Marte (planeta)

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!
Marte ♂
The planet Mars
Eimaige de quelor rial pul Telscópio Spacial Hubble de la NASA an 1999
Caratelísticas orbitais 
Argumiento de l periastro 286,537°
Caratelísticas físicas
Albedo 0,170 (geométrico)

0,25 (Bond)

Magnitude aparente +1,6 to −3,0

Marte ye l quarto planeta a cuntar de l Sol i ye l redadeiro de l quatro planetas telúricos ne l sistema solar, situando-se antre la Tierra i la cintura de asteróides a 1,5 UA de l Sol (ó seia, a ua beç i meia la çtáncia de la Tierra al Sol). De nuite, aparece cumo ua streilha burmeilha, rezon por que ls antigos romanos le dórun l nome de Marte, l dius de la guerra. Ls chineses, coreanos i japoneses chaman-le "Streilha de Fuogo", baseando-se ne ls cinco eilemientos de la filosofie tradecional ouriental. Eisecuta ua buolta an torno de l Sol an 687 dies terrestres (quaije dous anhos).

Marte ye un planeta cun alguas afinidades cula Tierra: ten un die cun ua duraçon mui próssima de l die terrestre i l mesmo númaro de staçones.

Marte ten calotas polares que cunténen auga i dióxido de carbono ancarambiandos, la maior muntanha de l sistema solar - l Olympus Mones, un çfiladeiro eimenso, planices, antigos leitos de rius secos, tenendo sido recentemente çcubierto un lago ancarambiando. Ls purmeiros ouserbadores modernos anterpretórun aspetos de la morfologie superficial de Marte de forma eilusória, que cuntribuíran para cunferir al planeta un statuto quaije mítico: purmeiro fúrun ls canhales; depuis las pirámides, l rostro houmano sculpido, i la region de Heillas ne l sul de Marte que parecie que, sazonalmente, se anchia de begetaçon, l que lebou a eimaginar la eisisténcia de marcianos cun ua ceblizaçon zambolbida. Hoije sabemos que poderá tener eisistido auga abundante an Marte i que formas de bida primitiba puoden, de fato, tener surgido.

Mitologie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Marte (mitologie)

Marte ye un planeta coincido zde la antiguidade i na mitologie heilénica repersenta Aires, l dius de la fúria i de la guerra, debido a la sue coloraçon abermelhada. L pobo romano que heirdou mui de la sue cultura de la Grécia chamou-le de Marte, nome por que hoije conhecemos, quier l dius, quier l planeta.

Outras ceblizaçones ouserbában tamien Marte ne l cielo noturno: ls eigípcios conhecian nel cumo "Heir Çchel" ó "L Burmeilho". Yá pa ls babilónios, Marte era "Nergal" ó "La Streilha de la Muorte".

Stória de ouserbaçon i sploraçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cumparaçon de l tamanho de ls planetas (de la squierda para la dreita): Marcúrio, Bénus, Tierra i Marte.

Marte ye coincido zde la antiguidade, i çtaca-se ne l cielo pul sou aspeto abermelhado; debido a esso ye coincido cumo l "L Planeta Burmeilho". Ls babilónios yá fazien ouserbaçones cuidadosas de l que eilhes chamában de Nergal (La Streilha de la Muorte), mas todo l que bian tenien propósitos sclusibamente relegiosos. Ls griegos son ls purmeiros a fazer ouserbaçones más racionales i eidantificórun Marte cumo sendo ua de las cinco streilhas errantes (planetas) de l cielo. L astrónomo griego Heiparco (160 - 125 a.C.) berificou que Marte nin siempre se mobia de oeste para leste. Ocasionalmente, l planeta ambertie l sou camino ne l cielo para la direçon cuntrária; para depuis tornar la çlocar-se normalmente; esta caratelística tornaba la percura de l planeta mui defícel i era cuntrária a la teorie bigente de que la Tierra era l centro de l ouniberso.

Las ouserbaçones de l mobimiento aparente de Marte feitas por Tycho Brahe (1546 - 1601) permitiran la sou çcípulo Johannes Kepler çcubrir las leis de ls mobimientos de l planetas, que dórun suporte a la teorie heiliocéntrica de Copérnico.

sítio de la Viking Lander 1 an Chryse Planitie.

An 1655, Christiaan Huygens faç spurmentaçones cun nuobos oclos i nesse mesmo anho custrói un buono telscópio cun ua ampliaçon de 50x. An 1659, quando Marte se ancontraba an ouposiçon, Huyges decide ber Marte cul sou telscópio i çtingue manchas ne l disco de l planeta i ne l sou sboço faç ua marca an forma de B, l que ye hoije eidantificado cumo Syrtis Manjor. Huyges notou que la marca se mobia, i assi calculou la rotaçon de l planeta, anotando ne l sou diário: «La rotaçon de Marte, cumo la de la Tierra, parece tener un período de 24 horas.»

L anho de 1877 fui un anho-chabe pa ls studos de l planeta, yá que Marte se ancontraba nua ouposiçon mui más próssima de la Tierra. I assi, l astrónomo norte-amaricano Asaph Preça de casa çcubre ls satélites naturales de Marte: Fobos i Deimos; i l eitaliano Giobanni Schiaparelli dedicou-se a cartografar cun cuidado l planeta; cun eifeito, inda hoije se usa la nomenclatura criada por el pa ls nomes de las regiones marcianas: Syrtis Manjor, Noachis, Solis Lacus, antre outros nomes. Yá la nomenclatura de las ouserbaçones de Marte na Madeira an Agosto i Setembre de 1877 por Nathaniel Gren nun prebalecírun. Essa nomenclatura tenie nomes más antigos i honraba personalidades de la astronomie.

Schiaparelli tamien acraditou que ouserbaba uas linhas finas an Marte, la que batizou de canali (canhales). An anglés la palabra fui traduzida cumo canals an beç de channels, l que amplicaba algo de artificial, l que çpertou la mente de l aristocrata norte-amaricano Percibal Lowell que se dedicou a specular subre bida anteligente an Marte. Lowell staba tan entusiasmado que montou l sou própio ouserbatório. Las sues ouserbaçones cumbencírun nel que Marte era un planeta que staba a secar, i que eisistia ua antiga ceblizaçon marciana que custruiu esses canhales para drenar las calotas polares i ambiar auga para las cidades sedentas.

Essa eideia dua ceblizaçon marciana passou para la eimaginaçon popular. H.G. Wells scribe La Guerra de l Mundos an 1898 an que la Tierra serie ambadida por marcianos que usában armas poderosas. An 1938, Orson Welles fizo ua adataçon de l cunto para la rádio l que causou l pánico generalizado i que lebou la que alguas pessonas fugissen i outras afirmáren que sentian l oulor de l gáç benenoso lançado puls marcianos ó que bian luzes al loinge, de la luita de ls marcianos para se apoderáren de la Tierra.

Más tarde, probou-se que la grande maiorie de ls canhales éran solo ua eiluson de ótica. Na década de 1950, yá quaije naide acraditaba an bida anteligente an Marte, mas muitos stában cumbencidos de la eisisténcia de musgos i patrielhas primitibos.

