Stória de la Tierra de Miranda

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.

Stória de Bergáncia[eiditar | eiditar código-fuonte]

La ária de l'atual cunceilho de Bergáncia era yá ua poboaçon amportante durante l'acupaçon romana. Durante algun tiempo tubo la zeignaçon de Juliobriga dada la Brigantie pul amperador Augusto an houmenaige a tou sou tio Júlio César.

Çtruída durante las guerras antre crestianos i mouros, ancontraba-se an território pertencente al mosteiro beneditino de Castro de Abelanas quando l'adquiriu, por troca, an 1130, D.Fernando Mendes, cunhado de D. Fonso Heinriques. Reconstruída ne l lhugar de Benquerença, D. Sancho I cuncediu-le foral an 1187 i lhibertou-l'an 1199 de l cerco que le ampusera Fonso IX de Lhion, ponendo-le anton defenitibamente l nome de Bergáncia.

L regente D. Pedro, an 1442, eilebou Bergáncia la cabeça de ducado cuncedido la sou armano eilegítimo D: Fonso, 8º conde de Barcelos i que fura denro de D. Nuno Álbares Pereira.

An 1445, Bergáncia recebiu la cuncesson dua feira franca i an 1446 D. Fonso B eilebou-l'a la catadorie de cidade.

A 5 de Márcio de 1770, Bergáncia tornou-se sede ua diocese; passou a tener ounida la si, zde 27 de Setembre de 1780, la diocese de Miranda (criada a 22 de Maio de 1545). quedando la sede an Bergáncia - por esso la zeignaçon oufecial de la diocese ye de «Bergáncia i Miranda».

Stória de Miranda de l Douro[eiditar | eiditar código-fuonte]

Poboado custruido de las scarpas de l riu Douro, que le dá l nome, ye l lhugar cun mais peso stórico ne l Praino Mirandés.

L'ourige de Miranda de l Douro cumo poboaçon inda hoije dá algua çcusson antre ls storiadores, mas ls achados arqueológicos fázen-na remuntar a la Eidade de l Bronze. Eisisten solo alguns andícios que Miranda de l Douro "tenerie sido primetibamente un Castro, yá de la Eidade de l Bronze"

Sabe-se que "Miranda de l Douro fui ua cidade mui amportante yá ne l tiempo de ls romanos, que le dórun ls nomes de Cuntium, Paramica, Sponcia i inda l de Cambetum Lubicanarum".

Ls Serracenos acupórun-na ne ls percípios de l seclo VIII, crismando-la cul nome de Mir-Hándul.

Perteneciu al cumbento romano asturiense i, na Eidade Média, ancluída na Diocese de Astorga, fui la region de Miranda de l Douro, zde Picote a la frunteira de Bergáncia, colonizada ne ls purmeiros tiempos de la monarquia pertuesa por frades de l cumbentos lheoneses de Santa Marie de Moreruela i de San Martin de Castañeda, situaçon que se mantubo até al seclo XV.

Quando l conde D. Anrique, príncepe de Borgonha tornado Grande de Spanha i un de ls possibles hardeiros de D. Fonso VI, deilha tomou posse, ancontrou-la an ruínas, quaije zerta. Assi se mantubo até que D. Fonso Hanriqueç, reconhecendo-le amportança cumo marco de ls sous domínios an face de l Reino Lheonés, manda custruir l castielho i cuncede-le carta de foral an 19 de Nobembre de 1136, tal l ampenho que l mobie de ber l lhocal repoboado.

An 1117, D. Sancho I renoba l foral afonsino i debido al gran númaro de populaçon alredror de l castielho bei-se oubrigado a mandar custruir ua outra cerca de muralhas de modo a abranger toda la poboaçon.

Durante l reinado de D. Fonso II i na guerra cul rei galego i lheonés Fonso IX (auxiliado pul armano de l monarca pertués, D. Pedro) perdírun-se muitas tierras acasteladas antre eilhas Miranda de l Douro. Tierras estas que boltarien pa l domínio de l monarca pertués an 1213, grácias a l'anterbençon de l rei de Castielha. An 1217 , D. Fonso II cuncede foral la Miranda de l Douro.

D. Dinis siempre an andanças pulas tierras frunteiriças manda reforçar las sues muralhas, torna-la bila i demarca l termo de l sou cunceilho, separando-lo de l jugado de Algoso. Cuncede a la bila, an 18 de Dezembre de 1286, nuobo foral i piede al arcebispo de Braga, D. Frei Tello, que custrua la sue eigreija paroquial de Santa Marie Maior (1286-1292).

Mais tarde, an 1325, la poboaçon renobada i amuralhada ye eilebada a la catadorie de Billa, ad perpetuum. Son tamien deste reinado ls purmeiros decumientos scritos até agora ancuntrados.

