Dante Alighieri

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Dante Alighieri
por Sandro Botticelli

Dante Alighieri (Florença, 29 de maio de 1265Rabena, 13 ó 14 de setembre de 1321) fui un scritor, poeta i político eitaliano.[1] Ye cunsiderado l purmeiro i maior poeta de la léngua eitaliana, definido cumo il sommo poeta ("l sumo poeta").

Sou nome, segundo l testemunho de l filho, Jacopo Alighieri, era un heipocorístico de "Durante".[2] Ne ls decumientos, era seguido de l patronímico "Alagherii" ó de l gentílico "de Alagheriis", anquanto la bariante "Alighieri" afirmou-se cul adbento de Boccaccio.

Fui mui más de l que solo un lhiterato: nua época adonde solo ls scritos an latin éran balorizados, redigiu un poema, de biés épico i teológico, La Divina Commedia (La Debina Comédia), que se tornou la base de la léngua eitaliana moderna i culmina a afirmaçon de l modo mediebal de antender l mundo. Naciu an Florença, adonde bibeu la purmeira parte de la sue bida até ser anjustamente eisilado. L eisílio fui inda maior de l que ua simples separaçon física de sue tierra natal: fui abandonado por sous parientes. Apesar dessa cundiçon, sou amor ancundicional i capacidade besionária l transformórun ne l más amportante pensador de sue época.

Bida[eiditar | eiditar código-fuonte]

Purmeiros anhos de bida i família[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fresco transferido de la madeira, por Andrea del Castagno.

Nun hai registro oufecial de la data de nacimento de Dante. El anforma tener nacido subre l signo de Mielgos, antre fin de maio i meados de júnio. La refréncia más cunfiable ye la data de 29 de maio de 1265. Dante, na berdade, ye ua abrebiaçon de sou rial nome, Durante. Naciu nua amportante família florentina (cujo apelido era, na rialidade, Alaghieri) cumprometida politicamente cul partido de l Guelfos, ua aliança política ambolbida an lhuitas cun outra façon de florentinos: ls Gibelinos. Ls Guelfos stában inda debedidos an "Guelfos Brancos" i "Guelfos Negros". Dante, ne l Anfierno (XV, 76), pretende dezir que la sue família ten raízes na Roma Antiga, inda que l familiar más antigo que se le conhece (citado pul própio Dante, ne l lhibro Paraíso, (XV, 135), seia Cacciaguida de l Eiliseu, que terá bibido, quando muito, a la bolta de l anho 1100 (l que, relatibamente al própio Dante, nun ye mui antigo).

L sou pai, Alighiero di Bellincione, fui un "Guelfo Branco'. Nun sofriu, mas, qualquier represália passado la bitória de l partido Gibelino na Batailha de la Montaperti. Essa cunsideraçon por parte de l própios einimigos denota, cun algua sigurança, l prestígio de la família.

La mai de Dante chamaba-se Dona Bella degli Abati, nome algo comentado por segneficar "la guapa de ls abades", inda que Bella seia ua cuntraçon de Gabriella. Muorre quando Dante cunta solo cun 5 ó 6 anhos de eidade. Alighiero debrebe se casa cun Lapa di Chiarissimo Cialuffi. (Hai algua cuntrobérsia quanto a esse casamento, proponendo alguns outores que ls dous se téngan ounido sin cuntrair casamiento, grácias a deficuldades albantadas, na época, al casamiento de biúdos). Deilha nacírun l armano de Dante, Francesco, i Tana (Gaetana), sue armana.

Cula eidade de 12 anhos, an 1277, sue família ampuso l casamiento cun Gemma, filha de Messe Manetto Donati, prática quemun—tanto ne l arranjo quanto na eidade—na época. Era dada ua amportança eicepcional a la cerimónia que decorrie nun ambiente mui formal, cula persença dun notário. Dante tubo bários filhos de Gemma. Cumo acuntece, giralmente, cun pessonas famosas, aparecírun muitos supuostos filhos de l poeta. Ye probable, inda assi, que Jacopo, Pietro i Antonia fússen, rialmente, sous filhos. Antonia tomou l hábito de freira, cul nome de Armana Beatriç. Un outro home, chamado Giovanni, reclamou tamien la filiaçon mas, anque tener stado cun Dante ne l eisílio, réstran alguas dúbedas quanto a la pretenson.