An plena Guerra Frie, an que las poténcias de la época se ambolbírun nua corrida spacial, ls sobiéticos son ls purmeiros a tentar ambiar sondas la Marte para çcubrir l que se passaba ne l planeta, mas nanhue deilhas tubo sucesso. Ls norte-amaricanos fúrun lougo de seguida i l sucesso chegou cula segunda tentatiba atrabeç de la sonda Mariner 4 que, an 1965, orbita Marte i cunsegue tirar la purmeira retrato próssima de l planeta, mas de mui fraca qualidade. Ls sobiéticos solo cunseguiran fazer pousar ua sonda an Marte an 1974.

La 20 de Júlio de 1976, la sonda norte-amaricana Viking I pousa an Chryse Planitie, ua planice circular na region eiquatorial norte de Marte, acerca de Tharsis, i tira la purmeira retrato de la superfice. La sonda gémea, la Viking II pousa la 3 de Setembre de l mesmo anho an Utopia Planitie. Estas dues sondas ouperórun durante anhos, até que las sues bateries falhórun. Cun esta misson, las eideias dua ceblizaçon marciana i de bida primitiba al nible de musgos fúrun postas de lado, mas dúbedas quanto la eisisténcia de batérias cuntinórun a persistir.

La sonda Mars Pathfinder chega la Marte la 4 de Júlio de 1997 i pousa an Chryse Planitie, na region de Aires Ballis, libertando un pequeinho beiclo robó que splorou i ambestigou defrentes peinhas, berificando la ourige bulcánica dua ó la eroson causada pul bento ó pula auga de outras. Antretanto, la sonda de pouso ambiou más de 16 500 eimaiges i fizo 8,5 milhones de mediçones a la presson atmosférica, temperatura i belocidade de l bento. La 11 de Setembre de l mesmo anho, chega la sonda Mars Global Surbeyor, i la sue misson cunsistiu an retratar l planeta cun ua resoluçon mui maior que las missones anteriores cunseguirian fazer.

Marte bisto pul robó Spirit.

La Agéncia Spacial Ouropeia (ESA) entra na corrida ambiando la sonda orbital Mars Spress al planeta burmeilho. Esta chega la Marte ne l final de 2003, i lança un robó para splorar la superfice, mas l çpositibo nun dou senhales de funcionamiento apuis de la chegada al planeta burmeilho. Yá la sonda orbital ten sido marcada pul sucesso, specialmente ne l que toca a las çcubiertas ambolbendo la auga. De çtacar la çcubierta, an meados de 2005, de l purmeiro lago ancarambiando ancontrado ne l planeta.

Outras missones más recentes bien sucedidas son las de l robós de sploraçon "Spirit" (Sprito) i sou armano gémeo "Oupportunity" (Ouportunidade) que sploran Marte zde Janeiro de 2004.

L robó Spirit pousou na grande i antrigante cratera Guseb. L robó Oupportunity pousou an Meridiani Planun, ne l pólo norte. Anque Meridiani Planun ser ua planice, sin campos de peinhas, l robó Oupportunity rolou para la pequeinha cratera Eagle cun solo 20 metros de diámetro. La parede de la cratera tenie ua formaçon rochosa antrigante cun peinhas colocadas an camadas, que puoden tener bárias ouriges zde depósitos de cinza bulcánica a sedimientos causados pul bento ó auga. Depuis de pesquisas feitas pul robó a sedimientos, la NASA chega a la cuncluson que la Oupportunity pousou nua antiga cuosta dun antigo mar salgado an Marte.

Todas estas missones fúrun feitas por máquinas i nun pul home. Bárias pessonas yá abançórun an defesa de las missones tripuladas la Marte cumo l próssimo passo lógico. Por causa de la çtáncia antre Marte i la Tierra, a misson trarie más riscos i serie más cara que las biaiges a la Luna, anque muitos acraditáren séren bien más probeitosas que l ambio de robós. Serien neçairos mantimientos i cumbustible para ua biaige de ida i buolta de 2 a 3 anhos. Ua perpuosta chamada «Mars Diret» ye tenida cumo l plano más prático i menos çpendioso para ua misson la Marte cun seres houmanos.

La cuncepçon dun artista de la terraformaçon de Marte.

La Agéncia Spacial Ouropeia ten cumo oubjetibo l ambio dua misson houmana la Marte ne l anho 2030, cumo parte de l sou Porgrama Aurora. Yá ls norte-amaricanos pretenden tornar a la Luna an 2015, abrindo camino para missones la Marte ne l feturo.

Ne ls redadeiros seclos, alguns cientistas acraditában i acraditan que Marte ye un fuorte candidato para la terraformaçon i colonizaçon houmana. La criaçon dua quelónia an Marte fazerie reduzir ls custos de la biaige i dediculdades técnicas de la sploraçon houmanas ne l planeta. Para terraformar Marte tener-se-iba que custruir la atmosfera i calecé-la. Ua atmosfera más gruossa de dióxido de carbono i outros gases de eifeito-stufa eirie aprisionar la radiaçon solar i ambos ls porcessos custruir-se-iban un al outro. Las fábricas que na Tierra porduzen gases nocibos al planeta, an Marte tenerien un eifeito de terraformaçon, causo fússen custruídas grandes fábricas. Para alhá desso serien neçairas plantas i outros ourganismos geneticamente alterados de forma a dibersificar ls gases de la atmosfera.

Geologie planetária[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Geologie de Marte
Rastos feitos pul Rover Spirit.
Montes Twin Peaks an Aires Ballis, pula Pathfinder.

La ciéncia que studa Marte ye la areologie (de Aires, l dius griego de la guerra). An cumparaçon cul globo terrestre Marte ten 53% de l diámetro, 28% de la superfice i 11% de la massa; ye assi un mundo bien menor que la Tierra. Cumo ls ouceanos cobren cerca de 71% de la superfice terrestre i Marte carece de mares, las tierras de ambos ls mundos ténen aprossimadamente la mesma superfice.

La cumposiçon de la superfice ye fundamentalmente de basalto bulcánico cun un alto cuntenido an óxidos de fierro que proporcionan l burmeilho caratelístico de la superfice. Pula sue natureza, assemelha-se cula limonite, óxido de fierro mui hidratado. Assi cumo na costra de la Tierra i de la Luna predominan ls silicatos i ls aluminatos, ne l tierra de Marte son preponderantes ls ferrosilicatos. Ls sous trés percipales custituintes son, por orde de abundáncia, l ouxigénio, l silício i l fierro.

Marte ye formado por peinha sólida, ambora l núcleo seia custituído por peinha i fierro fundido. Assi deberá tener un grande núcleo de fierro. Marte ten un campo magnético menor que l de la luna Ganímedes de Júpiter i ye, solo, 2% de l campo magnético de la Tierra.

