Ésquilo

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.

Ésquilo (an griego: Αἰσχύλος, trasl. Aiskhýlos; Eléusis, c. 525/524 a.C. - Gela, 456/455 a.C.) fui un dramaturgo de la Grécia Antiga. Ye reconhecido frequentemente cumo l pai de la tragédia, i ye l mais antigo de ls trés trágicos griegos cujas peças inda eisisten (ls outros son Sófocles i Eurípedes). D'acuordo cun Aristóteles, Ésquilo oumentou l númaro de personaiges ousados nas peças para permitir cunflitos antre eilhes; antes, ls personaiges anteragian solo cul coro. Solo siete dun total stimado de setenta la nobenta peças feitas pul outor subrebibírun a la modernidade; ua destas, Prometiu Acorrentado, ye tenida hoije an die cumo sendo d'outoria dun outor posterior.

Pul menos ua de las obras de Ésquilo fui anfluenciada pula ambason persa de la Grécia, ocorrida durante sue bida. Sue peça Ls Persas cuntina sendo ua grande fuonte d'anformaçon subre este período de la stória griega. La guerra tubo tamanha amportança pa ls griegos i pa l própio Ésquilo que, na ocasion de sue muorte, por buolta de 456 a.C., sou eipitáfio celebraba sue participaçon na bitória griega an Maratona, i nun sou sucesso cumo dramaturgo.

Subre sue muorte, reza la lenda que, al bejitar Gela, na ilha de Sicília, un Cuorbo-barbudo, tamien coincido por quebra-uossos, cunfundindo sue careca cun un uobo, deixou caer un uosso an sue cabeça matando-lo (l Cuorbo-barbudo ye coincido por jogar uossos arriba d'uobos para quebrá-los).

Biografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Aeschyli Tragoediae septem, 1552

Nun eisisten fuontes cunfiables pa la bida de Ésquilo. Diç-se que naciu por buolta de 525 a.C. an Eléusis, pequeinha cidade a cerca de 27 quilómetros la noroiste de Atenas, amarrada ne ls férteis bales de la Ática oucidental, ambora la data tenga sido oubtida probabelmente cun base na cuntaige de quarenta anhos antes de sue purmeira bitória de la Grande Dionísia. Sue família era rica i tenie buona posiçon social; sou pai, Eufórion, era nembro de ls eupátridas, l'antiga nobreza de la Ática. Inda moço, Ésquilo trabalhou nun binhedo até que, d'acuordo cul geógrafo Pausánias, que screbiu ne l seclo II d.C., l dius Dioniso l tenerie bejitado an sou sono i ourdenado que buoltasse sue atençon pa l'arte anton nacente de la tragédia. Assi qu'acuordou de l suonho, l moço Ésquilo tenerie ampeçado a screbir ua tragédia, cuja purmeira performance dou-se an 499 a.C., quando tenie solo 26 anhos d'eidade. Eibentualmente oubterie sue purmeira bitória na Dionísia de la Cidade an 484 a.C.

Las Guerras Persas tubírun un papel fundamental na bida i na carreira de l dramaturgo. An 490 a.C. Ésquilo i sou armano, Cinegiro, lutórun defendendo Atenas de l'eisército persa de Dario I, na Batailha de Maratona. Ls atenienses, ambora an númaro anferior, cunseguiran cercar i dizimar las fuorças persas; esta derrota crucial puso ua fin a la purmeira ambason persa de la Grécia, i fui celebrada por todas las cidades-Stado griegas. Ambora Atenas tenga saído bitoriosa, Cinegiro morriu durante l cumbate. An 480 a.C. Ésquilo fui cumbocado outra beç pa l serbício melitar, desta beç para cumbater las fuorças de Xerxes I, na Batailha de Salamina i, possiblemente, na Batailha de Plateia, an 479. Salamina acupa un lugar de çtaque na peça Ls Persas, obra mais antiga de l'outor a tener subrebebido als dies d'hoije, eisecutada pula purmeira beç publicamente an 472 a.C., i que benceu l purmeiro prémio na Dionísia.

