Molière

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.

Jean-Baptiste Poquelin, mais coincido cumo Molière (batizado an Paris la 15 de Janeiro de 1622 - 17 de Febreiro de 1673), fui un dramaturgo francés, para alhá de ator i ancenador. Ye cunsidrado un de ls mestres de la comédia satírica. Tubo un papel de abseluta amportança na dramaturgie francesa, até anton mui dependente de la temática de la mitologie griega. Ousou las sues obras para criticar ls questumes de la época, criando l lhema "ridendo castigat mores". Ye cunsidrado l fundador, andireto, de la Comédie-Française. Del, dixo Boileau: Dans le sac ridicule où Scapin s'enveloppe je ne reconnais plus l'auteur du Misanthrope - ("Ne l saco rediclo adonde se ambuolbe Scapino, nun reconheço mais l outor de L Misantropo"). Cumo ancenador, quedou tamien coincido pul sou rigor i meticulosidade.

Biografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Formaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]


Filho dun arteson parisiense (Jean-Batiste Poquelin), Poquelin quedou uorfano de la mai (Marie Cressé) quando inda era nino. Antrou an 1633 na prestigiada scuola de Jasuítas de l Collège de Clermont, adonde cumpletou la sue formaçon académica an 1639. Eisisten bárias anedotas subre la sue stadie ne l coleijo que nun ténen, assi i todo, qualquier cunfirmaçon stórica. Por eisemplo, que l sou pai era mui eisigente; que conheciu, ande, l príncepe de Conti ó que fui aluno de l filósofo Pierre Gassendi.

Ye cierto , assi i todo que fui amigo íntemo de l abade La Mothe Le Bayer, filho de François de La Mothe-Le-Bayer, na altura an que este publicaba las obras de sou pai. Poquelin poderá tener sido anfluenciado puls dous. Antre las sues purmeiras obras ancuntraba-se ua traduçon, hoije perdida, de l De Rerun Natura de l filósofo romano Lucrécio.

Quando chegou als 18 anhos, l sou pai passou-le l títalo de Tapissier du Roi (Tapeceiro ourdinário de l rei), i l cargo associado de balet de chambre (criado de quarto), pul que tubo zde cedo cuntato cul rei. Hai quien afirme que terá tenido formaçon an dreito an Orleanes an 1642, mas hai alguas dúbedas quanto a esso.

Ampeço de la carreira teatral[eiditar | eiditar código-fuonte]

Zde cedo se antressou pul triato que staba mui na moda na altura, percipalmente depuis de Luís XIII, a pedido de Richelieu (que tamien era apreciador desta arte), tener honrado la porfisson de comediante cun un código de moralidade.

An Júnio de 1643, juntamente cula sue amante Madeleine Béjart i un armano i ua armana deilha, fundou la cumpanha (troupe) de triato L'Eillustre Théátre. Fázen alguas atuaçones na porbíncia i, an 1644 apersentan-se an Paris, ne l Jogo de la Péla de l Métayers. Nesta altura passa a derigir la cumpanha, que, antretanto, entra na bancarrota an 1645. A partir dessa altura assumiu l pseudónimo de Molière, anspirado ne l nome dua pequeinha aldé de l sul de Fráncia. La falhéncia de la cumpanha baliu-le alguas sumanas de prison por causa de las díbedas. Fui lhibertado grácias a la ajuda de l pai. Partiu, anton, nua tournée pulas aldés cumo comediante eitinerante. Esta bida errante durou cerca de 14 anhos, durante ls quales atuou cula cumpanha de Charles Dufresne. Más tarde, boltarie a criar ua cumpanha própia. Durante estas biaiges conheciu l Príncepe de Conti, gobernador de l Languedoc, que se tornou sou mecenas de 1653 a 1657, pul que dou l sou nome a la cumpanha. Esta amisade treminarie mais tarde, quando Conti se ouniu als einemigos de Molière ne l Parti des Débots ( la "Cabala de l Debotos"). Nessa altura bai screbindo alguas pequeinhas pieças que nun se çtínguen mui na sue obra.

