Joseph Haydn

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
 Nota: Se percura por outras acepçones de l nome Haydn, cunsulta Haydn (zambiguaçon).
Fexeiro:Joseph Haydn, målning ab Thomas Hardy fråm 1792.jpg
Haydn retratado por Thomas Hardy

Franç Joseph Haydn (Rohrau, 31 de márcio de 1732Biena, 31 de maio de 1809) fui un de ls mais amportantes cumpositors de l período clássico. Personifica l chamado "classicismo bienense" al lado de Wolfgang Amadeus Mozart i Ludwig ban Bethoben[1]. La posteridade apelidou este grupo cumo "Trindade Bienense". Para para alhá desso ye cunsidrado cumo un de ls outores mais amportantes i anfluentes de la stória de la música erudita oucidental cun ua carreira que cobriu zde la fin de l Barroco als ampeços de l Romantismo. El ye a la beç la puonte i l motor que permitiran la qu'esta eiboluçon sucedisse.

Era armano de l'eigualmente cumpositor Michael Haydn, colega de Mozart an Salzburgo, i de l tenor Johann Eibangelist Haydn, que mais tarde Joseph fazerá benir para Szterhaza an 1763. Tenendo bebido la maior parte de la sue bida na Áustria, Haydn passou la maior parte de sue carreira cumo musiqueiro de corte pa la rica família de ls Szterházy. Eisolado d'outros cumpositores, fui, segundo el própio, “fuorçado a ser ouriginal”. L sou génio fui amplamente reconhecido durante la sue bida[2].

Biografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Anfáncia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Haydn naciu ne l teta dua família modesta an 1732, na bila de Rohrau, próssima a la frunteira cula Hungrie, filho de Matthias Haydn i Marie Koller. Naide de la família de Haydn staba ligado a la música, anque Matthias Haydn ser un entusiasta de la música folclórica i tocar harpa d'oubido. D'acuordo culs apuntamientos outobiográficos de Haydn, la sue anfáncia fui bastante ampregnada de musicalidade dando cumo eisemplo ls frequentes serones de canto cun sous bezinos.

Ls pais de Haydn, cedo percebírun que sou filho tenie dotes musicales i cumprendírun que quedando an Rohrau, Joseph nun tenerie heipótese d'oubter qualquiera aperfeiçoamiento musical sério. Por esta rezon, aceitórun la perpuosta dun de ls sous parientes, Johann Matthias Franck, mestre de capielha an Hainburg, cul qual Haydn passarie a bibir i a tener aulas de música. Haydn partiu cun Franck i nunca mais boltou a bibir cun sous pais. Haydn tenie anton solo seis anhos d'eidade[3].

La bida na casa de Franck nun fui fácele para Haydn, adonde se recordou de tener passado fame i houmilhaçones. Assi i to ende daprendiu a tocar crabo i biolino. Haydn, tenendo ua guapa boç anfantil, ampeçou-se tamien a cantar na seçon de soprano ne l coro de l'eigreija. An 1740, Georg bon Reutter, diretor de música na catedral de Santo Stébon, an Biena, ampressionou-se cula musicalidade de Haydn. Reutter nesse tiempo biajaba pula Áustria percurando pequeinhos cantores talentosos. Çcubierto desta forma, Joseph Haydn fui ambiado la Biena, adonde trabalhou durante ls nuobe anhos seguintes cumo cantor, ls radadeiros quatro yá na cumpanha de sou armano mais nuobo Michael.

L trabalho cumo musiqueiro - Joseph Haydn[eiditar | eiditar código-fuonte]

An 1749, Haydn, cun 18 anhos, deixou de tener boç para cantar i fui spulso. Desta forma, sin trabalho i na pobreza, chegando mesmo a drumir na rue, fui lançado na boémia bienense cumo musiqueiro ambulante. Durante este período, que durou cerca de dieç anhos, Haydn acabou por antroduzir-se ne ls meios anteletuales i zambolbiu bárias atebidades, antre las quales, a partir de 1753, la de secretairo de l'anton famoso cumpositor eitaliano Nicola Porpora, cun quien acabou por daprender ls fundamientos de la cumposiçon. la sue formaçon ye mas debida la si própio a partir de l studo boluntairo de l tratado de cuntraponto Gradus ad Parnassun de l'anton cumpositor de la corte, Fux (1660-1741). Outra grande anfluéncia fui Carl Phelipp Emannuel Bach, l segundo filho de johann Sebastian Bach. Ye a partir de 1750, culs nuobos coincimientos que fui oubtendo que tubo a anseijo de screbir missas i la sue purmeira ópera (hoije perdida) Dar Krumme Teufel. An 1757, l baran bon Furnberg cumbida-lo a participar ne ls serones de música de cámara an Weinzerl, nas próssimidades de Melk. Ende Haydn cumpone ls purmeiros dibertimientos i outras peças para cuordas que dun solo golpe stablecen la sue reputaçon i l sucesso dun nuobo tipo de formaçon musical; l quarteto de cuordas[1].