Topografie giral[eiditar | eiditar código-fuonte]

Mapa topográfico de Marte. Puode-se ber Olympus Mones, un punto algo branco la oeste i eisolado, seguindo para sudeste ls trés Tharsis Montes, Balles Marineris la este de Tharsis, i la cratera Heillas ne l heimisfério sul.

A topografie marciana ye notable: las planices de l norte, que fúrun alisadas por torrentes de laba, cuntrastan cul terreno montanhoso de l sul, sulcado por antigas crateras. La superfice marciana bista de la Tierra ye por bias desso debedida an dous tipos de terreno, cun albedo defrente.

L Sul de Marte ye bielho, alto, i scarpado cun crateras semelhantes a la de la Luna, cuntrasta bastante cul Norte que ye moço, baixo i plano. Bastitas Borealis ye la más basta planice de l Norte i circunda l praino ancarambiando chamado Planun Boreun i las dunas stensas de Olympia Undae ne l pólo norte. Las planices dan lugar als prainos i a las tierras stensas de la zona de l eiquador i de l heimisfério sul. De ls poucos prainos de l norte, çtaca-se Syrtis Manjor que ye de las marcas más besibles a partir de la Tierra. Lunae Planun la norte de l çfiladeiro Balles Marineris i Daedalia Planun la sul de ls Montes de Tharsis son ls más stensos prainos de Marte. San caratelísticas menores de la morfologie de la superfice, la persença de pequeinhas colinas semelhantes la dunas i dua spece de canhales cabados que ténen to l aspeto de leitos de rius yá secos.

An 1858, Angelo Sechi, un de ls purmeiros ouserbadores, acraditou que eisistian cuntinentes i mares. Las "Terrae" (singular: "Tierra") son terrenos bariados i stensos i muitas éran chamadas de cuntinentes ne ls purmeiros mapas, i outras até de mares, la maior de las quales ye Tierra Cimmerie ne l heimisfério Sul. Ne l total, Marte tenu onze terrae (organizados por longitude): Margaritifer, Xanthe, Tempe, Aonia, Sirenun, Cimmerie, Promethei, Tyrrhena, Sabaea, Noachis i Arabie.

Atrabeç de las retratos tiradas de órbita bénen-se muitas crateras, mas nun stan ouniformemente repartidas pul planeta; eisistindo poucas árias adonde hai un grande númaro de crateras colossales (maiores que 300 km an diámetro), nomeadamente ne l sul; outras árias na mesma region possuen alguas pequeinhas crateras i to la region norte ten mui poucas crateras. Assi se pudo fazer un mapa de la eidade de las superfice de Marte, debedido an trés períodos: Noachiano, Heisperiano i Amazoniano. Estes nomes son retirados de regiones marcianas eidantificadas cumo sendo oureginadas dua dessas épocas.

Mapa de Marte, custruído pula NASA a partir de retratos de l Hubble.

Durante l Período Noachiano, la superfice de Marte staba cubierta cun crateras de bárias dimensones (grandes i pequeinhas). Ne l período seguinte, la superfice fui cubierta por crateras de menor dimenson. Durante l Período Amazoniano parte de la superfice (eissencialmente l Norte) fui cubierta por laba, quier atrabeç de bulcones bisibles, quier atrabeç de fendas. Inda assi, çconhece-se cumo era la superfice de l Norte ne l final de l Período Heisperiano. Ls meteoritos que causórun las crateras Heillas, Isidis i Argyre éran tan grandes que era pouco probable que eisistissen muitas más destas crateras durante l Período Noachiano.

La defrença antre l punto más alto i l punto más baixo de Marte ye de 31 km (de l topo de Olympus Mones a ua altitude de 27 km al fondo de la cratera de Heillas que se ancontra a 4 km de perfundidade. An cumparaçon, la defrença antre ls puntos más alto i más baixo de la Tierra (l monte Eiberiste i l Fosso de las Marianas) ye de solo 19,7 km.

Ls bulcones gigantescos[eiditar | eiditar código-fuonte]

L gigantesco Olympus Mones, l maior bulcon de l sistema solar.

Ls bulcones an Marte son debedidos an trés tipos: "Montes", "Tholis" i "Paterae". Ls "Montes" (singular "mones") son mui grandes, probablemente basálticos i de lebes anclinaçones. Ls "Tholis" (singular "Tholus") ó bóbedas son menores i más íngremes que ls montes, cun un aspeto abobadado. Ls bulcones "Paterae" (singular "patera") son mui bariados; cun anclinaçones mui rasas i caldeiras cumplexas; muitos ténen inda canhales radiales ne ls flancos.

Olympus Mones (Monte Oulimpo) ye un bulcon zaparecido cun 25 km de altura, 600 quilómetros de diámetro na base i ua caldeira de 60 quilómetros de anchura. Ten un declibe suabe. Assi, ye la maior muntanha de l sistema solar i ye más de trés bezes maior que l monte Eiberiste (8848 m - China;Nepal), ten más de 13 bezes la altura de la Serra de la Streilha (2000 m - Pertual) i 9 bezes la altura de l Pico de la Nubrina (3000 m - Brasil). L bulcon stinguiu-se hai un milhon de anhos atrás i ancontra-se nua basta region alta chamada Tharsis que cun Eilysiun Planitie cuntén bários bulcones gigantescos, que son cerca de 100 bezes maiores que aqueilhes ancontrados na Tierra.

Un de ls maiores bulcones, Arsia Mones ten ls lados ligeiramente anclinados, custruídos sucessibamente por fluidos de laba dua sola abiertura. Arsia Mones ye l bulcon más la sul an Tharsis i ten cerca de 9 km de altura i la sue caldeira ten 110 km, la maior cadeira antre ls bulcones marcianos. La norte deste bulcon, chimpa l bulcon Paboris Mones (7 km de altura), i la norte desse ancontra-se Ascraeus Mones que ten más de 11 km de altura. Ascraeus, Pabonis i Arsia forman un grupo de bulcones coincidos cumo Tharsis Montes que se ancontran la sudeste de Olympus Mones.

Cunforme ls resultados de la Mars Spress, l bulcon Heicates Tholus terá tenido ua grande erupçon hai cerca de 350 milhones de anhos. Este bulcon localiza-se an Eilysiun Planitie i ten un diámetro de 183 km; la erupçon criou ua caldeira i dues depressones aparentemente chenas de depósitos glaciales, ancluindo carambelo. Heicates Tholus ye l bulcon más la norte de Eilysiun; ls outros son Eilysiun Mones i Albor Tholus. L pico de la atibidade bulcánica an Marte terá sido hai cerca de 1500 milhones de anhos.

Las eimaiges de la Mars Spress amostrórun tamien l que parécen ser cones bulcánicos na region de l pólo Norte sin nanhue cratera a la buolta, l que sugere que tubírun erupçon mui recente, l que lebou alguns cientistas a acraditar que l planeta poderá inda ser geologicamente atibo. Poderán eisistir antre 50 a 100 destes cones cun 300 a 600 metros de altura cobrindo ua region de l pólo Norte cun un milhon de quilómetros quadrados; parte de la region de Tharsis tamien ten caratelísticas semelhantes. Estes aspetos na superfice puoden tener sido l resultado de antigas eilebaçones que téngan sofrido eroson pul bento, mas julga-se que esto ye pouco probable debido a la ineisisténcia de crateras i aspetos oureginados pul bento naqueilha region.

