Riu de Janeiro

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
 Nota: Este artigo ye subre la cidade de l Riu de Janeiro. Pa l stado de l qual esta cidade ye capital, cunsulta Riu de Janeiro.
{{{Cidade}}}
[[Fexeiro:{{{Eimaige}}}|300px]]
{{{Eimaige_legenda}}}
[[Fexeiro:{{{Brason}}}|125px]] [[Fexeiro:{{{Bandeira}}}|125px]]
Ounidade Federatiba [[{{{Stado}}}]]
Superfice {{{Superfice}}}
Populaçon {{{Populaçon}}} ({{{Anho_populaçon}}})
Densidade {{{Densidade}}}
[[Fexeiro:{{{Mapa}}}|270px]]
Cordenadas geográficas [{{{Cordenadas}}}]

Riu de Janeiro, capital de l stado homónimo, ye la segunda maior metrópole de l Brasil, situada ne l Sudiste de l paíç. Cidade brasileira mais coincida ne l sterior,[1] [2] maior rota de l turismo anternacional ne l Brasil[3] i percipal çtino turístico na América Latina i an to Heimisfério Sul,[3] la capital fluminense funciona cumo un "speilho", ó "retrato" nacional, seia positiba ó negatibamente. Atualmente, l Riu de Janeiro ye la segunda maior cidade de l paíç, depuis de San Paulo. Ye tamien coincida por Cidade Marabilhosa, i aquel que neilha nace ye chamado de carioca. An 2012, la paisaige ourbana de la cidade fui cunsidrada Património Cultural de la Houmanidade pula UNESCO.[4][5]

Ye un de ls percipales centros eiquenómicos, culturais i financeiros de l paíç, sendo anternacionalmente coincida por dibersos ícones culturales i paisagísticos, cumo l Pan de Açúcar, l morro de l Corcobado cula státua de l Cristo Redentor, las praias de ls bairros de Copacabana, Ipanema i Barra de la Tijuca (antre outros), l Stádio de l Maracanana, l Estádio Oulímpico João Habelange, l Triato Municipal de l Riu de Janeiro, las florestas de la Tijuca i de la Piedra Branca, la Quinta de la Buona Bista, la Biblioteca Nacional, la ilha de Paquetá, l rébeillon de Copacabana, l antruido carioca, la Bossa Nuoba i l samba.

Repersenta l segundo maior PIB de l paíç[6] (i l 30º maior de l mundo[7]), stimado an cerca de 140 bilhones de reales (IBGE/2007),[8] i ye sede de las dues maiores ampresas brasileiras - la Petrobras i la Bal, i de las percipales cumpanhas de petrólio i telefonia de l Brasil, para alhá de l maior cunglomerado d'ampresas de média i quemunicaçones de la América Latina, las Organizaçones Globo.[9] Cuntemplado por grande númaro d'ounibersidades i anstitutos, ye l segundo maior polo de pesquisa i zambolbimiento de l Brasil, respunsable por 19% de la porduçon científica nacional, segundo dados de 2005. Çtaque pa la Ounibersidade Federal de l Riu de Janeiro que publicou Modelo:Formatnun:5952 artigos antre 1998 i 2002.[10] Riu de Janeiro ye cunsidrada ua cidade global beta - pul ambentairo de 2008 de la Ounibersidade de Loughborough (GaWC).

Fui la capital de l Brasil de 1763 a 1960, quando l gobierno trasferiu-se pa la recén-custruída Brasília. Sendo, sucessibamente, capital de l Stado de l Brasil (1621-1815) - ua colónia de l ampério ultramarino pertués - de 1763 até 1815, depuis de l Reino Ounido de Pertual, Brasil i Algarbes (1815-1822), de l Ampério de l Brasil (1822-1889) i de la República de ls Stados Ounidos de l Brasil (1889-1968) até 1960, an decorréncia de la fundaçon de Brasília, ne l mesmo anho, ocorrendo la trasferéncia de l gobierno pa la radadeira. An 1968, yá cula capital brasileira sendo Brasília, l Stado brasileiro tomou l nome de República Federatiba de l Brasil, sue chamaçon oufecial até hoije.

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

Colonizaçon pertuesa i ambasones strangeiras[eiditar | eiditar código-fuonte]

Mapa de la Baía de Guanabara an 1555.

L litoral de l'atual stado de l Riu de Janeiro era habitado por índios de l tronco lenguístico macro-jé hai miles d'anhos atrás. Por buolta de l'anho 1000, la region fui cunquistada por pobos de léngua tupi procedentes de la Amazónia. Un destes pobos, ls tamoios, tamien coincidos cumo tupinambás, acupaba la region al redror de la Baía de Guanabara ne l seclo XVI, quando ls pertueses chegórun a la region[11].

La Baía de Guanabara, a la borda de la qual la cidade se ourganizou, fui çcubierta pul splorador pertués Gaspar de Lemos an 1 de janeiro de 1502[12]. Ambora se afirme que l nome "Riu de Janeiro" tenga sido scolhido an birtude de ls pertueses acraditáren tratar-se la baía de la foç dun riu, na berdade, a la época, nun habie qualquiera çtinçon de nomenclatura antre rius, sacos i baías - motibo pul qual fui l cuorpo d'auga corretamente zeignado cumo riu. Ls franceses, que se aliórun als tupinambás, stablecírun-se na region an 1555 mas fúrun spulsos puls pertueses an 1567.[libro 1]

An 1 de nobembre de 1555, ls franceses, capitaneados por Nicolas Durand de Billegagnon, apossórun-se de la Baía de la Guanabara, stablecendo ua colónia na ilha de Sergipe (atual ilha de Billegagnon).[libro 1]Alhá, arguírun l Fuorte Coligny, anquanto cunsulidában alianças culs índios Tupinambás locales. Anquanto esso, ls pertueses se aliórun a un grupo andígena ribal de ls tupinambás, ls temiminós i fui cul ajuda destes qu'atacórun i çtruíran la colónia francesa an 1560.[libro 1]

Fundaçon de la cidade de l Riu de Janeiro por Stácio de Sá.

Persistindo la persença francesa na region, ls pertueses, sob l comando de Stácio de Sá, zambarcórun nun istmo antre l Morro Cara de Perro i l Morro de l Pan de Açúcar, fundando, a 1 de márcio de 1565, la cidade de "San Sabastian de l Riu de Janeiro".[libro 1]Ua beç cunquistado l território, nua pequeinha praia protegida pul Morro de l Pan de Açúcar, eidificórun ua fortificaçon de faxina i tierra, l'ambrion de la Fortaleza de San João.[libro 1]

La spulson i derrota defenitiba de ls franceses i sous aliados andígenas, inda assi, solo se dou an janeiro de 1567.[libro 1]La bitória de Stácio de Sá, subjugando eilemientos remanescentes franceses (ls quales, aliados als tamoios, dedicában-se al comércio i amenaçában l domínio pertués na cuosta de l Brasil), garantiu la posse de l Riu de Janeiro, rechaçando, a partir dende, nuobas tentatibas d'ambasones strangeiras i spandindo, a la custa de guerras, sou domínio subre las ilhas i l cuntinente.[libro 1]La poboaçon fui refundada ne l'alto de l Morro de l Castielho (cumpletamente arrasado an 1922), ne l'atual Centro de la cidade. L nuobo poboado marcou l'ampeço de fato de la spanson de la cidade.[libro 1]

Durante quaije to l seclo XVII, la cidade aceinhou cun un zambolbimiento lento.[libro 1]Ua rede de pequeinhas ruelas conetaba antre si las eigreijas, ligando-las al Paço i al Mercado de l Peixe, a la beira de l cales. A partir deilhas, nacírun las percipales rues de l'atual Centro.[libro 1]Cun cerca de Modelo:Formatnun:30000 habitantes na segunda metade de l seclo XVII, l Riu de Janeiro tornara-se la cidade mais populosa de l Brasil, passando a tener amportança fundamental pa l domínio colonial.[libro 1]

Essa amportança tornou-se inda maior cula sploraçon de jazidas d'ouro an Minas Gerales, ne l seclo XVIII: la prossimidade lebou a la cunsulidaçon de la cidade cumo proeminente centro portuairo i eiquenómico. An 1763, l menistro pertués Marqués de Palumbar trasferiu la sede de la colónia de Salbador pa l Riu de Janeiro.[libro 1]

Benida de la corte pertuesa i período amperial[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Debret-zambarque.jpg
Zambarque de la princesa Leopoldina an 1817 ne l Morro de San Bento, por Debret. La família rial pertuesa stableciu-se ne l Brasil para fugir de la ambason de la Península Eibérica pulas tropas de Napoleon.

La benida de la corte pertuesa, an 1808, marcarie perfundamente la cidade, anton cumbertida ne l centro de decison de l Ampério Pertués, debelitado culas guerras napoleónicas. Passado la Abiertura de ls Portos, tornou-se un proeminente centro comercial. Ne ls purmeiros decénios, fúrun criados dibersos stablecimientos d'ansino, cumo la Academie Melitar, la Scuola Rial de Ciéncias, Artes i Oufícios i la Academie Amperial de Guapas Artes, para alhá de la Biblioteca Nacional - cul maior acerbo de la América Latina[13] - i l Jardin Botánico. L purmeiro jornal ampresso de l Brasil, la Gazeta de l Riu de Janeiro[14], antrou an circulaçon nesse período. Fui la única cidade ne l mundo a sediar un ampério ouropeu fura de la Ouropa.[libro 1]

Fui la capital de l Brasil de 1763 a 1960, quando l gobierno trasferiu-se para Brasília. Atualmente ye la segunda maior cidade de l paíç, depuis de San Paulo. Antre 1808 i 1815, fui capital de l Reino Ounido de Pertual, Brasil i Algarbes, cumo era ouficialmente zeignado Pertual na época. Antre 1815 i abril de 1821, sediou l Reino Ounido de Pertual, Brasil i Algarbes, passado eilebaçon de l Brasil a la parte antegrante de l reino ounido supracitado.[libro 1]

Passado la Andependéncia de l Brasil (1822), la cidade tornou-se la capital de l Ampério de l Brasil, anquanto la porbíncia anriquecie cula agricultura canabieira de la region de Campos i, percipalmente, cul nuobo cultibo de l café ne l Bal de l Paraíba.[libro 1]De modo a apartar la porbíncia de la capital de l Ampério, la cidade fui cumbertida, ne l'anho de 1834, an Munecípio Neutro, passando la porbíncia de l Riu de Janeiro a tener Niterói cumo capital.[libro 1]

Cumo centro político de l paíç, l "Riu" cuncentraba la bida político-partidária de l Ampério. Fui palco percipal de ls mobimientos abolicionista i republicano na metade final de l seclo XIX.[libro 1]Durante la República Vielha (1889-1930), cula decadéncia de sues árias cafeiras, l stado de l Riu de Janeiro perdiu fuorça política para San Paulo i Minas Gerales.[libro 1]

Período republicano[eiditar | eiditar código-fuonte]

Bista panorámica de la Anseada de Botafogo an 1889.

Cula Proclamaçon de la República, nas radadeiras décadas de l seclo XIX i ampeço de l XX, l Riu de Janeiro anfrentaba grabes porblemas sociales adbindos de l crecimiento rápido i desordenado. Cul declínio de l trabalho scrabo, la cidade passara a recebir grandes cuntingentes d'eimigrantes ouropeus i d'ex-scrabos, atraídos pulas ouportunidades qu'eilhi se abrian al trabalho assalariado.[libro 1]Antre 1872 i 1890, sue populaçon duplicou, passando de 274 mil para 522 mil habitantes.[libro 1]

L'oumiento de la pobreza agrabou la crise habitacional, traço custante na bida ourbana de l Riu zde meados de l seclo XIX. L'eipicentro dessa crise era inda, i cada beç mais, l miolo central - la Cidade Bielha i sues adjacéncias -, adonde se multiplicában ls Corchos i eclodian las biolentas eipidemias de febre amarielha, baríola, cólera-morbo, que cunferian a la cidade fama anternacional de porto sujo.[libro 1]

Riu de Janeiro 1910.
L Bondinho de l Pan de Açúcar antre las décadas de 1940 i de 1950.

Muitas campanhas d'erradicaçon, perpetradas puls gobiernos de la época, nun fúrun bien recebidas pula populaçon carioca. Houbo muitas reboltas populares, antre eilhas, la Rebolta de la Bacina, de 1904, que tamien tubo cumo causa a tomada de medidas ampopulares, cumo las reformas ourbanas de l centro, eisecutadas pul angenheiro Pereira Passos.[libro 1]Bários corchos fúrun demolidos i la populaçon pobre de la region central çlocada pa las costielhas de morros, na zona portuária i ne l Caju, subretodo ls morros de la Salude i de la Probidéncia.[libro 1]Tales poboamientos crecírun de maneira desordenada, dando ampeço al porcesso de fabelizaçon (inda nun mui preocupante na época) - l que nó ampediu l'adoçon de bárias outras reformas ourbanas i sanitárias que modificórun l'eimaige de l'anton capital de la República. Data desse período l'abiertura de l Theatro Municipal i de la Abenida Riu Branco, culs eidifícios anspirados an eilemientos de la Belle Époque paresiense, i l'einouguraçon, an 1908, de l Bondinho de l Pan de Açúcar, un de ls marcos de l'angenharie brasileira, an comemoraçon als 100 anhos de la Abiertura de ls Portos.[15][16]

L'acupaçon de l'atual zona sul efetibou-se cula abiertura de l Túnel Bielho, que fazie la conexon antre Botafogo i Copacabana. L surgimiento de l Copacabana Palace, an 1923, cunsagrou defenitibamente l porcesso d'acupaçon i l turismo na region, que spurmentou ua spluson demográfica. L Cristo Redentor serie einougurado an 1931, tornando-se un de ls cartones-postales de l Riu i de l Brasil.[17]

Passado la trasferéncia de la Capital Federal para Brasília an 1960, l Riu fui trasformado nua cidade-stado cul nome de Guanabara. An 15 de márcio de 1975 acunteciu la fuson cul antigo stado de l Riu de Janeiro i, an 23 de júlio, fui promulgada la Custituiçon de l Riu de Janeiro.[libro 1]

An 1992, sediou la Cunferéncia de las Naciones Ounidas subre Meio Ambiente i Zambolbimiento (CNUCED), mais coincida cumo Riu-92, ó ECO-92 - la purmeira cunferéncia anternacional de peso rializada passado la fin de la Guerra Frie, cula persença de delegaçones de 175 países.[18][19]

Fui sede de ls Jogos Pan-Amaricanos de 2007, ocasion a la qual rializou ambestimientos an struturas sportibas (ancluindo la custruçon de l Stádio Oulímpico João Habelange) i nas árias de trasportes, sigurança pública i anfraestrutura ourbana. Inda ne l ámbito sportibo, la cidade eirá sediar alguns jogos de la Copa de l Mundo de 2014 anclusibe la final i ls Jogos Oulímpicos de Berano de 2016.[20][21][22]

Bista de la cidade de l Riu de Janeiro an 1967.

Antre la nuite de sábado, 20 de nobembre, até l die 27 de nobembre de 2010, sucedírun-se na Region Metropolitana de l Riu de Janeiro bários atos de bioléncia ourganizada. Durante ls ataques i depuis, durante las ouparaçones, registrou-se que pul menos 181 beiclos tenerien sido ancendiados puls criminosos. Nesse período, ocorrírun inda 39 muortes, cerca de duzentas detençones para aberiguaçon i quaije setenta prisones.[23][24] Ne l die 25 de nobembre, dou-se la maior oufensiba de la Polícia Melitar de l Riu de Janeiro, cun sou Batalhon de Ouparaçones Policiales Speciales (BOPE) atuando al lado de la Polícia Cebil de l Riu de Janeiro, ancabeçada pula Cordenadoria de Recursos Speciales (CORE) i an parcerie cul Cuorpo de Fuzileiros Nabales, que çponibelizou seis blindados i un grupamiento de fuzileiros nabales de la mesma ounidade para apoio logístico de l'ouparaçon, que resultou na acupaçon de l território de la Bila Cruzeiro i de l Cumplexo de l Alman, regiones de la cidade qu'até anton staba an poder de ls narcotraficantes de l Comando Burmeilho.[25]

An 1 de júlio de 2012, la paisaige ourbana de la cidade de l Riu de Janeiro fui eilebada a la catadorie de Património Cultural de la Houmanidade pula UNESCO. L cunceito de paisaige cultural fui criado pula agéncia de la ONU an 1992. La cidade tubo sue candidatura aprobada na 36ª Sesson de l Comité de l Património Mundial, rializada an San Petersburgo, na Rússia, tenendo la candidatura sido repersentada pula menistra de la Cultura de l Brasil, Ana de Hollanda.[4]

Geografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro de satélite de la ária metropolitana de la cidade i de to la Baía de Guanabara.