Ésquilo fui un de ls muitos griegos qu'habien sido ampeçados ne ls Mistérios de Eléusis, un culto debotado a la diusa Deméter cun sede an sue tierra natal de Eléusis. Cumo andica l nome, ls nembros deste culto supostamente oubtinhan algun tipo de coincimiento místico secreto. Relatos cunsistentes de ls ritos specíficos praticados ne ls Mistérios son scassos, yá que ls nembros jurában, sob pena de muorte, nun rebelar nada subre eilhes als nó-ampeçados. Inda assi, d'acuordo cun Aristóteles, muitos achában que Ésquilo tenerie rebelado alguns de ls segredos de l culto ne l palco. D'acuordo cun outras fuontes, ua turba anfurecida tenerie tentado matá-lo por este motibo, mas el tenerie logrado fugir. Al ser julgado pul fato, Ésquilo alegou eignoráncia, i solo tubo sue bida poupada por sou corajoso serbício nas Guerras Persas.

Ésquilo biajou a la Sicília ua ó dues bezes durante la década de 470 a.C., la cumbite de Hiiran, tirano de Siracusa, ua de las percipales colónias griegas ne l lado ouriental de l'ilha; durante ua destas biaiges screbiu Las Mulhieres de Etna, an houmenaige a la cidade fundada pul tirano, i rencenou Ls Persas. An 473 a.C., passado la muorte de Frínico, un de sous percipales ribales, Ésquilo passou a ser l faborito anual na Dionísia, cunquistando l purmeiro lugar an quaije todas las eidiçones de la cumpetiçon. An 458 a.C. retornou a la Sicília pula radadeira beç, bejitando la cidade de Gela, adonde bieno a morrer an 456 ó 455. Alega-se que tenerie sido muorto por ua tartarua, derrubada de las alturas subre sue cabeça por ua águila, mas la stória ye probabelmente apócrifa. L'obra de Ésquilo era tan respeitada puls atenienses que, passado sue muorte, sues tragédies passórun a ser las únicas la podéren ser rencenadas nas eidiçones seguintes de las cumpetiçones teatrales de la cidade. Sous filhos, Eufórion i Eibéon, i sou sobrino, Filócles, seguiran sous passos i tamien se tornórun dramaturgos.

L'anscriçon na lápide de Ésquilo nun fazie qualquiera mençon a la sue fama teatral, houmenageando solo sues glórias melitares:

grego Mirandés
Αἰσχύλον Εὐφορίωνος Ἀθηναῖον τόδε κεύθει
μνῆμα καταφθίμενον πυροφόροιο Γέλας·
ἀλκὴν δ’ εὐδόκιμον Μαραθώνιον ἄλσος ἂν εἴποι
καὶ βαθυχαιτήεις Μῆδος ἐπιστάμενος
Sob esta piedra jaç Ésquilo, filho de Eufórion, l Ateniense,

que pereciu nas tierras ricas an trigo de Gela;

de la sue nobre brabura l bosque de Maratona puode falar, assi cumo l persa de longos pelos, que la conhece bien.

Obra[eiditar | eiditar código-fuonte]

Triato de Dioniso, an Atenas, adonde muitas de las peças de Ésquilo fúrun ancenadas.

L'arte griega de l drama tubo sues raízes ne ls festibales relegiosos dedicados als diuses de a mitologie griega, specialmente Dioniso, dius de l bino. Durante la época an que Ésquilo bibeu cumpetiçones dramáticas passórun a ser ua parte antegrante de la Dionísia de la Cidade, rializada durante la primabera. L festibal se ampeçaba cun ua procisson d'abiertura, a la qual se seguia ua cumpetiçon de rapazes cantando ditirambos, i culminaba cun dues cumpetiçones dramáticas. La purmeira cumpetiçon de la qual Ésquilo tenerie participado reuniu trés outores qu'apersentórun trés tragédies cada un, seguidas por ua pequeinha peça satírica. Seguia-se ua segunda cumpetiçon de cinco dramaturgos cómicos, i ls bencedores d'ambas las cumpetiçones éran scolhidos por un cuorpo de jurados.