Alba Patera ye ua bulcon solo an Marte i ne l sistema solar, localiza-se la norte de Tharsis, nua region de falhas que surge an Tharsis i se stende para norte. Alba Patera ye mui grande cun más de 1600 km de diámetro, ten ua caldeira central, mas ten ua altura de solo 3 km, ne l sou punto más alto. Ten canhales ne ls flancos, i la maiorie deilhes ténen 100 km de cumprimiento, alguns chegan a tener 300 km, sugerindo que la laba fluiu por longos períodos de tiempo.

Inda assi, ls bulcones marcianos son pouco numerosos, mas son testemunhas de l passado biolento i bulcánico daquela zona, mas son largamente maiores que la maior muntanha de ourige bulcánica na Tierra: l Kilimanjaro (5895 n) an África. Las árias bulcánicas acupan cerca de 10 por ciento de la superfice de l planeta. Alguas crateras mostran senhales de erupçon recente i ténen laba petrificada ne ls cantos.

Ls abismos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Balles Marineris

Ls bulcones ancontran-se la leste i oeste de l maior sistema de çfiladeiros de l sistema solar, Balles Marineris (que quier dezir "Ls bales de la Mariner", coincida cumo Agathadaemon ne ls antigos mapas de canhales), cun 4000 km de cumprimiento i 7 km de perfundidade. La stenson de Balles Marineris eiquibale a la stenson de la Ouropa i stende-se por un quinto de la superfice de l planeta Marte, zde la region de Notis Labyrinthus la oeste até al terreno caótico la este. L Grand Canyon ne ls Stados Ounidos nun passarie dun pequeinho arranhon quando cumparado cun este abismo. Balles Marineris formou-se pul colapso de l terreno causado pul anchamiento de la ária bulcánica de Tharsis, ne l outro lado de l planeta.

Ma'adin Ballis (Ma'adin quier dezir Marte an Heibreu) ye un grande çfiladeiro cun cerca de 700 km i, tamien, claramente maior que l Grand Canyon. Ten 20 km de anchura i 2 km de perfundidade an alguns locales. Pensa-se que Ma'adin Ballis terá sido inundado por auga líquida ne l passado.

Crateras[eiditar | eiditar código-fuonte]

L robó Oupportunitty retrata pequeníssimas crateras (cerca de 30,5 cm de diámetro i 1 cm de perfundidade) an Meridiani Planun.

Ne l heimisfério Sul eisiste un bielho praino de laba basáltica semelhantes als «mares» de la Luna, i cubierta por crateras de l tipo lunar. Inda assi, la paisaige marciana difre de la nuossa luna, debido a la eisisténcia dua atmosfera. An particular, l bento carregado de poeira fui porduzindo un eifeito de eroson al longo de l tiempo, i que arrasou muitas crateras, anque inda cuntener un númaro cunsidrable. Assi, por cunseguinte, eisisten mui menos crateras que na Luna, anque se situar más acerca de la cintura de asteróides. La maior parte de las crateras que resistiran stan más ó menos debastadas pula eroson. Muitas de las crateras más recentes ténen ua morfologie que sugere que la superfice staba húmida quando acunteciu l ampato.

Grande parte destas crateras localizan-se ne l heimisfério sul. La maior ye Heillas Planitie nesse heimisfério, ten 6 km de perfundidade i 2000 km de diámetro i stá cubierta por arena alaranjada i ye tratada cumo ua planice tal cumo outras einormes crateras antigas i planas.

Alguas crateras menores ténen nomes de cidades i bilas de la Tierra, cumo por eisemplo: la crateras Abeiro i Lisboua cun nomes de cidades pertuesas, la cratera Mafra, Caxias i Biana cun nomes de cidades brasileiras, i las crateras Longa i Santaca an honra de localidades an Angola i Moçambique, respetibamente. An Marte, las crateras de maior dimenson son dedicadas a personalidades, assi la cratera Schiaparelli ye la maior cratera (se çconceituarmos las crateras grandes i antigas) cun 471 km de diámetro. Ne l heimisfério sul, la cratera Magalhanes ye ua cratera de dimenson cunsidrable cun 105 km de diámetro i dedicada al nabegador pertués Fernon de Magalhanes.

Atlas de Marte[eiditar | eiditar código-fuonte]

La atmosfera i l clima[eiditar | eiditar código-fuonte]

Retrato de l poner-de l-Sol an Marte pul Rober Spirit na cratera Guseb.

La atmosfera marciana ye ua atmosfera rarefeita de dióxido de carbono, mas ne l passado tenerie sido abundante. Apesar çto, Marte apersenta muitas particularidades curjidosas, cumo niebe carbónica, calotas polares de carambelo seco, tempestades de poeira i redemoinhos.

Al cuntrário de l cielo azul de la Tierra, Marte ten un cielo amarielho-acastanhado, fuora durante l nacer i l poner-de l-sol, quando adquire ua tonalidade rosa i burmeilha. Se la atmosfera fusse limpa de poeira, l cielo de Marte serie tan azul cumo l de la Tierra. An alturas an que hai menos poeira, a quelor de l cielo ye anton más próssima de l azul de la Tierra.

An Marte, las auroras son defrentes de las ouserbadas ne l resto de l sistema solar. Al cuntrário de l que sucede na Tierra, nun ocorren ne ls pólos cumo na Tierra, debido a la ineisisténcia an Marte dun campo magnético global. Assi, las auroras acunten adonde eisisten anomalies magnéticas na costra marciana, que son restos de ls dies ne ls quales Marte tenie un campo magnético.

Cumposiçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

La presson atmosférica na superfice ye de cerca 750 pascales, cerca de 0,75 por ciento de la média de la Tierra. Assi i todo, la presson atmosférica barie al longo de l anho debido a la dissipaçon durante l Berano de l dióxido de carbono cungelado ne ls pólos, tornando la atmosfera más densa. Para alhá desso, la atmosfera ten 11 km de altura, maior que ls 6 km de la Tierra. La atmosfera marciana ye cumpuosta por 95 por ciento dióxido de carbono, 3 por ciento N2, 1,6 por ciento Árgon, i ten bruxedos de ouxigénio i oupor de auga.

An 2003, çcubriu-se metano na atmosfera, cun ua cuncentraçon de cerca 11±4 ppb por belume. La persença de l metano an Marte ye mui antrigante, yá que ye un gáç anstable i andica que eisiste (ó eisistiu ne ls redadeiros cien anhos) ua fuonte de l gáç ne l planeta. La atibidade bulcánica, l ampato de cometas i la eisisténcia de bida sob la forma de microrganismos stan antre las possibles causas inda nun cumprobadas. L metano aparece an ciertos puntos de la atmosfera, l que sugere que ye debrebe quebrado, lougo poderá star a ser custantemente libertado para la atmosfera, antes que se çtribua ouniformemente pula atmosfera. Fúrun feitos planos recentemente para percurar gases "cumpanheiros" que puoden sugerir las fuontes más probables; la porduçon biológica de metano na Tierra tende a ser acumpanhada por etano, anquanto la porduçon bulcánica tende a ser acumpanhada por dióxido de alxofre.

