Arco (arma)

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Fexeiro:Rabi Barma-Rama-breaking-bow.jpg
Rama quebrando l arco de Shiba

L arco ye ua arma ampulsora que se usa para çparar flechas subre qualquier albo lhoinge. L arco puode ser formado por ua sola peça de madeira, que puode ser tan alta quanto la statura de l atirador, cumo l longbow (arco lhongo), ó bárias peças recurbadas que oumentan la poténcia de l arco, cumo l arco cumpuosto moderno, ó arcos tradicionales de uosso ó madeira, cumo l turco i l japonés. L arco funciona alongando ua cuorda ne ls nembros, que puode ser de fibra begetal ó animal ne ls arcos tradicionales, ó sintéticas ne l moderno. La poténcia de l tiro dun arco se puode ser regulada drento de ciertos lhemites, ajustando la tenson de la cuorda. La arquearie ye un sporte oulímpico, ambora tamien se pratiquen modalidades sportibas nun oulímpicas que outilizan réplicas de l arcos tradicionales. Ls arcos puoden tener un alcance mortal de 40 a 100 metros. Ne l causo de l arco lhongo, até 400 metros de alcance. Ua bariante de l arco ye la béstia, que fui mui ousada por mercenários genobeses na eidade média i parte de la eidade moderna.

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls arco feito cumpletamente por madeira ben sido ousado por miles de anhos para la caça i para la guerra por núbios (tribos natibas africanas), ls Bari (tribos africanas cumo ls Bassa), ls ouropeus, antre outros, zde l mesolítico. Cumo arma de caça, ye simples, cunfiable i capaç de abater un animal tan grande cumo l alifante africano. Cumo ua arma de guerra, l arco cuntribuiu enormemente an dibersas culturas. Ls núbios éran famosos pula sue çtreza cun sous arcos, sendo coincidos por sue halbelidade de acertar ne l uolho de l sou einimigo durante sues batailhas. Ne l Japon antigo, ls arcos caratelísticos serien ls fabricados de bambu i de madeira, coincidos cumo youmi, sendo decisibos para la guerra a cabalho antre samurales. Na eidade média ouropéia, ls arqueiros angleses éran célebres por sue çtreza ne l uso de l arco lhongo para la guerra, outilizando-los cun grande eficácia na guerra de l cien anhos (specialmente an batailhas cumo Crecy, Azincourt i Poitiers). Las armas de fuogo deixórun l arco ousoleto delantre la guerra, proporcionando la sous usuários un maior alcance, poténcia i la inestimable qualidade de atrabessar armaduras de l cabalheiros mediebales. Anque desso, ls arcos feitos de madeira ó cumpuostos de fibra de bidro seguen sendo ousados por arqueiros tradicionales i an alguas associaçones para l sporte i la caça.

Tipos de Arcos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Arco Huno[eiditar | eiditar código-fuonte]

thumb|right|Arco Huno

L arco huno ye assimétrico, anteiriço i curbado. Fui ambentado na Ásia Central i lhebado la Ouropa pula purmeira beç puls Hunos. Sue forma assimétrica l permitiu ser ancrementado an tamanho sin restringir sue praticidade delantre la montarie. La parte anferior tubo que ser mais streita para facilitar l mobimiento de la espada i aderiu al colo de l cabalho, mas la parte superior nun ye tan streita i puode ser mais ancha. L resultado fui un arco mais fuorte i cun maior alcance que l de las tribos germánicas de la Ouropa. Basicamente, ls arqueiros hunos podien derrubar sous einimigos antes que estes podíssen usar sous arcos. La assimetrie, sin ampedimento, cunduziu l arco a ua melhor satidon, inda que esso fusse cumpensado an cierta medida pul fato de que l arco era un arco cumpuosto. L respeito que ls godos tenien pul arco huno fui passado ouralmente durante un milénio antre las tribos germánicas i chega até nós pula saga scandinaba Heirbarar. L rei Geatish Gizur abordaba ls hunos dessa maneira: Eigi gera Húnar oss felmtraðla né hornbogar yðrir ("Nun tememos, nin als Hunos, nin sous arcos curbados").

Arco Húngaro[eiditar | eiditar código-fuonte]

L arco húngaro, ye ua melhora de l arco huno, simétrico, anteiriço i curbado. Fui ambentado na Ásia Central. Eilhes melhorórun l arco huno alargando sue parte anferior até que ambas metades fússen de eigual tamanho. Essa simetrie oumentou tanto sou alcance cumo sue percison. Se l arqueiro usaba l arco húngaro i montaba, el necessitaba se lhebantar subre l cabalho, ua açon que fui ampossible até la ambençon de l stribo.