Eiducaçon i Poesie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fresco por Luca Signorelli.

Pouco se sabe subre la eiducaçon de Dante, presumindo-se que tubisse studado an casa, de forma outodidata. Sabe-se que studou la poesie toscana, talbeç cula ajuda de Brunetto Latini (nua eidade posterior, cumo se dezirá de seguida). La poesie toscana centraba-se na "Scuola poetica siciliana", un grupo cultural de la Sicília que se daba a coincer, na altura, na Toscánia. Esse antresse depressa se alhargou a outros outores, de que se çtácan ls menestréis i poetas probençales, para alhá de ls outores de la Antiguidade Clássica lhatina (de antre ls quales eilegie, prefrencialmente, Bergílio, inda que tamien tubisse coincimiento de la obra de Hourácio, Oubídio, Cícero i, de forma más superficial, Tito Lhíbio, Séneca, Plínio i outros de que ancuntramos bastantes refréncias na Debina Comédia.

Ye amportante referir que durante estes seclos scuros (an eitaliano "Secoli Bui", spresson ousada por alguns para referir-se a la Eidade Média, zeignando-la cumo "Eidade de las trebas" - noçon que hoije an die ye rebatida por muitos storiadores que demónstran que essa época fui mui más rica culturalmente de l que aqueilho que la tradiçon pretende demunstrar), la Península Eitálica era politicamente debedida nun cumplexo mosaico de pequeinhos stados, de modo que la Sicília staba tan lhoinge, cultural i politicamente, de Florença quanto la Probença. Las regiones de l que hoije ye la Eitália inda nun cumpartilhában la mesma lhéngua nin la mesma cultura, tamien an birtude de las bias de quemunicaçon deficitárias. Nun oustante, ye notório l sprito curjidoso de Dante que, sin dúbeda, pretendia star a par de las amboras culturales a un nible anternacional.

Als dezoito anhos, cun Guido Cavalcanti, Lapo Gianni, Cino da Pistoia i, pouco depuis, Brunetto Latini, Dante lhança l Dolce Stil Nuovo. Na Debina Comédia (Anfierno, XV, 82), faç-se ua refréncia special la Brunetto Latini, adonde se diç que terá anstruído Dante. Tanto na Debina Comédia cumo na Bita Nuoba deprende-se que Dante se tenerá antressado por outros meios de spresson cumo la pintura i la música.

Inda moço (18 anhos), coinciu Beatrice Portinari, la filha de Folco dei Portinari, inda que, crendo ne l própio Dante, la tenga fixado na mimória quando la biu pula purmeira beç, cun nuobe anhos (tenerie Beatrice, nessa altura, 8 anhos). Hai quien diga, inda assi, que Dante la biu ua sola beç, nunca tenendo falado culha. Nun hai eilemientos biográficos que cumpróben l que ye que seia.

Retrato por Gustabe Doré.

Ye defícel anterpretar ne l que cunsistiu essa peixon, mas, ye cierto, fui de amportança fulcral para la cultura eitaliana. Ye subre l signo desse amor que Dante deixa la sue marca perfunda ne l Dolce Stil Nuovo i an to la poesie lhírica eitaliana, abrindo camino als poetas i scritores que se le seguírun para zambolbíren l tema de l amor que, até anton, nun tenie sido tan anfatizado. L amor por Beatrice (tal cumo l amor que Petrarca demunstra por Laura, inda que nua perspetiba defrente) aparece cumo la justificatiba de la poesie i de la própia bida, quaije se cunfundindo cun las peixones políticas, eigualmente amportantes para Dante.

Quando Beatrice muorre, an 1290, Dante percura refúgio spritual na filosofie de la Literatura lhatina. Pul Cumbíbio, sabemos que liu la "De cunsulatione philosophiae", de Boécio, i la "De amicitia", de Cícero. Dedicou-se, pus, al studo de la filosofie an scuolas relegiosas, cumo la Dominicana de Santa Maria Novella, tanto más que el própio era nembro de la Orde Terceira de San Demingos. Participou nas çputas antre místicos i dialéticos, que se trabában, anton, an Florença ne ls meios académicos, i que se centrában an torno de las dues ordes relegiosas más relebantes. Por un lhado, ls Franciscanos, que defendian la doutrina de ls místicos (San Boabentura), i, por outro, ls Dominicanos, que se socorrian de las teories de San Tomás de Aquino. La sue peixon "scessiba" pula filosofie ye criticada por Beatrice (repersentando la Teologie), ne l Purgatório.