La cidade acupa la borda oucidental de la baía de Guanabara i las ilhas (cumo Gobernador i Paquetá), i zambolbiu-se subre streitas prainadas alubiales cumprimidas antre muntanhas i morros.[libro 2] Stá assentada subre trés grandes maciços[libro 2]: Piedra Branca[26], Gericinó i l de la Tijuca[27]) cun picos d'antresse turístico cumo l Bico de l Papagaio, Andaraí, Piedra de la Gábia,[28] Corcobado, l dous Armanos i l Pan de Açúcar.[29]

Sou litoral ten 197 quilómetros de stenson i anclui mais de 100 ilhas qu'acupan 37 Km², i çdobra-se an trés partes, buoltadas a la baía de Sepetiba, al ouceano Atlántico i a la baía de Guanabara.[libro 2] L litoral de la baía de Sepetiba ten cumo único acidente geográfico de spresson la Restinga de la Marambaia i ye arenoso, baixo i pouco recortado.[libro 2] L litoral de la baía de Guanabara ye recortado, baixo, abarca muitas ilhas (cumo la de l Gobernador cun de 29 Km²) i, an sues bordas, situan-se l centro comercial i ls subúrbios andustriales.[libro 2] L litoral Atlántico spressa altarnáncias cunsidrables, apersentando-se oura alto, quando an cuntato culas ramificaçones costeiras de ls maciços de la Piedra Branca i de la Tijuca, oura baixo, trecho pul qual se stenden las praias antegradas a la paisaige ourbana.[libro 2]

Dibersas lagonas, cumo las de la Tijuca, Marapendi, Jacarepaguá i Rodrigo de Freitas formórun-se nas baixadas, muitas de terreno pantanoso l'inda nun cumpletamente drenado.[libro 2]

L clima tropical atlántico prebalece na cidade, cun bariaçones locales, debido a las defrenças d'altitude, begetaçon i prossimidade de l'ouceano, cun média anual aprossimada de 22,0 °C i médies diárias eilebadas ne l berano que quedan antre 30º a 32º ºC.[30] Por se tratar dua cidade litoránea, l'eifeito de la maritimidade ye percetible, traduzindo-se an amplitudes térmicas relatibamente baixas. Ls beranos son calientes i úmidos i ocasionalmente cun temporales.[31]

Panorama de la cidade de l Riu de Janeiro cun çtaque pa las muntanhas de l Corcobado (squierda), Pan de Açúcar (centro, al fondo) i dous Armanos (dreita), a partir de la Bista Chinesa.

Parques, spácios públicos i meio ambiente[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Amperial paln tres.JPG
Palmeiras-amperiales de la Aleia Barbosa Rodrigues, ne l Jardin Botánico.

La cidade cunta cun parques i reserbas ecológicas, cumo l Parque Nacional de la Tijuca, cunsidrado "Património Ambiental i Reserba de la Biosfera" pula UNESCO, l Parque Stadual de la Piedra Branca, l Cumplexo de la Quinta de la Buona Bista i l Jardin Botánico,[32]), l Jardin Zológico de l Riu,[33] l Parque Stadual de la Piedra Branca,[26] l Passeio Público.[34]

An rezon de l'alta cuncentraçon d'andústrias na region metropolitana, la cidade ten anfrentado sérios porblemas de poluiçon ambiental. La baía de Guanabara perdiu árias de manguezal i sofre cun resíduos probenientes de sgotos domiceliares i andustriales, ólios i metales pesados. Nun oustante sues augas se renoben al cunfluíren pa l mar, la baía ye recetora final de todos ls afluentes gerados nas sues bordas i nas bacies de ls muitos rius i riachos que neilha çáguan. Ls nibles de material particulado ne l'aire se ancontran dues bezes arriba de l recomendado pula Organizaçon Mundial de la Salude, an parte debido a la numerosa frota de beiclos an circulaçon. Nua pesquisa dibulgada pul jornal Fuolha de S. Paulo, l Riu de Janeiro fui apuntado cumo la quinta capital mais poluída de l Brasil, atrás solo de San Paulo, Porto Alegre, Guapo Hourizonte i Curitiba.[35][36]

Fexeiro:Marina de la Glória 1.jpg
Retrato aérea de la Marina de la Glória, parte de l Parque Brigadeiro Eduardo GomesAterro de l Flamengo).

Las augas de la baía de Sepetiba seguen lentamente l camino traçado pula baía de Guanabara, cun sgotos domiceliares porduzidos por ua populaçon de l'orde de 1,29 milhon d'habitantes sendo lançados sin tratamiento an balones, córregos ó rius. Cun relaçon a la poluiçon andustrial, rejeitos de grande toxicidade, dotados d'altas cuncentraçones de metales pesados — percipalmente zinco i cádmio —, yá fúrun çpeijados al longo de ls anhos por fábricas de ls çtritos andustriales de Santa Cruç, Itaguaí i Nuoba Eiguaçu, amplantados sob ourientaçon de políticas staduales.[37]

La lagona de Marapendi i la lagona Rodrigo de Freitas ténen sofrido cula leniéncia de las outoridades i l'abanço de ls cundomínios ne l local. L çpeijo de sgoto por ligaçones clandestinas i la cunsequente proliferaçon d'oucas diminuen l'oxigenaçon de las augas, ocasionando la mortandade de peixes.[38][39]

Alguas praias de la borda carioca, na maior parte de l'anho, ancontran-se amprópias pa l banho sendo quemun passado fuortes chubas la formaçon de "lénguas negras" nas arenas de las praias.[40] Segundo boletin de la Secretarie Municipal de l Meio Ambiente, parte de Ipanema, Arpoador i Praia Burmeilha, para alhá de Bica, Guanabara i Central (Urca), son cunsidradas amprópias pa l banho, haba bisto que sues arenas ténen alta cuncentraçon de coliformes i de la batéria Scherichia coli, qu'andica la persença de lixo i merda.[41]

Hai, por outro lado, senhales de çpoluiçon na lagona Rodrigo de Freitas feita atrabeç dua parcerie público-pribada stablecida an 2008 bisa garantir que, até 2011, las augas de la lagona stéian própias pa l banho. Las açones de çpoluiçon ambolben la planificaçon de l leito, cun trasferéncia de lodo para grandes crateras persentes na própia lagona, i la criaçon dua nuoba ligaçon direta i subterránea cul mar, que cuntribuirá ne l sentido d'oumentar la troca diária d'auga antre ls dous ambientes.[42][43]

Demografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Modelo:Eiboluçon demográfica de la cidade de l Riu de Janeiro An 2010, la populaçon de l Riu de Janeiro segundo Anstituto Brasileiro de Geografie i Statística (IBGE) ye de [[Aneixo:Lista de ls cien munecípios mais populosos de l Brasil|Modelo:Formatnun:6323037]] habitantes na cidade i Modelo:Formatnun:11711233 na region metropolitana, l que l torna la segunda maior Conurbaçon de l Brasil,[44][45] terceira de la América de l Sul i 23ª de l mundo.[46] An 2010, la densidade populacional fui stimada an Modelo:Formatnun:5265.81 habitantes por Km²,[44] sendo que Modelo:Formatnun:2960954 habitantes éran homes i Modelo:Formatnun:3362083 habitantes éran mulhieres. Inda segundo l mesmo censo, 100% de la populaçon era ourbana.[47][44] Na region metropolitana, la radadeira Pesquisa Nacional por Amostra de Domicílio, rializada pul IBGE, rebelou las seguintes proporçones ne l tipo físico de la populaçon: brancos, 53,6% (Modelo:Formatnun:6207702); pardos, 33,6% (Modelo:Formatnun:3891395); negros, 12,3% (Modelo:Formatnun:1424529); i amarielhos ó andígenas, 0,5% (Modelo:Formatnun:57908).[48]

Las taxas d'ancremiento médio anual de la populaçon fúrun de 0,8% (2000-2006) i 0,75% (1991-2000) na cidade,[49] i 1,43% (2000-2006) i 1,18% (1991-2000) na region metropolitana - l qu'andica, de modo giral, ua aceleraçon na taxa de crecimiento de ls demales munecípios de l Grande Riu, i un pequeinho oumiento na taxa de la capital.[50]

L Índice de Zambolbimiento Houmano Municipal (IDH-M) de l Riu de Janeiro (anho 2000), cunsidrado "eilebado" pul Porgrama de las Naciones Ounidas pa l Zambolbimiento (PNUD), ye de 0,842. Cunsidrando solo l'eiducaçon l índice ye de 0,933 (mui eilebado), anquanto l de l Brasil ye 0,849; l índice de la longebidade ye de 0,754 (l brasileiro ye 0,638); i l de renda ye de 0,840 (l de l paíç ye 0,723).[51] La renda per capita ye de Modelo:Formatnun:25121.92 reales.[8]

Cumposiçon étnica[eiditar | eiditar código-fuonte]

D'acuordo cun studos genéticos outossómicos recentes, l'hardança ouropeia ye la dominante tanto antre "brancos" quanto antre "pardos", respundendo, anton, pula maior parte de l'ancestralidade de ls habitantes de l Riu de Janeiro. La cuntribuiçon africana ancontra-se persente, an alto grau, sendo maior antre ls "negros". Tamien l'ancestralidade ameríndia ancontra-se persente, ambora an grau menor.[52][53][54][55]

Tamien eisisten muitos afro-brasileiros zde l período colonial - la maiorie çcendente de scrabos trazidos de Benin, Angola i Moçambique.[56] Cun amportantes cuntribuiçones de sou sincretismo relegioso i musical, eilemientos remanescentes de la cultura africana ancontran-se hoije emaranhados a la cultura brasileira i de la cidade. Ne l'ampeço de l seclo XIX, l Riu de Janeiro tenie la maior populaçon ourbana de scrabos nas Américas, superando anclusibe Salbador i Nuoba Orleanes. Ls africanos probinhan de defrentes regiones de l cuntinente africano, mas ne l Riu predominórun ls ouriundos de Cabinda, de l Cungo Norte, Benguela, Moçambique, Luanda i de Angola. Ls afrodescendentes nacidos ne l Brasil se defrenciában de ls africanos i poderien ser debedidos an trés grupos. L purmeiro era de crioulos, negros filhos de pais africanos nacidos ne l Brasil. Ls pardos, yá miscigenados, subretodo cun pertueses. Por fin, ls cabras, resultado d'outras miscigenaçones, anclusibe cun índios. An 1849, 43,51% de la populaçon carioca era chamada preta i 80 mil scrabos habitában la cidade. An 1859, l médico i splorador alman Robert Christian Abé-Lallemant, passado bejitar l Riu de Janeiro, fizo l seguinte relato: "Se nun soubisse qu'eilha queda ne l Brasil poder-se-iba tomá-la sin muita eimaginaçon cumo ua capital africana, residéncia de poderoso príncepe negro, ne l qual passa anteiramente çpercebida ua populaçon de forasteiros brancos puros. Todo parece negro."[57]

Eimigraçon i migraçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:RialGabinetePortuguesLeitura1.jpg
Anterior de l Rial Gabinete Pertués de Leitura, fundado an 1837 por un grupo de quarenta i trés eimigrantes pertueses, refugiados políticos, para promober la cultura antre la quemunidade pertuesa na anton capital de l Ampério. Ye la maior biblioteca d'outores pertueses fura de Pertual.[58]

Dentre ls fluxos migratórios mais seneficatibos, çtacan-se ls de pertueses i demales pobos ouropeus, nordestinos i afro-brasileiros. Tal fluxo migratório deflagrou-se ne l seclo XVI i atingiu sou auge ne l'ampeço de l seclo XX, custituindo ua de las maiores massas d'eimigrantes yá recebidas pul paíç. Antretanto, fui particularmente an 1808, cul stablecimiento de la Família Rial Pertuesa ne l Riu de Janeiro, i la relatiba prossimidade de las jazidas mineiras (çcubiertas ne l seclo XVIII), que la cidade beneficiou-se de la óndia lusitana. Solamente naquel anho, aportórun an território brasileiro 15 mil nobres i pessonas de l'alta sociadade pertuesa - la grande maiorie, na anton capital de la Colónia.[59] Passado la Andependéncia, ls fluxos migratórios apersentórun ua reduçon paulatina, an rezon de la lusofobia inerente a la época. Mas, cul passar de ls anhos la caréncia de mano-de-obra ocasionada pul fin de l tráfico negreiro i ls frequentes rebezes sócio-eiquenómicos anfrentados por Pertual fazerien l'eimigraçon pertuesa tornar a crecer ne l Riu i ne l Brasil. A partir de 1850, la eimigraçon pertuesa tomou caráter quaije que sclusibamente ourbano i, al cuntrairo d'almanes i eitalianos que benien para trabalhar na agricultura, ls pertueses rumában la dous çtinos preferenciales: las cidades de l Riu de Janeiro i de San Paulo. Antre 1881 i 1991, mais de 1,5 milhon de pessonas migrórun de Pertual pa l Brasil. An 1906, 133 393 pertueses bebian ne l Riu de Janeiro - 16% de la populaçon de la época. Anque de las taxas migratórias tenéren-se reduzido drasticamente a partir de la década de 1930 (i, cun maior énfase, passado 1960), inda hoije, la cidade ye cunsidrada cumo tenendo la segunda maior populaçon pertuesa de l mundo, depuis de Lisboua.[56][60] An 1920, ls pertueses cumpunhan 15% de la populaçon de la cidade i 71% de ls strangeiros. An 1950, ls lusitanos se reduziran a 10% de la populaçon, anque de la persença de 196 mil residentes pertueses, sendo anton la terceira cidade de l mundo cun mais pertueses, atrás solamente de Lisboua i de l Porto.[61] Mais recentemente, la persença pertuesa na cidade ye pouco spressiba, ambora inda seia notable: ne l censo de 2000, cun mais de 5,8 milhones d'habitantes, an torno de 1% de la populaçon de l Riu inda era nacida an Pertual.[62]

Almanes, eitalianos, russos, suíços, libaneses, spanholes, franceses, argentinos, chineses i sous respetibos çcendentes cumponen ua parcela cunsidrable de ls pobos strangeiros radicados na cidade.[56][60] Antre 1920 i 1935, aportórun na cidade dezenas de miles d'eimigrantes judius de l Leste Ouropeu, subretodo de la Ucránia i de la Polónia.[63]

Ye possible notar tamien un respeitable cuntingente de pessonas d'outros stados, subretodo nordestinos. Paraibanos i pernambucanos fázen-se bastante persentes. Ne l'auge de l'andustrializaçon, antre las décadas de 1960 i 1980, passórun a migrar pa la region Sudiste an busca de melhores cundiçones de bida i trabalho. Cula melhorie strutural d'outras regiones de l paíç, i ls porblemas resultantes de la superpopulaçon nas grandes cidades, a migraçon nordestina diminuiu cunsidrabelmente. Ambora Riu de Janeiro i San Paulo cuntinen sendo amportantes polos d'atraçon, a migraçon "polinucleada" ganhou cuntornos mais acentuados.[64]

Religion[eiditar | eiditar código-fuonte]

Modelo:Religion na cidade de l Riu de Janeiro San dibersas las doutrinas relegiosas manifestas na cidade.[65] Tenendo-se spandido subre ua matriç social de predomináncia católica - an birtude de l porcesso colonizador i eimigratório i de l'auséncia dun stado laico que, a la época, preconizaba l catolicismo - la maiorie de ls cariocas inda hoije se declara cumo tal. Inda assi, ye sustancial la persença de dezenas de chamaçones protestantes (cerca de 18% de la populaçon residente[65]), para alhá de l Spiritismo, qu'apersenta ua penetraçon cunsidrable, cun mais de 200 mil adetos.[65] Las religiones afro-brasileiras (Umbanda i Candomblé) ancontran respaldo an bários segmientos sociales, ambora professadas por menos de 2% de la populaçon.[65]

Segundo l radadeiro Censo demográfico de l IBGE, l percentual de ls que nun possuen feliaçon relegiosa algua ye spressibo - superior a la média nacional, de 7,3% -, subrestando, anclusibe, al de las quemunidades sprita i umbandista.[65] Testemunhas de Jeobá, judius i budistas son grupos minoritairos, mas an ascenson.

