Libro

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
(Ancaminamiento de Lhibro)

Libro ye un belume transportable, cumpuosto por páiginas, sin cuntar las cápias[1], ancadernadas, cuntendo testo manuscrito ó ampresso i/ó eimaiges i que forma ua publicaçon unitária (ó fui cuncebido cumo tal) ó la parte percipal dun trabalho literário, científico ó outro.

An ciéncia de la anformaçon l libro ye chamado monografie, para çtingui-lo de outros tipos de publicaçon cumo rebistas, periódicos, teses, tesauros, etc.

L libro ye un produto anteletual i, cumo tal, ancerra coincimiento i spressones andibiduales ó coletibas. Mas tamien ye ne ls dies de hoije un produto de cunsumo, un bien i sendo assi la parte final de sue produçon ye rializada por meios andustriales (ampresson i çtribuiçon). La tarefa de criar un cunteúdo passible de ser transformado an libro ye tarefa de l outor. Yá la produçon de l libros, ne l que cuncerne a transformar ls ouriginales nun produto comercializable, ye tarefa de l eiditor, an giral cuntratado por ua eiditora. Ua terceira funçon associada al libro ye la coleta i ourganizaçon i andexaçon de coleçones de libros, típica de l bibliotecário.

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Stória de l libro

La stória de l libro ye ua stória de inobaçones técnicas que permitiran la melhora de la cunserbaçon de l belumes i de l acesso a la anformaçon, de la facilidade an manuseá-lo i produzi-lo. Esta stória ye antimamente ligada a las cuntingéncias políticas i eiconómicas i a la stória de eideias i religiones.

Antiguidade[eiditar | eiditar código-fuonte]

Na Antiguidade surge la scrita, antes al testo i al libro. La scrita cunsiste de código capaç de transmitir i cunserbar noçones abstratas ó balores cuncretos, an resumo: palabras. Ye amportante çtacar eiqui que l meio cundiciona l signo, ó seia, la scrita fui an cierto sentido ourientada por esse tipo de suporte; nun se sculpe an papel ó se scribe ne l mármore.

Ls purmeiros suportes outilizados para la scrita fúrun tabuletas de argila ó de piedra. A seguir bino l khartés (belumen para ls romanos, forma pula qual quedou más coincido), que cunsistia nun cilindro de papiro, facilmente transportado. L "belumen" era zamrolado cunforme iba sendo lido, i l testo era scrito an colunas na maiorie de las bezes (i nun ne l sentido de l eixe cilíndrico, cumo se acradita). Alguas bezes un mesmo cilindro cuntenie bárias obras, sendo chamado anton de tomo. L cumprimiento total dun "belumen" era de c. 6 ó 7 metros, i quando anrolado sou diámetro chegaba a 6 centímetros.

L papiro cunsiste nua parte de la planta, que era liberada, librada (latin libere, libre) de l restante de la planta - dende surge la palabra liber libri, an latin, i más tarde libro an pertués. Ls cachos de papiros más "recentes" son datados de l seclo II a.C..

Als poucos l papiro ye sustituído pul pergaminho, scerto de couro bobino ó de outros animales. La bantaige de l pergaminho ye que el se cunserba más al longo de l tiempo. L nome pergaminho deriba de Pérgamo, cidade de la Ásia menor adonde tenerie sido ambentado i adonde era mui usado. L "belumen" tamien fui sustituído pul códex, que era ua cumpilaçon de páiginas, nun más un rolo. L códex surgiu antre ls griegos cumo forma de codificar las leis, mas fui aperfeiçoado puls romanos ne ls purmeiros anhos de la Era Cristiana. L uso de l formato códice (ó códice) i de l pergaminho era cumplementar, pus era mui más fácele costurar códices de pergaminho de l que de papiro.

Ua cunsequéncia fundamental de l códice ye que el faç cun que se comece a pensar ne l libro cumo oubjeto, eidantificando definitibamente la obra cul libro.

La cunsulidaçon de l códex acunte an Roma, cumo yá citado. An Roma la leitura ocorria tanto an público (para la plebe), eibento chamado recitatio, cumo an particular, para ls ricos. Para alhá desso, ye mui probable que an Roma tenga surgido pula purmeira beç la leitura por lazer (bolutas), zbinculada de l senso prático que la caraterizara até anton. Ls libros éran adquiridos an libraries. Assi aparece tamien la figura de l eiditor, cun Atticus, home de grande senso mercantil. Alguas obras éran ancomendadas puls gobernantes, cumo la Eneida, ancomendada la Virgílio por Augusto.

Acradita-se que l sucesso de la religion cristiana se debe an grande parte al aparecimiento de l códice, pus a partir de anton tornou-se más fácele çtribuir anformaçones an forma scrita.