Ls anhos cumo mestre de capielha[eiditar | eiditar código-fuonte]

An 1759 (1757, d'acuordo cun alguns), Haydn recebiu sou purmeiro cargo amportante, cumo mestre de capielha (Kapellmeister), pa l conde Karl bon Morzin. Neste cargo, Haydn dirigiu la orquestra de cámara de l conde i screbiu sues purmeiras sinfonias para esta formaçon solo anton cun 16 músicos. Para para alhá destas atebidades torna-se porsor de música. Ye por esta altura qu'apaixona-se por ua de las sues alunas, Theresa Keller, i propone-le casamiento. Mas Theresa stá çtinada al cumbento. Haydn acaba por casar cula armana mais bielha, Marie Anna Keller. Casados a 26 de Nobembre de 1760, l casal nunca tubo filhos. Mais tarde tenerie ua amante, Luigie Polzelli, cantora an Ezsterhàza[3].

L conde Morzin, mais tarde, sofriu porblemas financeiros que l forçórun a dissolber sou stablecimiento musical i la çpensar l cumpositor, mas Haydn cunseguiu eimediatamente outro trabalho, agora cumo mestre de capielha assistente pa la família de ls príncepes de Szterházy, ua amportante família de la nobreza húngara i ua de las famílias mais ricas i amportantes de l Ampério Austríaco. L cuntrato de 1761 demunstra las cundiçones houmilhantes que starien reserbados anton a un musiqueiro de corte. Bestia l'uniforme ls criados i la sclusebidade de to la sue criaçon era çtinada al sou patron. Mas anque de la dureza de l cuntrato Haydn nunca fui tratado cumo un criado. Grande melómano, l príncepe Paul II Ezsterházy (1711-1762), cedo reconheciu l génio de l sou subalterno i nun ampedirie la dibulgaçon sterior de l sou trabalho a eiditores i al público an giral. Ye mas passado la muorte deste radadeiro i al lado de l sou armano, Nikolaus I Ezsterházy, apelidado a la medida de Lorenzo di Medici, "l magnifico" que se zambolberá l'obra de Haydn. Grande mecenas i fanático musical, cuncede la Haydn todas las cundiçones neçairas la qu'este zambolba libremente l sou génio. Quando l mestre de capielha ancumbente Griegor Werner morriu an 1766, Haydn passou a ser l titular de l cargo. Serbirá esta família por mais de 30 anhos.

Haydn seguiu la família an todas las sues çlocaçones: bibiran ne l Palácio Szterháza an Eisenstadt, l sou palácio d'ambierno a cerca de 50 Km. de Biena, i ne l Palácio Szterháza an Fertöd, l grande palácio de la família, na Hungrie. Cumo kappelmeister, la Haydn éran cunfiadas ua grande cantidade de respunsabelidades, ancluindo la cumposiçon, la regéncia de l'orquestra, l'eisecuçon de música de cámara cun i para sous patrones, i zambolbendo mesmo alguas porduçones de ópera eitaliana, dramas heiróicos cumo Armida ó dramas cómicos cumo La Bera Custanza pa l pequeinho triato de l palácio. Tenendo acesso libre a l'orquestra pribada de l príncepe i regendo-la Haydn screbiu i anterpretou mais de 100 sinfonias, spurmentando cumo naide l fazira neste domínio. Poucos cumpositores ne l mundo tenerien nesse tiempo las cundiçones qu'haydn tubo pa la spurmentaçon musical. Anque de l'eisolamiento mundano que sofria, a partir de Ezsterhàza, la fama de las sues nuobas formas musicales ultrapassaba yá las frunteiras de l'ampério austríaco até se tener tornado un de ls cumpositores mais festeijados de la Ouropa. Haydn, sob outorizaçon de l príncepe ampeça a biajar. An 1770 puode yá dirigir las sues própias obras an Biena. An brebe biajará la Paris la cumbite de l'austríaca Marie Antonieta. Desta época datan ls tremendos sucessos de las Sinfonias de Paris, tocadas delantre la corte francesa i la berson orquestral de las siete Radadeiras Palabras de Cristo.