An Lyon, Mme Duparc, coincida cumo la Marquise, juntou-se a la cumpanha. La marquesa tenie sido corteijada, an ban, por Pierre Corneille, tenendo-se tornado, mais tarde, amante de Jean Racine, que oufreciu la Molière la sue tragédia Théagène eit Chariclée (ua de las sues purmeiras obras depuis de tener treminado ls sous studos de teologie), mas Molière nun la ancenou, inda que tubisse ancorajado Racine a seguir la carreira de scritor. Diç-se que pouco depuis Molière tubo ua zanga cun Racine que terá tamien apersentado, secretamente, la sue obra a la cumpanha de l Hótel de Bourgogne.

An Paris[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fruntispício dua eidiçon de las obras de Molière, de 1734

Molière chegou la Paris an 1658 adonde apersenta ne l Loubre la tragédia Nicomède de Corneille i la sue pequeinha farsa Le doteur amoureux (L Médico Apaixonado), cun algun sucesso. Data desta altura l témino de la relaçon de mecenato que mantenie cul príncepe de Conti, yá que la cumpanha passa a ser la Troupe de Monsieur (l Monsieur era l armano de l rei) i cula ajuda de l nuobo mecenas, junta-se a ua famosa cumpanha lhocal eitaliana dedicada a la commedie dell'arte. Stabelece-se definitibamente ne l triato de l Petit-Bourbon, adonde, la 18 de Nobembre de 1659, faç la streia de la sue peça Les Preceuses ridicules ("Las Preciosas Redículas") - ua de las sues obras primas que nun era mais que la purmeira ancurson de l outor na crítica de ls maneirismos i modos afetados que anton éran quemuns an Fráncia i cunsidrados "çtintos". La peça fui einicialmente proibida, mas pouco depuis recebiu outorizaçon para ser posta an cena. Fui, até, Molière que formulou la spresson "ridendo castigat mores" (rindo se corrígen ls questumes) - spresson que ye, amiúde i erradamente cunsidrada cumo un probérbio lhatino genuíno. L stilo i cuntenido deste sou purmeiro sucesso relatibo tornou-se debrebe ne l centro dua basta cuntrobérsia lhiterária.

Apesar de la sue perfréncia pul género trágico, Molière tornou-se famoso pulas sues farsas, giralmente dun solo ato i apersentadas depuis dua tragédia. Alguas destas farsas éran solo parcialmente scritas, sendo ancenadas al stilo de la commedie dell'arte' cun amprobisaçon a partir dun canobacio (sboço mui giral de la pieça). Screbiu tamien dues comédias an berso, mas tubírun pouco sucesso i son cunsidradas de pouca amportança puls críticos an giral.

"Les Preceuses" suscitou antresse i críticas an relaçon la Molière, mas nun fui, assi i todo, un sucesso popular. Pediu, anton, la ajuda de l sou sócio eitaliano, Tiberio Fiorelli, famoso pula sue pieça Scaramouche, para se anteirar de la técnica própia de la Commedie dell'arte. La sue pieça de 1660, Sganarelle, ó le Cocu imaginaire ("L cornudo eimaginário") parece un tributo a la Commedie dell'arte i al sou mestre. L tema de las relaçones matrimoniales era eiqui anriquecido pula perspetiba de Molière an relaçon a la falsidade de las relaçones houmanas, çcrita cun un cierto grau de pessimismo. Esso tornar-se-iba eibidente nas sues obras seguintes i tornar-se-iba la fuonte de anspiraçon de feturos dramaturgos cumo, por eisemplo (i inda que noutro campo i a outro nible), Luigi Pirandello.

An 1661, cula antençon de agradar al sou mecenas (Monsieur), screbiu i ancenou Don García de Nabarre, ó le Prince jaloux ("L Príncepe ciumento"), ua comédia heiróica deribada dua obra de Cicognini. Monsieur, que era Philippe, Duque de Orleanes, staba de tal forma seduzido pula arte i pul antretenimiento que debrebe fui scluído de las sues respunsablidades de stado.