Cristandade[eiditar | eiditar código-fuonte]

Státua de l Cristo Redentor, ne l Corcobado, zde 2006 cunsidrada santuairo católico.[66]

La Arquidiocese de San Sabastian de l Riu de Janeiro, Sé Metropolitana de la respetiba Porbíncia Eclesiástica, pertence al Cunseilho Eipiscopal Regional Leste I de la Cunferéncia Nacional de ls Bispos de l Brasil (CNBB) (anstalada ne l Riu até 1977). Fundada an 1676, abrange un território de 1 721 Km², ourganizado an 252 paróquias.[67]

La Catedral de San Sabastian de l Riu de Janeiro, ó Catedral Metropolitana, fui einougurada an 1979, na region central de la cidade. Sues anstalaçones guarnecen un acerbo de grande balor stórico i relegioso: l Museu Arquidiocesano de Arte Sacra i l Arquibo Arquidiocesano. Alhá tamien stan sediados l Banco de la Probidéncia i la Cáritas Arquidiocesana.[68] An stilo cuntemporáneo, apersenta formato cónico, cun 96 metros de diámetro anterno i capacidade para recebir até 20 mil fiéis. L splendor de l'eidificaçon, de linhas retas i sóbrias, debe-se als cambiantes bitrales talhados nas paredes até a la cúpula. Sou porjeto i eisecuçon fúrun cordenados pul Monsenhor Ibo António Calliari (1918-2005).[68] San Sabastian ye reconhecido cumo l padroeiro de la cidade, rezon pula qual esta recebiu l nome canónico de "San Sabastian de l Riu de Janeiro".[69]

Na cidade coeisisten bários credos protestantes ó reformados, eisemplificados pulas Eigreijas Presbiteriana, Cungregacional, Luterana i Anglicana. Para alhá de Eigreijas de cunho eibangélico cumo la Eigreija Batista, Metodista, Adbentista de l Sétimo Die i pulas d'ourige pentecostal: Ounibersal de l Reino de Dius, Assemblé de Dius, Cungregaçon Crestiana ne l Brasil, Eibangelho Quadrangular, Casa de la Bénçon, Dius ye Amor, Crestiana Maranata i Nuoba Bida.[65]

Cuntrastes socioeconómicos[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Riu de Janeiro ye ua cidade de fuortes cuntrastes eiquenómicos i sociales, apersentando grandes çparidades antre ricos i pobres. Anquanto muitos bairros ostentan un Índice de Zambolbimiento Houmano correspondente al de países nórdicos (Gábia: 0,970; Leblon: 0,967; Jardin Guanabara: 0,963; Ipanema: 0,962; Barra de la Tijuca: 0,959), an outros, ouserban-se nibles bien anferiores a la média municipal, cumo ye l causo de l Cumplexo de l Alman (0,711) ó de la Rocinha (0,732).[70]

Ambora classeficada cumo ua de las percipales metrópoles de l mundo, segundo l censo de 2010 feito pul IBGE, 1,39 milhon de ls 6,29 milhones d'habitantes de la cidade[71] - l que corresponde l'aprossimadamente 22% de sue populaçon - biben an aglomerados subnormales. Essas bairros de lata se anstalan percipalmente subres ls morros, debido al relebo mamelonar de l Riu de Janeiro, ó an mangues aterrados cumo ne l Cumplexo de l Manguinhos, adonde las cundiçones de moradie, salude, eiducaçon i sigurança son stremamente precárias.[72]

Un aspeto ouriginal de las bairros de lata de l Riu ye la prossimidade als çtritos mais balorizados de la cidade, simbolizando la fuorte zeigualdade social, caratelística de l Brasil. Alguns bairros de luxo, cumo San Cunrado, adonde se localiza a bairro de lata de la Rocinha, ancontran-se "spremidos" antre la praia i ls morros. Nas bairros de lata, ansino público i sistema de salude deficitairos ó ineisistentes, aliados a la saturaçon de l sistema presional, cuntribuen cula antensificaçon de la anjustiça social i de la pobreza.[72]

Fexeiro:1 rocinha bairro de lata panorama 2010.jpg
Panorama de la bairro de lata de la Rocinha.

Política[eiditar | eiditar código-fuonte]

Palácio Pedro Ernesto, na Cinelándia, adonde stá anstalada la Cámara Municipal de l Riu de Janeiro.

Ne l Riu de Janeiro, l Poder eisecutibo ye repersentado pul prefeito i gabinete de secretairos, an cunformidade al modelo proposto pula Custituiçon Federal. La Lei Orgánica de l Munecípio i l'atual Praino Diretor, mas, preceituan que la admenistraçon pública debe cunferir a la populaçon ferramientas efetibas al eisercício de la democracie participatiba. Deste modo, la cidade ye debedida an subprefeituras, cada ua deilhas dirigida por un submandatairo nomeado diretamente pul prefeito.[73]

L Poder legislatibo ye custituído a la cámara municipal, cumpuosta por 51 bereadors[74] eileitos para mandatos de quatro anhos (an ouserbáncia al çpuosto ne l'artigo 29 de la Custituiçon, que deciplina un númaro mínimo de 42 i mássimo de 55 para munecípios cun mais de cinco milhones d'habitantes).[75] Cabe a la casa eilaborar i botar leis fundamentales a l'admenistraçon i al Eisecutibo, specialmente l ourçamiento participatibo (Lei de Diretrizes Ourçamentárias). Cunquanto seia l poder de beto assegurado al prefeito, l porcesso de botaçon de las leis que se le ouponen questuma gerar cunflitos antre Eisecutibo i Legislatibo.[76]

Eesisten tamien ls cunselhos municipales, qu'atuan an cumplementaçon al porcesso legislatibo i al trabalho angendrado nas secretaries. Oubrigatoriamente formados por repersentantes de bários setores de la sociadade cebil ourganizada, acenan an frentes çtintas - ambora sue repersentatebidade efetiba seia por bezes questionada. Ancontran-se atualmente an atebidade: Cunseilho Municipal de Proteçon de l Património Cultural (CMPC),[77] de Defesa de l Meio Ambiente (CONDEMAM),[78] de Salude (CMS),[79] de ls Dreitos de la Nino i de l Adolescente (CMDCA),[80] de Eiducaçon (CME),[81] de Assisténcia Social (CMAS)[82] i Antidrogas.[83]

Por ser la capital de l stado, la cidade tamien ye sede de l Palácio Guanabara (sede de l gobierno stadual)[84] i de la Assemblé Legislatiba de l Riu de Janeiro (ALERJ), localizada ne l Palácio Tiradentes - eidifício que yá fui acupado pul Cungresso Nacional, antre 1926 i 1960.[85]

Cidades-armanas[eiditar | eiditar código-fuonte]

La política de las cidades-armanas ten cumo oubjetibo la criaçon de relaçones i protocolos, notadamente na sfera eiquenómica i cultural, aonde cidades stablecen antre si laços de coperaçon.[86] Riu de Janeiro ten 32 cidades-armanas, que son:

San tamien cunsidradas cidades parceiras:

Ampresas públicas ó d'eiquenomie mista[eiditar | eiditar código-fuonte]

Pertencen a la prefeitura - ó, ye esta sócia (manjoritária ó nó) an sous capitales sociales - dibersas ampresas respunsables por serbícios públicos ó aspetos eiquenómicos de l munecípio:

Fexeiro:Riocentro - Riu de Janeiro, Brasil.png
Riocentro, maior centro de cumbençones de la América Latina.[121]
  • Centro de Feiras, Sposiçon i Cungressos (Riocentro): sob admenistraçon de la multinacional d'ourige francesa GL Eibents zde 2006, ourganiza tradecionalmente eibentos de grandes proporçones, tenendo an sou stórico la ECO-92 i ls Jogos Pan-amaricanos de 2007. Maior centro de cumbençones de la América Latina,[121] cun ua ária total de 571 mil metros quadrados i cinco pabilhones para feiras, sposiçones i cungressos,[121] fui eileito an 2006 i 2007 l melhor de la América de l Sul pul World Trable Awards.[122][123]
  • Cumpanha Municipal de Einergie i Eiluminaçon (Rioluç): binculada a la Secretarie de Obras, gerencia la eiluminaçon pública ne l munecípio. Antre sues percipales atribuiçones stan l'eilaboraçon de porjetos i l'eisecuçon d'obras d'anstalaçon de nuobos puntos de luç ne ls logradouros públicos i an monumientos i prédios que fázen parte de l património natural, stórico, arquitetónico i cultural de la cidade. Tamien cordena l'iluminaçon de l antruido carioca.[124]
  • Cumpanha Municipal de Limpeza Ourbana (Comlurb): tenendo la prefeitura cumo acionista manjoritária, ye ua sociadade anónima de eiquenomie mista i la maior ourganizaçon de limpeza pública na América Latina.[125] Atua ne ls serbícios de coleta domiceliar, na limpeza de ls logradouros públicos, praias i mobeliairo ourbano i na higienizaçon de ls spitales municipales.[125] L'ampresa tamien çpone dun centro de pesquisas aplicadas, an Jacarepaguá.[125]
  • Cumpanha de Angenharie de Tráfego (CET-RIO): sociadade anónima d'eiquenomie mista cuntrolada pula prefeitura i binculada a la Secretarie Municipal de Trasportes, ye respunsable pula fiscalizaçon de l tránsito, aplicaçon de multas i manutençon de l sistema biairo i de circulaçon de la cidade. Eilabora i dibulga relatórios periódicos subre acidentes i la fluideç nas bias ourbanas.[126]
  • Ampresa Çtribuidora de Filmes (Riofilme): criada an nobembre de 1992, ten cuntribuído pa la rebitalizaçon de l cinema nacional al correr de ls anhos, carreando berbas a la porduçon i çtribuiçon de filmes de Cúrtie-metraige, média i longa-metraige i a la spanson de ls liames de l mercado eisibidor.[127] Queda ne l bairro de las Laranjeiras, nun casaran de l final de l seclo XIX coincido cumo "Casas Rosadas".[127]
  • Ampresa Municipal de Artes Gráficas (Amprensa Oufecial): purmeira amprensa oufecial de nible municipal, atende a todas las necidades de serbícios gráficos de 54 uorgones municipales d'admenistraçon direta, andireta i fundacional, i eidita l Diário Oufecial de l Munecípio i sous suplemientos.[128] Ademales, cunfeciona libros, panfletos, boletines, cartazes i ampressos çtinados la scuolas i spitales municipales i al funcionamiento de todos ls serbícios de l Riu de Janeiro.[128]
  • Ampresa Municipal de Anformática (IplanRio): fundada an 1979, admenistra ls recursos de tecnologie de l'anformaçon de la Prefeitura.[129]
Fexeiro:Ab buenos aires.jpg
Abenida ne l Centro de l Riu de Janeiro adonde funcionan alguns de ls percipales uorgones públicos de la cidade.
  • Ampresa Municipal de Multimeios Ltda. (MultiRio): parte antegrante de la Secretarie Municipal de Eiducaçon (SME), cuncebe i porduç médias para ninos i adolescentes, alunos de scuolas municipales i sous porsores i fameliares, para alhá de promober binhetas, |séries i porgramas eiducatibos pa la TV.[130]
  • Ampresa Municipal de Ourbanizaçon (Riourbe): ancarrega-se de l zambolbimiento de porjetos i obras públicas de anfraestrutura, ourbanizaçon, reformas, custruçones, cunserbaçon i manutençon prebentiba de prédios públicos. Tamien eilabora ourçamientos, porjetos d'arquitetura i rializa licitaçones.[131] Ye ua ampresa pública de capital cerrado, tenendo la Prefeitura de l Riu de Janeiro cumo único acionista.
  • Ampresa Municipal de Bigiláncia (Guarda Municipal): cumo fuorça de sigurança quemunitária de la prefeitura, ten por misson asseberar l'antegridade de benes, serbícios i anstalaçones municipales. Fui anstituída a 27 de setembre de 1992, i ouficialmente amplantada pul Decreto Municipal m.º 12.000, de 30 de márcio de 1993.[132]
  • Ampresa de Turismo (Riotur): ye l'uorgon eisecutibo de la Secretarie Special de Turismo qu'atua na ourganizaçon de grandes eibentos i na promoçon turística de la cidade, ouserbando la superbeniéncia de las diretrizes i porgramas de la Admenistraçon Municipal.[133]

Outarquias municipales[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Anstituto Municipal de Ourbanismo Pereira Passos (IPP): binculado a la Secretarie Municipal de Ourbanismo, ancarrega-se de las atebidades correlatas al planeijamiento ourbano, a la porduçon d'anformaçones geográficas, cartográficas i statísticas i al zambolbimiento de porjetos stratégicos que susidian studos sócio-eiquenómicos i políticas setoriales.[134] Ten sue ourige na Fundaçon RioPlan, de la qual se çmembrou an 1998. Criada an 1979 i cumbertida mais tarde an Ampresa Municipal de Anformática i Planeijamiento, la IplanRio cunduzia porjetos ourbanísticos i la porduçon de statísticas gerenciales, para alhá de ser respunsable pula base cartográfica de l Riu de Janeiro.[134]
  • Anstituto de Prebidéncia i Assisténcia de l Munecípio de l Riu de Janeiro: outarquia buoltada al gerenciamiento de l Regime Própio de Prebidéncia de l Munecípio - Fondo Special de Prebidéncia de l Munecípio de l Riu de Janeiro (FUNPREBI) - i a la cuncesson de benefícios assistenciales i prestaçon de serbícios la sous segurados.[135]
  • Guarda Municipal de l Riu de Janeiro (GM-Riu): ye cunsidrada la maior guarda zarmada de l paíç i ye respunsable pula atuaçon ne l patrulhamiento diairo de l munecípio, specialmente ne l tránsito, nas scuolas, an praias, ne l meio ambiente, ne l turismo, ne l'ourdenamiento ourbano i an grandes eibentos.[136]

Subdebisones[eiditar | eiditar código-fuonte]

Modelo:RioBairros

L munecípio de l Riu de Janeiro ye debedido an 160 bairros, agrupados an 33 regiones admenistratibas, i an 7 subprefeituras. Segundo l Anstituto Brasileiro de Geografie i Statística, l mais populoso de la capital fluminense ye Campo Grande, tenendo cerca de 330 mil habitantes. La region oeste cuncentra grande parte de ls bairros mais populosos de l munecípio, tenendo un alto crecimiento populacional, mas nun un zambolbimiento similar, causando andebidas aglomeraçones i segregaçones. Para alhá de Campo Grande, Bangu, Santa Cruç i Barra de la Tijuca son outros bairros cun populaçones arriba de 200 mil pessonas. Yá ne ls de la region sul, hai alta cuncentraçon d'idosos, cumo Copacabana, tenendo quaije 25% de sous moradores idosos.[137]

Fexeiro:Zoneamiento de la Cidade de l Riu de Janeiro.sbg
Subdebisones de bairros de la cidade de l Riu de Janeiro.
  Zona Oeste
  Zona Norte
  Zona Sul
  Zona Central

Eiquenomie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Bista aérea de l centro de la cidade.