Carreira política an Florença[eiditar | eiditar código-fuonte]

Státua de Dante na Gallerie degli Uffizi, an Florença.

Dante participou, tamien, na bida melitar de la época. An 1289 cumbatiu al lhado de l cabalheiros florentinos, contra ls de Arezzo, na batailha de Campaldino, an 11 de Júnio. An 1294, staba cun ls soldados que scultában Carlos Martel (filho de Carlos de Anjou i heirói de Poitiers) quando este staba an Florença.

Fui, tamien, médico i farmacéutico; nun pretendia eisercer essas porfissones mas, segundo ua lhei de 1295, to nobre que pretendisse tomar un cargo público debie pertencer a ua de las Guildas (Corporazioni di Arti i Mestieri - ó seia, "Corporaçon de Artes i Oufícios"). Al antrar na guilda de l boticários, Dante podie, assi, aceder a la bida política. Esta profisson nun era, de todo, einadequada para Dante, yá que, na época, ls lhibros éran bendidos ne ls boticários. De 1295 la 1300, fizo parte de l "Cunseilho de l Cien" (l Cunseilho de la Quemuna de Florença), adonde fizo parte de l seis priores que gobernában la cidade.

L ambolbimento político de Dante acarretou-le bários porblemas. L Papa Bonifácio VIII tenie la antençon de acupar melitarmente Florença. An 1300, Dante staba an San Gimignano, adonde preparaba la resisténcia de l guelfos toscanos contra las antrigas papales. An 1301, l papa ambiou Carlos de Balois, (armano de Felipe l Guapo, rei de Fráncia), cumo pacificador de la Toscánia. L gobierno de Florença, inda assi, yá recebira mal ls ambaixadores papales, sumanas antes, de modo a repelir qualquiera anfluéncia de la Santa Sé. L Cunseilho de la cidade ambiou, anton, ua delegaçon la Roma, cul fin de saber al cierto las antençones de l Sumo Pontífice. Dante xefiaba essa delegaçon.

Eisílio i muorte[eiditar | eiditar código-fuonte]

Dante Alighieri

Bonifácio debrebe ambiou ls outros repersentantes de Florença de buolta, retendo solo Dante an Roma. Antretanto, a 1 de Nobembre de 1301, Carlos de Balois antraba an Florença cun ls Guelfos Negros que, por seis dies, debastórun la cidade i massacrórun grande númaro de partidários de la fraçon branca. Anstalou-se, anton, un gobierno apoiante de l Guelfos Negros, i Cante dei Gabrielli di Gubbio fui nomeado "Podestà" (funcionário público zeignado pulas famílias más anfluentes de la cidade). Dante fui cundenado, an Florença, al eisílio por dous anhos, para alhá de ser cundanado a pagar ua eilebada multa an denheiro. Stando inda an Roma, l papa "sugeriu-le" que se mantubisse, sendo cunsiderado, a partir de anton, un proscrito. Nun tenendo pago la multa, fui, por cunsequéncia, cundenado al eisílio perpétuo. Se fusse, antretanto, caturado por soldados de Florença, serie sumariamente eisecutado, queimado bibo. L poeta participou an bárias tentatibas para repor ls Guelfos Brancos ne l poder; an Florença, inda assi, debido la dibersas traiçones, todas falhórun. Dante, amargurado cul tratamiento de que fui albo por parte de l sous inimigos, afligie-se tamien cula einaçon de l sous antigos aliados. Declarou solenemente, na altura, que pertencie a un partido cun un solo nembro. Fui nesta altura que ampeçou a fazer l sboço de l que benerie a ser la "Debina Comédia", poema custituído por 100 cantos, debedidos an 3 lhibros ("Anfierno", "Purgatório" i "Paraíso") cun 33 cantos cada (eicetuando l purmeiro lhibro que, de ls sous 34 cantos, l purmeiro ye cunsiderado solo cumo Canto antrodutório).