1661 fui inda l anho de la bien sucedida L'École des maris ("Scuola de Maridos") i de Les Fácheux ("Ls Amportunos"), cul subtítalo Comédie faite pour les divertissements du Roi (Comédia para adbertimiento de l Rei), yá que fui ancenada por oucasion dua série de fiestas dadas por Nicolas Fouquet an honra de l soberano. Estes dibertimientos dórun azo la que Jean-Batiste Colbert ourdenasse la prison de Fouquet por gasto çnecário de l erário, i que treminarie cun ua sentença de prison perpéta.

La guerra cómica[eiditar | eiditar código-fuonte]

An 1662 Molière mudou-se pa l Théátre du Palales-Royal, inda cun ls sous colegas eitalianos, i casou-se cun Armande, acraditando ser armana de Madeleine Béjart - na berdade era sue filha eilegítima, nacida dun causo passageiro cul Duque de Modena, an 1643, quando Molière i Madeleine ampeçórun la sue relaçon amorosa. Ne l mesmo anho, ancenou L'École des femmes ("Scuola de Mulhieres"), que ye, sin dúbeda, ua de las sues obras-primas. Tanto la pieça quanto l casamiento fúrun rezon para críticas. Molière respundiu a las críticas que se relacionában cula pieça, screbindo dues obras menores mas, inda assi, de antresse reconhecido: La Critique de "l'École des femmes" (na qual eimaginaba la reaçon de ls spetadores bendo la pieça referida) i L'Ampromtu de Bersailles ("L Amprobiso de Bersalhes") (subre un amprobiso feito pula sue cumpanha teatral). Staba abierta la la guerre comique (Guerra cómica), adonde Molière tenie cumo ribales Donneau de Bisé, Boursault i Montfleury.

Un chamado parti des Dévots ampeçou a eimergir de antre la alta sociadade francesa, protestando contra l scessibo rialismo i eirreberéncia de Molière, que yá starien a causar ambaraços. Outros acusában nel de se tener casado cula própia filha. L Príncepe de Conti, que l apoiara ne l sou ampeço de carreira triatal, tornou-se tamien contra el. Antre outros einemigos, podien-se inda cuntar ls jansenistas i alguns dramaturgos de la scuola tradecional. Ls "debotos" ansurgian-se contra la "ampiedade" de l outor que, aliás, pertencie a un circlo de amigos que defendie eideias eipicuristas, d'acuordo cun las teories de Gassendi). L rei, Luís XIV que le tenie inda hai pouco cuncedido ua penson (prebilégio pula purmeira beç afatuado por un rei a un comediante), nun deixou,assi i todo, de tomar l partido de Molière. Mesmo cula ancluson de Molière ne l Índex de la Ounibersidade de Paris, Luís XIV decide amostrar l sou apoio al tornar-se padrino de l primogénito de l dramaturgo. Boileau tamien l apoiou, cumo se puode berificar an bárias passaiges de la sue Art poétique.

Le Tartuffe ("Tartufo"), fui tamien ancenado an Bersalhes, an 1664, tornando-se ne l maior scándalo de la carreira artística de Molière. La çcriçon de la heipocrisie giral de las classes dominantes i, percipalmente, de l clero, fui cunsidrada oufensiba i eimediatamente cuntestada. Por anfluéncia de la rainha-mai i de l Partido de l Debotos, l rei bé-se oubrigado a colgar las atuaçones desta pieça. Molière scribe, lhougo de seguida, an 1665, Don Juan (traduzido tamien por "Don Juan"), ó Le Festin de Pierre ("L Festin de Piedra") para sustituir "Tartufo". Esta obra, cunsidrada ua de las mais antemporales de Molière, baseaba-se nua pieça de Tirso de Molina, passada para prosa, anspirada na bida de Giobanni Tenorio. Çcribe la stória dun ateu que al assumir heipocritamente l papel de relegioso, ye punido por Dius. La obra ye anterdita lhougo depuis. L Rei, inda assi, mantendo l sou apoio la Molière, torna-se l patrocinador oufecial de la cumpanha, cuncedendo-le £6000,00 de penson.