L Riu de Janeiro ye la cidade cul segundo maior PIB ne l Brasil, superada solo por San Paulo.[6] Detén tamien l 30º maior PIB de l planeta[7], l qual, segundo dados de l IBGE, fui de cerca de R$ Modelo:Formatnun:139559354000 an 2007[8] - eiquibalente a 5,4% de l total nacional.[6]

Segundo pesquisa de la cunsultoria Mercer subre l custo de bida para funcionairos strangeiros, l Riu de Janeiro stá antre las cidades mais caras de l mundo, colocada na posiçon 13 an 2012, 18 postos arriba de sue classeficaçon de 2010, i superada por San Paulo (posiçon 12), mas na frente de cidades cumo Londres, Paris, Milon i Nuoba Iorque.[138] L Riu de Janeiro tamien ten las diárias d'hotel mais caras de l Brasil. Cul mesmo balor pago por ua diária an houteles de dues streilhas na cidade, ye possible se hospedar an houteles quatro streilhas an cidades cumo Pequin, Buenos Aires, Amsterdana i Barcelona, ó nun hotel de la catadorie de trés streilhas na cidade de San Paulo.[139]

L setor de serbícios abarca la maior parcela de l PIB (65,52%), seguido pula arrecadaçon d'ampuostos (23,38%), pula atebidade andustrial (11,06%) i pul agronegócio (0,04%).[140]

Beneficiando-se de la posiçon de capital federal acupada por un longo período (1763-1960), la cidade trasformou-se nun dinámico centro admenistratibo, financeiro, comercial i cultural. La Region Metropolitana de l Riu de Janeiro, tal cumo cunsidrada pul IBGE,[141] ostenta un PIB de R$ 187.374.116.000, custituindo l segundo maior polo de riqueza nacional.[8] Cuncentra 68% de la fuorça eiquenómica de l stado i 7,91% de todos ls benes i serbícios porduzidos ne l paíç.[8] Liebando-se an cunsidraçon la rede d'anfluéncia ourbana eisercida pula metrópole (i qu'abrange 11,3% de la populaçon brasileira), esta participaçon ne l PIB sobe para 14,4%, segundo l studo dibulgado an outubre de 2008 pul IBGE.[142] Hai muitos anhos cungrega l segundo maior polo andustrial de l Brasil[143], cuntando cun refinaries de petrólio, andústrias nabales, siderúrgicas, metalúrgicas, petroquímicas, gáç-químicas, téxteis, gráficas, eiditoriales, farmacéuticas, de bubidas, cimenteiras i mobleiras. Inda assi, las radadeiras décadas atestórun ua nítida trasformaçon an sou perfil eiquenómico, que ben adquirindo, cada beç mais, matizes dun grande polo nacional de serbícios i negócios.[144][145]

La Bolsa de Balores de l Riu de Janeiro (BBRJ), qu'atualmente negocia solo títalos públicos, fui la purmeira Bolsa de balores fundada ne l Brasil, an 1845, i queda na region central.[146]

Setores an çtaque[eiditar | eiditar código-fuonte]

L'eidifício sede de la Petrobras.

Na cidade de l Riu de Janeiro stan sediados ua buona parte de ls maiores cunglomerados ampresariales de l Brasil. Antre eilhes stan las trés maiores multinacionales de ls setores de einergie i de mineraçon de l Brasil - la Petrobras, la Bal S.La. i l Grupo EBX -, l maior grupo de média i de quemunicaçones de la América Latina - las Organizaçones Globo[9] - para alhá de grandes ampresas de l setor de telecomunicaçones, tales cumo: la Oi, la TIM Brasil, la Ambratel, la Antelig, la Net (maior ampresa multisserbiços bie cabo de la América Latina[147]) i la Star One (maior ampresa latino-amaricana de gerenciamiento de satélites).[148]

Na Petroquímica, berifica-se un arranjo cunsentáneo de mais de 700 ampresas, dentre las quales las maiores de l Brasil (Shell, Esso, Ipiranga, Chebron Texaco, El Paso, Repsol YPF). La maiorie mantén centros de pesquisa spalhados por to l stado i, juntas, porduzen mais de 4/5 de l petrólio i de ls cumbustibles çtribuídos ne ls postos de serbício de l território nacional.[3] La Cumpanha Siderúrgica Nacional (CSN)[149], la Cumpanha Siderúrgica de l Atlántico (CSA)[150] (maior siderúrgica de la América Latina[151]) i la felial brasileira de la BHP Billiton[152] eisercen papel de çtaque ne l setor de mineraçon.

L Riu de Janeiro heirdou de sou passado ua fuorte bocaçon cultural. Atualmente, aglutina ls percipales centros de porduçon de la TB brasileira: l Projac de la Rede Globo de Telebison, l RecNob de la Rede Record i l Polo de Cinema de Jacarepaguá - respunsables pula geraçon de cerca de 10 mil ampregos diretos i 30 mil andiretos. An 2006, 65% de la porduçon de l cinema nacional fui rializada sclusibamente por stúdios cariocas, catando R$ 91 milhones an recursos federales atrabeç de leis d'ancentibo fiscal.[3]

Coca-Coa.Coca-Cola Brasil, Michelin, PSA Peugeot Citroën, Xerox de l Brasil, GE Oil & Gáç, Light, Chemtech, Traspetro, Souza Cruç (British Amarican Tobaco), Prebi, Grupo SulAmérica, Punto Friu i Loijas Amaricanas cumponen la lista de las grandes cumpanhas sediadas na cidade. Ye spressiba la cantidade d'andústrias de l galho farmacéutico anstaladas na cidade, cun énfase para Schering-Plough[153], GlaxoSmithKline[154], Roche[155] i Merck[156].

La cidade reúne ls percipales grupos nacionales i anternacionales de la andústria nabal i ls maiores staleiros de l stado i de to l Brasil - l qual detén cerca de 90% de la porduçon de nabios i d'eiquipamientos ouffshore ne l Brasil.[3][157]

Fexeiro:Praia de Copacabana - Riu de Janeiro, Brasil.jpg
Praia de Copacabana. L turismo repersenta ua amportante parcela de l'eiquenomie de la cidade.

L turismo cunfire mais de l qu'un mero adendo a l'eiquenomie local, ua beç que muitos turistas son atraídos por ua miríade de ícones culturales i paisagísticos - l que lieba a la criaçon de dibersos postos de trabalho, robustecendo ls setores comercial i de houtelarie. D'acuordo cun un liebantamiento recente de la Associaçon Brasileira de Shopping Centers (Abrasce) para 2008, eisisten 30 stablecimientos de la catadorie (segundo lugar ne l ranking), ó 8,2% de l total nacional).[158]

Ua parcela seneficatiba de l parque gráfico-eiditorial brasileiro faç-se persente. Quanto a l'andústria fonográfica, figuran gigantes cumo EMI[159], Ounibersal Music[160], Sony BMG[161], Warner Music[162] i Sonido Libre[163].

Muitas ampresas statales, fundaçones públicas i outarquias federales possuen sues sedes stablecidas na cidade, cun çtaque l Banco Nacional de Zambolbimiento Eiquenómico i Social (BNDES)[164], la Eiletrobrás (maior cumpanha de l setor d'einergie eilétrica de la América Latina)[165], la Casa de la Moeda de l Brasil[166], las Andústrias Nucleares de l Brasil (INB)[167], la Financiadora de Studos i Porjetos (FINEP)[168], l Anstituto Brasileiro de Geografie i Statística (IBGE)[169], l Anstituto Nacional de Metrologie, Normalizaçon i Culidade Andustrial (Inmetro)[170], l Anstituto Nacional de la Propiadade Andustrial (INPI)[171], la Comisson de Balores Mobeliários (CBM)[172], i la Comisson Nacional de Einergie Nuclear (CNEN)[173].

Fexeiro:Panorama fron Riu de Janeiro.jpg
Panorama de la Zona Sul de la cidade.

Strutura ourbana[eiditar | eiditar código-fuonte]

Eiducaçon i ciéncia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:UFRJ-Praia Burmeilha.jpg
L Palácio Ounibersitário, eidificaçon an stilo neoclássico de l seclo XIX, sedie l campus Praia Vurmeilha de la UFRJ.
Fexeiro:Melitary Anginering Anstitute.jpg
Sede de l Anstituto Melitar de Angenharie (IME).

Cun Modelo:Formatnun:1718 stablecimientos d'ansino fundamental, Modelo:Formatnun:1492 ounidades pré-scolares, 566 scuolas de nible médio i 66 anstituiçones de nible superior, la rede d'ansino carioca ye la segunda mais stensa de l paíç.[140] Al total, son Modelo:Formatnun:1414048 matrículas i Modelo:Formatnun:73508 docentes registrados.[140]

L fator "eiducaçon" de l IDH ne l munecípio atingiu an 2000 la marca de 0,933 - patamar cunsidrabelmente eilebado, an cunformidade als padrones de l Porgrama de las Naciones Ounidas pa l Zambolbimiento (PNUD)[51] - al passo que la taxa d'analfabetismo andicada pul radadeiro censo demográfico de l IBGE fui de 4,4% (superior solo a las de las capitales de la region Sul).[174]

Tomando-se por base l relatório de l Índice de Zambolbimiento de la Eiducaçon Básica (IDEB) de 2007, l Riu oubtebe la terceira melhor colocaçon dentre las capitales brasileiras.[175] Na classeficaçon giral de l Eisame Nacional de l Ansino Médio (ENEM) de 2005, trés scuolas cariocas acupórun ls purmeiros lugares: l Coleijo de San Bento, l Coleijo Santo Agostico i l Coleijo PH.[176] La Scuola Politécnica de Salude Joaquin Benáncio, de la Fundaçon Oswaldo Cruç, fui l'anstituiçon pública de nible médio l'alçar la maior nota ne l quadro nacional, cunquistando la quinta posiçon.[176] An 2007, uito scuolas de la cidade figurórun antre las 20 melhores de l ranking, sendo ls coleijos San Bento i Santo Agostico ls respetibos purmeiro i segundo colocados.[177] An 2008, siete scuolas aparecírun na lista.[178]

Antre las muitas anstituiçones d'ansino superior, puoden-se çtacar la Ounibersidade Federal de l Riu de Janeiro (UFRJ), la Fundaçon Getúlio Bargas (FGB), l Anstituto Melitar de Angenharie (IME) i la Ounibersidade de l Stado de l Riu de Janeiro (UERJ).[179]

Na capital fluminense tamien se ancontra la sede de la Ounion Nacional de ls Studantes (UNE), fundada an 1937.[180]

Salude[eiditar | eiditar código-fuonte]

Segundo anformaçones de l Anstituto Brasileiro de Geografie i Statística, l Riu de Janeiro çpunha dun total de 2087 stablecimientos de salude an 2009, sendo 189 públicos i 1898 pribados, ls quales çpunhan ne l sou cunjunto de Modelo:Formatnun:20756 leitos para anternaçon, sendo que mais de la metade son pribados. La cidade tamien cunta cun atendimiento médico ambulatorial an specialidades básicas, atendimiento odontológico cun dentista i presta serbício al Sistema Único de Salude (SUS).[181] An abril de 2010 eisistian Modelo:Formatnun:1912582 mulhieres an eidade fértil (antre 10 i 49 anhos). La capital fluminense cuntaba an dezembre de 2009 cun Modelo:Formatnun:1834 anestesistas, Modelo:Formatnun:17485 auxeliares d'anfermaige, Modelo:Formatnun:1662 cerjanos gerales, Modelo:Formatnun:2983 cerjanos dentistas, Modelo:Formatnun:5635 clínicos gerales, Modelo:Formatnun:8228 anfermeiros, Modelo:Formatnun:1204 farmacéuticos, Modelo:Formatnun:1646 fesioterapeutas, 558 fonoaudiólogos, Modelo:Formatnun:2714 gineco-oustetras, 199 médicos de família, Modelo:Formatnun:1274 nutricionistas, Modelo:Formatnun:3667 pediatras, Modelo:Formatnun:1168 psicólogos, 760 psiquiatras, Modelo:Formatnun:1926 radiologistas i Modelo:Formatnun:9032 técnicos d'anfermaige. An 2008 fúrun registrados Modelo:Formatnun:82306 nacidos bibos, sendo que 9% nacírun prematuros, 53,6% fúrun de partos cesáreos i 16,9% fúrun de mais antre 10 i 19 anhos (0,9% antre 10 i 14 anhos). La taxa bruta de natalidade era de 13,4 por 100 mil habitantes. Ne l mesmo anho, la taxa de mortalidade anfantil era de 13,6 por mil nacidos bibos i la taxa de óbitos era de 8,4 por mil habitantes.[182]

Sigurança, bioléncia i criminalidade[eiditar | eiditar código-fuonte]

Policiales de l BOPE atuando nua bairro de lata carioca.

Zde meados de ls anhos 1990, an decorréncia de la bioléncia ourbana, l Riu ben cunquistando spácio na amprensa nacional i (ne ls radadeiros anhos) anternacional. La cidade apersenta índices eilebados de criminalidade, an special, l homicídio.[183] Até l'anho de 2007, na region metropolitana cuntabelizában-se quaije 80 muortos por sumana - la maiorie bítimas d'assaltos, balas perdidas i de l narcotráfico.[184][185] Antre 1978 i 2000, Modelo:Formatnun:49900 pessonas fúrun muortas ne l Riu, mais de l qu'an to la Colómbia ne l mesmo período.[186][187]

La polícia de l Riu de Janeiro tamien ye demasiadamente biolenta; an 2006 matou Modelo:Formatnun:1063 pessonas ne l stado, sendo Modelo:Formatnun:1195 solo an 2003. Até abril de 2007, la média era de 3,7 por die. La títalo de cumparaçon, la polícia de ls Stados Ounidos matou solo 347 pessonas an to l território stadunidense al longo de 2006.[188][189] Ls policiales recíben an média R$ 874 por més, ó l'eiquibalente R$ Modelo:Formatnun:10488 nun anho.[190] Baixos salairos i eiquipamientos ansuficientes fázen cun que la polícia carioca cunsiga resulber solo 3% de todos ls assassinatos ocorridos na cidade.[191]

Antretanto, pesquisas recentes demunstran que la bioléncia ourbana ben caindo na cidade, subretodo ne ls radadeiros anhos. L "Mapa de la Bioléncia de ls Munecípios Brasileiros 2008", studo rializado cunjuntamente pula Rede de Anformaçon Tecnológica Latino Amaricana (RITLA) i pul Anstituto Sangari, cul abal de l Menistério de la Salude i de l Menistério de la Justícia, dibulgado an janeiro de 2008, rebela que ne l Riu de Janeiro la taxa giral d'homicídios por 100 mil habitantes retrocediu 40% antre 2002 i 2006, liebando-lo de a 4ª pa a 14ª posiçon ne l ranking de las capitales mais biolentas de l Brasil. An 2002, la capital fluminense registraba 62,8 causos d'homicídio para cada 100 mil pessonas. An 2006, passado quedas anuales sucessibas, esta taxa chegou a 37,7 - ambaixo de l'aferida para cidades menores cumo Recife (90,9), Bitória (88,6), Curitiba (49,3), Guapo Hourizonte (49,2), Salbador (41,8) i Florianópolis (40,7). Inda assi, anque de a salutar reduçon de ls índices de criminalidade, l Riu inda acupa l segundo lugar cun relaçon al total d'homicídios ocorridos an 2006, atrás solo de San Paulo.[192] Un relatório anterior, dibulgado an outubre de 2007, tamien cula chancela de ls Menistérios de la Salude i de la Justícia, apuntaba ua reduçon anferior (17,5%) ne ls índices d'homicídio antre 2003 i 2006, período ne l qual la capital respetibamente tenerie oscilado de a 3ª a 5ª colocaçon antre las mais biolentas de l Brasil.[193]

Trasportes[eiditar | eiditar código-fuonte]

Rodobiário[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber tamien: Praino Doxiadis
Fexeiro:Riu Bridge.jpg
La Puonte Riu-Niterói, parte de la BR-101.

La cidade de l Riu de Janeiro ye un de ls mais amportantes antrepostos rodobiairos de l Brasil. Dentre las outoestradas i bias spressas que dan acesso a la cidade, çtacan-se subretodo la BR-116 (tamien chamada localmente de Rodobia Persidente Dutra i de Rodobia Riu-Teresópolis), la BR-040, la BR-101, la RJ-071 (mais coincida cumo Linha Burmeilha) i la Abenida Brasil. Estas cinco bias forman l grande cumplexo rodobiairo que dá acesso a la cidade de l Riu de Janeiro, sendo outelizadas diariamente por miles de pessonas qu'entran i saen de la cidade.[194][195] Para alhá destas, tamien eisisten outras bias de menor amportança que ligan la cidade als munecípios bezinos de la Baixada Fluminense, tales cumo la BR-465 (antiga Strada Riu-San Paulo).[196]

L trasporte público por carreira ye l mais outelizado ne l Riu de Janeiro. Ne ls radadeiros dieç anhos, houbo perda d'usuairos para demales meios, specialmente l trasporte altarnatibo. Inda assi, son cerca de 2,5 milhones d'usuairos/die solo nas linhas municipales, cujo númaro queda an torno de 440, çtribuídas antre 4 cunsórcios d'ampresas.[197][198][199] Na cidade i nas biaiges antermunicipales, las ampresas de carreira ancontran-se anterligadas al metro, bisando trasportar ls passageiros que zambarcan nas linhas finales deste, mas inda necessitan dun carreira para chegar al sou çtino. Tales passageiros puoden outelizar l chamado "belhete único", atrabeç de l qual pagan pul metro i inda ténen dreito a outelizar carreira, barcas, camboios, metro i banes (regularizadas).[200] La frota de l Riu de Janeiro ye la segunda maior de l paíç, cumpuosta por Modelo:Formatnun:1396083 outomobles, Modelo:Formatnun:123612 motocicletas, Modelo:Formatnun:17216 motonetas, Modelo:Formatnun:51884 caminonetes, Modelo:Formatnun:12515 carreira, Modelo:Formatnun:11943 micro-carreira i Modelo:Formatnun:27190 caminones (IBGE/2007).[140]

L Riu de Janeiro detén 140 Km de ciclobias, la maior metraige de l paíç i la segunda maior de la América Latina, perdendo solo para Bogotá, cun 250 Km. Segundo stimatibas de l Anstituto Municipal de Ourbanismo Pereira Passos (IPP), cerca de 320 mil pessonas outelizan bicicletas na cidade.[201] La malha stá spalhada por to la borda, de l Leme a la praia de l Pontal, na Lagona, ne l centro, i an outras árias de las zonas Sul i Oeste.[202]

Portuário[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigos percipales: Porto de l Riu de Janeiro e CCR Barcas
Fexeiro:Cruise Ship Cuosta Serena docked in Riu de Janeiro (city) - Feb. 2011.jpg
L nabio de cruzeiro Cuosta Serena atracado ne l Porto de l Riu de Janeiro.

