Defréncias antre las eidiçones de "Partícula eilementar"

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Conteúdo apagado Conteúdo adicionado
Sem resumo de edição
Sem resumo de edição
Lhinha 1: Lhinha 1:
An [[física de partículas]], ua '''partícula eilementar''' ó '''partícula fundamental''' ye ua [[partícula subatómica]] sin subestrutura, ó seia, nun ye cumpuosta d'outras partículas.<ref name="Braibant">Braibant, Sylvie; Giacomelli, Giorgio; Spurio, Maurizio (2012). ''[https://books.google.es/books?id=e8YUUG2pGeIC&pg=PA384&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics]'' (segunda eidiçon) (an anglés). Springer. ISBN 978-94-007-2463-1.</ref> Antre las partículas atualmente cunsidradas eilementares stan ls [[fermion|fermiones]] fundamentales ([[quark]]s, [[leton|letones]], [[antiquark]]s i [[antileton|antiletones]]), que giralmente son "partículas de matéria" i "partículas d'[[antimatéria]]", bien cumo ls [[boson|bosones]] fundamentales ([[boson de calibre|bosones de calibre]] i l [[bóson de Higgs]]), que giralmente son "partículas de fuorça" que medeian las [[força fundamental|fuorças]] antre ls fermiones.<ref name="Braibant">Braibant, Sylvie; Giacomelli, Giorgio; Spurio, Maurizio (2012). ''[https://books.google.es/books?id=e8YUUG2pGeIC&pg=PA384&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics]'' (segunda eidiçon) (an anglés). Springer. ISBN 978-94-007-2463-1.</ref> Ua partícula que cuntén dues ó mais partículas eilementares chama-se [[partícula cumpuosta]].
An [[física de partículas]], ua '''partícula eilementar''' ó '''partícula fundamental''' ye ua [[partícula subatómica]] sin subestrutura, ó seia, nun ye cumpuosta d'outras partículas.<ref name="Braibant">Braibant, Sylvie; Giacomelli, Giorgio; Spurio, Maurizio (2012). ''[https://books.google.es/books?id=e8YUUG2pGeIC&pg=PA384&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics]'' (segunda eidiçon) (an anglés). Springer. ISBN 978-94-007-2463-1.</ref> Antre las partículas atualmente cunsidradas eilementares stan ls [[fermion|fermiones]] fundamentales ([[quark]]s, [[lheton|lhetones]], [[antiquark]]s i [[antilheton|antilhetones]]), que giralmente son "partículas de matéria" i "partículas d'[[antimatéria]]", bien cumo ls [[boson|bosones]] fundamentales ([[boson de calibre|bosones de calibre]] i l [[bóson de Higgs]]), que giralmente son "partículas de fuorça" que medeian las [[força fundamental|fuorças]] antre ls fermiones.<ref name="Braibant">Braibant, Sylvie; Giacomelli, Giorgio; Spurio, Maurizio (2012). ''[https://books.google.es/books?id=e8YUUG2pGeIC&pg=PA384&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics]'' (segunda eidiçon) (an anglés). Springer. ISBN 978-94-007-2463-1.</ref> Ua partícula que cuntén dues ó mais partículas eilementares chama-se [[partícula cumpuosta]].

