testamiento. Ls prémios son antregues anualmente, ne l die 10 de Dezembre, anibersairo de la muorte de l sou criador,[1] a las pessonas que fazirun pesquisas amportantes, criórun técnicas pioneiras ó dórun cuntribuiçones çtacadas a la sociadade.
Nobel nunca criou un prémio de Eiquenomie. L que se conhece por Nobel de Eiquenomie ye na berdade l Prémio de l Banco Central de la Suécia de Ciéncias Eiquenómicas an Mimória de Alfred Nobel, que nada ten a ber cula Fundaçon Nobel.
Stória
[eiditar | eiditar código-fuonte]
Alfred Nobel, que yá benie çgostoso cul uso melitar de ls splosibos qu'habie criado, quedou chocado al ber l'eidiçon dun jornal francés, que noticiara por anganho la muorte de sou armano Ludbig cumo sendo la sue i qualificando-lo cumo "mercador de la muorte".[2]
Ye possible qu'essa bison antecipada de l sou oubituairo tenga çpertado nel l zeio de modificá-lo. Dende sue decison de premiar aqueilhes que, ne l feturo, serbissen al bien de la Houmanidade - mais propiamente ne ls campos de la física, química, fesiologie ó medecina, literatura i paç. Nun hai nanhue mençon dun prémio an eiquenomie [3]
Alfred Nobel deixou ua hardança de 32 milhones de corona. Sou testamiento, redigido an 1895,[4] detreminaba la criaçon dua anstituiçon a la qual caberie recumpensar, la cada anho, pessonas que prestórun grandes serbícios a la Houmanidade, ne ls campos de la paç ó de la diplomacie, literatura, química, fesiologie ó medecina i física. L testamiento stablecie tamien que la nacionalidade de las pessonas nun serie cunsidrada na atribuiçon de l prémio.
La Fundaçon Nobel fui criada an júnio de 1900[5] i ye respunsable pul cuntrole de l respeito a las regras na zeignaçon de ls laureados i berifica l bun andamiento de la eileiçon. Tamien ye respunsable, atrabeç dun comité specífico para cada ua de las cinco árias i d'acuordo culas perpuostas de personalidades eiminentes, pula eilaboraçon i ancaminhamiento de las listas d'andicaçones a las bárias anstáncias qu'atribuen l prémio.
Ls prémios son custeados puls rendimientos ouriundos de l legado de Alfred Nobel, recursos pribados, i l prémio de Eiquenomie ye custeado pul Banco Central cun recursos públicos, d'eigual montante al scolhido pula Fundaçon Nobel.
La purmeira antrega de ls prémios
[eiditar | eiditar código-fuonte]La purmeira cerimónia de premiaçon ne ls campos de la literatura, física, química i fesiologie/medecina acunteciu ne l Cunserbatório Rial de Stocolmo, an 1901; l Prémio Nobel de la Paç fui antregue an Oslo.
Zde 1902, ls prémios son formalmente antregues pul Rei de la Suécia. L'antrega de l Nobel de la Paç cuntina a ser feita an Oslo, sendo presidida pul Rei de la Noruega.
L Rei Oscar II einicialmente nun aprobou que ls prémios fússen cuncedidos a strangeiros, mas mudou d'eideia depuis de cumprender l balor de l prestígio que ls prémios darien al sou paíç.
Ls prémios
[eiditar | eiditar código-fuonte]Ls nomes de ls laureados son anunciados an outubre puls defrentes comités i anstituiçones que rializan la scolha. La Fundaçon Nobel, antidade admenistradora de ls fondos de l prémio, cun sede an Stocolmo, nun stá ambolbida na seleçon de ls bencedores.
L prémio cunsiste nua medalha d'ouro cula efígie de Alfred Nobel, grabada cun sou nome, un diploma cula citaçon de la cundecoraçon i ua soma an denheiro que barie d'acuordo culs rendimientos de la Fundaçon Nobel, mas que ronda ls 10 milhones de corona suecas (mais dun milhon de ouros).[6] L propósito ouriginal era permitir que las pessonas laureadas cuntinassen a trabalhar ó pesquisar, sin pressones financeiras.