Ésquilo participou de muitas destas cumpetiçones al longo de sue bida, i dibersas de las fuontes antigas atribuen antre setenta i nobenta peças a el. Solo siete de sues tragédies subrebibírun antatas até ls dies d'hoije: Ls Persas, siete contra Tebas, Las Suplicantes, la trilogie coincida cumo La Oresteia, que cunsiste de las trés tragédies Agamenon, Las Coéforas i Las Euménides, para alhá de Prometiu Acorrentado, cuja outoria ye questionada. Cula sceçon desta radadeira, cujo sucesso ye ancierto, sabe-se cun sigurança que todas estas bencírun la purmeira colocaçon na Dionísia de la Cidade. La Bida de Ésquilo alexandrina andica que l dramaturgo tenerie bencido por treze bezes l torneio.

Ua caratelística marcante de la dramaturgie squeliana parece tener sido sue tendéncia de screbir trilogies anterligadas, adonde cada peça sirbe cumo un capítulo dua narratiba dramática cuntínua. La Oresteia ye l único eisemplo inda eisistente deste tipo de trilogie de l'outor, mas eisisten dibersas eibidéncias que éran frequentes ne l catálogo de Ésquilo. Las peças cómicas satíricas que se seguian a las sues trilogies dramáticas frequentemente abordában un tópico mítico relacionado. La peça satírica Protiu, por eisemplo, ancenada juntamente cula Oresteia, abordaba la stória de l período an que Menelau stubo ne l Eigito, durante sue biaige de buolta para casa passado la Guerra de Troia. Cun base nas eibidéncias fornecidas por un catálogo de títalos de peças de Ésquilo, scholia i fragmientos de peças citados por outores posteriores, acradita-se que trés outras de las peças eisistentes de Ésquilo téngan feito parte de trilogies: siete contra Tebas serie la peça final dua trilogie subre Édipo, i Las Suplicantes i Prometiu Acorrentado serien las purmeiras partes de defrentes trios. Dibersas destas trilogies abordórun mitos relacionados a la Guerra de Troia; ua deilhas, coincida coletibamente cumo la Aquileida, que reunia las obras Mirmidones, Nereidas i Frígios (ó L Resgate de Heitor), narraba la muorte de Heitor nas manos de Aquiles i la susequente troca de l cadáber de l'heiroi mediante pagamiento de resgate; outra trilogie aparentemente narraba l'antrada de l'aliado troiano Mémnon na guerra, i de sue muorte por obra de Aquiles (Mémnon i La Pesaige de las Almas serien dous cumponentes de la trilogie); La Premiaçon de las Armas, Las Frígias i Las Salaminas sugíren ua trilogie subre la loucura i l susequente suicídio de l'heiroi Ájax. Ésquilo tamien parece tener abordado l retorno de Odisseu la Ítaca depuis de la guerra (ancluindo l'assassinato de ls pretendentes de sue mulhier, Penélope, i las cunsequéncias de l'ato) cun ua trilogie, cumpuosta por Ls Eibocadores de Almas, Penélope i Ls Coletores de Uossos. Outras trilogies sugeridas puls studiosos tenerien abordado l mito de Jason i ls Argonautas (Argos, Lémnias, Heipsípile), la bida de Perseu (Ls Pescadores, Polidetes, Fórcides), l nacimiento i ls feitos de Dioniso (Sémele, Bacantes, Pentiu) i l cenairo posterior a la guerra mostrada an siete contra Tebas (Eileusinas, Argibas, Filhos de ls siete).

Ls Persas[eiditar | eiditar código-fuonte]

La peça mais antiga de l'outor a tener subrebebido até ls dies d'hoije ye Ls Persas (Persai), ancenada pula purmeira beç an 472 a.C., i baseada nas spriéncias de l própio Ésquilo ne l'eisército, mais specificamente na Batailha de Salamina. Ye única antre las tragédies griegas por tratar dun eibento stórico recente, ne l lugar dun mito heiróico ó debino. Ls Persas aborda l tema, popular antre ls griegos, de l'húbris, al poner la culpa de la derrota persa ne l'ourgulho subrepujante de sou rei. L'obra se ampeça cula chegada dun mensageiro an Susa, capital de l Ampério Aqueménida, trazendo la Atossa, mai de l rei persa Xerxes I, amboras de la derrota catastrófica de ls persas an Salamina. Atossa bejita anton la sepultura de l'antigo amperador Dario I, sou marido, cujo fantasma le aparece, splicando ls motibos de la derrota — resultado, segundo el, de l'húbris de Xerxes al custruir ua puonte subre l Heilesponto, atitude qu'anfureciu ls diuses. Xerxes aparece solo ne l fin de la peça, sin perceber las causas de sue derrota, i la peça se ancerra an meio als lamientos de l rei i de l coro.

