Ampério Bizantino

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!

L Ampério Bizantino ó Reinado Bizantino (an griego: Βασιλεία Ῥωμαίων), einicialmente coincido cumo Ampério Romano de l Ouriente ó Reinado Romano de l Ouriente, sucediu l Ampério Romano (cerca de 395) cumo l ampério i reinado dominante de l Mar Mediterráneo. Sob Justiniano I, cunsidrado l redadeiro grande amperador romano, dominaba árias ne l atual Marrocos, Cartago, sul de la Fráncia i de la Eitália, bien cumo sues ilhas, Península Balcánica, Anatólia, Eigito, Ouriente Próssimo i la Península de la Criméia, ne l Mar Negro. Sob la perspetiba oucidental, nun ye errado anserir l Ampério Bizantino ne l studo de la Eidade Média, mas, a rigor, el bibiu ua stenson de la Eidade Antiga. Ls storiadores specializados an Bizáncio an giral cuncordan que sou apogeu se dou cul grande amperador de la dinastie Macedónica, Basílio II Bulgarotonos (Mata-Búlgaros), ne l ampeço de l seclo IX. La sue regresson territorial gradual delineou la stória de la Ouropa mediebal, i sue chimpa, an 1453, frente als turcos otomanos, marcou l fin de la Eidade Média.

Ourige[eiditar | eiditar código-fuonte]

L ambrion de l Ampério Vizantino surgiu quando l amperador romano Custantino I decidiu custruir subre la antiga cidade griega de Bizáncio ua nuoba capital pa l Ampério Romano, más próssima a las rotas comerciales que lhigában l Mar Mediterráneo al Mar Negro, i la Ouropa a la Ásia. Para alhá desso, yá habie algun tiempo que Roma era preterida por sous amperadores que outában por outras sedes de goberno, an special cidades más próssimas de las frunteiras ó adonde la presson política fusse menor. An giral, eilhes tendian a scolher Milon, mas las frunteiras que stában an peligro na época de Custantino éran las de la Pérsia al Lheste i las de l Danúbio al norte, mui más próssimas de la region de l Streitos Turcos. La nuoba capital, batizada de Custantinopla an houmenaige al Amperador, ounie la ourganizaçon ourbana de Roma a la arquitetura i arte griegas, cun claras anfluéncias ourientales. Ye ua cidade strategicamente mui bien lhocalizada, i sue resisténcia la dezenas de cercos proba la buona scolha de Custantino. An pouco tiempo, la cidade renobada tornar-se-iba ua de las más mobimentadas i cosmopolitas de sue época. Sue religion, lhéngua i cultura éran eissencialmente griegas, i nun romanas, mas pa ls bizantinos la palabra "griego" seneficaba, de maneira anjuriosa, "pagon". Ls persas i ls árabes tamien chamában ls bizantinos de "romanos". La palabra bizantina ben de Bizáncio, l antigo nome de la capital de l Ampério Romano de l Ouriente, Custantinopla. La palabra bizantino ampeçou a ser outelizado solamente depuis de l seclo XVII, quando ls storiadores l criórun para fazer ua çtinçon antre l ampério de la Eidade Média i l de la Antiguidade. Tradecionalmente, era coincido solo cumo Ampério Romano de l Ouriente (debido a la dibison de l Ampério feita pul amperador romano Teodósio I, ne l seclo IV de la Era Crestiana).

Eidantidade, cuntinidade i cuncéncia[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Ampério Bizantino puode ser definido cumo un ampério formado por bárias naciones de la Eurásia que eimergiu cumo ampério crestiano i terminou sous más de 1000 anhos de stória an 1453 cumo un stado griego ourtodoxo: l ampério se tornou nacion.

Ne ls seclos que seguiran a las cunquistas árabes i lombardas de l seclo VII, esta natureza antener-cultural (assinalamos: nun multinacional) permaneciu inda ne ls Bálcanas i Ásia Menor, adonde residie ua poderosa i superior populaçon griega.

Ls bizantinos eidantificában la si mesmos cumo romanos, i cuntinórun usando la palabra quando cumbertiu-se an sinónimo de heilénico. Preferírun chamar a eilhes própios, an griego, romioi (quier dezir pobo griego crestiano cun cidadanie romana), a la par que zambolbian ua cuncéncia nacional cumo residentes de Romania (Romania ye cumo l stado bizantino i sou mundo fúrun chamados na sue época). L nacionalismo se refletie na lhiteratura, particularmente nas cançones i an poemas cumo l Akrities, an que las populaçones frunteiriças (de cumbatentes chamados akritas) se ourgulhában de defender sou paíç contra ls ambasores.