Ye de l reinado de D. Pedro la tradiçon de que fui an Miranda de l Douro que l «Justiceiro» cumbocou l alcaide de Algoso, un tal Soeiro, acusado dua grande bilanie, pula prática de l jus prima notis, i ende l cundanou a la muorte.

Nas guerras de D. Fernando cun Castielha (1371-1383), la bila rejistiu la bários ataques mas acabou por ser tomada.

Assegurada la Andependéncia, passado l Anterregno, la bila fui recuperada por D. João I i l castielho, bastante oufendido, restourado (nua de las faces de la Torre de Menaige inda hoije se bénen las ansígnias de l fundador de la Dinastie de Abis). Al sentir la bila tenie fraca defesa i populaçon cumbertiu-la an couto d'houmeniziados.

Fui ne l reinado de D. Manuel I que mais se ancrementórun las relaçones comerciales cula bezina porbíncia de Castielha i Lhion cumo diç de la própia carta de foral dada por este monarca an 1 de Júnio de 1510.

An 1545, D João III pide al Papa Paulo III la criaçon dua diocese ne l nordeste pertués scolhendo la bila de Miranda de l Douro para sede de l sou bispado. L Papa acede por bula puntífice de 23 de Maio de 1545.

Por carta régia de 10 de Júlio de 1545 l rei D. João III faç de Miranda de l Douro ua cidade cul prebilégio de mandar percuradores a la Corte. La custruçon de la Catedral ampeça-se neste reinado.

Por einiciatiba de l conde de Mesquitela, cabo de guerra de D. João IV, renoba-se la fortaleza, anstala-se artilharie i lhebanta-se un possante baluarte mesmo delantre al bal de l Fresno (inda hoije stan las ruínas).

An 1640 i durante las lhuitas de la Restouraçon fui einorme l zelo patriótico de l Corona, pa l prosseguimento de l'andependéncia. Ye nesta altura que aparece la Lhenda de l Nino Jasus de la Cartolinha.

Ne l reinado de D João V i durante la Guerra de la Sucesson de Spanha, la praça de Miranda de l Douro fui ambadida. L gobernador de la praça era l general Lhuís Machado ajudado pul cergento-mor Carlos Pimentel de la Gama que fui subornado puls spanholes. Assi, na nuite de 8 de Júlio de 1710, l cergento-mor manda abrir la «Puorta Falsa» i dá-se l'ambason i acupaçon de la praça fuorte de Miranda de l Douro.

La cuncentraçon de tropas pa la recuperaçon de Miranda de l Douro dou-se a 11 de Márcio de 1711. Las tropas, 11 regimentos de Anfantarie i 5 de Cabalharie, comandados por D. João Manuel de Noronha (conde de Atalaia), cuncentrában-se an Bumioso i an Alcanhiças (acupada por fuorças pertuesas). Al mesmo tiempo, D. Francisco de Tábora, comandante de cabalharie, procedie al aprisionamiento de las barcas de la passaige de l riu Negro.

L'açon ampeça ne l die 13, a las 5 horas de la manhana, cun un bumbardeamiento de l castielho. Ne l die seguinte, passado un ataque subre l flanco de la praça, abre-se ua brecha na muralha. L comandante spanhol pide ua trégua de trés dies que le ye recusada. Bendo l'eisército pertués purparado para l'ataque rinde-se sin cundiçones.

Ne l reinado de D. José, Pertual recusa-se a aderir al Pato de Família, (1762), i bei-se ambolbido na Guerra de l siete Anhos ó de l Mirandum.

Stando la cidade cercada i bumbardeada pula artilharie dun cuorpo d'eisército, 30 000 homes comandados pul Marqués de Sarriá, dou-se ua tremenda spluson ne l paiol de la praça, adonde se armazenában cerca de 1 500 arrobas de pólbara. Zmoronou-se l castielho, ua parte de la muralha i muitas dezenas d'habitaçones. Morrírun cerca de 400 pessonas de la guarniçon i de la populaçon. Miranda de l Douro rinde-se als spanholes.

Dous anhos depuis outro rude golpe: trasfire-se para Bergáncia la sede de la diocese. L Papa Clemente XIV inda percurou cunciliar la delicada situaçon, criando ua diocese an Miranda de l Douro i outra an Bergáncia (bula de 10-7-1770). La seluçon durou pouco. Un nuobo Bispo mirandés, D. Miguel de Meneses, alegando la probeza de la pequeinha cidade inda an ruínas, resignou, anformando la Cúria Romana de que la cidade nun podie ser para el nin para nanhun outro sacerdote sede dun bispado.

L Papa Pio VI, por meio de nuoba Bula (27-10-1780), antegra la diocese de Miranda de l Douro na de Bergáncia. Muitas de las alfaias lhitúrgicas de la Sé mirandesa pássan para Bergáncia i l pobo diç "La sacristie stá an Bergáncia, mas la Sé an Miranda" al que cuntrapónen ls bragantinos "Se fures la Miranda, bei la Sé i zanda".