L die i las staçones de l anho[eiditar | eiditar código-fuonte]

Marte ten staçones de l anho, mas estas duran l dobro de las staçones na Tierra; l anho marciano ye tamien l dobro de l terrestre (cerca de 1 anho i 11 meses terrestres). Yá la duraçon de l die an Marte (sol) ye pouco defrente de l de la Tierra: 24 horas, 39 minutos i 35 segundos .

La fina atmosfera nun cunsegue segurar la calor i ye la causa de las baixas temperaturas an Marte, sendo 20 graus positibos la temperatura más alta que atinge. Assi i todo, nun eisisten dados suficientes que permitan coincer la eiboluçon al longo de l anho marciano nas defrentes latitudes i, mui menos, las particularidades regionales. Para alhá de se ancontrar más afastado de l Sol que la Tierra i de la sue atmosfera ser ténue, hai a notar la baixa cundutibidade térmica de l tierra marciano i ua defrença más pronunciada que la Tierra ne l que toca a la bariaçon de las temperaturas diurna i noturna.

La temperatura a la superfice depende de la latitude i apersenta bariaçones antre las defrentes staçones de l anho. La temperatura média a la superfice ye de cerca de -55 °C. La bariaçon de la temperatura durante l die ye mui eilebada yá que se trata dua atmosfera bastante ténue.

Ne l Berano an Marte, la temperatura média atinge ls -36 graus antes de l nacer de l die. Pula tarde, atinge ls -31 graus, por bezes la média puode chegar als -45 graus i son ralas las temperaturas superiores a zero graus, mas que puoden alcançar ls 20 °C ó más ne l eiquador. Inda assi, la temperatura mínima puode çcer até als 80 graus negatibos. Ne l Ambierno, las temperaturas çcen até als -130 graus ne ls pólos i chega mesmo a nebar. Mas trata-se de niebe carbónica, yá que l carbono ye l percipal custituinte de la atmosfera. La temperatura más baixa registada an Marte fui de -187 graus i la más alta, an pleno Berano i quando l planeta se ancontraba más próssimo de l Sol, fui de 27 °C.

Las calotas polares[eiditar | eiditar código-fuonte]

Marte cun las sues calotas polares, semelhantes a las de la Tierra, mas custituídas eissencialmente por carambelo seco, habendo pouco carambelo de auga.

Ls pólos stan cubiertos por calotas polares formadas por carambelo seco (dióxido de carbono cungelado) i carambelo de auga. Estas calotas tornan-se menores na Primabera i chegan a zaparecer durante l Berano, debido al oumiento de la temperatura. Las calotas polares mostran ua strutura estratificada cun cápias alternantes de carambelo i defrentes quantidades de poeira scura. Nun se ten la certeza subre l que causa la stratificaçon, mas puode ser debido la mudanças climática relacionadas cun bariaçones a longo prazo de la anclinaçon de l eiquador marciano an relaçon al plano de la órbita. Las defrentes staçones de l anho nas calotas porduzen mudanças alteraçones na presson atmosférica global que se calcula an cerca de 25%.

L oupor de auga mobe-se dun pólo pa l outro cula mudança climática antre l Berano i l Ambierno, ajudando nun solo na criaçon de calotas semelhantes a la de la Tierra, mas tamien nubres de cirrus, cumpuostas por carambelo (de auga) i que fúrun fotografados pul rober Oupportunity an 2004 [1][lhigaçon einatiba].

Quando chega l ambierno i cula chegada de temperaturas anferiores la -120 °C, l depósito de carambelo ye cubierto por un manto de niebe carbónica que se porduç cula cungelaçon de la atmosfera de dióxido de carbono.

Ne l Berano austral, l dióxido de carbono cungelado eibapora por cumpleto, deixando ua cápia residual de carambelo de auga. An cien anhos de ouserbaçon, la calota polar austral yá zapareciu dues bezes por cumpleto, anquanto la de l Norte nunca zapareciu por cumpleto. Mesmo que l clima de l heimisfério Sul seia más rigoroso, la Primabera i l Berano de l heimisfério Sul ocorren quando l planeta stá ne l perélio, assi las temperaturas mássimas acunten ne l heimisfério sul, l que lieba la que la calota sofra bastante. L Ambierno ne l sul ye tamien más friu, debido al planeta ancontrar-se ne l afélio.

La Mars Global Surbeyor detreminou an 1998 que la massa total de carambelo de la calota polar norte eiquibale la metade de l carambelo que eisiste na Groenlándia. L carambelo de l pólo Norte assenta-se subre ua grande depresson de terreno, stando cubierto por carambelo seco. La calota gelada parece eilebar-se abrutamente zde l terreno adjacente, amparedado i acabando por ser ua grande meseta de carambelo. Ne ls cantos de la calota, L carambelo apersenta bandas claras i scuras que puoden andicar porcessos de sedimentaçon.

Tempestades de arena[eiditar | eiditar código-fuonte]

Apesar de la atmosfera ténue, forman-se manchas de nubres i nubrina i bentos antensos barren poeiras, tornando l cielo rosado. Essa poeira residual na atmosfera tornaba grandes partes scuras, que se pensaba séren begetaçon i antrigou ls astrónomos durante más dun seclo. Ocasionalmente i de forma repentina, to l planeta ye submergido por ua tempestade maciça de poeira que puode persistir durante sumanas ó até meses. Estas tempestades son más frequentes durante l perélio de la órbita de l planeta i ne l heimisfério sul, quando eilhi ye final de la Primabera, estas tempestades son causadas por bentos na orde de l 150 km/h. Las tempestades ténen ourige na defrença de einergie que l planeta recibe de l Sol ne l afélio i ne l perélio. Quando Marte se ancontra acerca de l perélio de la sue órbita, la temperatura eileba-se ne l heimisfério Sul ne l final de la Primabera i porque se ancontra más acerca de l Sol, l tierra perde houmidade.

Redemoinho de poeira fotografado pul rober Spirit. Ver Animaçon

An ciertas regiones, specialmente antre Noachis i Heillas, zamcadeia-se ua tempestade local biolenta que arrinca de l tierra seco amponentes massas de poeira. Esta poeira, por ser mui fina, eileba-se a grandes altitudes i, an sumanas, cobre l tierra to de l heimisfério, ó até mesmo a totalidade de l planeta.

La poeira an suspenson na atmosfera causa ua nubrina amarielha que scurece ls aspetos más marcantes de l planeta. Al tapar l sol, las temperaturas mássimas deminuen, mas cumo ye criada ua manta que ampede la dissipaçon de la calor, las temperaturas mínimas oumentan. An cunsequéncia, la oscilaçon térmica diurna deminui de forma drástica. Assi acunte an 1971, las tempestades ampossiblitórun durante un cierto tiempo las ouserbaçones que deberian efetuar las dues sondas norte-amaricanas Mariner i las dues sondas sobiéticas Mars que tenien acabado de chegar la Marte.

