Carlos Magno

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.

Carlos Magno (c. 2 de Abril de 747 - 28 de Janeiro de 814) ó Carlos, l Grande, an alman Karl der Große, an francés Charlemagne, an Lhatin Carolus Magnus, que dou ourige al adjetibo 'Carolíngio'), fui sucessibamente rei de l Francos (de 771 la 814), rei de l Lhumbardos (a partir de 774), i inda l purmeiro Amperador de l Sacro Ampério Romano (coronado an 25 de Dezembre de l anho 800), restaurando assi l antigo Ampério Romano de l Oucidente.

Data de nacimiento[eiditar | eiditar código-fuonte]

Státua de Carlos Magno an Frankfurt

Até meados de l seclo XX, acraditaba-se que Carlos Magno tubisse nacido a 2 de abril de 742, mas bárias rezones lhebórun a recunsiderar la beracidade de la data tradecional. An purmeiro lhugar, l anho de 742 fui calculado a partir de la eidade que le era atrebuída na altura i nun a partir diretamente de decumientos stóricos. An segundo lhugar, 742 ye antes de l casamiento de ls sous pais (an 744) – i nun hai qualquier refréncia a que Carlos Magno fusse filho eilegítimo, l que, até, amposseblitarie que este fusse zeignado sou hardeiro. Ne ls Annales Petarienses ye andicado que l sou nacimiento tenerie acuntecido a 2 de abril de 747 – die de Páscoa, nesse anho. Cumo l nacimiento dun amperador, na Páscoa, porbocarie, sin dúbeda, comentairos de ls cronistas de la época – i cumo esses comentairos nun eisisten an lhado nanhun, suspeita-se que la atrebuiçon seia solo ua fiçon piedosa, cul solo antuito de honrar l amperador. Outros storiadores, punderando las fuontes stóricas, dízen que l sou nacimiento tenga acuntecido un anho apuis, an 748. Atualmente nun ye possible, antoce, andicar cun percison la data de nacimiento de Carlos Magno. Ls melhores palpites ancluen, cierta mente, 2 de abril de 747, depuis, 15 de abril de 747 ó, talbeç, 2 de abril de 748.

Vida[eiditar | eiditar código-fuonte]

Carlos Magno i l Papa Adriano I

Carlos Magno fui l filho más bielho de Pepino, l Brebe, que fui l purmeiro rei carolíngio, i de Berta de Lhaon. Fui armano de Lhady Berta, mai de Rolando, marqués de la Bretanha.

Pepino, l Brebe ampossou l monopólio de la cunhaige de la moneda, decedindo subre la atebidade de las casas de cunhaige, l peso de las monedas, l sou balor i ls carateres repersentados.

La cunhaige de moneda na Ouropa fui, pus, reiniciada cun Pepino, l Brebe, que recuperou l sistema outelizado puls antigos griegos i romanos i mantido ne l Ampério Romano de l Oucidente (1 lhibra = 20 solidi = 240 denarii) .

Cula muorte de Pepino, l reino fui debedido antre Carlos Magno i l sou armano Carlomano (que gobiernou la Austrásia). Carlomano morriu an 5 de Dezembre de 771, deixando Carlos Magno cumo lhíder dun reino Franco reunificado. Carlos Magno stubo ambolbido custantemente an batailhas durante l sou reinado. Cunquistou la Saxónia ne l seclo VIII, un oubjetibo que fui l suonho einalcançable de Augusto. Fúrun neçairos más de dezoito batailhas para que Carlos Magno cunseguisse esta bitória definitiba. Procediu a la cumberson fuorçada al cristandade de ls pobos cunquistados, massacrando ls que se recusában a cumbertir-se. Un de ls sous oubjetibos era, tamien cunquistar la Península Eibérica, mas nunca l alcançou.

An azul, l reino hardado de sou pai; an lharanja sues cunquistas; an amarielho ls territórios bassalos

An 800, durante a missa de Natal an Roma, l Papa Lhion III corou Carlos Magno cumo amperador, títalo an zuso ne l oucidente zde la abdicaçon de Rómulo Augusto an 476 (aprobeitando l fato de anton reinar ne l Ouriente ua mulhier, la amperatriç Irene, l que era cunsidrado un bazio de poder seneficatibo). Inda que l títalo l ajudasse a afirmar la sue andependéncia an relaçon la Custantinopla, Carlos Magno solo l usou bastante más tarde, yá que receaba quedar dependente, por outro lhado, de l poder papal.

Cuntinando las reformas ampeçadas pul sou pai, Carlos Magno abançou cun un sistema monetário baseado ne l soldo de ouro - porcedimiento seguido tamien pul rei Ouffa de Mércia. Anstituiu un nuobo padron monetário a partir de ounidades de medida cumo la lhibra i l própio soldo que éran, até a la data, solo ounidades de medida (solo l denier se mantebe cumo ua de las monedas de l sou domínio). Note-se que l sistema monetário anglés antes de la decimalizaçon ten semelhanças cun este: afatabamente, la lhibra anglesa (pound) balie 20 xelines' ' (analogamente als sólidos de Carlos Magno) ó 240 pence' ' (de forma semelhante als deniers anstituídos por este amperador).

Carlos Magno aplicou este sistema a ua grande parte de l cuntinente ouropeu, anquanto que l padron de Ouffa fui beluntariamente adatado pula maior parte de l território anglés.

Reforma na Eiducaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Outógrafo de Carlos Magno
Ber tamien: Ciéncia mediebal, Renacença carolíngie

Para ouneficar i fortalecer l sou ampério, Carlos Magno decidiu eisecutar ua reforma na eiducaçon. L monge anglés Alcuíno eilaborou un porjeto de zambolbimiento scolar que buscou rebibir l saber clássico stabelecendo ls porgramas de studo a partir de las siete artes lhiberales: l tribiun, ó ansino lhiterário (gramática, retórica i dialética) i l quadribiun, ó ansino científico (aritmética, geometrie, astronomie i música). A partir de l anho 787, fúrun eimanados decretos que recomendában, an to l ampério, la restauraçon de antigas scuolas i la fundaçon de nuobas. Anstitucionalmente, essas nuobas scuolas podien ser monacales, sob la respunsablidade de l mosteiros; catedrales, junto a la sede de l bispados; i palatinas, junto a las cortes.

Essa reforma ajudou a purparar l camino pa l Renacimiento de l Seclo XII. L ansino de la dialética (ó lógica) fui fazendo renacer l antresse pula eindagaçon speculatiba, dessa semiente surgirie más tarde la filosofie crestiana de la scolástica; i ne ls seclos XII i XIII, muitas de las scuolas que habien sido fundadas nesse período, specialmente las scuolas catedrales, ganhórun la forma de ounibersidades mediabales.

Cronologie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Çcendéncia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Carlos Magno, retratado por Durer cun simblos de sue lhinhaige i ampério: la águila, la cruç i lion (Sacro ampério romano). Inda outelizou, tamien, la flor-de-lhis (Rei de Fráncia).
  • De la sue redadeira sposa, casados la 794, muorta an 800, nun houbo çcendéncia.

Cuncubinas i filhos barones[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • La sue purmeira cuncubina coincida fui Gersuinda. Deilha, tubo ua filha:
    • Adaltrude (n.774)
  • De la sue terceira cuncubina, Amaltrud de Biena:
    • Alpaida (n.794)
  • De la sue quinta coincida cuncubina, Ethelind:
    • Teodorico (n.807)