Eidade Média[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Gutenberg bible Old Testament Eipistle of St Jerome.jpg
Ua páigina de la Bíblia de Gutenberg (Bielho testamiento).

Na eidade Média l libro sofre un pouco, na Ouropa, las cunsequéncias de l scessibo ferbor relegioso, i passa a ser cunsiderado an si cumo un oubjeto de salbaçon. La caratelística más marcante de la Eidade Média ye l aparecimiento de l monges copistas, homes dedicados an período antegral a reproduzir las obras, heirdeiros de l scribas eigípcios ó de l libraii romanos. Ne ls mosteiros era cunserbada la cultura de la Antiguidade. Aparecírun nessa época ls testos didáticos, çtinados a la formaçon de l relegiosos.

L libro cuntina sue eiboluçon cul aparecimiento de bordas i páiginas an branco. Tamien surge la pontuaçon ne l testo, bien cumo l uso de letras maiúsculas. Tamien aparecen índices, sumários i resumos, i na catadorie de géneros, para alhá de l didático, aparecen ls florilégios (coletáneas de bários outores), ls testos auxiliares i ls testos eróticos. Progressibamente aparecen libros an léngua bernacular, rompendo cul monopólio de l latin na literatura. L papel passa a sustituir l pergaminho.

Mas la ambençon más amportante, yá ne l lemite de la Eidade Média, fui la ampresson, ne l seclo XIV. Cunsistia ouriginalmente de la grabaçon an blocos de madeira de l cunteúdo de cada páigina de l libro; ls blocos éran mergulhados an tinta, i l cunteúdo transferido para l papel, produzindo bárias cópias. Fui an 1405 surgie na China, por meio de Pi Sheng, la máquina ampressora de tipos móbeis, mas la tecnologie que porbocarie ua reboluçon cultural moderna fui zambolbida por Johannes Gutenberg.

Eidade Moderna[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ne l Oucidente, an 1455, Johannes Gutenberg ambenta la amprensa cun tipos móbeis reutilizables, l purmeiro libro ampresso nessa técnica fui la Bíblia an latin. Houbiste cierta resisténcia por parte de l copistas, pus la ampressora punie an causa la sue acupaçon. Mas cula ampressora de tipos móbeis, l libro popularizou-se definitibamente, tornando-se más acessible pula reduçon einorme de l custos de la produçon an série.

Cul aparecimiento de la amprensa zambolbiu-se la técnica de la tipografie, de la qual dependia la cunfiabilidade de l testo i la capacidade de l mesmo para atingir un grande público. Las necidades de l tipo móbel eisigiran un nuobo zeinho de letras; caligrafies antigas, cumo la Carolíngea, stában çtinadas al ostracismo, pus sou scesso de detalhes i filos delgados era ampraticable, tecnicamente.

Ua de las figuras más amportantes de l ampeço de la tipografie ye l eitaliano Aldus Manutius. El fui amportante ne l porcesso de maturidade de l porjeto tipográfico, l que hoije chamaríamos de zeign gráfico ó eiditorial. La maturidade desta nuoba técnica lebou, antretanto, cerca dun seclo.

Pertual[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Piture bok 1866.jpg
Retrato dun libro publicado an 1866.

An Pertual, la amprensa fui antroduzida ne l tiempo de l rei D. Juan II. L purmeiro libro ampresso an território nacional fui l Pentateuco, ampresso an Faro an carateres heibraicos ne l anho de 1487. An 1488 fui ampresso an Chabes l Sacramental de Clemente Sáncheç de Vercial, cunsiderado l purmeiro libro ampresso an léngua pertuesa, i an 1489 i na mesma cidade, l Tratado de Cunfisson. La ampresson entraba an Pertual pul nordeste stransmuntano. Solo na década de nobenta de l seclo XV ye que serien ampressos libros an Lisboua, ne l Porto i an Braga.

Na eidade Moderna aparecen libros cada beç más portáteles, anclusibe ls libros de bolso. Estes libros passan a trazer nuobos géneros: l remanse, la nobela, ls almanaques.

Eidade Cuntemporánea[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cada beç más aparece la anformaçon nó-linear, seia por meio de l jornales, seia de la anciclopédia. Nuobas médias acaban anfluenciando i relacionando-se cula andústria eiditoral: ls registros sonoros, la retrato i l cinema.

L acabamiento de l libros sofre grandes abanços, surgindo aqueilho que conhecemos cumo eidiçones de luxo.