Inda que ls antigos griegos nun fússen crestianos, ls bizantinos ls reclamában cumo sous ancestrales. De fato, ls bizantinos se referian a eilhes mesmos cumo romioi por ser ua forma de retener tanto sue cidadanie romana quanto sue ardança ancestral griega. Un sustituto quemun de la palabra "heileno" (que tenie conotaçones paganas) tanto cumo l de romioi, fui la palabra graekos (griego). Esta palabra fui ousada frequentemente puls bizantinos (tanto cumo romioi) para sue outo-eidantificaçon étnica.

La dissoluçon de l stado bizantino ne l seclo XV nun çfeç eimediatamente la sociadade bizantina. Durante la acupaçon otomana, ls griegos cuntinórun eidantificando-se cumo romanos i heilenos, eidantificaçon que subrebibiu até percípios de l seclo XX i que inda persiste na moderna Grécia.

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

Purmeiros Seclos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Antre l seclo III i l seclo V, l Ampério Romano bibiu ua zastrosa crise nas sues struturas. La parte oucidental de l Ampério, adonde se lhocalizaba la capital, Roma, tubo que lhidar cun massibas eimigraçones de pobos de l norte i de l lheste, fenómeno coincido cumo Ambasones Bárbaras. Anquanto esso, la parte ouriental de l Ampério Romano, que sofria menos cun essas ambasones, se achaba nua situaçon más stable, tanto eiquenómica cumo politicamente.

Yá fazie alguns anhos que ls amperadores romanos "fugian" de Roma, scolhendo cidades cumo Milon para morar. La antiga capital, Roma, staba decadente i la eilite senatorial era amprebisible quanto a la sue fidelidade. Anton nun fui nanhue surpresa quando Custantino ourdenou, an 324, la custruçon dua nuoba capital ne l lhado ouropeu de l Bósforo. La cidade fui arguida ne l lhocal de la antiga Bizáncio, quelónia fundada por griegos de Mégara an 657 a.C. fui inaugurada cul nome de Custantinopla, an 330.

Custantinopla tenie ua posiçon pribilegiada. Antre ls mares de Mármara, Negro i Eigeu, custituiu, al lhongo de sue stória, un berdadeiro antreposto comercial antre l Oucidente i l Ouriente.

Dinasties lhatinas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Modelo:Stória de la Grécia Nesse período, ls amperadores buscórun cumbatener l heilenismo, predominando las anstituiçones lhatinas. L latin tamien fui mantido cumo lhéngua oufecial.

L Ampério Bizantino, 1265. The Storical Atlas, William R. Shepherd, 1911.

De 395 la 457, stendiu-se la dinastie Teodosiana, cujo purmeiro amperador fui Arcádio, respunsable pula spulson de l bisigodos ne l final de l seclo IV. Çtacou-se tamien l cerco de Átila, l Huno, afastado, an 443, por meio de l pagamiento dun resgate de seis mil lhibras de ouro.

De 457 la 518, stendiu-se la dinastie Lheonina que fui deposta an 477 más solamente l Amperador Basilisco ó (Bizánico) i fui restaurada an 491 por Anastácio I un de sous heirdeiros, na qual çtacou-se, an 488, l acuordo de cumbate als hérulos lhebado a eifeito antre l amperador Zenon I i l rei de l ostrogodos, Teodorico.

La más amportante dinastie lhatina fui la Justiniana (518-610). Neilha, l amperador Justiniano I (527-565) buscou restaurar i çpor sob sue anteira outoridade la bastidon típica de l Ampério de l Antoninos (96-192). An 534, sob l comando de l general Belisário, l eisército de Justiniano cunquistou l Reino de l Bándalos. An 554, cula cuncluson de las Guerras Góticas, na Península Itálica, l Ampério abraçaba tamien l Reino de l Ostrogodos.