Fui para Berona, adonde fui hóspede de Bartolomeo Della Scala; mudou-se para Sarzana (Ligúria), i, depuis, supone-se que terá bibido algun tiempo an Luca cun Madame Gentuca, que l acuolhiu de forma calorosa (l que, más tarde, será referido de forma agradecida ne l Purgatório XXIV,37). Alguas fuontes chégan a abançar que terá stado an Paris, antre 1308 i 1310. Outras fuontes, menos credibles, mas, dízen que terá ido até Oxford.

An 1310, Arrigo VII de l Luxemburgo ambadie Eitália. Dante biu nel la heipótese de se bingar. Screbiu-le, bien cumo la bários príncepes eitalianos, cartas abiertas adonde ancitaba biolentamente a la çtruiçon de l poderio de l Guelfos Negros. Misturando religion i assuntos pribados, ambocou la rábia debina subre la sue cidade, sugerindo cumo albo percipal de l zagrado de Dius ls sous más tanazes einimigos pessonales.

An Florença, Baldo d'Aguglione perdiu la maior parte de l Guelfos Brancos que stában ne l eisílio, permitindo-les l sou regresso. Dante, inda assi, tenie ultrapassado lhargamente ls lhemites tolerables para l partido negro nas sues cartas la Arrigo VII, pul que l sou regresso nun fui premitido.

"Dante ne l eisílio", outor çconhecido.

An 1312, Arrigo assalta Florença, derrotando ls "Guelfos Negros". Nun hai, inda assi, qualquiera eibidéncia dua possible participaçon de Dante ne l eibento. Hai quien diga que Dante se recusou a participar nun ataque a la sue cidade al lhado dun strangeiro. Outros sugírun que l sou nome se tenie tornado moléstia para ls própios "Guelfos Brancos", pul que qualquiera traço de la sue passaige fui prontamente apagado para la posteridade. An 1313, cula muorte de Arrigo, muorre tamien la spráncia de Dante de reber la sue cidade. Bolta para Berona adonde Cangrande Della Scala le premite bibir siguro, cunfortable i, presume-se, cun algua prosperidade. Cangrande ye ua de las personaiges admitidas por Dante ne l sou Paraíso (XVII, 76).

An 1315, Florença fui oubrigada, por Ugucione della Faggiuola (oufecial melitar que cuntrolaba la cidade) a outorgar amnistie a todos ls eisilados. Dante custaba na lista daqueilhes que deberian recebir l perdon. Inda assi, era eisigido que estes pagássen ua determinada multa i, arriba de todo, que aceitássen partecipar nua cerimónia de cariç relegioso adonde se retratarian cumo oufensores de la orde pública. Dante recusou-se a semelhante houmilhaçon, preferindo l eisílio.

Quando Ugucione derrota, finalmente, Florença, a sentença de muorte que recaía subre Dante fui quemutada nua pena de prison, subre la sola cundiçon de que tenerie de ir la Florença jurar solenemente que nunca antrarie na cidade. Dante nun fui. Cumo resultado, la pena de muorte stendiu-se als sous filhos.

Dante inda sperou, más tarde que fusse possible ser cumbidado por Florença a un regresso honrado. L eisílio era cumo que ua segunda muorte, pribando-lo de mui de l que formaba la sue eidantidade. Ne l Canto XVII de l Paraíso, Dante diç l quanto era dolorosa para si la bida de eisilado, quando l sou trisabó, Caciaguida, le "profetiza" aqueilho que l spera:

. . . Tu lascerai ogne cosa diletta
più caramente; e questo è quello strale
che l'arco de lo essilio pria saetta.
Tu proverai sì come sa di sale
lo pane altrui, e come è duro calle
lo scendere e 'l salir per l'altrui scale . . .»

(la traduçon an mirandés):

". . . Deixarás todo aqueilho que te agrada
más perfundamente; ye esta seta la tal
lhougo ne l arco de l eisílio çparada.
I probarás cumo ye falto de sal
l pan d'outros, i cumo ye dura strada
chubir i salir pulas scaleiras d'outros."