Pintado por Pierre Mignard (1658)

La amisade que stabelecera cun Jean Batiste Lhully lhebou-lo a screbir Le Mariage forcé ("L Casamiento Fuorçado", de 1664) i La Princisse d'Élide ("La Princesa Élida", cul subtítalo "Comédie galante mélée de musique eit d'antrées de ballet" - "Comédia galante cun música i númaros de beilado"), apersentadas ne ls "divertissements" de Bersalhes.

Tamien cun música de Lhully, Molière apersenta, depuis, L'Amour médecin ("L Amor Médico"). Cartazes de la época andícan que la obra tenie sido pedida "par ourdre du Roi", por orde de l Rei, l que poderá splicar, tamien, l acolhimiento mais faborable de l público.

An 1666, apersenta Le Misanthrope ("L Misantropo"). Cunsidrada, hoije an die, ua de las obras mais refinadas i cun un cuntenido moral mais eilebado de las pieças de Molière, fui, assi i todo, pouco apreciada ne l sou tiempo, tenendo sido un fracasso comercial. Retrata ua personaige que se recusa a antegrar-se ne l mundo debido a la sue eisigéncia de sinceridade i aberson a la heipocrisie. Donneau de Basé, que fazie parte de ls sous oupositores rinde-se, debido la esta pieça, al génio de Molière i torna-se un de ls spetadores mais assíduos de l sou triato. Molière ne l mesmo anho scribe Le Médecin malgré lhui ("Médico a la Fuorça") para fazer face al ansucesso de la obra precedente. L Príncepe de Conti scribe nessa altura un tratado de moral adonde critica l triato an giral i Molière an particular. "Médico a la fuorça" ye, inda assi, un sucesso.

Depuis de Mélicerte i de la Pastorale comique, tenta poner an cena, mais ua beç l sou "Tartufo", agora chamado de Panulphe ó L'amposteur. Assi que l rei deixa Paris, debido la biaige, Lamoignon i l arcebispo decíden censurar de nuobo la peça (l rei fazerie amponer l respeito por esta peça uns anhos mais tarde, quando passou a tener poder abseluto tamien subre l clero).

Malina i muorte[eiditar | eiditar código-fuonte]

Tumba de Molière ne l Semitério de l Père-Lhachaise

Tenendo quedado malo, la porduçon triatal de Molière tubo ua quebra na cantidade. Le Sicilien ó L'Amour peintre ("L Siciliano" ó "L Amor Pintor") fui scrito para las festibidades de l castielho de Saint-Germain, tenendo sido seguido, an 1668, por Amphitryon ("L Anfitrion"), pieça anspirada na peça houmónima de Plauto i cun alusones mais ó menos claras als causos amorosos de l rei. George Dandin ó Le Mari cunfondu ("L Marido Cunfundido") fui pouco apreciado na altura, mas boltou a tener sucesso cun L'Abare ("L Abarento"), quemédia (mais na forma que ne l cuntenido) inda hoije mui repersentada, anspirada na pieça Aulularie, de Plauto.

Cun Lhully a cumpor la música, screbiu inda Monsieur de Pourceaugnac, Les Amants magnifiques ("Ls Magníficos Amantes") i Le Bourgeois Gentilhomme (traduzido lhiteralmente por "L Cabalheiro Burgués", "L Burgués Gentil-Home" ó "L Burgués Fidalgo", mas tamien coincido pula traduçon nun lhiteral de "L Burgués Rediclo"). Esta redadeira, tamien mui lhoubada pula crítica atual, ye cunsidrada por muitos cumo un ataque pessonal a Colbert, l menistro que cundanou l sou antigo patrocinador, Fouquet. Retrata la classe de l nuobos-ricos, deseiosos de eimitar ls hábitos de la nobreza, cumo l antresse pulas artes i pulas armas. Hai quien beia anfluéncias, nesta obra, de "L Fidalgo Daprendiç" de D. Francisco Manuel de Melo (que bibiu an Paris an 1663), inda que se puodan andicar outras fuontes de anspiraçon, cumo la "Cortigiana" de Aretino ó la obra de Erasmo de Roterdon, "Emerita noblitas".

La redadeira colaboraçon cun Lully cunsistiu nun ballet trágico, Psyché, scrita cula ajuda de Thomas Corneille (armano de Pierre).