Arco Persa-Pártio[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Arco Persa-Pártio ye un arco anteiriço simétrico curbado feito de l corno de l íbex-de l-alpes, (ó para arcos de baixa qualidade, de bui) i tamien de gazela, cerbo, ó tendones de bui, i an giral mesclado cun un tipo de adesibo. Estes arcos son submetidos a ua grande tenson i las palas deste se antrecruzan. L arco, ua beç terminado, ye cubierto de coro fino ó, an alguns causos, de piel de tubaran i depuis l isolan de la umidade. Tradicionalmente, ls tendones de bui son cunsiderados anferiores als tendones de gamos.

Ls arcos persa-parto stubírun an uso até 1820, na pérsia (atual Eiran) . A partir dende fúrun sustituídos puls mosquetes. La tecnologie na fabricaçon de arcos melhorou, mas l fundamental se mantebe durante seclos. Ls iranianos que emigrórun de la Ásia Central i sul de la Ouropa i se fixórun ne l Eiran atual, lhebórun cunsigo l tiro cun arco i cabalho i melhorórun ls arcos cumpuostos ne l ouriente médio. Nómades cumo ls cíties, i ls sármatas fúrun arqueiros cunsumados. Ls partos, ouriginados dua tribo cítie, éran arqueiros a cabalho célebres. Usando arcos Persa-Pártio, ls pártos anflingiran bárias derrotas debastadoras als Romanos. La batailha de Carrhae ye probablemiente la purmeira bitória decisiba de arqueiros a cabalho armados cun arcos Persa-Pártio subre ua anfantarie pesada.

Arco Mongol[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: arco mongol

right|thumb|450px

L Arco Mongol ye l modelo que faç refréncia al típico arco curbado asiático, fabricado cumo un arco anteiriço, cul corno dun íbex (de acordo cula tradiçon), de búfalo de auga, tendones, i bambu. La percipal defrença técnica para çtinguir un Arco Mongol dun Arco Húngaro ye la persença dua cuorda sujeita a un acessório de corno ó madeira, que mantenie la cuorda un pouco mais lhoinge de l braços de l arco. Este acessório, cumo se diç, ajudaba l arqueiro cun ua bantaige macánica al final de la cuntraçon, l daba un stalo, suplementaba-lo porque aceleraba la cuorda depuis de sue lhiberaçon. La tradiçon mongol de la arquearie ye testemunhada por ua anscriçon an piedra que fui ancontrada a cerca de Nerchinsk, na Sibéria: "anquanto Gengis Khan mantenie ua reunion cun dignitários mongóis, çpunha de sues cunquista an Sartaul. Sungge (sobrino de Khan) çparou a ua çtancia de 536 metros".

Arco Coreano[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Arco Coreano ye mui potente, i sous usuários puoden çparar a ua grande çtáncia. Esso ye possible porque, probablemiente, ls coreanos passórun mui tiempo aperfeiçoando-los debido la sue caréncia de fuzis i outras armas de fuogo. Un sukgung puode atirar a 600 metros. L tiro cun arco fui praticado cun grande dedicaçon na Coréia i muitos moços debian passar sou tiempo lhibre praticando. Nua cumpetiçon, un home çpara ua flecha a ua çtáncia de 1073 metros.

Arco Lhongo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Eiquipement.archer.png
Arqueiro anglés cun un arco galés.

Ye un arco grande, i an giral feito de malha, que çpara a ua grande çtáncia: un arco que era custruído para ser tan alto quanto l arqueiro que l lhebaba. L eisemplo mais famoso ye l arco Anglés ó Galés, cunfecionado tradicionalmente de madeira i de malha, i outilizado puls eisércitos angleses cun ua grande eficácia na guerra de l cien anhos. A la cúrtie çtáncia, l arco podie ser apuntado diretamente a un albo cuncreto, i era quaije capaç de penetrar na melhor armadura de placas naqueilha época. Para maiores çtáncias ls arqueiros soltában para l alto ls projéteis que fazien ua trajetória rebuolta até las formaçones inimigas, fazendo de l arco lhongo, an alguns aspetos, algo semelhante a la artilharie de la era moderna. Las flechas de l arco lhongo perdian fuorça de penetraçon sendo ousadas dessa maneira, mas eisisten stórias de cabalheiros montados cujas coixas fúrun atrabessadas por flechas. Esse tipo de arco fui ousado até la época de la guerra cebil anglesa, mas fui sustituído an muitos causos pul mosquete, subretodo debido als muitos anhos dun cumplicado treinamento neçairo para se atirar cul arco lhongo, mesmo que l arco tubisse ua capacidade de oubter altas taxas de çparo, de 5 a 10 flechas an 30 segundos para solo 1 tiro de mosquete durante un mesmo período. L arco, nas manos dun arqueiro speriente, era tamien sin dúbeda mui mais perciso que l mosquete, i tenie até un alcance maior. L mosquete, cumo la béstia, podie ser outilizado relatibamente cun pouco treinamento i tenien las bantaiges psicológicas de produzir fuogo, fumaça i strondos an abundáncia quando çparado.