Durante ls quaije trinta anhos que Haydn trabalhou pa ls Szterházy, porduziu ua einorme cantidade d'obras i l sou stilo musical tornou-se maduro. Anque de l'eisolamiento mundano que sofria, la fama de las sues nuobas formas musicales ultrapassaba yá las frunteiras de l'ampério austríaco. Als poucos, Haydn passou a screbir tanto para sous patrones quanto pa la publicaçon. Haydn, sob outorizaçon de l príncepe ampeça a biajar. Desta época datan las Sinfonias de Paris, tocadas delantre la corte francesa i delantre l'austríaca Marie Antonieta i la berson orquestral de las siete Radadeiras Palabras de Cristo[1].

Por buolta de 1781 an Biena, Haydn conheciu i stableciu ua sólida amisade cun Wolfgang Amadeus Mozart[2]. Desta grande i perfunda amisade sin outro paralelo na stória de la música i anque de las defrenças d'eidade (Haydn era 24 anhos mais bielho) nacírun anfluéncias recíprocas. ampressionou-se bibamente cul trabalho de Mozart i cunsidraba-lo superior an génio. screbendo al pai de l Amigo, Leopold Mozart, afirmou: "digo-lo delantre Dius i cumo un home hounesto, que buosso filho ye l maior cumpositor que you conheço an pessona ó an nome, porque ten l gusto i la maior de las ciéncias de la cumposiçon"[3]. Por buolta dessa época, Haydn parou de cumpor óperas i cuncertos – percisamente ls dous géneros an que Mozart mais se çtacou. Wolfgang, an cuntrapartida, cunsidraba l mais bielho un mestre i beneraba-lo cumo modelo. Chamaba-le "Papá", "guia" i "melhor amigo". Dedicou seis quartetos la Haydn. Mozart, nembro atibo de la maçonarie lebou Haydn a aderir, l que sucediu an 1785, anque de la fé católica deste radadeiro. Depuis serie la fin. Nas béspera de la biaige de Haydn la Londres, de la qual Mozart l tentou demober por motibos de salude, ls dous amigos çpediran-se pressentindo la radadeira beç. Haydn tenie anton quaije sessenta anhos. Mas l çtino fui diberso; Haydn nun poderie eimaginar que la muorte liebarie Mozart ne l'ambierno de 1791.

Las biaiges por Londres[eiditar | eiditar código-fuonte]

An 1790, l príncepe Nicolau Szterházy morre i l sou sucessor nun serie un apreciador de música. Dissolbe por esso to la strutura musical de la família, quedando a pagar la Haydn ua penson. Assi, libre de las oubrigaçones i sin porblemas financeiros, Haydn pudo aceitar ua lucratiba ouferta de l'ampresairo alman Johann Peter Salomon, para bejitar la Anglaterra i cunduzir ende las sues nuobas sinfonias cun ua grande orquestra. Estas, las sues radadeiras 12 sinfonias, dentre eilhas la Sinfonia m.º 100 an sol maior, quedaran pa la posteridade cumo las Sinfonias de Londres i son cunsidradas cumo un atingir de la maturidade de la sinfonia clássica. Fui un triunfo apoteótico. Haydn fui cumbidado a quedar an Londres tal cumo tenie sucedido antes cun Georg Handel. Recusou mas i retornou a la Áustria.

Ls radadeiros anhos an Biena[eiditar | eiditar código-fuonte]

Túmulo an Eisenstadt

Haydn retorna la Biena adonde custruiu ua casa i boltou-se pa la cumposiçon de grandes obras relegiosas para coro i orquestra. Antre estas radadeiras cuntan-se ls radadeiros nuobe quartetos, ls ouratórios La Criaçon, Las Staçones l Te Deun i seis missas dedicadas a la família Szterházy, cujo atual príncepe era outra beç un melómano a l'eimaige de Nicolau i cumpetiu pa la reaprossimaçon. Estas obras marcan l punto mássimo de l'obra musical de Haydn[3].