An 1671, Madeleine Béjart muorre-se, acrecentando mais un motibo de delor a la malina que cuntinaba a agrabar-se. Mesmo assi, inda cunsegue screbir l bien sucedido Les Fourveries de Scapin ("Las Artimanhas de Scapino" ó "Las Belhacaries de Scapino"), ua farsa cómica an 5 atos, an stilo eitaliano. La obra seguinte, La Comtisse d'Scarbagnas ("La Cundessa de Scarbagnas") nun ye, assi i todo, tan eilogiada.

Passa depuis a craticar la soberba i la arrogáncia de l chamado "Bel sprit", tipo de houmor corrosibo i eirudito própio de la alta sociadade francesa de la época, an Les Femmes sabantes ("Las Sabichonas" ó "Las Eruditas") de 1672 - ua obra-prima nacida perante la possiblidade de que l uso de la música i de l beilado fusse prebilégio de las ancenaçones ouperáticas de Lhully. Afetabamente, l cumpositor oubtén essa sclusibidade, al patentear la Ópera an Fráncia. L sucesso desta pieça lhebará a la redadeira obra de Molière, Le Malade Emaginaire ("L Malo Eimaginário" ó "L Malo de Cisma"), tamien hoije ua de las sues pieças mais coincidas. Trata-se dun pieça cun númaros musicales de Marc-Antoine Charpentier (ua scepçon dada pul rei para esta pieça), adonde la personaige çcubre ls berdadeiros sentimientos de quien cul cumbibe, al fingir-se de muorto.

Un de ls mais famosos momientos de la biografie de Molière ye la sue muorte, que se tornou nua refréncia ne l meio triatal. Ye dezido que morriu ne l palco, repersentando l papel percipal de la sue redadeira pieça. De fato, solo çmaiou ende, tenendo morrido horas mais tarde an sue casa, sin tomar ls sacramientos yá que dous padres se recusórun a dar-le la redadeira bejita, i l terceiro yá chegou tarde. Diç-se que staba bestido de amarielho, l que criou la superstiçon de que esta quelor ye fatídica pa ls atores.

Ls comediantes (atores) de la época nun podien, por lhei, ser sepultados ne ls semitérios normales (terreno sagrado), yá que l clero cunsidraba tal porfisson cumo la mera "repersentaçon de l falso". Cumo Molière persistiu na bida de ator até a la muorte, staba nessa cundiçon. La sue mulhier, Armande, pide, assi i todo, la Luís XIV que le probidencie un antierro normal. L mássimo que l rei cunsigue fazer ye oubtener de l arcebispo la outorizaçon para que l antérren ne l semitério reserbado als nados-muortos (nun batizados). Inda assi, l antierro ye rializado durante la nuite.

An 17 de janeiro de 1673, anquanto repersentaba ne l palco l protagonista de sue redadeira obra, Le Malade emaginaire (L malo eimaginário), Molière sofriu un repentino colapso i morriu poucas horas depuis, an sue casa de Paris. Cumo se assinalou cun frequéncia, nun ye de stranhar que l mestre de l duplo sentido i de la dissimulaçon tenga ancerrado la bida i la carreira ne l momiento an que ancarnaba un falso malo.

An 1792, ls sous restos mortales son lhebados pa l Museu de ls Menumientos Franceses i, an 1817, trasferidos pa l semitério de l Père Lachaise, an Paris, al lhado de la sepultura de La Fontaine.

Lhista de obras percipales[eiditar | eiditar código-fuonte]

Molière, 1658.

Repersentaçon nas artes[eiditar | eiditar código-fuonte]

An 2007 Molière (filme) fui oubjeto de filmaige, sendo Dirator: Laurent Tirard, Guion de: Laurent Tirard, Grégoire Bigneron. Antérpretes: Romain Duris, Fabrice Luchini, Laura Morante, Edouard Baer, Ludivine Sagnier. Duraçon de 116 min.

Lhigaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls outros porjetos Wikimedia tamien ténen material subre este tema:
Wikiquote Citaçones ne l Wikiquote
Commons Eimaiges i média ne l Commons