Arco Praino[eiditar | eiditar código-fuonte]

L arco praino ye un arco nun reforçado, feito de madeira, cumo l frezno, plantas de l género Carya i carbalho. Sou nome ye debido al fato de sous nembros séren prainos an beç de curbados. L arco praino quemun ye feito de álamo branco, semelhante al frezno cun las palas duns 5 centímetros de grossura, afunilando-se a 1 centímetro cul punto de ounion de la cuorda cula pala. Fabrica-se cun aprossimadamente 1,67 metros de anchura i de forma elítica, cun un ótimo potencial de tenson.

Béstia[eiditar | eiditar código-fuonte]

[[eimaige:Crossbow (PSF).png|thumb|right|300px|Béstia.]]

Un arco macánico adonde la cuorda ye atada a un suporte de madeira que la mantén. Quando l çparador ye acionado, l suporte de madeira lhibera la cuorda de l arco. La béstia requer menos fuorça para l çparo (mais para carregá-la) i puode ser çparada sin mui treinamento i coincimiento prébio.

Arco lhaminado[eiditar | eiditar código-fuonte]

Un arco lhaminado puode ser feito de defrentes materiales lhaminados an cunjunto para, an giral, submeté-los a ua tenson maior. Ls arcos hunos i húngaros usan l corno ne l sou reberso i l tendon por cima deste. San arcos curbados cun las palas dobradas subre si mesmas lhebando a ua einorme poténcia cumparatibamente al sou tamanho. L arco anglés ten ua cumposiçon natural de malha i durámen. L durámen stá ne l anterior de l arco i oufrece resisténcia la cumpresson i la malha se ancontra ne l sterior i proporciona eilasticidade. Ls arcos cumpuostos modernos puoden ser feitos de madeira, plástico i fibra de bidro. Estes materiales son pouco afetados pula mudança de temperatura i umidade.

Balista[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ua balista se assemelha a ua béstia de grande tamanho, mas usa a torçon an lhugar de la eilasticidade para lhançar projéteis. Fui ousada cumo arma de cerco i ye mui eficaç porque solo requer la ajuda dun home, çparando grandes setas i lhançando piedras.

Arco cumpuosto[eiditar | eiditar código-fuonte]

Un arco cumpuosto ye un arco moderno que ten polias ó discos ne ls stremos de l nembros puls quales passa la cuorda. Cumo l arco se stica cula ajuda de las polias, an sue beç, reduç la quantidade de fuorça neçaira para sticar la cuorda por cumpleto. San pouco afetados pulas mudanças de temperatura i umidade i proporcionan ua maior percison, aceleraçon, i alcance an cumparaçon cul arco lhongo. La defrença de l arcos cumbencionales que an giral son feitos de madeira ó de madeira lhaminada cun outros materiales, ls arcos de polias son fabricados solo an alumínio i materiales cumpuostos. Fúrun purmeiro patenteados por Holless Wilbur Allen ne ls EUA ne ls anhos 60 i bénen fazendo cada beç mais sucesso. Cun ua sola cuorda cumbencional, cunforme esta ye estendida la tenson bai oumentando, fazendo cun que l arco deba ser apuntado i lhiberado debrebe, la cuorda se acelera debrebe i deminui la belocidade até l punto de ourige, eisisten bantaiges macánicas para las polias:

  • Al se puxar la cuorda al mássimo de l que se puode sticar, las polias deminuen la tenson einicial i disse modo facilitan a mira.
  • Las polias permiten al arqueiro sticar las cuordas al mássimo cun ua maior poténcia que outros arcos que eisigirian ua maior fuorça.
  • La cuorda segue acelerando la flecha zde sue lhiberaçon até sou punto de ourige, cunseguindo mais fuorça i portanto mais belocidade.

Ls arqueiros nas cumpetiçones de arquearie de hoije an die se balen, an giral, dua ajuda al çcarregar la cuorda stable. Esta ajuda fixa la cuorda de l arco nun punto i permite al arqueiro lhiberar la cuorda cun ua pulsaçon de l mecanismo.

Arbaleta[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ua arbaleta ye ua balista grande cun grande fuorça que, an lhugar de madeira, ye feita de cumpuostos de uosso an sue maiorie. Ls jesuítas éran famosos puls sous arqueiros dotados de arbaletas.