Aztecas

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Stenson de l ampério azteca.

Ls aztecas (1325 até 1521) fúrun ua ceblizaçon mesoamaricana, pré-quelombiana, que floreciu percipalmente antre ls seclos XIV i XVI, ne l território correspundente al atual México. Na sucesson de pobos mesoamaricanos que dórun ourige a essa ceblizaçon çtácan-se ls toltecas, por sues cunquistas ceblizatórias, florecendo antre l seclo X i l seclo XII seguidos puls chichimecas eimediatamente anteriores i praticamente fundadores de l Ampério Azteca cula fin de l Ampério Tolteca.

Ls aztecas fúrun derrotados i sue ceblizaçon çtruída puls cunquistadores spanholes, comandados por Fernando Cortez.

L lhéngua azteca era l náhuatl.

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

L cuntrole político de l populoso i fértil bal de l México quedou cunfuso apuis de 1100. Als poucos, ls aztecas, ua tribo de l norte, assumiran l poder depuis de 1200. Ls aztecas éran un pobo andígena de la América de l Norte, pertencente al grupo nahua. Ls azztecas tamien puoden ser chamados de mexicas (dende México). Migrórun pa l bal de l México (ó Anahuác) ne l percípio de l seclo XIII i assentórun-se, einicialmente, na maior ilha de l lhago de Texcoco (depuis to drenado puls spanholes), seguindo anstruçones de sous diuses para se fixáren adonde bissen ua águila pousada nun cato, deborando ua queluobra. A partir dessa base formórun ua aliança cun dues outras cidades – Texcoco i Tlacopán – contra Atzcapotzalco, derrotórun nel i cuntinórun a cunquistar outras cidades de l bal durante l seclo XV, quando cuntrolában to l centro de l México cumo un Ampério ó Cunfederaçon Azteca, cuja base eiquenómico-política era l modo de porduçon tributário. Ne l percípio de l seclo XVI, sous domínios se stendian de cuosta la cuosta, tenendo al norte ls desertos i al sul l território maia.

Brason de armas mexicano mostrando l senhal para la fundaçon de la capital azteca


Ls aztecas, que atingiran alto grau de sofisticaçon tecnológica i cultural, éran gobernados por ua monarquia eiletiba, i ourganizában-se an dibersas classes sociales, tales cumo nobres, sacerdotes, guerreiros, comerciantes i scrabos, para alhá de possuíren ua scrita pitográfica i dous calendários (astronómico i lhitúrgico).

Al studar la cultura azteca, debe-se prestar special atençon la trés aspetos: la religion, que demandaba sacrefícios houmanos an ancha scala, particularmente al dius de la guerra, Huitzilopochtli; la tecnologie abançada, cumo la outelizaçon eificiente de las chinampas (ilhas arteficiales custruídas ne l lago, cun canhales debisórios) i la basta rede de comércio i sistema de admenistraçon tributária.

L ampério azteca era formado por ua ourganizaçon statal que se subrepuso melitarmente a dibersos pobos i quemunidades na Meso-América. Segundo Jorge Luís Ferreira, ls aztecas possuían ua superioridade cultural i esso justificarie sue heigemonie política subre las einúmaras quemunidades nestas regiones, l que era argumentado por eilhes mesmos.

Ne l período anterior la sue spanson ls aztecas stában ne l mesmo stágio cultural de sous bezinos de outras etnies. Por un porcesso mui specífico, nua spanson rápida, passórun a subjugar, dominar i tributar ls pobos de las redundezas, outrora sous eiguales. Ye amportante lhembrar estes aspetos pul fato de tenéren se tornado dominantes por ua spanson melitar, i nun por ua suposta sofisticaçon cultural própia i outónoma.

Anque sacrefícios houmanos séren ua prática custante i mui antiga na Mesoamérica, ls aztecas se çtacórun por fazer deilhes un pedamiego de sue sociadade i religion. Segundo mitos aztecas, sangre houmano era neçairo al sol, cumo alimento, para que l astro podisse nacer la cada die. Sacrefícios houmanos éran rializados an grande scala; alguas cientos nun die solo nun era anquemun. Ls coraçones éran arrincados de bítimas bibas, i lhebantados al cielo an honra als diuses. Ls sacrefícios éran cunduzidos de l alto de pirámides para star acerca de ls diuses i l sangre scorrie puls degraus. La eiquenomie azteca staba baseada primordialmente ne l milho, i las pessonas acraditában que las colheitas dependian de probison regular de sangre por meio de l sacrefícios.

