Lhéngua chinesa

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Chinés (漢語 / 汉语 Hànyǔ, 中文 Zhōngwén)
Falado an: República Popular de la China, Hong Kong, Macau, Taiwan, Singapura, Malásia, Andonésia, Tailándia, Bietname, Mianmar, Camboja
Total de falantes: cerca de 1,3 bilhon
Posiçon: 1
Familha:
Scrita: Carateres chineses
Statuto oufecial
Lhéngua oufecial de: República Popular de la China, Hong Kong, Macau, Taiwan (Formosa), Singapura, Naciones Ounidas
Regulaçon por: RPC: bárias agéncias (an chinés)
An Taiwan: Cunseilho de Promoçon de l Mandarin
An Singapura: Cunseilho pa la Promoçon de l Mandarin/Campanha pa la Fala de l Mandarin
Códigos de lhéngua
ISO 639-1: zh
ISO 639-2: chi
ISO 639-3: zho

La léngua chinesa (an Hanyu 汉语 ó 漢語 ó 华语 ó 華語; an Zhōngwén 中文) ye na berdade ua família de lénguas que pertence al galho campana-tibetano. Aprossimadamente la quinta parte de ls habitantes de la Tierra fala algua forma de chinés cumo léngua materna, tornando la léngua chinesa la mais falada ne l planeta, ambora nun seia la mais difundida.[sin fuontes?]

Ye ua léngua tonal, eisolante i, basicamente, monossilábica, tendendo al monossilabismo percipalmente na bariante scrita, anquanto las bariantes faladas (notoriamente l mandarin) questuman fazer amplo uso de palabras dissilábicas i polissilábicas. Las raízes lexicales son, inda assi, todas monossilábicas.[sin fuontes?]

Trasliteraçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

La trasliteraçon de ls carateres chineses pa las lénguas que úsan l alfabeto latino puode ser feita pul sistema Wade-Giles, criado por dous missionairos stadunidenses. Passado la Reboluçon quemunista chinesa, an 1949, ua comisson de filólogos criou un nuobo sistema coincido cumo pinyin. Cumo un eisemplo, ne l sistema Wade-Giles scribe-se "Mao Tsé Tung", anquanto qu'an pinyin grafa-se "Máo Zédōng". Para andicar ls tones outelizan-se acientos subre las bogales ó inda númaros, al final de cada sílaba.

Dialetos[eiditar | eiditar código-fuonte]

La léngua chinesa apersenta grande bariadade de dialetos, sendo tamanha la defrença antre eilhes a punto de muitos séren ancumprensibles antre si[sin fuontes?].

L léngua mantén l'ounidade por causa de l'ourige genética quemun i pul fato de la scrita ser quemun a todos eilhes, trascrebendo cunceitos al ambés de sonidos.

Ls percipales dialetos de l chinés son:

Gramática[eiditar | eiditar código-fuonte]

La gramática de la léngua chinesa ye relatibamente mais fácele que la d'outras lénguas. L chinés nun ten trocas de género nin de númaro. Ls berbos manténen-se eimutables an todos ls causos i an todos ls tiempos gramaticales. Por eisemplo, l berbo Ser 是 (shi) nun se cunjuga, seia quien fur l sujeito ó l tiempo.

Sistema de scrita[eiditar | eiditar código-fuonte]

L sistema de scrita chinés ye logográfico, ó seia, ls grafemas son logogramas que denotan palabras ó morfemas. La scrita chinesa, an todas sues bariantes, ye caratelizada pula auséncia dun alfabeto. Ls logogramas nun trascreben ls sonidos de la fala (fonemas), mas seneficados, i cada grafema puode ser pronunciado dua forma cumpletamente defrente d'acuordo cul dialeto.

Ye mui frequente chamar-se als logogramas "eideogramas" ó "hieróglifos". Inda assi, ls eideogramas repersentan eideias i nun tanto palabras ó morfemas, sendo ralos ls sistemas de scrita de las lénguas houmanas berdadeiramente eideográficos.

Cada grafema eisolado ye lido cumo ua sílaba defrente. Quando la palabra ten dues sílabas, cada sílaba que la cumpone ye repersentada cun un grafema defrente.

Solo ua pequeinha percentaige de l total de campanagramas (outro nome para carateres chineses) son rialmente eideogramas ó pitogramas. Por eisemplo: para se repersentar l'eideia de "brilho" cumbina-se las repersentaçones de 日,"sol", i 月,"luna", oubtendo-se l'eideograma 明. La repetiçon dun pitograma puode liebar a la criaçon dun eideograma. Ye l causo de 木,"arble", i de 林“bosque” i 森,“floresta”, criados atrabeç de la sue duplicaçon i triplicaçon, respetibamente.

L tipo mais quemun de carateres (80% a 90%, dependendo de ls outores) son ls semántico-fonéticos, custituídos, cumo l nome andica, por dous ó mais eilemientos, l fonético, qu'andica la pronúncia aprossimada, i l semántico, andicatibo de l seneficado, chamado radical. Por eisemplo, an 河 hé ",riu" i 湖 hú "lago", ls trés traços a la squierda son l pitograma simplificado para riu, anquanto a la dreita se ancontra l'eilemiento fonético. Cumbinando 氵 "auga" i 木 mù oubtén-se 沐 mù, “labar l pelo”. Este método ye mui pordutibo pa la criaçon de nuobos carateres. Ls nomes de muitos de ls eilemientos de la tabela periódica son formados desta maneira. 钚 bù, "plutonho", ye custituído pul radical para "metal", 金 jīm, i pul cumponente fonético 不 bù ("nó"), ó, tal cumo se çcribe an chinés, "不 dá l sonido i 金 dá l seneficado".

Cula cumplexidade i bariadade d'oubjetos la séren nomeados, muitos acaban sendo zeignados por mais dun logograma, de modo que ls carateres postos un al lado de l'outro gírun un nuobo seneficado. Por eisemplo, la palabra "cumputador" (電腦) ye repersentada culas palabras "eiletricidade" (電) i "cérebro" (腦).

Strutura fonológica[eiditar | eiditar código-fuonte]

La strutura fonológica chinesa, cumo de las demales lénguas campana-tibetanas, ye caratelizada pula defrença na entonaçon de cada palabra. Assi, ua mesma sílaba puode tener seneficados cumpletamente dibersos, dependendo de l'entonaçon outelizada - cunferindo cierta musicalidade ne l çcurso de la fala. Debido a essa caratelística, nun eisiste aciento tónico. L númaro de tones possibles barie dun dialeto para outro. Ne l mandarin eisisten quatro tones i mais un quinto ton neutro. Ne l hakka eisisten seis tons, ne l taiwanés, siete tones, i ne l cantonés, nuobe tones[sin fuontes?].

Fuontes[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]

Este artigo ye un rabisco subre lénguas. Tu puodes ajudar la Biquipédia acrecentando-lo.