Lhéngua tetun
L tétun (an tétun: tetun), tamien chamado de teto, ye la lhéngua nacional i co-oufecial de Timor-Lheste. Ye ua lhéngua austronésia — cumo la maiorie de las lhénguas outótones de l'ilha — cun muitas palabras deribadas de l pertués i de l malaio.
L purmeiro tétun, l tétun-térique (an tétun: Tetun-Terik), yá se habie stablecido cumo lhéngua franca antes de la chegada de ls pertueses, aparentemente an cunsequéncia de la cunquista de la parte ouriental de l'ilha pul ampério de ls Guapos i de la necidade dun strumiento de quemunicaçon quemun pa las trocas comerciales.
Cula chegada de ls pertueses a la ilha, l tétun apodera-se de bocábulos pertueses i malaios i antegra-los ne l sou lhéxico, tornando-se ua lhéngua crioula i simplificada — nace l tétun-praça (an tétun: Tetun-Prasa).
Mui ambora an finales de l seclo XIX, ls jesuítas de Soibada téngan yá traduzido para tétun parte de la Bíblia i, an 1913, l gobernador de la quelónia tenga tentado antroduzir l tétun ne l sistema eiducatibo timorense, ye solo an 1981 que la Eigreija adota esta lhéngua na lhiturgie.
Se bien que l pertués fusse la lhéngua oufecial de l'anton Timor Pertués, l tétun-praça serbiu cumo lhéngua franca, deribando grande parte de l sou bocabulairo de l pertués. Quando la Andonésia ambadiu i acupou Timor-Lheste an 1975, declarando-lo la bigésima sétima Porbíncia de la República, l'uso de l pertués fui proibido. Mas la Eigreija Católica, an beç d'adotar la lhéngua andonésia (bahasa, cumo a las bezes erradamente ye chamada, ye ua palabra andonésia que senefica lhéngua) cumo lhéngua lhitúrgica, adotou l tétun, tornando-lo nun pedamiego de l'eidantidade cultural i nacional.
Atualmente, l tétun ye la lhéngua cun maior spresson an Timor-Lheste. Anque l tétun-praça tenr bariaçones regionales i sociales, hoije l sou uso ye alargado porque ye cumprendido por quaije to la populaçon timorense. Ye este tétun-praça que fui adotado cumo "lhéngua oufecial" cula zeignaçon de Tétun Oufecial.