Libro eiletrónico[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: libro digital
Fexeiro:Wikipedie lexikon2.jpg
Anciclopédia

De acordo cula definiçon dada ne l ampeço deste artigo, l libro debe ser cumpuosto dun grupo de páiginas ancadernadas i ser portable. Antretanto, mesmo nun oubedecendo a essas caratelísticas, surgiu an fines de l seclo XX l libro eiletrónico, ó seia, l libro nun suporte eiletrónico, l cumputador. Inda ye cedo para dezir se l libro eiletrónico ye un cuntinador de l libro típico ó ua bariante, mas cumo média el ben ganhando spácio, l que de cierto modo amedronta ls amantes de l libro típico - ls bibliófilos.

Eisisten libros eiletrónicos çponibles tanto para cumputadores de mesa quanto para cumputadores de mano, ls palmtops. Ua dificuldade que l libro eiletrónico ancontra ye que la leitura nun suporte de papel ye cerca de 1,2 beç más rápida de l que nun suporte eiletrónico, mas pesquisas bénen sendo feitas ne l sentido de melhorar la bisualizaçon de l libros eiletrónicos.

La produçon de l libro[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Chambery anterieur mediatheque 600px.jpg
Viblioteca moderna an Chambery, Fráncia

La criaçon de l cunteúdo dun libro puode ser rializada tanto por un outor solico quanto por ua eiquipe de colaboradores, pesquisadores, co-outores i eilustradores. Tenendo l manuscrito terminado, ampeça la busca dua eiditora que se antresse pula publicaçon de la obra (causo nun tenga sido ancomendada). L outor oufrece al eiditor ls dreitos de reproduçon andustrial de l manuscrito, cabendo a el la publicaçon de l manuscrito an libro. Las sues funçones de l eiditor son anteletuales i eiconómicas: debe selecionar un cunteúdo de balor i que seia bendable an quantidade passible de gerar lucros ó más-balias para la ampresa. Modernamente l zeinterisse de eiditores comerciales por obras de balor mas sin garanties de lucros ten sido cumpensado pula atuaçon de eiditoras ounibersitárias (pul menos ne l que tange a trabalhos científicos i artísticos).

Cabe al eiditor sugerir alteraçones al outor, cun bista a ajustar l libro al mercado. Essas alteraçones puoden passar pula eiditoriaçon de l testo, ó pul acréscimo de eilemientos que puodan beneficiar la outilizaçon/comercializaçon de l mesmo pul leitor. Ua eiditora ye cumpuosta pul Departamiento eiditorial, de produçon, comercial, de Marketing, assi cumo bários outros serbícios neçairos al funcionamiento dua ampresa, podendo bariar cunsuante las funçones i serbícios eisercidos pula ampresa. Na mesma trabalhan ls eiditores, rebisores, gráficos i zeigners, capistas, etc. Ua eiditora nun ye necessariamente l produtor de l libro, sendo que quaije siempre essa funçon de reproduçon mecánica dun ouriginal eiditado ye feita por ouficinas gráficas an regime de prestaçon de serbício. Dessa forma, l trabalho andustrial percipal dua eiditora ye cunfecionar l modelo de libro-oubjeto, trabalho que se dá atrabeç de l porcessos de eidiçon i cumposiçon gráfica/digital.

Fexeiro:Libri boks2.jpg
Libros

La fase de produçon de l libro ye cumpuosta pula ampresson (posterior a la amposiçon i montaige an cadernos - hoije an die digital), l alceamiento i l ancapamiento. Podendo inda eisistir bárias outras funçones adicionales de acréscimo de balor al produto, nomeadamente a la cápia, cula plastificaçon, relebos, pigmentaçon, i outros acabamientos.

Terminada la eidiçon de l libro, el ye ambalado i çtribuído, sendo ancaminhado para ls defrentes canhales de benda, cumo ls libreiros, para dende chegar al público final.

Pul sposto arriba, talbeç debéssemos cunsiderar que la catadorie libro seia la cuncepçon dua coleçon de registros an algun suporte capaç de transmitir i cunserbar noçones abstratas ó balores cuncretos. Ne l ampeço de 2007, fui noticiada la ambençon i fabricaçon, na Almanha, dun papel eiletrónico, ne l qual son scritos libros.

Classeficaçon de l libros[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls libros atualmente puoden ser classeficados de acordo cun sou cunteúdo an dues grandes catadories: libros de leitura sequencial i obras de refréncia.

Obras de refréncia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cánones de la literatura oucidental[eiditar | eiditar código-fuonte]

Nun ye ralo que se percure ua andicaçon de clássicos de la literatura. An 1994, l crítico amaricano Harold Blon publicou la obra L Cánone Oucidental, an que çcutie la anfluéncia de l grandes libros na formaçon de l gusto i de la mentalidade de l oucidente. Blon cunsidra la tendéncia de se abandonar l sfuorço an se criar cánones culturales nas ounibersidades, para eibitar porblemas eideológicos, porblemática para l feturo de la eiducaçon.

Curjidades[eiditar | eiditar código-fuonte]

  1. Dados de la Unesco (an anglés)