Nuoba Deli

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.

Modelo:Andia zonas ourbanas

Nuoba Deli[1] [2] [3] (tamien grafada an pertués cumo Nuoba Déli[2] ó Nuoba Délhi [Nota 1]; an hindi: नई दिल्ली, trasl. Naī Dillī; an panjabi: ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, traslit. Nabī̃ Dillī; an urdu: نئی دلی, Naye Dillī) ye la capital de la Índia. Cun ua ária total de 42,7 Km², Nuoba Deli queda drento de la metrópole de Deli, i atualmente sirbe cumo sede de l Gobierno de la Índia, para alhá de l gobierno de l Território de la Capital Nacional de Deli (NCT).

Porjetada pul arquiteto británico Edwin Lutyenes, la cidade ye coincida por sous bulebares amplos i cercados por arbles, i por ser sede de dibersas anstituiçones i monumientos nacionales. Zde 1947 ye la capital de l paíç, tenendo yá sido la capital de la quelónia británica antes de l'andependéncia (antes desso la capital colonial de la Índia era Calcutá).

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Stória de Deli
Cumpletado an 1734, sob ordes de l marajá Jai Singh II, l Jantar Mantar ye un ouserbatório astronómico.

Eesistiran uito cidades zeignadas Deli, cuntíguas ó nó, zde la purmeira chamada Andraprashta, até a l'atual Deli.

Ne l seclo XII fui caturada por Kutb-ud-Din, que a tornou capital de l stado muçulmano an 1206. Mais tarde fui saqueada i, an 1526, caiu an poder de l mongol Vaber. Muorto Aurangzeb, an 1707, l'ampério ampeçou l sou declínio, sendo la cidade saqueada puls persas.

An 1803 passa pa la posse de ls angleses, mas fui gobernada por amperadores, sob la custódie de la Cumpanha de las Índias Ourientales, até 1857, quando acunteciu la célebre Rebolta de ls Sipaios, cula catura i deposiçon de l radadeiro amperador mongol.

Calcutá fui la capital de la Índia até dezembre de 1911, durante l Raj británico. Deli, inda assi, serbiu cumo centro político i financeiro de dibersos ampérios de la Índia antiga i mediebal, specialmente de l Ampério Mogol, que fizo parte de la Region de l Panjabe de 1799 la 1849. Ne l'ampeço de l seclo XX, ua perpuosta fui feita a l'admenistraçon británica para mudar la capital para Deli; al cuntrairo de Calcutá, que se localiza na cuosta ouriental de la Índia, Deli queda ne l norte de l paíç, i l gobierno de la Índia Vritánica decidiu que serie mais fácele admenistrar l stenso território a partir d'alhá. L rei George B, anton Amperador de la Índia, anunciou ouficialmente l'altaraçon de la capital de l Raj.[4]

Nuoba Deli fui porjetada al sul de la Cidade Antiga, custruída pul amperador mogol Shah Jahan. La cidade queda delantre de l sítio de siete antigas cidades, i anclui einúmaros monumientos stóricos, cumo l Yantra Mandir i ls Jardines de Lodhi.

Fexeiro:Andia gate .jpg
L Porton de la Índia, qu'houmenageia ls suldados andianos que perdírun sues bidas na Purmeira Guerra Mundial i nas Guerras Afeganas.

Mui de Nuoba Deli fui porjetada pul ampreiteiro local, Sir Sobha Singh, i pul arquiteto británico Edwin Lutyenes; até ls dies d'hoije ua region de la cidade ye chamada de "Lutyenes' Delhi" ("Deli de Lutyenes"). La ária admenistratiba central de la cidade fui porjetada cumo un testamiento a las pretensones amperiales británicas; ne l coraçon de la cidade staba l'amponenete Rashtrapati Bhawan (coincido anton cumo Casa de l Bice-Rei), sediado subre l Monte Raesina. L Rajpath, tamien coincido cumo King's Way ("Camino de l Rei"), stendia-se de l Porton de la Índia al Rashtrapati Bhawan, an cujos flancos queda l Eidifício de l Secretariado, qu'abriga dibersos menistérios de l gobierno andiano. La Casa de l Parlamiento, porjetada por Heirbert Baker, queda na Sansad Marg, rue que segue paralela al Rajpath.