Redemoinhos de poeira fúrun purmeiramente fotografados pulas sondas Viking na década de 70 de l seclo XX. An 1997, la Pathfinder detetou un redemoinho. Estes redemoinhos puoden ser até cinquenta bezes más ancho i até dieç bezes más altos que ls terrestres. L beiclo robó Spirit fotografou bárias eimaiges a partir de l suolo de redemoinhos de poeira.

Hidrografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Formaçones rochosas microscópicas andican senhales antigos de auga. Retrato tirada pul rober Oupportunity.

L ciclo de la auga an Marte ye defrente de l de la Tierra debido a la presson atomosférica ser tan baixa: la auga ancontra-se ne l tierra, an forma de carambelo, a la temperatura de -80 °C, mas quando la temperatura se eileba, l carambelo cumberte-se an oupor sin passar al stado líquido.

Marte a la purmeira bista parece un eimenso deserto, i que siempre fui assi. Inda assi, eimaiges de sondas que ouserbórun l planeta detetórun bários leitos de rius secos. Más recentemente çcubriu-se un lago ancarambiando a la superfice i sugeriu-se la eisisténcia de carambelo subterráneo, an que an, pul menos un local, la eisisténcia dun mar de carambelo. Cula cunfirmaçon de la eisisténcia de auga cungelada ne l susolo de l planeta, alguns suponen que esta auga puoda aguantar micróbios marcianos.

Antigos canhales i lagos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Eisisten dous tipos de canhales (nun cunfundir cun ls canhales de Schiaparelli) an Marte ls que son porduzidos corrientes i ls que son oureginados por auga que eimerge ambaixo de la superfice. Estes canhales antigos inda son bísibles nas eimaiges oubitdas pulas sondas que splorórun l planeta.

Ls canhales porduzidos por corrientes son pequeinhos cun menos de 20 km de cumprimiento, i ancontran-se nas tierras altas i nas beiras de las crateras. Pensa-se que tiran sido formadas quando auga subterránea ocasionalmente chegaba a la superfice.

Ls canhales de corrientes stan associados cun chenas catastróficas nua scala maior, bien maiores que las chenas yá registradas na stória geológica de la Tierra. Estas chenas puoden tener sido oureginadas a partir de carambelo derretido.

Antigos canhales de rius zaguában an Valles Marineris, andicando que este eimenso çfiladeiro stubo outrora inundado, causando la sedimentaçon an camadas que se ancontra ne l anterior de l çfiladeiro. Nesta region i an outras regiones cumo na cratera Schiaparelli (de 450 km de diámetro), la persença de canhales que zaguában drento de las crateras lieba la se supor que se formában pequeinhos lagos de auga drento destas.

Retrato tirada pul rober Spirit a partir dun pequeinho rochedo ne l meio de la cratera Guseb que mostra la planice anterior de la cratera i la respetiba parede al fondo, ne l hourizonte.

Ma'adin Ballis ye un outro grande çfiladeiro i pensa-se que terá sido sculpido por auga líquida ne l passado cun pequeinhos canhales al longo de las paredes de l çfiladeiro. Nestes canhales, la auga subterránea se dissolbia parcialmente i lebaba la que la peinha caísse an depósitos i fusse lebada por outros porcessos de eroson. Ma'adin localiza-se nua region baixa ne l sul i que se pensa que, ne l passado, cuntibisse un grande númaro de lagos la norte de la cratera Guseb acerca de l eiquador.

L Aires Ballis, un de ls maiores canhales de scoamiento de Marte, atrabessa la region an direçon la Xanthe Tierra, la noroeste; adonde se localizan ls grandes canhales Tiu, Simud i Shalbatana, regiones de las quales fotos a partir de l spácio rebelórun "ilhas" an forma de lemniscata i planices alubiales que sugíren las grandes inundaçones que tubírun lugar an Marte. Estes aspetos ténen ourige na parte oeste de Margaritifer Sinus, nua region acidentada i desordenada coincida cumo «Terreno Caótico». La inundaçon que eiqui tubo lugar acunteciu an scala titánica, mui maior que qualquiera ua berificada na Tierra.

La cratera Guseb que ten cerca de 170 km de diámetro, i fui formada hai cerca de 3 a 4 mil milhones de anhos, parece tener sido un antigo lago, yá que se ancontra cubierto por sedimientos até quaije un quilómetro de perfundidade. Ciertas formaçones de l terreno na boca de Ma'adin Ballis, na antrada de la cratera Guseb, assemelhan-se als deltas de rius terrestres. Estas formaçones na Tierra leban cientos de miles de anhos la séren formadas, sugerindo que la auga corria an Marte por longos períodos de tiempo. Eimaiges tiradas de la órbita andican que terá eisistido un lago de dimensones bastante seneficatibas acerca de la fuonte de Ma'adin Ballis que serie la ourige dessa auga. Nun se sabe se la auga corria lenta i cuntinamente, cun grandes anchentes sporádicas, ó se serie ua cumbinaçon destes padrones.

Ls mares perdidos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Antre las çcubiertas pul rober Oupportunity stá la persença de heimatita an Marte na forma de pequeinhas sferas an Meridiani Planun. Las sferas ténen solo alguns milímetros de diámetro i acradita-se tenéren sido formadas cumo depósitos rochosos sob auga hai miles de milhones de anhos. Outros minerales ancontrados cuntinhan formas de alxofre, fierro i bromo tales cumo jarosita. Esta i outras eibidéncias lebórun la que cientistas cuncluissen que "la auga líquida fui outrora persente de forma antermitente na superfice marciana an Meridiani, i por bezes saturaba la sub-superfice. Porque la auga líquida ye un pré-requisito chabe para la bida, Meridiani puode tener sido habitable por algun período de tiempo na Stória marciana". Ne l lado ouposto de l planeta, l mineral goethita forma-se solamente an persença de auga, al cuntrário de la heimatite. Outras eibidéncias de auga, fúrun ancontradas pul rober Spirit nas "Colinas Columbia".

Possible scoamiento de auga de l tierra de Marte.

La NASA abançou cun ua heipotética stória de la auga an Marte; adonde demunstrou que la auga poderá tener sido abundante an Marte até hai cerca de 3 bilhones i 800 milhones de anhos, antes de tener ampeçado a zaparecer. Hai 2 bilhones de anhos yá solo restaba un pequeinho mar acerca de l pólo Norte até zaparecer, quaije por cumpleto, 1 bilhon de anhos depuis.