Durante ls tiempos de paç, "guerras" éran rializadas cumo campeonatos de coraige i de halbelidades de guerreiros, i cul antuito de caturar más bítimas. Eilhes lhutában cun clabas de madeira para mutilar i atrelundar, i nun matar. Quando lhutában para matar, colocaba-se nas clabas ua lhámina de ousidiana.

Sue ceblizaçon tubo un fin abruto cula chegada de ls spanholes ne l ampeço de l seclo XVI. Tornórun-se aliados de Cortés an 1519. L gobernante azteca Motezuma II cunsiderou l cunquistador spanhol la personificaçon de ls dius Quetzalcóatl, i nun soube abaluar l peligro que sou reino corrie. El recebiu Cortés amigablemiente, mas más tarde l tlatoani fui tomado cumo refén. An 1520 houbo ua rebolta azteca i Motezuma II fui assassinado. Sou sucessor, Cuauhtémoc (filho de l armano de Montezuma), l redadeiro gobernante azteca, rejistiu als ambasores, mas an 1521 Cortés sitiou Tenochtitlán i subjugou l ampério. Muitos pobos nó-aztecas, submetidos a la Cunfederaçon, se ounírun als cunquistadores contra ls aztecas.

La Sociadade[eiditar | eiditar código-fuonte]

La sociadade azteca era rigidamente dibedida. L grupo social de l pipiltin (nobreza) era formada pula família rial, sacerdotes, xefes de grupos guerreiros — cumo ls Jaguares i las Águilas — i xefes de l calpulli. Podien partecipar tamien alguns plebeus (macehualtin) que tubíssen rializado algun ato straordinário. Tomar choclate caliente (xocoatl) era un prebilégio de la nobreza. L resto de la populaçon era custituída de lhabradores i artesones. Habie, tamien, scrabos (tlacotin).

Habie, na orde, ampeçando de l plano más baixo:

  • Scrabos
  • maceualli ó calpulli (nembro de l clan)
  • artesones i comerciantes
  • pochtecas (grandes comerciantes)
  • sacerdotes, denitários cebiles i melitares.

L amperador[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls amperadores aztecas an lhéngua Nahuatl éran chamados Hueyi Tlatoani ("L Grande Ourador"), termo tamien ousado para chamar ls gobernantes de las altepetl (cidades). Ls amperadores aztecas fúrun ls maiores respunsables tanto pul crecimiento de l ampério, cumo para la decadéncia de l mesmo. Ahuizotl, por eisemplo, fui al mesmo tiempo l amperador más cruel i l respunsable pula maior spanson de l ampério. Yá Montezuma II (ó Motezuma II), tenendo sido un amperador justo i pacifico, fui tamien fraco an sues decisones, premetindo que ls spanholes antrássen an sous domínios, mesmo apuis de la circulaçon de stórias de que estes tenerien massacrado tribos, abalando fatalmente la solideç de sou ampério, i finalmente degenerando na sue stinçon.

La sucesson de ls amperadores aztecas nun era harditária de pai para filho, sendo estes eileitos por un cunsenso antre ls nembros de la nobreza.

Amperadores[eiditar | eiditar código-fuonte]

La religion[eiditar | eiditar código-fuonte]

Éran politeístas (acraditában an bários diuses) i acraditában que se l sangre houmano nun fusse oufrecido al Sol, la angrenaige de l mundo deixarie de funcionar.

Ls sacrefícios éran dedicados la :

  • Huitzilopochtli ó Tezcatlipoca: l sacreficado era colocado nua piedra por quatro sacerdotes, i un quinto sacerdote straía, cun ua faca, l coraçon de l guerreiro bibo para alimentar sou dius;
  • Tlaloc: anualmente éran sacreficadas ninos ne l cume de la muntanha. Acraditaba-se que quanto mais ls ninos chorássen, más chuba l dius proberie.

Ne l sou panteon habie cientos de diuses. Ls percipales éran binculados al ciclo solar i a la atebidade agrícola. Ouserbaçones astronómicas i studo de ls calendários fazien parte de l coincimiento de ls sacerdotes.