Passado la andependéncia de la Índia, an 1947, ua outonomie lemitada fui cunferida la Nuoba Deli, que passou a ser admenistrada pro un Comissário-Xefe, nomeado pul gobierno andiano. An 1956 Deli fui cumbertida nun Território de la Ounion, i l comissairo eibentualmente fui sustituído por un Tenente-Gobernador. La Custituiçon de la Índia, an sue sexagésima-nona emenda, de 1991, declarou que l Território de la Ounion de Deli passarie a ser coincido formalmente cumo Capital de l Território Nacional de Deli.[5] Un sistema de diarquia fui antroduzido, atrabeç de l qual l gobierno eileito recebie amplos poderes, cula sceçon lei i de l'orde, que permanecian prerrogatibas de l gobierno central. L'atual legislaçon fui amplementada an 1993.

Fexeiro:Rashtrapati Bhaban.JPG
Palácio persidencial, l Rashtrapati Bhaban.

Ls monumientos mais amportantes son, para alhá de l palácio Rashtrapati Bhawan, custruído an arenito i mármore, que sirbe cumo residéncia oufecial de l persidente, l Arco Comemoratibo de la Purmeira Guerra Mundial, custruído an 1921, i ls Templos Relegiosos de Balmiki i Lakshminarayan, que fúrun frequentados por Mahatma Gandhi. Na cidade bielha, an frente al riu, liebanta-se l Fuorte Burmeilho, que rodeia un palácio mongol de l seclo XVII. Na borda de l Jumna tamien ancontra-se Rajghat Samadhi, adonde fui ancinerado l cuorpo de Gandhi. De grande antresse eisiste tamien la Grande Mesquita, de l seclo XVII, i la Mesquita Moti Musjid, custruída por Aurangzeb.

Geografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:YamunaRiber.jpg
L riu Yamuna, la leste de Nuoba Deli.

Cun ua ária total de 42,7 Km², Nuoba Deli forma ua pequeinha parte de la ária metropolitana de Deli,[6] i se localiza na prainada Ando-Gangética, motibo pul qual eisisten poucas altaraçones na altitude de la cidade. Nuoba Deli i las árias que la circundan fazirun parte de la Cordilheira de Arabali, mas atualmente restou solo l Çfiladeiro de Deli. La cidade tamien se localiza nas redondezas de l riu Yamuna, i sente ls eifeitos de sues chenas. La leste de l riu stá la region ourbana de Shahdara. Nuoba Deli se localiza na zona sísmica IB, l que senefica que stá suscetible a grandes terremotos.[7]

Nuoba Deli i la region al sou redror apersenta un clima acentuadamente cuntinental, debido a la sue çtáncia de l litoral i de las cadeias de muntanha próssimas. Las temperaturas barian de 40 graus Celsius, durante l berano, a cerca de 4 graus durante l ambierno.[8] Deli ten un clima semi-árido, cun grandes bariaçones antre las temperaturas an cada staçon. Ls beranos son longos, de l'ampeço d'abril l'outubre, cula staçon de las monçones ne l meio; anquanto ls ambiernos ampeçan an nobembre i ténen l sou auge an janeiro. La média de temperatura anual ye de 25 °C; las médies mensales barian de 14 a 33 °C.[9] La média anual de plubiosidade ye de cerca de 714 mn, na maior parte ocorridas justamente durante las monçones de júlio i agosto.[10]




Modelo:Anfobox Clima

Gobierno[eiditar | eiditar código-fuonte]