siete contra Tebas[eiditar | eiditar código-fuonte]

siete contra Tebas (Heita eipi Thebas), ancenada an 467 a.C., aborda un tema cuntrastante, l de l çtino i l'anterferéncia de ls diuses ne ls assuntos houmanos. Tamien marca la purmeira apariçon nua obra de Ésquilo dun tema que serie custante an sues peças, l de la pólis cumo zambolbimiento bital de la ceblizaçon houmana. L'obra cunta la stória de Etéocles i Polenices, filhos de l çgraçado rei de Tebas, Édipo. Ambos ls filhos cuncordan an se altarnar ne l trono de la cidade, mas depuis de l purmeiro anho Etéocles se recusa a ceder l lugar pa l'armano, que declara guerra para cunquistar la corona. Ls armanos acaban por se matar durante un cumbate, i la fin ouriginal de la peça cunsistia de lamientos puls dous muortos; un nuobo final fui acrecentado a la peça cinquenta anhos depuis, ne l qual Antígona i Ismena, inda an luto pula muorte de ls armanos, recíben un messageiro qu'anuncia un eidito proibindo l'antierro de Polenices; Antígona declara anton sue antençon de zafiar este eidito. La peça era la terceira dua trilogie relacionada la Édipo; las dues purmeiras éran Laio i Édipo, i probabelmente abordában aqueilhes eilemientos de l mito edípico notórios pula maneira cun que fúrun çcritos na obra Édipo Rei, de Sófocles. La peça satírica que cuncluía la trilogie era La Sfinge.

Las Suplicantes[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ésquilo cuntinou cula mesma énfase na pólis an Las Suplicantes (Hiketides), de 463 a.C., que presta ua houmenaige a las corrientes democráticas que se afigurában an Atenas antes de la fundaçon de l gobierno democrático, an 461. Na peça las danaides, cinquenta filhas de Dánao, fundador de Argos, fogen de casamientos fuorçados cun sous primos ne l Eigito; apelan al rei Pelasgo, de Argos, por proteçon, mas Pelasgo se recusa até que l pobo de Argos se pronuncie subre la decison - ua atitude çtintamente democrática de l monarca. L pobo decide que las danaides merecen la proteçon, i recíben la permisson de se refugiar drento de las muralhas de Argos, anque de ls protestos eigípcios. La publicaçon an 1952 de l Papiro 2256 fr. 3, ancontrado ne ls Papiros de Oxirrinco, cunfirmou l'eisisténcia de la trilogie danaide, cuja eisisténcia yá era hai mui tenida cumo cierta debido al final an suspense de las Suplicantes; las outras dues peças que forman esta trilogie serien Ls Eigítiadas i Las Danaides. D'acuordo cun ua reconstruçon plausible de ls radadeiros dous terços de la trilogie, an Eigítiadas la guerra antre Argos i l Eigito, antecipada na purmeira peça, yá tubo sou fin; l rei Pelasgo fui muorto, i Dánao, nuobo gobernante de Argos, negocia un acuordo de paç cun Eigito, cula cundiçon de que sues cinquenta filhas casen-se culs cinquenta filhos de l rei. Dánao, secretamente, anforma a sues filhas subre la prebison dun oraclo de qu'el serie muorto por un de sous genros, i ourdena a las danaides qu'assassinen ls eigitíadas durante la nuite de núpcias, al que las filhas cuncordan. Las Danaides se ampeça ne l die passado l casamiento, quando se rebela que quarenta i nuobe de las filhas matórun sous maridos, cumo habien cumbinado cul pai; Heipermnestra, inda assi, amaba sou sposo, Linceu, i poupou sue bida, ajudando-lo na sue fuga. Furioso pula desobediéncia de la filha, Dánao ourdena que seia presa i eisecutada. Ne l clímax i zamlace de la trilogie, Linceu aborda Dánao i l mata, cumprindo assi la profecie de l'oraclo, i atiradeira ua dinastie an Argos al lado de Heipermnestra; las outras armanas son absolbidas de sou heidiondo crime, i casan-se cun argibos. La peça satírica que se seguiu a la trilogie chamaba-se Amimone, nome dua de las danaides.