A partir de 1802, Haydn yá ampeça a dar senhales de debelidade física i queda ampossibelitado de cumpor, l que fui specialmente duro para si, bisto que nun le parában d'aparecer nuobas eideias musicales. Haydn fui acarinhado nestes anhos pul sou pessonal doméstico i recebiu muitos bejitantes i honras públicas, mas tal nun le terá diminuído la tristeza deribada de l'inatebidade.

Haydn faleciu an casa ne l'anho de 1809, als 77 anhos, durante un biolento bumbardeio nas bésperas de a tomada de Biena pul eisército de Napoleon Bonaparte.

Aparéncia i personalidade[eiditar | eiditar código-fuonte]

Haydn era coincido antre sous cuntemporáneos pula sue personalidade tranquila i outimista. Tenie un apurado senso d'humor, que puode ser apreciado an algua de la sue música:[1] na Sinfonia mº45 an fá sustenido menor, chamada La Çpedida, fizo cun que ls musiqueiros fússen parando de tocar un de cada beç, fechassen la partitura i saíssen de la sala, até que solo sobrassen dous únicos eisecutantes ne l final, cumo forma d'amostrar al príncepe qu'eilhes fazien jus a un tratamiento mais cundigno, bisto que éran cunsidrados meros serbiçales de l palácio. L príncepe, qu'era perspicaç, antendiu la mensaige passando a dar melhor atençon als musiqueiros de sue orquestra. An alguns causos, el antroduzia ua nota fuorte súbita, para eibitar que ls spetadores drumissen durante l'eisecuçon. Era particularmente respeitado puls musiqueiros de la corte qu'el superbesionou, assi cumo ls trataba cordialmente i repersentaba afetabamente ls antrisses de ls musiqueiros pa l'ampregador. Haydn tamien tenie ua fé católica ferborosa. Siempre que treminaba ua cumposiçon, screbia las palabras “Laudate Deo” (“Glória la Dius”), ó algua spresson parecida ne l fin de l manuscrito. Sues dibersones preferidas éran la caça i la pesca.

Haydn era feio (pa l padron de beleza dominante na época) i de baixa statura, quedaba surpreso quando las mulhieres l seguian durante las bejitas la Londres. Cada un de ls bários artistas que pintórun la face de Haydn durante sue bida tentou deixar trasparecer sue personalidade agradable, anque nun se enquadrar naquel padron de beleza.

Obra[eiditar | eiditar código-fuonte]

Haydn ye cunsidrado l pai de la sinfonia clássica i de l quarteto de cuordas, para alhá de tener scrito muitas sonatas para pianho, trios, dibertimientos i missas, que se tornou la base de l stilo clássico de cumposiçon de música erudita. Para alhá desso, screbiu tamien alguas músicas de cámara, óperas i cuncertos, qu'hoije nun son tan coincidos. Haydn fui l maior anfluenciador de l stilo de la época[2].

L zambolbimiento de la forma-sonata dun squema rígido nua maneira sutil i flexible de spresson musical, que se tornou dominante ne l pensamiento musical clássico, ye debido quaije que cumpletamente la Haydn. El tamien criou la forma sonata, la forma de bariaçon dupla, i fui tamien l purmeiro a antegrar la fuga i outros modelos cuntrapontísticos a la forma clássica.

  • Purmeiro mobimiento (allegro moderato) de l quarteto de cuordas mº 53 an ré maior Oup. 64/5 Hob III:63, anterpretado pul Musopen String Quartet

Modelo:Áudio simples

  • Segundo mobimiento de la sonata para pianho mº 38 Hob XBI:23, anterpretado por Iban Eilić

Modelo:Áudio simples

  • Segundo mobimiento de la sinfonia mº 101 an ré maior Hob 1:101, anterpretado pula orquestra Amigos de l JPC

Modelo:Áudio simples

Refréncias

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 .pt/$franç-joseph-haydn «Franç Joseph Haydn» Cunsulte valor |url= (ajuda). AnfoPédia. Cunsultado an 30 de maio de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda)
  2. 2,0 2,1 2,2 .com/haydn.html «(Franç) Joseph Haydn (1732-1809); AUT» Cunsulte valor |url= (ajuda). ClassicalArchibes. Cunsultado an 30 de maio de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda)
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 .com.br/music/Franç+Joseph+Haydn «Franç Joseph Haydn» Cunsulte valor |url= (ajuda). lastfn. Cunsultado an 30 de maio de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda)

Ligaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls outros porjetos Wikimedia tamien ténen material subre este tema:
Wikiquote Citaçones ne l Wikiquote
Commons Eimaiges i média ne l Commons