A partir de 2005, la strutura gobernamental de l Cunseilho Municipal de Nuoba Délhi anclui un diretor-eisecutibo, trés nembros de la Assembleia Legislatiba de la cidade, dous nembros nomeados pul Menistro-Xefe de l Território de la Capital Nacional de Délhi (NCT) i cinco nembros andicados pul gobierno central. L'atual menistro-xefe de l NCT ye Sheila Dikshit. D'acuordo cula custituiçon de la Índia, se ua lei que fur promulgada pula assembleia legislatiba de Délhi antrar an cuntradiçon cun qualquiera outra lei aprobada pul Parlamiento de la Índia, anton la lei promulgada pul parlamiento deberá prebalecer subre la lei promulgada pula assembleia.[11]

Anquanto Nuoba Deli ye admenistrada pul sou própio gobierno municipal, outras árias ourbanas de la metrópole son gobernadas pula Corporaçon Municipal de Délhi i, cumo tal, nun son cunsidradas parte de la capital. Inda assi, to la metrópole de Délhi ye coincida quemumemente cumo 'Nuoba Deli', an cuntreste a la 'Bielha Deli'.

Strutura ourbana[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:New Delhi map.sbg
Mapa de rues de Nuoba Deli.

Buona parte de Nuoba Deli fui porjetada por Edwin Lutyenes, un de ls percipales arquitetos británicos de l seclo XX, i recebiu até mesmo l nome de "Lutyenes' Delhi". Lutyenes çtribuiu la ária admenistratiba de la cidade an torno de dues splanadas, chamadas Rajpath ("Camino de l Rei") i Janpath ("Camino de la Reina"). L Rajpath se stende de l palácio de Rashtrapati Vhaban até l Porton de la Índia, anquanto l Janpath se ampeça ne l Cunnaught Circus, cruzando outra amportante bie, l Shantipath, an ángulos retos. 19 ambaixadas strangeiras stan localizadas ne l Shantipath ("Camino de la Paç"), l que faç del l maior anclabe diplomático ne l paíç.[12]

Ne l coraçon de la cidade se ancontra l'amponente palácio de Rashtrapati Bhaban, antiga residéncia de l Bice-Rei. Nas prossimidades stá l Secretariado, sede de dibersos menistérios de l Gobierno de la Índia. L Eidifício de l Parlamiento se localiza ne l Sansad Marg, bie paralela al Rajpath. La Cunnaught Place ye ua grande ária circular, comercial, an Nuoba Deli, modelada a partir de l Royal Crecent, na Anglaterra; duoze rues apartadas saen de l'anielho sterno de la Cunnaught Place, un deilhes l Janpath.

Trasporte[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:DTC low-floor bus
Faixa de carreira an Nuoba Deli.
Fexeiro:Metro delhi prebiew.jpg
Staçon de l Metro de Délhi - un de ls mais stensos de l mundo.

Cumo ua cidade planeijada, Nuoba Deli ten dibersas stradas arteriales, muitas de las quales assumiran un status icónico, cumo l Rajpath, Janpath i la Akbar Road. An 2005 l númaro de beiclos pribados era respunsable por 30% de l total de la demanda por trasporte na ária metropolitana de Nuoba Deli.[13] Este númaro, inda assi, puode ser inda maior, yá que l serbício de carreira ye restrito an dibersas partes de la capital, por motibos de sigurança. La custruçon i manutençon de rues i bias ourbanas ye respunsabelidade purmária de l Departamiento de Angenharie Cebil.[14] L metro ye un aspeto quemun por to la Nuoba Deli; an 2008 eisistian 15 staçones an funcionamiento.[15] An 1971, la respunsabelidade admenistratiba de la Delhi Trasport Corporation (DTC, "Corporaçon de Trasportes de Deli") fui trasferida de la Corporaçon Municipal de Deli (NDMC) pa l Gobierno de la Índia; an 2007 eisistian 2700 puntos de carreira na cidade, de ls quales 200 habien sido custruídos i éran mantidos pula NMDC, i l resto pula DTC.[16]

L Metro de Deli, custruído i ouperado pula cumpanha Delhi Metro Rail Corporation (DMRC), liga la cidade cul resto de la metrópole de Deli. Atrabeç dun acuordo cula NDMC, la DMRC puode adquirir tierra pa la custruçon de trilhos i staçones de l metro drento de la cidade, sin qualesquiera amplicaçones financeiras.[17] La NDMC tamien custruiu cumplexos de stacionamientos, cun dibersos andares, an colaboraçon cula DMRC, an dibersas staçones de metro por to la cidade, de modo a oumentar l númaro de bagas.[18]

Demografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Akshardhan Delhi .jpg
L Templo de Akshardhan, célebre templo hindu an Nuoba Deli..[19]

An 2001, Nuoba Deli tenie ua populaçon de 295.000 habitantes, anquanto l Território de la Capital Nacional de Délhi (NCT) tenie ua populaçon de 9,81 milhones d'habitantes.,[20] l que fazie deilha la segunda ária metropolitana de la Índia an populaçon, atrás solo de Bombain.[21] Eesistian 925 mulhieres para cada 1000 homes ne l NCT, i la taxa d'alfabetizaçon ye de 81.67%.[22]

L hinduísmo ye la religion de 82% de la populaçon de Deli, de la qual Nuoba Deli ye solo ua parte. Eesisten tamien grandes quemunidades de muçulmanos (11.7%), sikhs (4.0%), jaenistas (1.1%) i crestianos (0.9%) an Deli.[23] Outras minories ancluen ls parses, budistas i judius.[24]

L hindi ye l percipal léngua (oural i scrito) de la cidade. Outras lénguas quemumente faladas son l anglés, l panjabi i l urdu. Grupos lenguísticos de todas las regiones de l paíç stan bien repersentados na cidade; antre eilhes l maitheli, haryanbi, canarés, telugu, bengali, marata i támil.

Eiquenomie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Andia gate-1-.jpg
L Porton de la Índia, an Nuoba Deli.

Nuoba Deli ye l centro de gobierno i d'admenistraçon. Las dues cidades, Bielha Deli i Nuoba Deli funcionan cumo ua solo cidade. La capital stá ligada por bie férrea i abion cun Bombain, Calcutá i Madras. L sou setor andustrial resume-se a ua andústria ligeira bariada, adonde se çtaca la téxtil, que porduç artigos de algodon, tecidos i telas. La porduçon de jóias i l'amprensa tamien son seneficatibas. Acerca de la cidade eisisten dibersas anstituiçones eiducatibas de caráter superior i muitas deilhas corresponden a centros d'ambestigaçon científica.

Turismo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Templo de Lotus, ua de las maiores casas d'adoraçon de la Fé Bahá'í.

Ua de las cidades mais antigas de l mundo i palco de manifestaçones culturales al longo de la stória, Nuoba Deli cunserba cientos de monumientos. La zona stórica de Bielha Deli ten bárias mesquitas i fortalezas, sendo cercada por ua muralha antiga. Para alhá de monumientos stóricos, Nuoba Deli tamien ye la sede prédios de l gobierno andiano.

Las percipales atraçones turísticas son:

Notas[eiditar | eiditar código-fuonte]

  1. D'acuordo cul lenguista Carlos Peinha, de l Ciberdúbidas de la Léngua Pertuesa, .com/preguntas/get/345394 "(m)l Bocabulário de la Léngua Pertuesa (1966) de Rebelo Gonçalbes, regista-se Deli, anotando-se que ye «Inexata la forma Delhi»."[lhigaçon einatiba]