Ls seguintes prémios son cuncedidos anualmente:
- Nobel de Física (decidido pula Academie Rial de las Ciéncias de la Suécia)
- Nobel de Química (decidido pula Academie Rial de las Ciéncias de la Suécia)
- Nobel de Fesiologie ó Medecina (decidido pul Karolinska Anstitutet)
- Nobel de Literatura (decidido pula Academie Sueca)
- Nobel de la Paç (decidido por un comité zeignado pul parlamiento noruegués)
- Prémio de l Banco Central de la Suécia de Eiquenomie an mimória de Alfred Nobel (decidido pula Academie Rial de las Ciéncias de la Suécia)
L Prémio Nobel ye cuncedido sob bárias cundiçones: puode ser ganho andebidualmente ó repartido antre até trés pessonas ne l mássimo, ó puode nun ser cuncedido an detreminado anho, l que permite la cuncesson de dous prémios de la mesma catadorie ne l'anho seguinte. Para alhá desso, l prémio an detreminado campo puode nun ser cuncedido por un anho ó mais - l qu'ocorre mais frequentemente cul Nobel de la Paç.
An 1991, fui criado l prémio humorístico satirizando ls prémios Nobel (l EigNobel), fundado por Marc Abrahams, tamien sin nanhue ligaçon cun Alfred Nobel. L prémio çtingue trabalhos que "purmeiro fázen las pessonas rir, i depuis las fázen pensar",[7] repersentando l'ouportunidade de reunir na Ounibersidade de Harbard ua série de cientistas. Eesisten ls EigNobel de la Paç, de Medecina, de la Química, de la Física, de la Matemática, de la Nutriçon i d'outras árias, bariables cunsuante l tema de l trabalho científico "galardoado".
Prémio Sberiges Riksbank de Ciéncias Eiquenómicas an Mimória de Alfred Nobel
[eiditar | eiditar código-fuonte]An 1968, l Sberiges Riksbank, l banco central de la Suécia, anstituiu l "Prémio de Ciéncias Eiquenómicas an Mimória de Alfred Nobel",[8] ancorretamente referido cumo "Prémio Nobel de la Eiquenomie" i cuncedido a partir de 1969.[9]
Na berdade, esse prémio nun ten ligaçon cun Alfred Nobel, nun sendo pago cul denheiro pribado de la Fundaçon Nobel, mas cun denheiro público de l banco central sueco, ambora ls ganhadores séian tamien scolhidos pula Academie Rial de las Ciéncias de la Suécia. La frase stratégica an mimória de Alfred Nobel ye la causadora de la cunfuson, i la família Nobel nun aceita l prémio cumo tal. An 1968, decidiu-se que nun mais serien criados outros prémios an mimória de Nobel. De to modo, l "Prémio Nobel de la Eiquenomie" ye antregue na mesma ocasion que ls prémios ouriginales.
Crítica
[eiditar | eiditar código-fuonte]L Prémio Nobel de la Literatura ten sido albo de críticas por sue outelizaçon cumo "arma política". La premiaçon de Eilfriede Jelinek debido "al sou fluxo musical de bozes i contra-bozes an nobelas i peças que, cun straordinairo zelo lenguístico, rebelan l'absurdo de ls clichés de la sociadade i sou poder de subjugo" i Harold Pinter tubírun ua cierta conotaçon de "protesto". Ambos fúrun críticos ferozes de l gobierno de George W. Bush na persidéncia de ls Stados Ounidos.[sin fuontes]
Refréncias
- ↑ .com/this-day-in-story/first-nobel-prizes-awarded First Nobel Prizes awarded — Story .com This Day in Story — 12/10/1901[lhigaçon einatiba] (an anglés). Páigina besitada an 3 de setembre de 2011.
- ↑ .com/eiquipa/magazine/article/0,9171,998209,00.html «The Worst and the Brightest"» Cunsulte valor
|url=(ajuda) - ↑ «"Nobels Testament"»
- ↑ Alfred Nobel nobelprize.org (an anglés). Páigina besitada an 3 de setembre de 2011.
- ↑ .com/laureates/default.php Nobel Square[lhigaçon einatiba] (an anglés). Páigina besitada an 3 de setembre de 2011.
- ↑ Nobelprize.org The Nobel Prize Amounts (an anglés). Páigina besitada an 3 de setembre de 2011.
- ↑ .com/eig/ «The Eig® Nobel Prizes» Cunsulte valor
|url=(ajuda) - ↑ Nobelprize.org - The Sberiges Riksbank Prize in Eiquenomic Sciences in Memory of Alfred Nobel (an anglés). Páigina besitada an 3 de setembre de 2011.
- ↑ Sberiges Riksbank (Bank of Sweden) Prize in Eiquenomic Sciences in Memory of Alfred Nobel[lhigaçon einatiba]
Bibliografie
[eiditar | eiditar código-fuonte]- The politics of eicellence, beyond the nobel prize; R. Friedman ; 2002
- Nobel Century: la biographical analysis of physics laureates, in Anterdisciplinary Science Rebiews, by Claus D. Hillebrand ; June 2002; Ne l 2. p. 87-93