L Porto de l Riu de Janeiro queda na cuosta oeste de la baía de Guanabara, próssimo a la region central, i atende als stados de l Riu de Janeiro, San Paulo, Minas Gerales, Sprito Santo, Bahia i sudoeste de Goiás, antre outros.[203]

Ye un de ls mais mobimentados de l paíç quanto al balor de las mercadorias i a a tonelaige. Peças i partes de beiclos, trigo, café, perdutos siderúrgicos i perdutos téxteis son ls percipales perdutos scoados. L porto mobimenta grande belume de cargas cunteinerizadas.[204]

Admenistrado pula Cumpanha Docas de l Riu de Janeiro (CDRJ), cunta cun Modelo:Formatnun:6740 metros de cales cuntino i un pier de 883 metros de perímetro, que cumponen ls seguintes trechos: Cales Mauá (Modelo:Formatnun:35000 m² de pátios çcubiertos), Cales de la Gamboa (Modelo:Formatnun:60000 m² de ária cubierta an 18 armazénes i pátios cun árias çcubiertas d'aprossimadamente Modelo:Formatnun:16000 m²), Cales de San Cristóvão (Modelo:Formatnun:12100 m² an dous armazénes cubiertos i ua ária de pátios cun Modelo:Formatnun:23000 m²), Cales de l Caju i Treminal de Manguinhos.[203] Eesisten inda dieç armazénes sternos, totalizando Modelo:Formatnun:65367 m², i uito pátios cubiertos (Modelo:Formatnun:11027 m²), cun capacidade de stocaige para Modelo:Formatnun:13100 toneladas, para alhá d'outros treminales d'uso pribatibo na ilha de l Gobernador (sclusibo de Shell i Esso), na baía de Guanabara (Refinarie de Manguinhos) i nas ilhas d’Auga i Redonda (Petrobras).[203]

Aéreo[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Riu de Janeiro 73 Feb 2006 Santos Dumont.jpg
Bista aérea de l Aeroporto Santos Dumont.

La cidade cunta cun trés aeroportos comerciales: Aeroporto Santos Dumont, localizado an pleno centro de la cidade, sirbe percipalmente a la puonte aérea Riu-San Paulo i a bos staduales i regionales. Fui l purmeiro aeroporto cebil de l paíç,[205] custruído na década de 1930. Porjetado puls armanos Roberto, l treminal de passageiros ye cunsidrado un ícone de la arquitetura modernista brasileira, i antrou na lista de custruçones tombadas pul Anstituto Stadual de l Património Artístico i Cultural (Anpac) an agosto de 1998. Recentemente passou por ua grande reforma qu'ancluiu l'ampliaçon i remodelaige de l treminal d'ambarque;[206] Aeroporto Anternacional de l Galeon, ó Aeroporto Anternacional António Carlos Jobin - an houmenaige al renomado maestro, cumpositor i cantor brasileiro falecido an 1994. Situado na ilha de l Gobernador, zona norte, ye un amportante porton d'antrada pa l Brasil.[207][208] Cun capacidade para atender até 17,3 milhones d'usuairos al anho, l cumplexo aeroportuairo ye serbido por dous treminales de passageiros i ouferece conexones para dezenobe países.[209] Cunta tamien cun un de ls maiores, mais modernos i bien aparelhados Treminales de Logística de Carga de l Cuntinente, para alhá de la maior pista d'aterraige de l Brasil, cun quatro mil metros de stenson.[207] Ye l segundo aeroporto mais mobimentado de l paíç an bóos anternacionales an númaro de passageiros i l terceiro an bóos doméstico i cunta cul quarto maior treminal de cargas;[210] Aeroporto de Jacarepaguá tamien nomeado cumo Aeroporto Roberto Marino, anstalado na zona oeste, çtina-se subretodo la bóos particulares i regionales cun aeronabes de pequeinho porte. L'aeroporto atende la bóos nó-regulares de las ampresas de táxi aéreo, i cunta cun anfraestrutura d'atendimiento.[211]

Para alhá destes, hai ls aeroportos melitares: la Base Aérea de l Galeon, an spácio cuntíguo al aeroporto anternacional, la Base Aérea de ls Fonsos (coincida cumo Campo de ls Fonsos) i la Base Aérea de Santa Cruç, amportante centro de defesa de la Aeronáutica i maior cumplexo de cumbate de la Fuorça Aérea Brasileira.[212]

Tamien eisiste ne l Riu un aeroporto reserbado a l'ouparaçon de ultralebes, l Clube Ceu (Clube Sportibo de Ultralebes),[213] situado al sul de l Outódromo Anternacional Nelson Piquet. Trata-se dun de ls mais bien aparelhados clubes dentre las agremiaçones sportibas de l mundo to, cunsidrado pulas outoridades aeronáuticas brasileiras un padron na abiaçon sportiba.[214]

Ferrobiário[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigos percipales: Metro de l Riu de Janeiro e SuperBia
Fexeiro:Staçon Central de l Brasil.jpg
La Central de l Brasil ye ua amportante staçon metro-ferrobiária de la cidade i un de ls percipales cartones postales de la region central de l Riu de Janeiro.

L Riu de Janeiro ye serbido por ua rede metrobiária qu'antegra bairros i munecípios çtantes, conetando zde l bairro de la Pabuna, na zona norte, até Ipanema. Estes son anton antegrados por carreira speciales, que passan por, Leblon, Botafogo, Humaitá, Jardin Botánico, Gábia, San Cunrado i ban até la Barra de la Tijuca. Tamien hai antegraçones specíficas de la Pabuna para cidades de la Baixada Fluminense cumo Duque de Caxias, Mesquita, Nilópolis i Nuoba Eiguaçu. Feturamente tamien seran amplantadas conexones para Belford Roixo. Al longo de la rede metrobiária hai outras pequeinhas antegraçones. Recentemente, fui abierta la terceira staçon de Copacabana, Cantagalo. An 2008/2009, segundo l cronograma, entrará an funcionamiento la staçon General Osório, ne l bairro de Ipanema.[215]

Ten 40,9 quilómetros de stenson çtribuídos an dues linhas i 35 staçones.[216] An 2012 ne ls dies úteles l Metro de l Riu de Janeiro trasportou an média 645 mil passageiros/die.[217] Para alhá de l metro, l Riu de Janeiro cunta cun un sistema de camboios ourbanos. Sob direçon de la cuncessionária SuperBia, custitui, juntamente culs carreira, un amplo cunjunto de trasporte popular. Las cumposiçones parten de la Staçon Ferrobiária Central de l Brasil an direçon als subúrbios por cinco ramales, percorrendo 270 Km de bie férrea.[218] Para alhá de l metro i de la SuperBia, l Riu de Janeiro tamien ye serbido por linhas menores tales cumo l Bonde de Santa Teresa[219] i l Camboio de l Corcobado[220], para alhá de las linhas cargueiras de la MRS Logística i de la Camino de fierro Centro-Atlántica (FCA) que se çtinan a la zona portuária de la cidade i al Porto de Itaguaí.[221]

Buona parte de ls ramales ferrobiairos eisistentes ne ls subúrbios de la cidade stan antre las mais antigas linhas ferrobiárias eisistentes ne l Brasil, yá tenendo pertencido a amportantes cumpanhas férreas brasileiras, tales cumo: la Strada de Fierro Central de l Brasil, la Strada de Fierro Leopoldina, la Estrada de Fierro Riu d'Ouro, la Strada de Fierro Melhoramientos de l Brasil, la Rede Ferrobiária Federal (RFFSA), la Cumpanha Brasileira de Camboios Ourbanos (CBTU) i la Flumitrenes.

Cultura[eiditar | eiditar código-fuonte]

Modelo:Anfo/Sítio de l Património Mundial L Riu de Janeiro heirdou de sou passado ua fuorte bocaçon cultural. Ne l final de l seclo XIX, fúrun eilhi rializadas las purmeiras sessones de cinema tupeniquines[libro 3][222] i, zde anton, çcortinórun-se bários ciclos de porduçon, ls quales acabórun por anserir la porduçon cinematográfica carioca na banguarda spurmental i na liderança de l cinema nacional. Atualmente, l Riu aglutina ls percipales centros de porduçon de la TB brasileira: l Projac de la Rede Globo, l RecNob de la Rede Record i l Polo de Cinema de Jacarepaguá.[3] An 2006, 65% de la porduçon de l cinema nacional fui rializada sclusibamente por perdutoras sediadas na cidade, catando R$ 91 milhones an recursos federales atrabeç de la Lei Rouanet.[3]

La cidade fui palco de la génese i cunsulidaçon de dibersas scuolas i mobimientos.[libro 3]Scritores cumo Machado de Assis, Olabo Bilac, Carlos Drummond de Andrade, Clarice Lispetor, Guimarães Rosa, Cecília Meireles, Graceliano Galhos, Nélida Piñon - antre outros - cunduziran parte seneficatiba de sues carreiras ne l Riu de Janeiro. La Academie Brasileira de Letras (ABL), fundada an 1896, tubo, an sue cuncepçon, l'atuaçon de Medeiros i Albuquerque, Lúcio de Mendonça i Machado de Assis.[libro 3]

L samba i la Marchinha de Antruido qu'ancorporórun cun grácia i berbe, eilemientos de l cotidiano carioca, florescírun i perpetuórun-se atrabeç de cumpositores cumo Noel Rosa i Ary Barroso.[libro 3] L samba de morro alçou bóos maiores nas cumposiçones de Cartola i Ataulfo Albes.[libro 3] Hai de se notar l'anfluéncia de Luiç Gonzaga i Humberto Teixeira na popularizaçon de l baion i de l xaxado, i Doribal Caymmi, an cuja obra eilemientos de l folclore baiano coadunában-se a la cultura brasileira an giral.[libro 3] Todabie, fui ne l final de ls anhos 50, quando eirrompeu l mobimiento de la bossa nuoba, que la música brasileira porjetou-se, defenitibamente, ne l sterior, tornando-se coincida an dibersas partes de l mundo.[libro 3] A la época, na cundiçon de centro político i cultural de l Brasil, circulában pula cidade musiqueiros cumo Ton Jobin, Binicius de Moraes, Ronaldo Bóscoli, Nara Lion, Roberto Menescal, Maysa, Luís Bonfá, antre outros.[libro 3]

Antre ls percipales eibentos, çtacan-se l Antruido, l Festibal Anternacional de Cinema, la Mostra de l Filme Libre, la Bienal de l Libro, l Fashion Riu, l Anima Mundi i la fiesta de l rébeillon an Copacabana.[223] Quanto als puntos de refréncia de l turismo cultural, puoden-se eilencar, antre tantos, l Museu Stórico Nacional, l Museu Nacional de la Ounibersidade Federal de l Riu de Janeiro, l Museu Casa de l Pontal[224], l Museu Nacional de Guapas Artes, la Biblioteca Nacional, l Museu de Arte Moderna (MAM), l Rial Gabinete Pertués de Leitura, l Palácio de l Catete, l Riocentro, l Canecon i l Theatro Municipal.[225]

Ls eibentos sportibos mais coincidos de l Riu de Janeiro son l'etapa brasileira de MotoGP i las finales mundiales de bólei de praia. Jacarepaguá era l local adonde se rializaba l'etapa brasileira de l Grande Prémio de Fórmula 1, antre ls anhos de 1978 i 1990, i Champ Car (1996-1999). Ls circuitos WCT i WQS de Surf fúrun çputados an praias cariocas antre 1985 i 2001.[226] An 2 d'outubre de 2009, la cidade fui scolhida puls nembros de l COI para ser la sede de ls Jogos Oulímpicos de 2016 i de ls Jogos Paraolímpicos de Berano de 2016. Inda ne l ámbito sportibo, la cidade eirá sediar alguns jogos de la Copa de l Mundo de 2014.[21]

Fexeiro:Angland b Brazil in Riu - Stádio de l Maracanana.jpg
Jogo antre Brasil i Anglaterra an júnio de 2013 ne l Stádio Jornalista Mário Filho (popularmente coincido cumo Maracanana), ua de las sedes de la Copa de las Cunfederaçones FIFA de 2013 i de la Copa de l Mundo FIFA de 2014.

Feriados[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ne l Riu de Janeiro, hai quatro feriados municipales, que son: l die de San Jorge, qu'ocorre siempre an 23 d'abril; l die de Zumbi de ls Palmares, que siempre ye rializado ne l die 20 de nobembre, adonde tamien ye comemorado l die de la Cuncéncia Negra; l die de l padroeiro de l Riu de Janeiro, San Sabastian, comemorado an 20 de janeiro.[227][228] D'acuordo cula lei federal mº 9.093 de 12 de setembre de 1995, ls munecípios puoden tener ne l mássimo quatro feriados relegiosos, yá ancluída la Sesta-Feira Santa.[229][230]

Ber tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]