Para la posteridade, mas, l maior lhegado disse período fui l Corpus Juris Cibli' ', base, inda hoije, de la maiorie de l códigos lhegislatibos de l mundo. L Corpus Juris Cibli era debedido an quatro partes: l Código Justiniano - cumpilaçon de todas las lheis romanas zde Adriano (117-138) -, l Digesto ó Pandetas - reunion de trabalhos de jurisprudéncia de grandes juristas -, las Anstitutas - spece de manual que facilitaba l uso de l Código ó de l Digesto -, i las Nobelas ó Outénticas - nuobas lheis decretadas por Justiniano i sous sucessores.

Justiniano ourdenou tamien la custruçon de la Basílica de Santa Sofia, cun stilo arquitetónico própio, l qual cumbencionou-se chamar de stilo bizantino.

Ne l seclo VI, para cumbatener la heiresie de l nestorianismo, l Patriarca de Alexandria, Dióscoro, zambolbiu l monofisismo, formulaçon teológica tamien cundenada pula Eigreija Católica i mui lhigada la eideiales de emancipaçon política ne l Eigito i na Síria. Zamcadeórun-se anton mobimientos de perseguiçon als monofisistas, protegidos, inda assi, pula mulhier de Justiniano, la Amperatriç Teodora. Buscando mantener la ounidade de l Ampério, Justiniano zambolbiu la heiresie de l monotelismo, ua tentatiba de cunciliaçon antre l monofisismo i l nestorianismo.

L cesaropapismo de Justiniano, que anclusibe mui marcou l Ampério Bizantino, geraba çtúrbios na orde i ansastifaçon de la populaçon, yá andignada cula cobrança abusiba de ampostos. An 532, stouraba la Rebolta de Nika, sufocada cumpletamente pul general Belisário apuis de uito dies.

Justiniano inda se biu a las boltas cun terremotos, fame i la grande peste de 544. Apuis de sue muorte, ls lombardos, até anton stablecidos na Panónia cumo aliados, ambadiran, an 568, la Eitália setentrional. Ls bizantinos mantibírun inda l Sarcado de Rabenna, ls ducados de Roma i Nápoles, la Ístria, la Eitália Meridional i la Sicília.

Ls Justinianos inda anfrentórun las ambestidas de l Ampério Persa Sassánida, ne l Ouriente, i de l ábaros, ne l norte. Para tanto, deixórun para segundo plano la proteçon de l territórios cunquistados na Spanha, ne l norte de la África i na Eitália, l que facilitou a posterior fixaçon, nestas regiones, de ls maometanos i de l Stados de la Eigreija.

Apogeu[eiditar | eiditar código-fuonte]

Bandeira bizantina de l seclo XIII

Assi i todo, l Ampério subrebibiu, grácias als deciplinados eisércitos, al amprego de l fuogo griego nas batailhas marítimas i la buns amperadores i generales. Antre ls seclos BII i IX, zambolbiu-se l mobimiento iconoclasta, que cundenaba l culto de las eimaiges. Vários amperadores iconoclastas anfrentórun porblemas anternos, resultantes dua populaçon que nun aderie al mobimiento relegioso. Yá contra ls turcos, ls amperadores deste tiempo cunseguiran mantener sous territórios i se defender relatibamente bien contra ls inimigos.

An 867, subiu al trono Basílio I, dando ampeço a la Dinastie Macedónica, que lhebou l Ampério al auge. Muitas bitórias fúrun oubtidas frente als turcos, slabos i búlgaros. Basílio II, que gobernou de 976 la 1025, cumpletou la spanson de l Ampério. El prejudicou ls grandes propietários rurales an fabor de ls camponeses i benceu dua beç por todas la Bulgária, ancorporando-la al Ampério i recebindo la fama de Bulbassaurus (Mata-Búlgaros). Benceu ls normandos an Canhas i restableciu la outoridade amperial na Apúlia.

Declínio[eiditar | eiditar código-fuonte]

La maré de suorte de l Ampério, antretanto, parecie tener acabado. An 1071, l amperador bizantino Diógenes IB fui bencido i caturado puls turcos seljúcidas na Batailha de Manzikert. Essa batailha marcou la zeintegraçon de l sistema defensibo que durante seclos protegeu la Ásia Menor i la antrada de ls turcos na península anatólica. Cun esso l Ampério perdiu até un terço de sue populaçon i recursos.

Por más que la dinastie susequente, aqueilha de l Comneni, tentasse recuperar l Ampério, ataques de l oucidente i de l norte i la própia suorte de ls amperadores ampediran esso. La Península Itálica staba definitibamente perdida. L declínio de l Ampério bino acumpanhado dua suserbiéncia comercial als antresses oura de la República de Veneza (cula qual l própio Basílio II assinou un tratado), oura de la República de Génoba, até que finalmente Beneza zbiou la Quarta Cruzada para Custantinopla, que caiu frente als cruzados an 1204.