L planeta tenerie cursos abundantes de auga, i ua atmosfera mui más densa que proporcionaba temperaturas más eilebadas, permitindo la eisisténcia de auga líquida. Presume-se que Marte tenga perdido muita de la sue atmosfera debido al bento solar que penetra pula ionosfera i de forma mui perfunda na atmosfera marciana até ua altitude de 270 km. Al perder la maior parte dessa atmosfera pa l spácio, la presson deminuiu i las temperaturas baixórun, la auga zapareciu de la superfice. Algua susiste na atmosfera, cumo oupor de auga, mas an pequeinhas porpoçones (0,01%), assi cumo nas calotas polares, formando grandes massas de carambelos perpétuos.

L lago ancarambiando[eiditar | eiditar código-fuonte]

La 29 de Júlio de 2005, ye anunciada la eisisténcia dun lago de carambelo an Marte. Retratos al lago fúrun tiradas pula Mars Spress de la Agéncia Spacial Ouropeia, ua sonda que ten splorado l planeta.

L disco de carambelo stá localizado an Bastitas Borealis, ua planice basta que cobre las latitudes más la norte de Marte. L carambelo que ye bien besible stá deitado subre ua cratera que ten 35 km de diámetro, cun ua perfundidade mássima de cerca de 2 km.

Ls cientistas que studórun las eimaiges dízen tener la certeza que nun ye carambelo seco (dióxido de carbono ancarambiando), esto porque l carambelo seco yá tenie zaparecido de la cápia polar de l Norte na altura an que la eimaige fui tirada. L que puode ser más un punto a defender que terá eisistido bida an Marte, ó que inda puoda eisistir i que tamien ye un fuorte ancentibo la que séian ambiadas missones tripuladas por seres houmanos.

L mar oculto[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls ouropeus tamien çcubriran que un eimenso mar ancarambiando puode star ambaixo de la superfice de Marte na region sul de Eilysiun, acerca de l eiquador, cumprendendo ua ária chapeada i cubierta por sedimientos de 800 por 900 km. Estes sedimientos cobren l carambelo, preserbando-lo ne l sítio. La auga que terá formado este mar an Eilysiun, parece tener tenido ourige de baixo de la superfice de l planeta, eimergindo nua série de fraturas coincidas cumo Cerberus Fossae.

Bida an Marte[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Bida an Marte
Eimaiges microscópicas rebelórun struturas semelhantes la batérias ne l meteorito ALH84001.

Marte ten un lugar special na eimaginaçon popular debido a la fé de que l planeta ye ó fui habitado ne l passado. Esta eideia surgiu debido la ouserbaçones rializadas ne l fin de l seclo XIX por Percibal Lowell. Percibal Lowell ouserbaba canhales i árias que mudában de tonalidade cun las staçones de l anho i eimaginou Marte habitado por ua ceblizaçon antiga que lutaba para nun morrer de sede. De fato, l que Lowell ouserbou ó nun eisistia ó éran leitos secos ó mudanças naturales na coloraçon de l planeta debido a tempestades de arena.

Eisisten eibidéncias que l planeta terá sido seneficatibamente más habitable ne l passado que ne ls dies de hoije, mas la eisisténcia de que tenga albergado bida permanece an debate. L meteorito ALH84001 que ye un meteorito de ourige marciana, cré-se que terá sido porjetado quando Marte fui atingido por un meteorito, microrganismos marcianos tener-se-on agarrado i bagueou durante 5 milhones de anhos pul cosmos até caer na Antártida, na Tierra, adonde fui çcubierto. An 1996, pesquisadores studórun l meteorito ALH84001 i reportórun caratelísticas que atribuíran a micro-fósseis deixados pula bida an Marte. L meteorito tenido cumo la proba para alguns cientistas que Marte tenie atibidade biológica ne l passado yá que cuntén l que parécen ser fósseis de microrganismos. An 2005, esta anterpretaçon permanece cuntrobersa sin que un cunsenso tenga sido atingido.

Las sondas Viking cuntinhan çpositibos capazes de detetar microrganismos ne l tierra marciano, i tubírun alguns resultados positibos, más tarde negados por bários cientistas, resultando nua cuntrobérsia que permanece. Assi i todo, la atibidade biológica ne l persente ye ua de las splicaçones que ténen sido sugeridas para la persença de bruxedos de metano na atmosfera marciana, mas outras splicaçones que nun ambolben necessariamente seres bibos son cunsidradas más probables. Mesmo que las sondas Viking nun téngan ancontrado probas cunclusibas nó quier dezir que nó eisista bida an Marte. La bida puode star escondida na superfice ó ne l susolo.

L clima seco i friu de Marte torna l planeta inóspito a la Bida. Mas talbeç nun totalmente. Ua stória ampressionante durante las missones Apollo a la Luna fornecírun eibidéncias de que la bida puode mesmo resistir la cundiçones inda adbersas. Ls astronautas çcubriran que batérias de la Tierra que tenien biajado para la Luna na sonda Surbior X dous anhos i meio antes tenien resistido nun ambiente más hostil que l ancontrado an Marte.

La çcubierta de bida, ó simplesmente de fósseis dua bida zaparecida ne l planeta serie un de ls maiores acuntecimientos de todos ls tiempos. La sploraçon de Marte pul Home deberá acuntener acerca de l anho 2020, lebados por ua biaige de 3 a 9 meses. Causo la colonizaçon spacial benga a acuntener, Marte ye la escolha eideal pulas sues cundiçones más próssimas a la Tierra que outros planetas i deberá ser un çtino eideal pa l abintureiro de l feturo debido als sous einormes bulcones, çfiladeiros eimensos i mistérios por resulber.

Canhales[eiditar | eiditar código-fuonte]

Mapa de Marte por Giobanni Schiaparelli

Marte ten un lugar amportante na eimaginaçon houmana debido a la fé de que bida eisistiu an Marte. Este mito oureginou-se cun las ouserbaçones feitas por Giobanni Schiaparelli cula ouposiçon de Marte an 1877. Anquanto mapeaba la superfice de Marte, Schiaparelli ancontrou uas caratelísticas semelhantes a streitos la que chamou de canali, que quier dezir canhales an Eitaliano. Pensou que ls canhales que ouserbara éran naturales, tanto que usaba la palabra fiume (riu an eitaliano) cumo sinónimo.

An 1879, Schiaparelli, nota que ls canhales aparecen más finos i regulares i berificou que Syrtis Manjor ambadiu parte de la bezina Lybia. L que cunfirmarie la eideia de la eisisténcia de mares, ua teorie que suportaba.

Schiaparelli zenhou mapas cada beç más eilaborados an que ls canhales se tornórun cada beç más proeminentes. Un de l canhales, l Nilus antre Lunae Lacus i Ceraunius aparecie cumo un par de canhales satamente paralelos, l que chocou l eitaliano. I, lougo berifica inda más canhales geminados.

Outros ouserbadores cunfirmórun la eisisténcia de l canhales, anquanto outros astrónomos nun cunseguian bé-los, tornando-se céticos. I, outros inda cunfirmórun la eisisténcia de inundaçones. Ne l final de l seclo XIX, yá stában recenseados 400 canhales que percorrian to l planeta.