Modelo:Portal-Riu de Janeiro (cidade) Modelo:Debedir an colunas

Modelo:Debedir an colunas fin

Refréncias

  1. «Cidade de l Riu de Janeiro». Portal IG - Brasil Scuola. Cunsultado an 9 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  2. «Brasil». Wikitrable. Cunsultado an 9 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Júlio César Carmo Bueno. «Pólos de Zambolbimiento de l Stado de l Riu de Janeiro». Anstituto Nacional de Altos Studos (INAE), Studos i Pesquisas N. 180. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda) Erro de citaçon: Código <ref> inválido; o nome "Forun" é definido mais de uma vez com conteúdos diferentes
  4. 4,0 4,1 «Riu de Janeiro: Carioca Landscapes betwen the Mountain and the Sea». UNESCO. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda); Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  5. .com%2Frio%2Frio-patrimonio-mundial-cumo-paisaige-cultural-ourbana-5363704&date=2012-10-10 «Riu ye Património Mundial cumo paisaige cultural ourbana» Cunsulte valor |url= (ajuda). L Globo. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  6. 6,0 6,1 6,2 «Posiçon acupada puls 100 maiores munecípios an relaçon al Perduto Anterno Bruto» (PDF). Anstituto Brasileiro de Geografie i Statística (IBGE). 16 de dezembre de 2008. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  7. 7,0 7,1 .com%2Fstatistics%2Frichest-cities-2005.html&date=2012-10-10 «The 150 richest cities in the world by GDP in 2005» Cunsulte valor |url= (ajuda). City Mayors Statistics. 11 de márcio de 2007. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda); Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 «Perduto Anterno Bruto de ls Munecípios 2003-2006» (PDF). Anstituto Brasileiro de Geografie i Statística (IBGE). 16 de dezembre de 2008. Cunsultado an 16 de dezembre de 2008 
  9. 9,0 9,1 .com%2Fhistoria%2F&date=2012-10-10 «Nuossa stória, Eiditora Globo» Cunsulte valor |url= (ajuda). Eiditora Globo. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  10. Roberto C. G. Castro (5 de júnio de 2005). «Ls númaros de l'inobaçon ne l Paíç (ciéncia i tecnologie)». Jornal de la USP, Ounibersidade de San Paulo. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  11. BUENO, I. Brasil: ua stória. Segunda eidiçon. San Paulo. Ática. 2003. p. 19.
  12. .com%2Frio%2Fhifrtupi.html&date=2012-10-10 «Ls franceses ne l Riu, Tierra de ls Tupinambás» Cunsulte valor |url= (ajuda). Marcillio .com. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  13. .com%2Fportal%2Ffbn%2Fpresentacion.shtml&date=2012-10-10 «Apersentaçon de la Biblioteca Nacional de l Brasil» Cunsulte valor |url= (ajuda). Fundaçon Biblioteca Nacional. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  14. L Rebate (20 de setembre de 2007). .com.br%2Fsite%2Findex2.php%3Fotion%3Dcon_cuntent%26do_pdf%3D1%26id%3D1083&date=2012-10-10 «199 anhos de l purmeiro jornal ampresso ne l Brasil» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  15. Renato Domith Godinho. .com.br%2Fmaterie%2Fcomo-i-quando-fui-custruido-lo-bondinho-de l-pao-de-acucar&date=2012-10-10 «Cumo i quando fui custruído l bondinho de l Pan de Açúcar?» Cunsulte valor |url= (ajuda). Eiditora Abril. Mundo Stranho. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda); Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  16. Thales Paciebitch (26 de márcio de 2009). .com%2Fhistoria-de l-brasil%2Fabiertura-de ls-portos%2F&date=2012-10-10 «Abiertura de ls Portos» Cunsulte valor |url= (ajuda). AnfoEscola. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  17. Fábio Barsano (1 d'outubre de 2006). .com.br%2Festudar%2Fhistoria%2Fconstrucao-cristo-redentor-434890.shtml&date=2012-10-10 «La custruçon de l Cristo Redentor» Cunsulte valor |url= (ajuda). Abril. Guia de l Studante. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata=, |data= (ajuda)
  18. Wagner de Cerqueira i Francisco. .com%2Fgeografie%2Feco-92.htn&date=2012-10-10 «Retombo 92» Cunsulte valor |url= (ajuda). R7. Brasil Scuola. Cunsultado an 24 de júlio de 2012 
  19. .com%2Fnoticias%2Frio%2Frio-20%2Frio-20-saba-que-fui-riu-92-5190848.html&date=2012-10-10 «Riu + 20: Saba l que fui la Riu-92» Cunsulte valor |url= (ajuda). Anfoglobo Quemunicaçon i Participaçones. 13 de júnio de 2012. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  20. Lello Lopes (2 d'outubre de 2009). .com.br%2Fultimas%2F2009%2F10%2F02%2Fult58u1761.jhtn&date=2012-10-10 «Riu ganha Oulimpíadas de 2016 i Brasil yá se prepara para gastar R$ 25,9 bi» Cunsulte valor |url= (ajuda). UOL - Sportes. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda); Cunsulte data an: |cunsultadata=, |data= (ajuda)
  21. 21,0 21,1 .com/Sportes/Noticias/Oulimpiadas/0,,MUL1327272-17698,00-RIO+TRANSFORMA+L+SONHO+OLIMPICO+EM+REALIDADE+I+CONQUISTA+OS+JOGOS+DE.html «Riu trasforma l suonho oulímpico an rialidade i cunquista ls Jogos de 2016» Cunsulte valor |url= (ajuda). Globoesporte .com. Cunsultado an 07 de márcio de 2010  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  22. Leandro Canónico (30 d'outubre de 2007). .com.br%2Ffutebol%2Fultimas%2F2007%2F10%2F30%2Fult59u135209.jhtn&date=2012-10-10 «Brasil ye cunfirmado cumo sede de la Copa-2014 i yá bé briga anterna» Cunsulte valor |url= (ajuda). UOL - Sporte. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata=, |data= (ajuda)
  23. Bagner Magalhanes i Luís Bulcon Pinheiro (28 de nobembre de 2012). .ptierra .com.br/brasil/noticias/0,,OI4815770-EI17320,00-Traficante+cundenado+por+muorte+de+Tin+Lopes+se+antrega+ne l+Alemao.html «Traficante cundenado por muorte de Tin Lopes se antrega ne l Alman» Cunsulte valor |url= (ajuda). Tierra Networks. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  24. .com.br%2Fjornalismo%2Fcidades%2Fconteudo.asp%3FID%3D100000372264&date=2012-10-10 «Riu ouferece abrigo a moradores de bairro ambadido por criminosos» Cunsulte valor |url= (ajuda). Band. 25 de nobembre de 2010. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  25. .com.br%2F2010%2Fresumo-de la-ambasao-de l-cumplexo-de l-alemao-pul-stado-de l-riu-de-janeiro%2F&date=2012-10-10 «Resumo de l'ambason de l Cumplexo de l Alman pul stado de l Riu de Janeiro» Cunsulte valor |url= (ajuda). Riu Temporada. 30 de nobembre de 2011. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  26. 26,0 26,1 Anstituto Stadual de l Ambiente (INEA). «Parque Stadual de la Piedra Branca (PEPB)». Gobierno de l riu de Janeiro. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  27. .pterrabrasil.org.br%2Ftrilhas_mapas%2Ftri_picotijuca.htn&date=2012-10-10 «Anformaçones subre l pico de la Tijuca» Cunsulte valor |url= (ajuda). Tierra Brasil. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  28. .pterrabrasil.org.br%2Fp_gabea%2Fpgabea.htn&date=2012-10-10 «Anformaçones subre la Piedra de la Gábia» Cunsulte valor |url= (ajuda). Tierra Brasil. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  29. .com.br%2Fportal%2Fexibe_sub.asp%3Fid_sub%3D36&date=2012-10-10 «Pan de Açúcar» Cunsulte valor |url= (ajuda). Portal de la Baía de Guanabara. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  30. «Stória de l Riu, Clima». Portal de la Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  31. .com.br%2Fultimas-noticias%2Fbbc%2F2011%2F01%2F13%2Fmortes-por-çlizamientos nel-rj-ja-chegan-la-336.htn&date=2012-10-10 «Muortes por çlizamientos ne l RJ yá chegan a 336» Cunsulte valor |url= (ajuda). BBC. UOL - Amboras. 13 de janeiro de 2011. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda); Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  32. «"Cochicho de la Mata" recria floresta drento de la floresta». Anstituto de Pesquisas Jardin Botánico de l Riu de Janeiro. 7 d'outubre de 2005. Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata=, |data= (ajuda)
  33. RIOZOO - Fundaçon Jardin Zológico de la Cidade de l Riu de Janeiro. «Cunheça la Riu Zo». Cunsultado an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  34. «Parque Stadual de la Piedra Branca (PEPB)». Gobierno de l Riu de Janeiro. Anstituto Nacional de l Ambiente. Cunsultado an 22 de setembre de 2012. Cópia arquibada an 18 de nobembre de 2012 
  35. Délcio Peinha (24 de setembre de 2007). .com.br/?p=5970 «Porto Alegre ye la segunda capital mais poluída de l Brasil» Cunsulte valor |url= (ajuda). RBS / Fuolha de S. Paulo / Ambiente an Foco. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008. .com.br%2F%3Fp%3D5970&date=2012-11-18 Cópia arquibada an 18 de nobembre de 2012 Cunsulte valor |arquibourl= (ajuda)  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  36. Afra Balazina (21 de setembre de 2007). .com.br/fuolha/cotidiano/ult95u330220.shtml «Studo rebela poluiçon eilebada an seis capitales» Cunsulte valor |url= (ajuda). Fuolha Online. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008. .com.br%2Ffolha%2Fcotidiano%2Fult95u330220.shtml&date=2012-11-18 Cópia arquibada an 18 de nobembre de 2012 Cunsulte valor |arquibourl= (ajuda)  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  37. «Cuntesto ambiental de la Baía de Sepetiba». Ouserbatório Quilombola (OQ). 2001. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008. Cópia arquibada an 18 de nobembre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  38. Hélio Almeida (11 de janeiro de 2011). .com/noticia/116507+lagona+de+marapendi+sofre+cun+poluicao+de la+agua «Lagona de Marapendi sofre cun poluiçon de l'auga» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 18 de nobembre de 2012. .com%2Fnoticia%2F116507%2Blagoa%2Bde%2Bmarapendi%2Bsofre%2Bcon%2Bpoluicao%2Bda%2Bagua&date=2012-11-18 Cópia arquibada an 18 de nobembre de 2012 Cunsulte valor |arquibourl= (ajuda) 
  39. Agéncia Brasil (18 de maio de 2010). .com.br/noticias/bidae,lagona-rodrigo-de-freitas-stara-çpoluida-ate-2014-diç-secretario,553395,0.htn «Lagona Rodrigo de Freitas stará çpoluída até 2014, diç secretairo» Cunsulte valor |url= (ajuda). L Stado de San Paulo. Cunsultado an 18 de nobembre de 2012. .com.br%2Fnoticias%2Fbidae%2Clagoa-rodrigo-de-freitas-stara-çpoluida-ate-2014-diç-secretario%2C553395%2C0.htn&date=2012-11-18 Cópia arquibada an 18 de nobembre de 2012 Cunsulte valor |arquibourl= (ajuda) 
  40. .com.br/albun/2012/10/29/lenguas-negras-probocan-fuorte-malo-oulor-an-praias-de l-riu-de-janeiro.htn «Lénguas negras probocan fuorte malo oulor an praias de l Riu de Janeiro» Cunsulte valor |url= (ajuda). UOL Amboras. 29 d'outubre de 2012. Cunsultado an 18 de nobembre de 2012. .com.br%2Falbun%2F2012%2F10%2F29%2Flinguas-negras-probocan-fuorte-malo-oulor-an-praias-de l-riu-de-janeiro.htn&date=2012-11-18 Cópia arquibada an 18 de nobembre de 2012 Cunsulte valor |arquibourl= (ajuda)  Cunsulte data an: |data= (ajuda)
  41. Bruno Boghossian (23 de febreiro de 2010). .com.br/estadaodehoje/20100223/not_amp514738,0.php «Riu ten 6 praias cun arena poluída» Cunsulte valor |url= (ajuda). L Stado de S. Paulo. Cunsultado an 23 de febreiro de 2010. .com.br%2Fnoticias%2Fimpresso%2Crio-ten-6-praias-cun-arena-poluida%2C514738%2C0.htn&date=2012-11-18 Cópia arquibada an 18 de nobembre de 2012 Cunsulte valor |arquibourl= (ajuda) 
  42. Benceslau Borlina Filho (26 d'agosto de 2012). .com.br/cotidiano/1143245-mesmo-cun-çpoluicao-i-proibido-nadar-na-lagona-rodrigo-de-freitas.shtml «Mesmo cun çpoluiçon ye proibido nadar na lagona Rodrigo de Freitas» Cunsulte valor |url= (ajuda). Fuolha de San Paulo, Cotidiano. Cunsultado an 18 de nobembre de 2012. .com.br%2Fcotidiano%2F1143245-mesmo-cun-çpoluicao-i-proibido-nadar-na-lagona-rodrigo-de-freitas.shtml&date=2012-11-18 Cópia arquibada an 18 de nobembre de 2012 Cunsulte valor |arquibourl= (ajuda)  Cunsulte data an: |data= (ajuda)
  43. «Geston Ambiental de l Sistema de la Lagona Rodrigo de Freitas». SMAC - secretarie municipal de meio ambiente, Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de nobembre de 2012 
  44. 44,0 44,1 44,2 «Censo 2010 - Riu de Janeiro» (PDF). Anstituto Brasileiro de Geografie i Statística (IBGE). 29 de nobembre de 2010. Cunsultado an 11 de dezembre de 2010 
  45. G1, Globo Quemunicaçon i Participaçones (4 de dezembre de 2010). .com/brasil/noticia/2010/12/cunfira-lo-ranking-de las-maiores-regioes-metropolitanas.html «Cunfira l ranking de las maiores regiones metropolitanas» Cunsulte valor |url= (ajuda). globo .com. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  46. World «Welt: Ballungsräume» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 22 de setembre de 2012  Testo "outor:World Gazetter " eignorado (ajuda); Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda)
  47. «Tabela 2.1 - Populaçon residente, total, ourbana total i ourbana na sede municipal, an númaros absolutos i relatibos, cun andicaçon de la ária total i densidade demográfica, segundo las Ounidades de la Federaçon i ls munecípios – 2010». IBGE. 2010. Cunsultado an 10 de setembre de 2011 
  48. «Síntese de Andicadores Sociales 2007». Anstituto Brasileiro de Geografie i Statística (IBGE). 28 de setembre de 2007. Cunsultado an 24 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  49. Andicadores Demográficos de l Brasil 2007. «Taxa d'ancremiento médio anual segundo capitales». Menistério de la Salude. Cunsultado an 24 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  50. Andicadores Demográficos de l Brasil 2007. «Taxa d'ancremiento médio anual segundo regiones metropolitanas». Menistério de la Salude. Cunsultado an 24 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  51. 51,0 51,1 Erro de citaçon: Etiqueta <ref> inválida; não foi fornecido texto para as refs de nome PNUD_IDH_2000
  52. Sergio Danilo Pena (11 de setembre de 2009). .com.br/geneImprensa/2009/pensamiento.pdf «De l pensamiento racial al pensamiento racional» Cunsulte valor |url= (ajuda) (PDF). Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  53. .com.br/andex.php/noticias/21-stado-de l-riu/4607-negros-i-pardos-de l-riu-ten-mais-genes-ouropeus-de l-que-eimaginan-segundo-studo.html «Negros i pardos de l Riu ténen mais genes ouropeus de l qu'eimaginan, segundo studo» Cunsulte valor |url= (ajuda). Meio News. Cunsultado an 25 de maio de 2012 
  54. Ricardo Bintura Santos, Peter H. Fry, Simone Monteiro,Marcos Chor Maio, José Carlos Rodrigues, Luciana Bastos-Rodrigues, and Sérgio D. J. Pena (2009). «Color, Race, and Genomic Ancestry in Brazil» Cunsulte valor |url= (ajuda) (PDF). Current Anthropology Belume 50, Number 6, 2009. Cunsultado an 22 de setembre de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda)
  55. «The Genomic Ancestry of Andebiduals fron different geographical region of Brazil is more uniforn than Speted». Plosone. Cunsultado an 22 de setembre de 2012  Testo "outor:Pena SDJ, Di Pietro G, Fuchshuber-Moraes M, Genro JP, Hutç MH, eit al." eignorado (ajuda); Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda)
  56. 56,0 56,1 56,2 «Persença Pertuesa: de colonizadores a eimigrantes». Anstituto Brasileiro de Geografie i Statística (IBGE). 2000. Cunsultado an 25 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  57. Leandro Narloch (2010). Guia Politicamente Ancorreto de la Stória de l Brasil. [S.l.]: Leya. pp. 317–317 
  58. .com.br/portalWeb/ «Rial Gabinete Pertués de Leitura» Cunsulte valor |url= (ajuda). Libware, Tecnologies de Anformaçon i Documentaçon. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  59. IBGE. «Brasil:500 anhos de poboamiento». Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  60. 60,0 60,1 .com.br/artigos/da020420033.htn «Puls mesmos dreitos de l'eimigrante» Cunsulte valor |url= (ajuda). Ouserbatório de la Amprensa. 2 d'abril de 2003. Cunsultado an 25 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata=, |data= (ajuda)