La Oresteia[eiditar | eiditar código-fuonte]

La mais cumpleta tetralogie d'outoria de Ésquilo l'inda eisistir ye La Orestia, de 458 a.C., de la qual solo la peça satírica stá faltando. La Oresteia ye tamien la única trilogie cumpleta d'algun dramaturgo griego çcubierta puls studiosos modernos. Cunsiste de las peças Agamenon, Las Coéforas (Choephoroi) i Las Euménides; Juntas, estas obras narran la sangrenta stória de la família de Agamenon, rei de Argos.

Agamémnon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Agamémnon çcribe la muorte de l rei nas manos de sue mulhier, Clitenestra, furiosa i zeiosa de bingança - tanto pul sacrifício de sue filha, Ifigénia, cometido por Agamenon antes de la Guerra de Troia, quanto pula sue manutençon de la profetisa troiana Cassandra cumo cuncubina. Cassandra adentra l palácio, la çpeito de sou coincimiento de l fato de que tamien será assassinada por Clitenestra, pus sabe que nun puode scapar de sou heidiondo çtino. La fin de la peça anclui ua prebison de l retorno de Oristes, filho de Agamenon, que bingará sou pai.

Las Coéforas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las Coéforas cuntina cula stória, abrindo cul relato de Clitenestra dun pesadelo ne l qual eilha daba a la luç ua serpente. La reina ourdena anton la Eiletra, sue filha, que faga libaçones ne l túmulo de Agamenon (cul ajuda de las coéforas de l títalo), na sperança de spiar sue culpa. Delantre de la sepultura, Eiletra se ancontra cun Oristes, qu'acabou de retornar de l sou eisílio prebentibo na Fócida, i juntos planeijan bingar-se de Clitenestra i sou amante, Eigisto. Al retornar pa l palácio, Eiletra alega trazer amboras de la muorte de Oristes; quando Clitenestra chama Eigisto para oubir l'ambora, Oristes mata ls dous i eimediatamente ye atacado pulas Euménides (las Fúrias de a mitologie latina), respunsables por bingar atos de parricídio i matricídio na mitologie griega.

Las Euménides[eiditar | eiditar código-fuonte]

La peça final de la Oresteia aborda la queston de l sentimiento de culpa de Oristes. Las Fúrias perseguen Oristes, spulsando-lo de Argos i oubrigando-lo la se refugiar ne l campo. Bejita anton un templo de l dius Apolo, la quien roga por ajuda para spantar las Euménides; Apolo habie ancorajado Oristes a matar Clitenestra, i antoce partilhaba un pouco de la culpa deste ato. Las Fúrias, inda assi, pertencen a ua raça mais antiga de diuses, ls Titanas, i Apolo nun puode eisercer qualquiera eifeito subre eilhas; ambia anton Oristes al templo de Atena, cun Heirmes cumo guia. Las Fúrias, inda assi, l'ancontran, i stan pristes la matá-lo quando Atena, padroeira de la cidade de Atenas, surge i declara qu'un julgamiento será necessairo para detreminar la culpa de Oristes. Apolo apersenta l sou causo i, quando l júri atinge un ampasse (boto de Minerba), Atena toma ua decison cuntrária a las Fúrias, passando la denominá-las Euménides ("Bondosas"), i declarando que ne l feturo todos ls julgamientos an situaçon semelhante deberian treminar cula absolbiçon de l réu, yá que a misericórdie debe siempre preceder la dureza. Las Euménides salta specificamente l'amportança de la rezon ne l zambolbimiento de las leis i, cumo Las Coéforas, louba ls eideales dua Atenas democrática.

Ber tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Arquíloco

Ligaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]