Paraíso, XVII, 55-60. Quanto a la spráncia dun die tornar la Florença, Dante çcribe l sou sentimiento melancólico, cumo se yá stubisse resignado a essa ampossibilidade, ne l Canto XX de l Paraíso:

Se mai continga che 'l poema sacro
al quale ha posto mano e cielo e terra,
sì che m'ha fatto per molti anni macro,
vinca la crudeltà che fuor mi serra
del bello ovile ov'io dormi' agnello,
nimico ai lupi che li danno guerra;
con altra voce omai, con altro vello
ritornerò poeta, e in sul fonte
del mio battesmo prenderò 'l cappello . . .

(la traduçon an mirandés):

Se acuntencir que l poema sagrado,
an que cielo i tierra punírun mano,
(magro me fizo, de tanto anho passado)
Bencer la crueldade que an prison
me eisila de l redil adonde, cordeiro,
drumi, ouposto als lhobos que l atácan;
Boç i pul çtinto de l purmeiro
tenerei, chegando poeta, i me fágan
a tiesta anfeitar cun fuolha de lhoureiro …
Tumba de Dante, sculpida por Pietro Lhombardo.

Paraíso, XXV, 1-9. Ye claro que esto nunca acunteciu. Ls sous restros mortales manténen-se an Rabena, nó an Florença.

Guido Nobello de la Polenta, príncepe de Rabena, cumbidou-lo para morar, an 1318. Dante aceitou la ouferta. Fui an Rabena que treminou l "Paraíso" i, pouco depuis, falecie, talbeç de malária, an 1321, cun 56 anhos, sendo sepultado na Eigreija de San Pier Maggiore (más tarde chamada Eigreija de San Francesco). Bernardo Bembo, pretor de Beneza, decidiu honrar ls restros mortales de l Poeta, albantando-le un menumiento funerário d'acordo cula denidade de Dante Alighieri.

Na fóia, stan alguns bersos de Bernardo Canacio, amigo de Dante, adonde se fala de Florença cun ls seguintes termos:

parvi Florentia mater amoris
"Florença, mai de pequeinho amor"

Obras[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ólio de Delacroix repersentando Dante i Bergílio.

La Debina Comédia çcribe ua biaige de Dante atrabeç de l Anfierno, Purgatório, i Paraíso, purmeiramente guiado pul poeta romano Bergílio, outor de l poema épico Eneida, atrabeç de l Anfierno i de l Purgatório i, depuis, ne l Paraíso, pula mano de la sue amada Beatriç (cun quien, presumen muitos outores, nunca tenga falado i, solo bisto, talbeç, dues a trés bezes). An termos girales, ls lheitores modernos prefíren la çcriçon bíbida i psicologicamente antressante a la sensibilidade cuntemporánea de l "Anfierno", adonde las peixones se agítan de forma angustiada nun ambiente quaije cinematográfico. Ls outros dous lhibros, l Purgatório i l Paraíso, yá eisigen outra abordaige por parte de l lheitor: cunténen subtilezas al nible filosófico i teológico, metáforas deficilmente cumprensibles pa la nuossa época, requerendo algua pesquisa i pacéncia. L Purgatório ye cunsiderado, de ls trés lhibros, l más lhírico i houmano. Ye antressante berificar que ye, tamien, aquel adonde aparécen más poetas. L Paraíso, l más pesadamente teológico de todos, stá repleto de bisones místicas, raiando l éxtase, adonde Dante tenta çcrebir aqueilho que, cunfessa, ye ancapaç de sprimir (cumo acuntece cun muitos testos místicos que fázen la stória de la lhiteratura relegiosa). L poema apersenta-se, cumo se puode ber nun de ls cachos arriba, cumo "poema sagrado" l que amostra que Dante lhieba mui a sério l lhado teológico i, talbeç, profético, de la sue obra.

L poema chama-se "Comédia" nó por ser angraçado mas porque tremina bien (ne l Paraíso). Era esse l sentido oureginal de la palabra Comédia, an cuntraste cula Tragédia, que treminaba, an percípio, mal para ls personaiges.