La [[matéria]] ourdinarie cumpone-se por [[atomo]]s, qu'antigament s'acraditában que éran partículas eilementares —de fato, ''ἄτομος'' an [[griego antigo]] senefica "andebesible"— inda que l'eisisténcia de l'atomo quedou questionado até 1905 aprossimadamente, yá qu'alguns físicos amportantes bian las moléculas cumo eilusones matemáticas i la matéria cumo cumpuosta eissencialmente por [[einergie]].<ref name="Braibant"> Braibant, Sylbie; Giacomelli, Giorgio; Spurio, Maurizio (2012). ''[https://books.gogle.s/books?id=e8YUUG2pGeIC&pg=PA384&redir_sc=y#b=onepage&q&f=false Particles and Fundamental Interactions: An introdution to particle physics]'' (2ª eidiçon) (an anglés). Springer. ISBN 978-94-007-2463-1.</ref><ref>Newburgh, Ronald; Peidle, Joseph; Rueckner, Wolfgang (2006). [https://web.archibe.org/web/20170803105918/https://physlab.lhums.edu.pk/eimages/f/fe/Ref1.pdf "Einstein, Perrin, and the reality of atoms: 1905 revisited"] (PDF) (an anglés). ''[American Journal of Physics]''. '''74''' (6): 478–481. Bibcode:2006AmJPh..74..478N. doi:10.1119/1.2188962. Arquibado de l [https://physlab.lhums.edu.pk/eimages/f/fe/Ref1.pdf PDF ouriginal] l 3 d'agosto de 2017. Cunsultado l 17 d'agosto de 2013.</ref> Ls custituintes subatómicos de l'atomo eidantificórun-se pula purmeira beç ne l'ampeço de ls [[anhos 1930]]: l'[[eiletron]] i l [[proton]], cul [[foton]], la partícula de la [[radiaçon eiletromagnética]].<ref name="Braibant"> Braibant, Sylbie; Giacomelli, Giorgio; Spurio, Maurizio (2012). ''[https://books.gogle.s/books?id=e8YUUG2pGeIC&pg=PA384&redir_sc=y#b=onepage&q&f=false Particles and Fundamental Interactions: An introdution to particle physics]'' (2ª eidiçon) (an anglés). Springer. ISBN 978-94-007-2463-1.</ref> En aqueilha época, la chegada recente de la [[macánica quántica]] stubo a mudar radicalmente la cuncepçon de las partículas, por poder atrabessar ua partícula solica un campo aparentemente cumo se fur ua [[óndia]], ua paradoxa qu'inda squiba ua splicaçon sastifatória.<ref>Weinert, Friedel (2004). ''[https://books.google.es/books?id=E0NRcFEjvU4C&pg=PA43&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The Scientist as Philosopher: Philosophical consequences of great scientific discoveries]'' (an anglés). Springer. pp. 43, 57–59. Bibcode:2004sapp.book.....W. ISBN 978-3-540-20580-7.</ref><ref name="Kuhlmann"> Kuhlmann, Meinard (24 de júlio de 2013). [https://www.scientificamerican .com/article/physicists-debate-whether-world-made-of-particles-fields-or-something-else/ "Physicists debate whether the world is made of particles or fields – or something else entirely"] (an anglés). ''[[Scientific Amarican]]''.</ref>


[[Catadorie:Partículas]]
[[Catadorie:Partículas]]

Eidiçon cumo la de 15h41min de 2 de abril de 2021

An física de partículas, ua partícula eilementar ó partícula fundamental ye ua partícula subatómica sin subestrutura, ó seia, nun ye cumpuosta d'outras partículas.[1] Antre las partículas atualmente cunsidradas eilementares stan ls fermiones fundamentales (quarks, lhetones, antiquarks i antilhetones), que giralmente son "partículas de matéria" i "partículas d'antimatéria", bien cumo ls bosones fundamentales (bosones de calibre i l bóson de Higgs), que giralmente son "partículas de fuorça" que medeian las fuorças antre ls fermiones.[1] Ua partícula que cuntén dues ó mais partículas eilementares chama-se partícula cumpuosta.

La matéria ourdinarie cumpone-se por atomos, qu'antigament s'acraditában que éran partículas eilementares —de fato, ἄτομος an griego antigo senefica "andebesible"— inda que l'eisisténcia de l'atomo quedou questionado até 1905 aprossimadamente, yá qu'alguns físicos amportantes bian las moléculas cumo eilusones matemáticas i la matéria cumo cumpuosta eissencialmente por einergie.[1][2] Ls custituintes subatómicos de l'atomo eidantificórun-se pula purmeira beç ne l'ampeço de ls anhos 1930: l'eiletron i l proton, cul foton, la partícula de la radiaçon eiletromagnética.[1] En aqueilha época, la chegada recente de la macánica quántica stubo a mudar radicalmente la cuncepçon de las partículas, por poder atrabessar ua partícula solica un campo aparentemente cumo se fur ua óndia, ua paradoxa qu'inda squiba ua splicaçon sastifatória.[3][4]

Notas i refréncias

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Braibant, Sylvie; Giacomelli, Giorgio; Spurio, Maurizio (2012). Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics (segunda eidiçon) (an anglés). Springer. ISBN 978-94-007-2463-1. Erro de citaçon: Código <ref> inválido; o nome "Braibant" é definido mais de uma vez com conteúdos diferentes
  2. Newburgh, Ronald; Peidle, Joseph; Rueckner, Wolfgang (2006). "Einstein, Perrin, and the reality of atoms: 1905 revisited" (PDF) (an anglés). [American Journal of Physics]. 74 (6): 478–481. Bibcode:2006AmJPh..74..478N. doi:10.1119/1.2188962. Arquibado de l PDF ouriginal l 3 d'agosto de 2017. Cunsultado l 17 d'agosto de 2013.
  3. Weinert, Friedel (2004). The Scientist as Philosopher: Philosophical consequences of great scientific discoveries (an anglés). Springer. pp. 43, 57–59. Bibcode:2004sapp.book.....W. ISBN 978-3-540-20580-7.
  4. Kuhlmann, Meinard (24 de júlio de 2013). .com/article/physicists-debate-whether-world-made-of-particles-fields-or-something-else/ "Physicists debate whether the world is made of particles or fields – or something else entirely" (an anglés). Scientific Amarican.