L dius más benerado era Quetzalcóatl, la queluobra amplumada. Ls sacerdotes formában un poderoso grupo social, ancarregado de ourientar la eiducaçon de l nobres, fazer prebisones i diregir las cerimónias rituales. La religiosidade azteca ancluía la prática de sacrefícios. Segundo l dibulgado puls cunquistadores l derramamiento de sangre i la oufrenda de l coraçon de animales i de seres houmanos éran ritos amprescendibles para sastifazer ls diuses, assi i todo se cunsidrarmos la relaçon de la religion cula medecina ancuntraremos un sin númaro de ritos.

Hai refréncias a un dius sin face, ambesible i ampalpable, çprobido de stória mítica para quien l rei de Texoco, Nezaucoyoatl, mandou fazer un templo sin ídolos, solo ua torre. Esse rei l defenie cumo "aquel, grácias a quien nós bibimos".

La medecina[eiditar | eiditar código-fuonte]

La antropologie médica situa l coincimiento mítico-relegioso cumo forma de racionalidade médica se este se custitui cumo un sistema lhógico i teoricamente struturado, que prencha cumo cundiçones neçairas i suficientes ls seguintes eilemientos:

  • Ua morfologie (cuncepçon anatómica);
  • Ua dinámica bital ( "fisiologie");
  • Un sistema de diagnósticos;
  • Un sistema de anterbençones terapéuticas;
  • Ua doutrina médica (cosmologie).

Pul menos parcialmente, l sistema azteca prenche tales requisitos. Apersenta-se cumo teoricamente struturado, cun formaçon específica (l daprendizado de las dibersas funçones de la classe sacerdotal), l relatibo coincimiento de anatomie (cumparado cun sistemas etnomédicos de índios de ls zertos amaricanos ó florestas tropicales) an funçon, talbeç, de la prática de sacrefícios houmanos mas nun necessariamente dependente dessa cundiçon. Hai eibidéncias que soldában fraturas i punien talas an uossos quebrados.

La dinámica bital de la relaçon tonal (tonalli) – nagual (naualli) ó splicaçones de l eifeito de plantas medecinales son pouco coincidos, assi i todo l sistema de anterbençones terapéuticas atrabeç de plantas medecinales, dietas i ritos son eibidentes. La doutrina médica tradecional por sue beç, tamien nun ye bien coincida.

Ne l sistema diagnóstico ancuntramos quatro causas básicas: Antroduçon de cuorpo stranho por bruxedo; Agressones sofridas al duplo (nagual); Agressones ó perda de l tonal; i anfluéncias nefastas de spritos (aires).

An relaçon a esse cunjunto de patologies, ls diuses repersentában simultaneamente ua catadorie de análeze de causa i possiblidade de anterbençon por sue antercesson. Tlaloc staba associado als aires i malinas de l friu i de la piel (úlceras, lhepra) i heidropsie; Ciuapipiltin a las cumbulsones i paralisia; Tlazolteotl a las malinas de l amor que anclusibe causában la muorte (tlazolmiquiztli ); Ixtlilton curaba ls ninos; Lume, ajudaba las parturientes; Xipe Totec era l respunsable pulas ouftalmias.

Plantas i Técnicas

L tabaco i l ancenso begetal (copalli) staba persente an sues práticas. Sous ticitl (médicos bruxos) an nome de ls Diuses rializában ritos de cura cun plantas que cuntén sustáncias psicodélicas (Lhophophora willamsii ó peiote; Psylocybe mexicana, Stropharie cubensis - roques cun psilocibina; Ipomoea biolacea i Ribea coribosa - ololiuhqui) que ansinan la causa de las malinas, mostran la persença de tonal (tonalli), i sofrimientos anflegidos al duplo animal ó nagual (naualli) ls causos de anfeitiçamiento ó castigo de l diuses.

Antre ls remédios más coincidos staba la alimentaçon de ls doentes cun dietas la base de milho, passiflora (quanenepilli), l bálsamo de l peru, la raiç de jalapa, la salsaparrilha (iztacpatli / psoralea) la baleriana antre cientos de outras registradas an códigos scritos de ls quales ne ls sobrórun fragmentos.

Cidades stóricas[eiditar | eiditar código-fuonte]

Bibliografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Soustelle, Jacques. La bida de l die a die de ls aztecas, nas bísperas de la cunquista spanhola. MG, Itatiaia, 1962
  • Soustelle, Jacques. La ceblizaçon azteca. RJ, Zahar,1970

punta gruossa tamien ye ua cidade de ls aztecas

Ber tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]

Modelo:Aztecas

Lhigaçones sternas[eiditar | eiditar código-fuonte]