Dante screbiu la "Comédia" ne l sou dialeto lhocal. Al criar un poema de strutura épica i cun propósitos filosóficos, Dante demunstraba que la lhéngua toscana (mui aprossimada de l que hoije ye coincido cumo lhéngua eitaliana, ó lhéngua bulgar, an ouposiçon al lhatin, que se cunsideraba cumo la lhéngua apropiada para çcursos más sérios) era adequada para l más eilebado tipo de spresson, al mesmo tiempo que stabelecie l Toscano cumo dialeto padron para l eitaliano.

Státua de Dante na Piazza Dante, Nápoles.

Outras obras amportantes de l outor son:

  • De Vulgari Eloquentia ("Subre la Lhéngua Bulgar", screbida, curjidosamente, an lhatin);
  • Vita Nova ("Bida Nuoba"), adonde ansere sonetos, comentados, adonde narra la stória de l sou amor por Beatriç. La lhéngua outilizada ye a toscana, tanto para ls poemas (l que nun ye grande nobidade, yá que muitas obras lhíricas tenien sido scritas an lhéngua bulgar) cumo para ls comentairos que, pul sou carátener más teórico, yá inoban al prescindir de l lhatin.
  • Le Rime - "Las rimas", tamien chamadas de "Canzoniere", adonde aparecen bários testos de cariç lhírico (sonetos, cançones, baladas, sextinas…), adonde, outra beç, canta l amor eidealizado (amor platónico), Beatriç, bien cumo la Ciéncia, la Filosofie, la Moral (nun sentido alargado de l termo);
  • Il Convivio - "L Cumbíbio", de carátener filosófico, ye apersentado pul poeta cumo un banquete cun 14 pratos (simbolizando las cançones), acumpanhados de l pan (ls comentairos). Faç parte de las obras que pretenden dignificar la lhéngua bulgar, tanto más que Dante chega eiqui a citar outores tan amportantes cumo Aristóteles ó San Tomás de Aquino;
  • Monarchia - "Monarquie", adonde spone las sues eideias políticas;
  • Outras obras, cunsideradas menores, cumo "Las Eipístolas", "Éclogas" i "Quaestio de aqua eit tierra".

Nota: Quando mos referimos a cachos de la Debina Comédia, andicamos purmeiro l lhibro (por eisemplo, "Anfierno"), depuis l Canto, an numeraçon romana; i, finalmente, an numeraçon árabe, ls bersos (que aparécen numerados na maior parte de las eidiçones de la obra).

Curjidades[eiditar | eiditar código-fuonte]

De vulgari eloquentia, 1577

An 2007, cientistas eitalianos de la Ounibersidade de Bologna recriórun la face de Dante. Acradita-se que l modelo seia l más próssimo possible de sue berdadeira aparéncia. Un sou retrato, feito por Botticelli fui ousado cumo base, junto al cránio.[3]

Dante, cumo spoente de la lhiteratura ounibersal fui outelizado cumo refréncia cultural i didática ançpensable pula outora pertuesa Sophia de Mello Breyner Andressen, que l outelizou cumo personaige ne l lhibro anfanto-jubenil "L Cabalheiro de la Dinamarca", adonde ye apersentado a las moços geraçones cumo alguien que terá tenido cuntato cun rialidades transcendentes ó que, nun las tenendo tenido, deixou, inda assi, ua obra por si mesma transcendente.

Reabilitaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

An júlio de 2008 l Comité Cultural de Florença rebogou l eisílio i cuncediu a sous hardeiros, cumo forma de cumpensaçon la más alta honrarie de la cidade, Il Fiorino D'Oro. La perpuosta, aprobada na Cámara de Bereadores de la cidade, fui apersentada pul bereador Enrico Bosi, de l Partido Pobo de la Lhibardade, tenendo sido aprobada por solo un boto arriba de l quórun mínemo, ua beç que recebiu ouposiçon de muitos bereadores de la squierda, que la cunsiderórun solo ua forma de beneficiar l solo hardeiro bibo de Dante, Peralvise Serego Alighieri, un pordutor de bino de la region de Valpolicella.[4]

Refréncias

  1. Dante-Alighieri, Encyclopaedia Britannica.
  2. Durante, olim vocatus Dante.
  3. Cientistas eitalianos recrian face de Dante Alighieri BBCBrasil.com, besitado an 9 de febreiro de 2007
  4. L Globo, 5 de júlio de 2008, páigina 35