Refréncias

  1. .com/preguntas/get/298263 «Ls gentílicos de Calecute i de Nuoba Deli (Índia)» Cunsulte valor |url= (ajuda). Ciberdúbidas de la Léngua Pertuesa. 25 de maio de 2010. Cunsultado an 19 de janeiro de 2012  Parâmetro desconhecido |radadeiro= ignorado (ajuda); |nome1= sem |sobrenome1= em Authors list (ajuda)
  2. 2,0 2,1 .com/preguntas/get/345394 «La pronúncia de Nuoba Deli» Cunsulte valor |url= (ajuda). Ciberdúbidas de la Léngua Pertuesa. 2 de maio de 2013. Cunsultado an 2 de maio de 2013  Parâmetro desconhecido |radadeiro= ignorado (ajuda); |nome1= sem |sobrenome1= em Authors list (ajuda)
  3. Lusa, Agéncia de Amboras de Pertual. .pt/lusamaterial/PDFs/prontuarioLusa.pdf «Prontuário Lusa» Cunsulte valor |url= (ajuda) (PDF). Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  4. Preça de casa, P (2002). Cities of Tomorrow. [S.l.]: Blackwell Publishing. pp. 198–206. ISBN 0631232524 
  5. «THE CONSTITUTION (SIXTY-NINTH AMENDMENT) ACT, 1991». THE CONSTITUTION (AMENDMENT) ACTS, THE CONSTITUTION OF INDIA. National Anformatics Centre, Menistry of Communicationes and Anformation Technology, Gobernment of Andia. Cunsultado an 8 de janeiro de 2007 
  6. http://www.ndmc.gob.in/AboutNDMC/NNDMCAt.aspx
  7. «Hazard profiles of Andian çtrits» (PDF). National Capacity Building Porjet in Çaster Management. UNDP. Cunsultado an 23 de agosto de 2006  Parâmetro desconhecido |archibedate= ignorado (ajuda); Parâmetro desconhecido |archibeurl= ignorado (ajuda)
  8. .com/climate.html «Delhi Tourisn - Climate» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 10 de márcio de 2007 
  9. .com/weather/weather.php3?s=28124&refer=&units=metric «Weatherbase antry fur Delhi» Cunsulte valor |url= (ajuda). Canty and Associates LLC. Cunsultado an 16 de janeiro de 2007 
  10. «Chater 1: Antrodution» (PDF). Eiquenomic Surbey of Delhi, 2005–2006. Planning Department, Gobernment of National Capital Territory of Delhi. pp. pp1–7. Cunsultado an 21 de dezembre de 2006 
  11. http://andiacode.nic.in/coiweb/amend/amend69.htn[lhigaçon einatiba]
  12. Delhi Online[lhigaçon einatiba] (an anglés)
  13. http://delhiplanning.nic.in/Eiquenomic%20Surbey/ES%202005-06/Cht/12.pdf
  14. http://www.ndmc.gob.in/Departments/Cebil/Det_CibilEng_Road.aspx?KEY=01?Key=1
  15. http://www.ndmc.gob.in/Departments/Cebil/Det_CibilEng_Subway.aspx
  16. http://cities.spressindia[lhigaçon einatiba] .com/local-news/archibefullstory.php?newsid=237852&creation_date=2007-05-25
  17. http://webcache.gogleusercontent[lhigaçon einatiba] .com/search?q=cache:6DhdlpoNbg8J:www.ndmc.gob.in/Resolutiones%25202007/CIBIL/cebil%2520enginering%252018.07.07/ITEM%2520NO.%252030%2520(La-27).doc+NDMC+DMRC+delhi&hl=en&t=clnk&cd=1&gl=us&client=firefox-la
  18. http://www.hindu[lhigaçon einatiba] .com/2007/07/26/stories/2007072655710400.htn
  19. http://www.akshardhan .com/besitorinfo/andex.htn
  20. http://books.gogle[lhigaçon einatiba] .com/books?id=5ZBaBhmRbCkC&pg=PA436&lpg=PA436&dq=new+delhi+295,000&source=web&ots=2xybTNerag&sig=O8LPSYYheYo8yEEyPNBhdI1nkFs&hl=en&sa=X&oi=book_result&resnun=2&t=result
  21. «World Ourbanization Prospets The 2003 Rebesion.» (PDF). United Nationes. pp. p7. Cunsultado an 29 de abril de 2006 
  22. National Literacy Missiones Report[lhigaçon einatiba],
    «Eiquenomic Surbey of Andia, Chater 15 Eiducation» (PDF). pp. p1. Cunsultado an 25 de dezembre de 2007 
  23. Andian Census
  24. «Data on Religion». Census of Andia 2001. 1 páiginas. Cunsultado an 16 de maio de 2006 

Modelo:Capitales de la Ásia Modelo:Cidades de ls Jogos Asiáticos Modelo:Capital Mundial de l Libro