Canhales de Marte an zeinho de Percibal Lowell

Ls canhales aparentában séren linhas artificiales na superfice, i debido a las mudanças sazonales ne l brilho de alguas árias pensaba-se que éran causados pul crecimiento de begetaçon. L astrónomo Camille Flammarion i l aristocrata Percibal Lowell speculan subre bida an Marte. Lowell eimaginaba ua ceblizaçon marciana que percuraba çtribuir la auga de ls locales adonde inda eisistia para las cidades marcianas. Las sues eideias causórun grande sensaçon antre l público, oureginando muitas stórias cun marcianos.

Las eideias de canhales son hoije tenidas cumo, eissencialmente, eilusones de ótica, ó an ciertos causos, antigos leitos de rius secos ó inda cumo marcas probocadas pula ocorréncia dun fenómeno meteorológico chamado dust debil. Las mudanças de quelor fúrun atribuídas las tempestades de arena, mui quemuns an Marte.

La face i las pirámides[eiditar | eiditar código-fuonte]

La famosa retrato cula Face de Marte.

La Face an Marte ye ua grande caratelística de la superfice de l planeta Marte localizada na region de Cydonia, 10 graus la norte de l eiquador marciano. Mede aprossimadamente 3 km de cumprimiento i 1,5 km de anchura. Fui fotografada a 25 de Júlio de 1976 pula sonda Viking 1 que orbitaba l planeta na altura.

La maiorie de las anterpretaçones de la retrato sugerie que serie ua formaçon natural, ua de las muitas "mesas" de la region de Cydonia. Nesta bison, la aparéncia de la face ten ourige nua cumbinaçon de l ángulo de luç (cul Sol baixo ne l hourizonte marciano na altura an que a retrato fui tirada), la baixa resoluçon de la retrato que suabizou las eirregularidades de la superfice i la tendéncia de l cérebro houmano an reconhecer padrones familiares, specialmente caras (pareidolia). Finalmente, un buraco ne ls dados ambiados pula Viking 1 criórun un punto negro ne l local eisato adonde se localizarie ua narina na face houmana, muitos outros destes puntos negros son besibles na eimaige.

Outra anterpretaçon de la foto ye que repersentarie un monumiento artificial criado por antigos marcianos ó outros straterrestres bejitantes de l sistema solar nun passado mui antigo. L libro "Message of Cydonia" (Mensaige de Cydonia) de Richard Hoagland bai más loinge i anterpreta l local cumo sendo ua cidade arruinada cun pirámides custruídas artificialmente. Ua destas pirámides acerca de la face ye trilateral, lisa i cun ua cratera acerca de la base que la maiorie de ls cientistas crénen que son de ourige natural i porduzidas por milhones de anhos de eroson causada pulas tempestades de arena. L local serie ua cidade i un fuorte an ruínas, i que la Face staba alinhada apuntando pa l local an que l Sol se lebantaba hai meio milhon de anhos atrás, época an que se acraditaba que la Face tenie sido custruída.

La anterpretaçon cientifica ganhou fólego cun las eimaiges de la Mars Global Surbeyor an 1998 i la Mars Odyssey an 2002, que amostrórun la region cun ua luminosidade defrente i cun ua melhor resoluçon i l aspeto de face quaije que zaparece, l que lebou la que ls que suportan teories de la cunspiraçon afirmassen que las eimaiges fúrun propositadamente alteradas.

An 21 de Setembre de 2006 la Agéncia Spacial Ouropeia publicou nuobas retratos[lhigaçon einatiba] de la region de Cydonia tiradas pula Mars Spress. Las nuobas eimaiges ténen ua resoluçon de menos de 14 n/pixel.

L mistério de Heillas[eiditar | eiditar código-fuonte]

L terreno sótico de Heillas.

An 1969, las fotos oubtidas pula Mariner rebelórun algo de defrente ne l sul de Marte, an Heillas, region marciana circular de aprossimadamente 2,5 milhones de quilómetros quadrados. Al cuntrário de todas las outras regiones antes fotografadas, Heillas apersentaba-se çprobida de crateras.

Noachis stá cribada de crateras an númaro normal; a seguir la Noachis chimpa Heillespontus, ne l anterior de Heillas i nun apersenta qualquiera cratera. Sabendo-se que to la superfice marciana fui fuortemente bumbardeada por meteoritos, la ouséncia de crateras nesta ária resultarie dua fuorça nibeladora, fuorça essa que poderie star relacionada cun ua ambulgar cuncentraçon de calor i houmidade, cundiçones propícias a la eiboluçon de la bida.

Outro dado curjidoso carateriza la region de Heillas, las mudanças de quelor cunforme las staçones, scurecendo na Primabera i tornando-se de nuobo más clara ne l Outonho. Esto lebou la que se sugerisse que, durante la Primabera, na region habie un surto periódico de begetaçon.

Ua eimaige tirada ne l anho 2000 percuraba zbendar l antigo mistério. La eimaige mostraba eibidéncias de auga submersa (que eimerge a la superfice), tempestades de arena i cungelaçon que andican ua mudança sazonal. Çconhece-se que materiales tiran porduzido l brilho ouniforme ne l terreno de Heillas.

Lunas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Bisto de Marte, Fobos al atrabessar l Sol solo causa un eclipse parcial. Eimaige tirada pul rober Oupportunity an Marte, la 10 de Márcio de 2004.

Marte ten dous pequeinhos satélites naturales: Fobos i Deimos, ambos deformados, possiblemente asteróides carbonácios caturados pul planeta. Fúrun çcubiertos por Asaph Preça de casa an Agosto de 1877, cul ampulso de la sue sposa. Ls nomes probénen de dous filhos de ls dius Aires (Marte na mitologie romana): Fobos (Φόβος, medo an griego) i Deimos (Δείμος, de l griego pánico i terror).

Bisto de Marte, Deimos al atrabessar l Sol solo causa un pequeinho eclipse parcial.

Ambos ls satélites stan ligados pula fuorça grabítica apuntando siempre la mesma face. Yá que Fobos ye más beloç a orbitar Marte que l própio planeta a girar, la fuorça de la grabidade eirá deminuir l sou centeilha orbital, que yá ye l más cúrtio coincido ne l sistema solar, l que poderá lebar a la fragmentaçon de Fobos.

Bistos de Marte, Fobos ten un diámetro ángular de 12', anquanto que Deimos ten un diámetro ángular de 2'. L Sol, por cuntreste, ten cerca de 21'. Nas nuites marcianas, Fobos nun amostrarie nanhue eficácia na eiluminaçon, aparecerie solo tan brilhante cumo Bénus se mostra a la Tierra, debido a la superfice bastante scura de l pequeinho satélite. Mas nun die normal an Marte, ber-se-iba Fobos a passear pul cielo trés bezes por die, surgindo la Oeste i ponendo-se la Leste.

Yá Marte bisto a partir de Fobos custituirieb ua eimaige ampressionante, Marte sustenderie un ángulo de 43° i prencherie quaije metade de l cielo zde l hourizonte al zénite.

Lhigaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Commons ten ua catadorie cun eimaiges i outros fexeiros subre Marte (planeta)