Trés Stados cun gobernantes bizantinos surgiran depuis de la purmeira "chimpa" de Custantinopla:

Destes, ye l Ampério de Nicéia que ye cunsidrado l berdadeiro sucessor. Gobernado por amperadores fuortes i buonos, se tornou la purmeira poténcia territorial na Ásia Menor. La agricultura se zambolbiu, assi cumo l quemércio, i bárias cidades na Ouropa fúrun recuperadas. Ls Paleólogos, faltando cul sou juramiento de lhealdade, assassinórun l lhegítimo amperador i depusírun la dinastie de l Batatzes-Lhaskaris. Miguel BIII Paleólogo fizo ua aliança cun Génoba (çnecessária) i cunseguiu recunquistar la antiga capital de l Ampério Bizantino ne l die 25 de júlio de 1261.

Assi i todo la dinastie de l Paleólogos nun cunseguiu recuperar la antiga glória amperial. La retirada de tropas de la Ásia para la defesa i recunquista de la Ouropa abriu camino pa ls bários emirados turcos, anclusibe aquel de l Otomanos, se anstaláren an antigos territórios de l Ampério de Nicéia.

Sin ls territórios asiáticos i cula colonizaçon comercial de Beneza i Génoba, l çtino de l Ampério staba selado. Specialmente prejudicial era quelónia genobesa de Pera, que, anstalada de frente la Custantinopla, de l outro lhado de l Chifre de Ouro, dominaba l quemércio lhocal, amportante pa ls bizantinos. Anque bárias tentatibas de oubtener apoio oucidental, culminando cula promessa de ounion antre la Eigreija Católica Romana, cun sede an Roma, i la Eigreija Católica Ourtodoxa, cun sede an Custantinopla, ne l Cuncílio de Ferrara/Florença, poucos fúrun ls resultados. La cruzada pregada pul papado pa l resgate de la Nuoba Roma fui bencida puls otomanos. La biaige de l amperador Juan BIII al Oucidente nun rendiu fruitos, apesar del tener sido mui bien tratado ne ls reinos oucidentales.

La chimpa de Custantinopla[eiditar | eiditar código-fuonte]

{{Ber artigo percipal|La chimpa de Custantinopla} }

Cunsequéncias[eiditar | eiditar código-fuonte]

La chimpa de Custantinopla seneficou la perda dun puosto stratégico de l cristandade, que asseguraba l acesso de comerciantes ouropeus an direçon a las rotas comerciales para la Índia i la China, subretodo pa ls comerciantes benezianos i genobeses. Cula dominaçon turca, la rota antre l Mediterráneo i l Mar Negro quedou, senó bloqueada als nabios crestianos, al menos dedicultada. Esto ampulsionou ua corrida nabal an busca de outra rota an direçon a la Índia atrabeç de l Ouceano Atlántico, cuntornando la África,.Spanha i Pertual debrebe tirórun bantaige de la posiçon geográfica para dominar las nuobas rotas, causando l declínio de las repúblicas marítimas de Beneza i Génoba. Ne l final de l seclo XV, financiado puls reis de Spanha, Cristófe Colombo partiu para ua ousada tentatiba de alcançar la Ásia nua nuoba rota atrabeç de l ouceano, para oeste, çcubrindo un nuobo cuntinente, la América, çcortinando un nuobo mundo pa ls ouropeus. Este mesmo porcesso de fechamiento de l quemércio ne l mar mediterráneo, ne l qual ls turcos otomanos ampediran l abanço ouropeu, fizo cun que to la region balcánica se tornasse más dependente de la porduçon própia, juntamente cula península Itálica. Las dibersas trasformaçones eiquenómicas i políticas que se seguiran a la chimpa de l Ampério Romano de l Ouriente lhebórun ls storiadores la cumbencionáren l anho de 1453 cumo l marco de l fin de la Eidade Média i de l fin de l feudalismo na Ouropa, fazendo de l Ampério Bizantino un grande marco para las çcubiertas de nuobas tierras, i pa l zambolbimiento de l capitalismo ne l mundo.

Arte de l Ampério Bizantino[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Arte bizantina

Notas i refréncias

Ber tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]