  61. Carlos Lessa. .com.br/books?id=QPDe42CBSeMC&pg=PA107&dq=andogamia+eitalianos&hl=t-BR&ei=D3QOToa-L4SugQey7diCDg&sa=X&oi=book_result&t=result&redir_sc=y#b=onepage&q=andogamia%20italianos&f=false «Ls Lusíadas na Abintura de l Riu Moderno» Cunsulte valor |url= (ajuda). Eiditora Record, Google Books (pag. 107). Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  62. Helio de Araujo Eibangelista. .com.br/books?id=ObM0dMga1cMC&pg=PA11&dq=Riu+de+Janeiro,+ua+cidade+pertuesa+cun+certeza&hl=t-BR&ei=WJUKTuCgCuP50gHLhICAAQ&sa=X&oi=book_result&t=result&resnun=1&bed=0CDIQ6AEwAA#b=onepage&q&f=false «Riu de Janeiro, ua cidade pertuesa cun certeza: Ua perpuosta para manter» Cunsulte valor |url= (ajuda). Eiditora I-papers., Google Books (pag.10). Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  63. «Linha de l Tiempo». Museu Judaico de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 27 de nobembre de 2008 
  64. Monica Ferrari. «La Migraçon nordestina para San Paulo ne l Segundo Gobierno Bargas (1951-1954)». UFSCar. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  65. 65,0 65,1 65,2 65,3 65,4 65,5 «Tabela 2094 - Populaçon residente por quelor ó raça i religion». Sistema IBGE de Recuperaçon Outomática (SIDRA). 2000. Cunsultado an 25 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  66. Fuolha de S. Paulo, eid. (13 d'outubre de 2006). .com.br/fuolha/cotidiano/ult95u126998.shtml «Cristo Redentor, als 75 anhos, se torna santuairo católico» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 19 de febreiro de 2013  Cunsulte data an: |data= (ajuda)
  67. «Paróquias de l Riu de Janeiro». Arquidiocese de San Sabastian de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 23 de setembre de 2012 
  68. 68,0 68,1 .com.br/ «Catedral Metropolitana de San Sabastian de l Riu de Janeiro» Cunsulte valor |url= (ajuda). Catedral de San Sabastian de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  69. G1, eid. (20 de janeiro de 2012). .com/riu-de-janeiro/noticia/2012/01/fieis-participan-de-procissao-an-houmenaige-al-padroeiro-de l-riu.html «Fiéis participan de procisson an houmenaige al padroeiro de l Riu» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 18 de júnio de 2012 
  70. «Índice de Zambolbimiento Houmano Municipal (IDH), por orde de IDH, segundo las Regiones Admenistratibas - 1991 i 2000 (defeniçones) (Tabela Nº 1171)». Portal de l Riu de Janeiro. 2000. Cunsultado an 16 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  71. «Riu de Janeiro - RJ». IBGE, Cidades. Cunsultado an 23 de setembre de 2012 
  72. 72,0 72,1 Alberto Lopes Najar & Luís Otábio Fazeries; Eduardo César Marques & Christina Zackiewicç. «Zeigualdades sociales ne l Munecípio de l Riu de Janeiro: ua cumparaçon antre ls censos 1991 i 1996» (PHP). scielosp.org. Cunsultado an 24 de júlio de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda);
  73. Marly Silba de la Motta (2001). «L lugar de la cidade de l Riu de Janeiro na Federaçon brasileira:ua queston an trés momientos» (PDF). la CPDOC-FGB. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  74. «Bereadores Atuales - 8ª Legislatura». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  75. «Custituiçon de la República Federatiba de l Brasil: Artigo 29». Senado Federal. Cunsultado an 24 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  76. «L Legislatibo i ls outros Poderes». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  77. «Cunseilho Municipal de Proteçon de l Património Cultural de l Riu de Janeiro». Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  78. «Cunseilho Municipal de Meio Ambiente {CONSEMAC)» (pdf). Prefeitura Municipal de l Riu de Janeiro. 6 de júnio de 2011. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  79. «SMSDC - Secretarie Municipal de Salude i Defesa Cebil». Prefeitura Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 26 de júlio de 2012 
  80. «Cunseilho Municipal de ls Dreitos de la Nino i de l Adolescente (CMDCA)». Prefeitura Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 26 de júlio de 2012 
  81. «Cunseilho Municipal de Eiducaçon». Prefeitura Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 26 de júlio de 2012 
  82. «Cunseilho Municipal de Assisténcia Social (CMAS)». Prefeitura Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 26 de júlio de 2012 
  83. «Porjeto de lei mº 4-La/2001» (pdf). Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. 2001. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  84. Diana Brito (15 de dezembre de 2011). .com.br/cotidiano/1021627-palacio-guanabara-i-reinaugurado-apos-obra-de-r-192-mi.shtml «Palácio Guanabara ye reinaugurado passado obra de R$ 19,2 mi» Cunsulte valor |url= (ajuda). Fuolha .com. Cunsultado an 26 de júlio de 2012 
  85. .com/deputados-staduales-de l-riu-assumen-hoije-na-alerj/ «Deputados Staduales de l Riu assumen hoije na ALERJ» Cunsulte valor |url= (ajuda). Diário de l Riu de Janeiro. 1º de febreiro de 2007. Cunsultado an 26 de júlio de 2012 
  86. .pt/relaes-anternacionales-submenu-175/231-acuordos-de-geminacao.html «Acuordos de Geminaçon» Cunsulte valor |url= (ajuda). Camara Municipal de Bila Rial. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  87. «Cumbenioes i heirmanamientos» (PDF). Gobierno de la Cidade de Buenos Aires. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  88. «Lei mº 4.158/2005». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  89. «Lei mº 4.023/2005». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  90. «Lei mº 4.173/2005». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  91. «Ciudades heirmanadas» Cunsulte valor |url= (ajuda). Barcelona Anternacional. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  92. «City of Atlanta, Atlanta Sister Cities Commesion». City of Atlanta, GA. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  93. «Lei mº 4.351/2006». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  94. «Lei mº 2.127/1994». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  95. «Lei mº 4.366/2006». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  96. «Lei mº 4.315/2006». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  97. «Brasil i Japon trocan spriéncias subre l lixo ourbano an seminairo». Portal de la Cidade de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012  Testo "data:5 d'outubre de 2010" eignorado (ajuda)
  98. «Lei mº 3.464/2002». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  99. «Lei mº 2.831/1999». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  100. «Lei mº 2.927/1999». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  101. «Lei mº 4.817/2008». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  102. «Lei mº 2.653/1998». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  103. «Lei mº 2.643/1998». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  104. «Lei mº 4.912/2008». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  105. «Lei mº 3.062/2000». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  106. «Lei mº 4.397/2006». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  107. «Lei mº 3.793/2004». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  108. «Lei mº 3.467/2002». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 18 de setembre de 2012 
  109. «Lei mº 3.152/2000». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 21 de setembre de 2012 
  110. «Lei mº 2.003/1993». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 21 de setembre de 2012 
  111. .com .ptr/haber.php?haberno=94185 «İstanbul'a 49 kardeş» Cunsulte valor |url= (ajuda) (an an turco). Radikal. 3 de nobembre de 2003. Cunsultado an 21 de setembre de 2008 
  112. «Lei mº 4.917/2008». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 21 de setembre de 2012 
  113. «Lei mº 4.260/2006». Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 21 de setembre de 2012 
  114. .com/SantaCruzMas.asp?IdMenu=4&IdSecion=39&IdSusecion=129 «Ciudades heirmanadas cun Santa Cruç de Tenerife» Cunsulte valor |url= (ajuda). Ayuntamiento de Santa Cruç de Tenerife. Cunsultado an 21 de setembre de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda)
  115. Agéncia de Amboras Brasil - Árabe (ANBA). .com.br/noticia_diplomacie.kmf?cod=10519972&andice=0 «Riu i Casablanca son cidades armanas» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 21 de setembre de 2012 
  116. .com.br/site/artigos/110-riu-de-janeiro-i-colonia-cidades-armas.html «Riu de Janeiro i Colónia - Cidades armanas» Cunsulte valor |url= (ajuda). Portal de l Jardin. Cunsultado an 21 de setembre de 2012 
  117. eiletrónica.camara.rj.gob.br/APL/Legislatibos/cuntlei.nsf/bff0b82192929c2303256bc30052cb1c/21a381d53572f58a032576ac0073886a?OupenDocument «Lei mº 1057/1987» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. 15 de setembre de 1987. Cunsultado an 21 de setembre de 2012 
  118. 118,0 118,1 Leis sancionadas i betos (21 de janeiro de 2008). eiletrónica.camara.rj.gob.br/APL/Legislatibos/cuntlei.nsf/7cb7d306c2b748cb0325796000610ad8/1676b3d28afbed78032576ac00727a05?OupenDocument&SpandSetion=-3 «Lei m.º 4.752/2008» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cámara Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 21 de setembre de 2012 
  119. «Riu de janeiro, Related Cities». Sister Cities Anternational. Cunsultado an 21 de setembre de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda)
  120. «Riu 2016 i Bancouber 2010 assinan acuordo de coperaçon». Páigina oufecial de ls Jogos Oulímpicos de 2016. Cunsultado an 21 de setembre de 2012  Testo "1 de márcio de 2012 " eignorado (ajuda)
  121. 121,0 121,1 121,2 .com.br/cgi/cgilua.se/sys/start.htn?sid=5 «Quien somos» Cunsulte valor |url= (ajuda). Riocentro. Cunsultado an 1 d'agosto de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda) Erro de citaçon: Código <ref> inválido; o nome "Riocentro" é definido mais de uma vez com conteúdos diferentes
  122. .com/winners2006-12 «South America Winners 2006» Cunsulte valor |url= (ajuda). World Trable Awards. Dezembre de 2006. Cunsultado an 22 de setembre de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda)
  123. .com/winners2007-12 «South America Winners 2007» Cunsulte valor |url= (ajuda). World Trable Awards. Dezembre de 2007. Cunsultado an 22 de setembre de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda)
  124. Rioluç. «Quien somos». Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 24 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  125. 125,0 125,1 125,2 «Perfil de l'ampresa». Comlurb. Cunsultado an 24 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  126. subprefeitura de la zona norte. «Cumpanha de Angenharie de Tráfego - CET-Riu». Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 24 de setembre de 2012 
  127. 127,0 127,1 «RIOFILME - Ampresa Çtribuidora de Filmes S.La., Cunheça la RIOFILME». Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 26 de setembre de 2012 
  128. 128,0 128,1 «Diário Oufecial de l Munecípio de l Riu de Janeiro». Amprensa Oufecial. Cunsultado an 24 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  129. «IPLANRIO - Ampresa Municipal de Anformática». Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  130. «Subre la MultiRio». Portal MultiRio. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  131. RioUrbe. «Quien somos». Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 24 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  132. Guarda Municipal de l Riu de Janeiro. «Guarda Municipal de l Riu de Janeiro - GM-Riu». Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  133. «RIOTUR - Ampresa de Turismo de l Munecípio de l Riu de Janeiro, Cunheça la Secretarie». Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 26 de setembre de 2012 
  134. 134,0 134,1 Anstituto Municipal de Ourbanismo Pereira Passos. «La Anstituiçon». Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 24 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  135. Anstituto de Prebidéncia i Assisténcia de l Munecípio de l Riu de Janeiro. «PREBI-RIO - Anstituto de Prebidéncia i Assisténcia, Cunheça l Anstituto». Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 26 de setembre de 2012 
  136. «Guarda Municipal de l Riu de Janeiro - GM-Riu». Prefeitura Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 26 de júlio de 2012 
  137. .ptierra .com.br/brasil/noticias/0,,OI5216751-EI8139,00-Zona+oeste+ten+ls+bairros+mais+populosos+de l+Riu+diç+IBGE.html «Zona oeste ten ls bairros mais populosos de l Riu, diç IBGE» Cunsulte valor |url= (ajuda). Tierra. Cunsultado an 21 de setembre de 2012. Cópia arquibada an 10 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |arquibodata= (ajuda)
  138. .com/costoflebingpr#City_rankings «Worldwidw cost of lebing surbey 2012- city ranking» Cunsulte valor |url= (ajuda). Mercer LLC. Cunsultado an 22 de setembre de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda)
  139. AnfoMoney (23 de márcio de 2011). .com.br/ultimas-noticias/anfomoney/2011/03/23/riu-de-janeiro-lidera-lista-de-hoteis-mais-caros-de l-pais.jhtn «Riu de Janeiro lidera lista d'houteles mais caros de l Paíç» Cunsulte valor |url= (ajuda). UOL Amboras - Eiquenomie. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  140. 140,0 140,1 140,2 140,3 «IBGE Cidades». Anstituto Brasileiro de Geografie i Statística (IBGE). Cunsultado an 09 de febreiro de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  141. «Tabela 793 - Populaçon residente, an 1º d'abril de 2007: Publicaçon Cumpleta». Sistema IBGE de Recuperaçon Outomática (SIDRA). 14 de nobembre de 2007. Cunsultado an 10 d'agosto de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  142. «Regiones d'anfluéncia de las cidades 2007». Ansituto Brasileiro de Geografie i Statística (IBGE). 10 d'outubre de 2008. Cunsultado an 27 de nobembre de 2008  Cunsulte data an: |data= (ajuda)
  143. «Posiçon acupada puls 100 maiores munecípios an relaçon al Perduto Anterno Bruto la précios corrientes i participaçones percentuales relatiba i acumulada, segundo ls munecípios i las respetibas Ounidades de la Federaçon» (PDF). IBGE. 2008. Cunsultado an 17 de setembre de 2012 
  144. .com/ouportunidades/polos-tecnologicos-i-de-inobacao/ «Polos Tecnológicos i de Inobaçon» Cunsulte valor |url= (ajuda). Riu Negócios - Agéncia de Promoçon de Ambestimientos de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 17 de setembre de 2012 
  145. .com/Brasil-Riu-Janeiro-Negocios.shtml «Negócios an Riu de Janeiro Brasil Eiquenomie fluminense» Cunsulte valor |url= (ajuda). EENI- Scuola de Negócios i Comércio Sterior. Cunsultado an 20 de setembre de 2012 
  146. .com.br/pages/storia/storia.asp «Stória» Cunsulte valor |url= (ajuda). Bolsa de Balores de l Riu de Janeiro (BBRJ). 2004. Cunsultado an 25 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  147. .com/ampresa/67169/net-serbicos-de-quemunicacao-ex-la «Net Serbícios de Quemunicaçon S/La, Subre la Ampresa» Cunsulte valor |url= (ajuda). Bia6. Cunsultado an 2 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  148. .com.br/ultnot/nobidade/noticias/ult299u137.jhtn «UOL, Star One i Gilat lançan UOLSAT, serbício inédito d'acesso a la Anterneta ne l Brasil» Cunsulte valor |url= (ajuda). UOL. 14 de setembre de 2001. Cunsultado an 17 de setembre de 2012 
  149. .com.br/uploads/docs/Relatorio_Anual_2009/Truste/CSN_2009.pdf «Cumpanha Siderúrgica Nacional - CSN, Relatório Anual Eisercício 2009» Cunsulte valor |url= (ajuda) (PDF). fiduciario .com.br. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  150. Glauber Gonçalbes. .com.br/estadaodehoje/20100523/not_amp555299,0.php «CSA sal, finalmente, de l papel» Cunsulte valor |url= (ajuda). L Stado de S.Paulo, Caderno de Eiquenomie B6 23 de maio de 2010. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  151. .com.br/thyssenkrupp-custroi nel-brasil-lo-maior-cumplexo-siderurgico-de la-america-latina «ThyssenKrupp custrói ne l Brasil l maior Cumplexo Siderúrgico de la América Latina» Cunsulte valor |url= (ajuda). Portal Metálica. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  152. .com.br/andex.php?id=70&cunteudoId=25461&eidicaoId=209 «BHP Billiton puode ampeçar açon direta ne l Stado» Cunsulte valor |url= (ajuda). Diário de l Comércio, Eiquenomie. 25 d'abril de 2008. Cunsultado an 22 de setembre de 2012  Cunsulte data an: |data= (ajuda)
  153. .com/Rebista/Eipoca/0,,EMM82-7091,00.html «Las 100 melhores ampresas para trabalhar» Cunsulte valor |url= (ajuda). Rebista Época, Eiditora Globo. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  154. .com.br/quemsomos-nobrasil.asp «GlaxoSmithKline, quien somos ne l Brasil» Cunsulte valor |url= (ajuda). GlaxoSmithKline Brasil. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  155. Ricardo Boechat. .com.br/colunas-i-blogs/coluna/91918_SOBRE+TRILHOS «Medicamiento, Made in Brazil» Cunsulte valor |url= (ajuda). Esto Ye Andependiente. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  156. .com.br/t/cumpany/merck_sa/merck_brasil_new.html «Merck Brasil» Cunsulte valor |url= (ajuda). Merck KGaA. Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  157. .com.br/sinabal/notic_die.php?cod=8223 «Secretairo çtaca retomada de l'andústria nabal» Cunsulte valor |url= (ajuda). Sindicato Nacional de la Andústria de la Custruçon i Reparaçon Nabal i Ouffshore (Sinabal). 30 d'agosto de 2007. Cunsultado an 25 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata=, |data= (ajuda)
  158. .com.br/subreosetor.asp?codAreaMae=10&codArea=49&codConteudo=1 «Grandes númaros de l setor» Cunsulte valor |url= (ajuda). Associaçon Brasileira de Shopping Centers. Cunsultado an 2 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  159. «EMI Music». ABPD - Associaçon Brasileira de ls Perdutores de Çcos. Cunsultado an 17 de setembre de 2012 
  160. «Ounibersal Music». ABPD - Associaçon Brasileira de ls Perdutores de Çcos. Cunsultado an 17 de setembre de 2012 
  161. «Sony Music Entertainment». ABPD - Associaçon Brasileira de ls Perdutores de Çcos. Cunsultado an 17 de setembre de 2012 
  162. «Warner Music». ABPD - Associaçon Brasileira de ls Perdutores de Çcos. Cunsultado an 17 de setembre de 2012 
  163. «Sonido Libre». ABPD - Associaçon Brasileira de ls Perdutores de Çcos. Cunsultado an 17 de setembre de 2012 
  164. «Açones ambientales zambolbidas ne l'eidifício Sede - BNDES». BNDES. Cunsultado an 24 de setembre de 2012 
  165. José Antonio Muniç Lopes (dezembre de 2012). «La Eiletrobras quier ser la maior de l mundo an einergie limpa». Cunjuntura de la Anfra-struturaAbdib. Cunsultado an 23 de setembre de 2012 
  166. «Casas de la Moeda». Mimória, Receita Federal. Cunsultado an 23 de setembre de 2012 
  167. «INB Anstitucional». INB - Andústrias Nucleares de l Brasil. Cunsultado an 23 de setembre de 2012 
  168. «FINEP-Riu». Financiadora de Studos i Porjetos (FINEP). Cunsultado an 24 de setembre de 2012 
  169. Menistério de l Planeijamiento, Ourçamiento i Geston. «l Regimiento Anterno de la Fundaçon Anstituto Brasileiro de Geografie i Statística - IBGE, Portarie mº 215 de 12 d'agosto de 2004» (PDF). Cunsultado an 24 de setembre de 2012 
  170. «Eidifício de l Inmetro ne l Riu Cumprido». Inmetro. Cunsultado an 24 de setembre de 2012 
  171. Menistério de l Zambolbimiento, Andústria i Comércio Sterior (10 de maio de 2012). l-anstituto-nacional-de-propiadade-andustrial nel-riu «Einougurada la nuoba sede de l Anstituto Nacional de Propiadade Andustrial (Anpi)» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 24 de setembre de 2012 
  172. «CBM, sede Riu de Janeiro». Comisson de Balores Mobeliários. Cunsultado an 24 de setembre de 2012 
  173. Menistério de la Ciéncia i Tecnologie. «Regimiento Anterno de la Comisson Nacional de Einergie Nuclear (CNEN)» (PDF). D.L.U. Nº 78,27 d'abril de 2010. Cunsultado an 24 de setembre de 2012 
  174. Coleçon Estudos de la Cidade (Júnio de 2002). «Analfabetismo na cidade de l Riu de Janeiro» (PDF). Gobierno de l Stado de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 25 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  175. .com.br/eiducacao/ultnot/ult105u5241.jhtn «Ne l IDEB, 'pior' cidade raspa nota zero; maiorie tira menos de 5» Cunsulte valor |url= (ajuda). UOL Eiducaçon. 26 d'abril de 2007. Cunsultado an 25 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata=, |data= (ajuda)
  176. 176,0 176,1 Luciana Custantino (9 de febreiro de 2006). .com.br/eiducacao/speciales/ult1811u101.jhtn «Coleijos de l Riu ténen melhores resultados ne l Enen» Cunsulte valor |url= (ajuda). Fuolha de San Paulo, UOL. Cunsultado an 5 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  177. .com/Noticias/Bestibular/0,,MUL385831-5604,00.html «Las 20 melhores scuolas de l paíç ne l ENEM 2007» Cunsulte valor |url= (ajuda). Portal G1. 3 d'abril de 2008. Cunsultado an 25 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata=, |data= (ajuda)
  178. .com/Noticias/Bestibular/0,,MUL1101761-5604,00-MEC+DIBULGA+AS+MELHORES+I+AS+PIORES+ESCOLAS+NO+ENEM.html «MEC dibulga las melhores i las piores scuolas ne l Enen 2008» Cunsulte valor |url= (ajuda). Portal G1. 28 d'abril de 2009. Cunsultado an 9 de júnio de 2009  Cunsulte data an: |data= (ajuda)
  179. «SMA - Secretarie Municipal de Admenistraçon». Prefeitura de la cidade de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 20 d'agosto de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda); Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  180. Ounion Nacional de ls Studantes. la-une/ «Stória de la UNE» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 22 de setembre de 2012 
  181. «Serbícios de salude - Riu de Janeiro». IBGE. Cunsultado an 21 de setembre de 2012 
  182. «Munecípio: Riu de Janeiro - RJ» (xls). DATASUS. Cunsultado an 21 de setembre de 2012 
  183. Coleçon Estudos de la Cidade (Júnio de 2002). «Ls índices de la bioléncia ne l Riu de Janeiro» (PDF). Gobierno de l Stado de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  184. .com.br/d/6165539 «Criminalidade» Cunsulte valor |url= (ajuda). Diario Oufecial de l Municipio de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 30 de setembre de 2012 
  185. .ptierra .com.br/ultimas/0,,EI316,00.html «Bioléncia ne l Riu» Cunsulte valor |url= (ajuda). Tierra Amboras. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  186. .ptierra .com.br/brasil/htn/giral_126206.asp «ONU: Riu i SP ténen metade de ls assassinatos ne l paíç» Cunsulte valor |url= (ajuda). L Die Online / Eiditoria Brasil. 1 d'outubre de 2007. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata=, |data= (ajuda)
  187. .ptierra .com.br/brasil/anterna/0,,OI1595166-EI316,00.html «Bioléncia ne l Riu» Cunsulte valor |url= (ajuda). Tierra Amboras. 5 de maio de 2007. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  188. .com/2007/07/polcia-de l-riu-mata-41-cebiles-para-cada.html «Polícia de l Riu mata 41 cebiles para cada policial muorto» Cunsulte valor |url= (ajuda). Rede Nacional de Jornalistas Populares. 17 de júlio de 2007. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  189. .com.br/fsp/cotidian/ff1607200701.htn «Polícia de l Riu mata 41 cebiles para cada policial muorto» Cunsulte valor |url= (ajuda). Fuolha Online. 16 de júlio de 2007. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  190. Jorge Antonio Barros (16 d'abril de 2007). .com/riu/ancelmo/reporterdecrime/post.asp?cod_Post=54810 «Salário de la PM de l Riu» Cunsulte valor |url= (ajuda). L Globo Online. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata=, |data= (ajuda)
  191. Solange Azebedo (28 de júlio de 2007). «Cidades biolentas perden negócios». Brazil Studies Porgran. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  192. «Mapa de la Bioléncia de ls Munecípios Brasileiros 2008». Rede de Anformaçon Tecnológica Latino Amaricana (RITLA). 29 de janeiro de 2008. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  193. .com.br/d/6165539 «Diario Oufecial de l Munecípio de l Riu de Janeiro, 12 de maio de 2010» Cunsulte valor |url= (ajuda). RJ - Diário Munecípio RJ. 12 de maio de 2010. Cunsultado an 8 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  194. .com.br/rod-riodeijaneiro.htn «Rodobias de l Riu de Janeiro» Cunsulte valor |url= (ajuda). Stradas .com.br. Cunsultado an 28 de setembre de 2012 
  195. «Sistema Linha Burmeilha». Cordenadoria de Bias Speciales, Secretarie Municipal de Trasportes. Cunsultado an 28 de setembre 2012 
  196. .ptrasportes.gob.br/bit/02-rodo/3-loc-rodo/loc-rodo/br-465/gbr-465.htn «BR - 465» Cunsulte valor |url= (ajuda). BIT - Banco de Anformaçones i mapas de trasportes. Cunsultado an 28 de setembre de 2012 
  197. .com.br/cgi-cn/news.cgi?cl=099105100097100101098114&arecod=7&newcod=807 «Trasporte público» Cunsulte valor |url= (ajuda). Rebista Cidades de l Brasil. Cunsultado an 5 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  198. .com/rionibus-wordpress/wp-cuntent/themes/rionibus/eimaiges/pdf/tabeladelinhas22.pdf «Guia de linha de carreira de l Riu de Janeiro» Cunsulte valor |url= (ajuda) (PDF). Sindicato de las Ampresas de Carreira de la Cidade de l Riu de Janeiro - Riu Carreira. Cunsultado an 5 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  199. .com/riu-onibus/cunsurcios-i-ampresas/ «Ampresas de carreira de l Riu de Janeiro stan agrupadas an 4 cunsórcios» Cunsulte valor |url= (ajuda). Sindicato de las Ampresas de carreira de la Cidade de l Riu de Janeiro - Riu Carreira. Cunsultado an 5 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  200. «Belhete Único». Secretarie de Trasportes, Gobierno de l Riu de Janeiro 
  201. «Ciclobias ouferecen cunfuorto i sigurança ne ls trajetos pula cidade». Prefeitura de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  202. Arlindo Pereira, Giuseppe Zani, João Lacerda, Marcos Cabalhcanti, Marcos Serron, Rodrigo Abreu i Ze Lobo. .pta.org.br/ciclorio/ «Mapa Ciclobiário Unificado de l Riu de Janeiro» Cunsulte valor |url= (ajuda). Trasporte Atibo. Cunsultado an 24 de setembre de 2012 
  203. 203,0 203,1 203,2 .com.br/detalhe_porto.php?codigo=329 «Caratelísticas gerales de l Porto de l Riu de Janeiro» Cunsulte valor |url= (ajuda). Portal NewsComex. Cunsultado an 27 de setembre de 2012 
  204. Guia Portuário. .com.br/porto-de l-riu-de-janeiro/ «Porto de l Riu de Janeiro» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 24 de setembre de 2012 
  205. «Santos Dumont». Anfraero - Ampresa Brasileira de Anfraestrutura Aeroportuária. Cunsultado an 2 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  206. .com.br/ultnot/2007/05/26/ult4469u4388.jhtn «Obra ne l'aeroporto Santos Dumont custou R$ 334 mi» Cunsulte valor |url= (ajuda). UOL Radadeiras Amboras. 26 de maio de 2007. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  207. 207,0 207,1 l-riu-de-janeiro.html «Aeroporto Anternacional de l Galeon - António Carlos Jobin» Cunsulte valor |url= (ajuda). Anfraero - Ampresa Brasileira de Anfraestrutura Aeroportuária. Cunsultado an 27 de setembre de 2012 
  208. Onstituto Retombo Brasil. «Turismo ne l Brasil». Cunsultado an 27 de setembre de 2012 
  209. l-riu-de-janeiro/cumplexo-aeroportuario.html «Cumplexo Aeroportuário, Aeroporto Anternacional de l Galeon - António Carlos Jobin» Cunsulte valor |url= (ajuda). Anfraero - Ampresa Brasileira de Anfraestrutura Aeroportuária. Cunsultado an 27 de setembre de 2012 
  210. «Mobimiento ouperacional de la Rede Anfraero de janeiro a agosto de 2012» (PDF). Anfraero. Cunsultado an 30 de setembre de 2012 
  211. «Aeroporto de Jacarepaguá». Anfraero. Cunsultado an 30 de setembre de 2012 
  212. .com/fab/fab_santacruç.htn «Base Aérea de Santa Cruç (BASC)» Cunsulte valor |url= (ajuda). Fuorça Aérea Brasileira. 25 de setembre de 2006. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  213. .com.br «CEU» Cunsulte valor |url= (ajuda). Clube Ceu (SDIN). 26 de febreiro de 2008. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  214. .com.br/nuosso-ceu/storia «Stória de l Clube CEU» Cunsulte valor |url= (ajuda). CEU - Clube Sportibo de Bo. Cunsultado an 26 de setembre de 2012 
  215. .com.br/stacao_ipanema-genosorio.htn «Staçon Ipanema / General Osório» Cunsulte valor |url= (ajuda). Metro Riu. Cunsultado an 05 d'agosto de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda); Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  216. .com.br/linhas-i-stacoes/ «Linhas & Staçones» Cunsulte valor |url= (ajuda). Metro Riu, Sala de Amprensa. Cunsultado an 26 de setembre de 2012 
  217. .com.br/subre-lo-metro-riu/metro-an-numeros/ «Metro an númaros» Cunsulte valor |url= (ajuda). Metro Riu, Sala de Amprensa. Cunsultado an 24 de setembre de 2012 
  218. .com.br/stacoes.php «Staçones i Antegraçones» Cunsulte valor |url= (ajuda). SuperBia. Cunsultado an 8 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  219. «Santa Teresa, xarme i bucolismo ne l bairro preferido de ls artistas». RIOTUR - Ampresa de Turismo de l Munecípio de l Riu de Janeiro 
  220. .com.br/storia.html «Camboio de l Corcobado, Stória» Cunsulte valor |url= (ajuda). Camboio de l Corcobado. Cunsultado an 8 d'outubre de 2012  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  221. «Camino de fierro Centro-Atlántica i Ária de Anfluéncia» (PDF). Menistério de ls Trasportes. Cunsultado an 8 d'outubre de 2012  line feed character character in |títalo= at position 34 (ajuda); Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  222. .com.br/andex.php?oution=cun_cuntent&task=biew&id=138&Itemid=161 «Pólos Eiquenómicos» Cunsulte valor |url= (ajuda). Agéncia de Fomiento de l Stado de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 26 d'outubre de 2008  Cunsulte data an: |cunsultadata= (ajuda)
  223. Guia de l Riu de Janeiro (eid.). .com.br/l-que-fazer/eibentos «Eibentos» Cunsulte valor |url= (ajuda). Cunsultado an 27 de nobembre de 2012 
  224. «L Museu». Museu Nacional/UFRJ, Quinta de la Buona Bista. Cunsultado an 26 de setembre de 2012 
  225. .ptheatromunicipal.rj.gob.br/apersentacao.html «Apersentaçon» Cunsulte valor |url= (ajuda). Theatro Municipal de l Riu de Janeiro. Cunsultado an 24 de setembre de 2012 
  226. Eiditoria (10 d'outubre de 2007). .com.br/turismo/praias_riu_janeiro.asp/ «Praias de l Riu de Janeiro» Cunsulte valor |url= (ajuda). UOL. L Radical. Cunsultado an 24 de júlio de 2012  Parâmetro desconhecido |léngua2= ignorado (ajuda); Cunsulte data an: |data= (ajuda)
  227. «Datas comemoratibas». Assemblé Legislatiba de l Stado de l Riu de Janeiro (ALERJ). Cunsultado an 7 de nobembre de 2008 
  228. Sabrina Petry (22 d'abril de 2002). .com.br/fuolha/cotidiano/ult95u49772.shtml «Riu de Janeiro ye capital cun mais feriados de l Sul i Sudiste» Cunsulte valor |url= (ajuda). Fuolha Online. Cunsultado an 7 de nobembre de 2008  Cunsulte data an: |data= (ajuda)
  229. Sérgio Ferreira Pantaleon. .com.br/tematicas/antruido.htn «Antruido - ye ó nun feriado? folga outomática puode gerar altaraçon cuntratual» Cunsulte valor |url= (ajuda) (an pertués). Guia Trabalhista. Cunsultado an 21 de febreiro de 2011 
  230. Persidéncia de la República. «Lei Nº 9.093, de 12 de setembre de 1995». Cunsultado an 21 de febreiro de 2011 

Modelo:Heis

<dib class="references-small">

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 COARACY, Bibaldo (1955). Mimória de la cidade de l Riu de Janeiro (an pertués). Riu de Janeiro: Librarie José Olympio Eiditora. 584 páiginas  Parâmetro desconhecido |belumes= ignorado (ajuda)
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Grande Anciclopédia Larousse Cultural (an Pertués). 21 2 eid. San Paulo: Nuoba Cultural Ltda. 1998. 6.112 páiginas. ISBN 85-13-00755-2  Parâmetro desconhecido |belumes= ignorado (ajuda)
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 . San Paulo: [s.n.]. ISVN 85-13-00755-2

</dib>

Ligaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls outros porjetos Wikimedia tamien ténen material subre este tema:
Wikiquote Citaçones ne l Wikiquote
Commons Eimaiges i média ne l Commons
Commons Catadorie ne l Commons
Paisaige Cultural de l Riu de Janeiro L Riu de Janeiro anclui l sítio Paisaige Cultural de l Riu de Janeiro, Património Mundial da UNESCO.

Modelo:Artigo çtacado