An 1780, la reina D. Marie I mandou l angenheiro José Champalimaud de Nussane, cergento-mor de Anfantarie, an eisercício de funçones an Chabes, rializar l Porjeto de Redificaçon de la Praça de Miranda de l Douro, porjeto este que nunca passou de l papel.

Miranda de l Douro ye deixada a la sue suorte, cerrada an si i na sue bil tristeza.

Solo an 1955 la cidade buolta a ressurgir, cula amplementaçon de l aprobeitamientos heidroelétricos de Miranda de l Douro i Picuote i cula lhigaçon pula Barraige de Miranda de l Douro a las bezinas tierras de Spanha.

Stória de Bumioso[eiditar | eiditar código-fuonte]

De ls tiempos pré-romanos a la Eidade Média[eiditar | eiditar código-fuonte]

Hai andícios de poboamiento pré-stórico ne ls cabeços de la Atalaia i de Pereiras, sobranceiros a la bila de Bumioso, i an bários castros eisistentes, tanto ne l termo de la bila (Batoqueira, Terronha, …) cumo de bárias freguesies de l cunceilho.

Ne l lhugar de la Batoqueira, antre Bumioso i Carçon, eisisten fóias que la populaçon chama salas i que tenerien sido scunderijo de crestianos na era de las lhuitas cun ls mouros. Cumbén lhembrar que la tradiçon popular chama mouro/moura a todos ls que nun éran crestianos, ancluindo romanos i pobos anteriores.

Bumioso ye mencionado zde ls primórdios de la nacionalidade pertuesa. Terá surgido l oeste de l'atual poboaçon (ambaixo de l Fondo de la Bila), an lhocal suficientemente húmido para porduzir l brime que le dou l nome de lhugar bumioso.

Naqueilha era, tener-se-á falado ne l sou termo l galego-pertués de las tierras situadas l oucidente de l riu Maçanas i l asturo-lheonés qu'oureginou la lhéngua mirandesa nas tierras a norte i a lheste de l riu Angueira.

L senhorio de Bumioso fui dado puls purmeiros reis pertueses a la família Antas cujo solar i piedra d'armas se puoden ber delantre de l'atual Eigreija Matriç.

Torre, castielho i pelourinho[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cun outras lhocalidades forteficadas de la region (Bergáncia, Outeiro, Algoso, Miranda de l Douro, Mogadouro, Penas Róias), Bumioso fizo parte de la lhinha de defesa de la frunteira ouriental de l reino. Por esso, a a torre chamada Atalaia, d'ourige romana ó bisigótica, se juntou durante l período gótico un castielho. Arguida ne l monte sobranceiro a la poboaçon, a torre de la Atalaia permitie ber mui lhoinge i bigiar las tierras bezinas al passo que l castielho, eidificado a la salida de l casario, pretendia protegé-lo i cuntrolá-lo. La mimórie popular cunserbou l nome de Castielho para chamar l lhocal an qu'eisistira. Arrasado ne l seclo XVIII puls spanholes, fui sustituído ne l seclo XIX pula scuola. Eisistiran bruxedos de ls muros de l castielho até meados de l seclo XX. Deilhes, solo resta hoije un muro. Simblo de l dreito d'eisercer justícia, un pelourinho, inda hoije eisistente, fui arguido delantre de l castielho.

Ls judius[eiditar | eiditar código-fuonte]

An 1492, l cunceilho biu chegar grande afluéncia de judius spulsos de l reinos de Lhion i Castielha. Depuis d'acampáren nun lhocal que cunserbou l nome de Cabanhas, antre las atuales poboaçones de Caçarelhos i Bumioso, ls judius fúrun outorizados la stablecíren-se an bárias aldés i bilas de la region (Bumioso, Carçon, Argozelo, etc.). Cumbertidos a la fuorça a la religion católica, custituíran nessas lhocalidades quemunidades amportantes que pouco se misturórun cul restro de la populaçon até meados de l seclo XX. Ls judius – assi chamados até hoije – çtinguian-se de ls lhabradores puls oufícios eisercidos, lhigados al artesanato i comércio.

Bila i tierra de condes[eiditar | eiditar código-fuonte]

L seclo XVI i l'ampeço de l seclo XVII custituíran un período de prosperidade para Bumioso i outras tierras de l Nordeste stransmuntano (Miranda de l Douro, etc.). An 1516, l rei D. Manuel dou-le foral que l'eilebou a la catadorie de bila. L títalo de conde, atribuído la D. Fracisco de Pertual an 1534 pul rei D. João III, denota l prestígio alcançado anton pula bila.

La Eigreija Matriç[eiditar | eiditar código-fuonte]

L'antiga eigreija romano-gótica tener-se-á situado até al seclo XVI ne l lhocal inda hoije chamado Cruzes. L'atual eigreija matriç, de cunho renacentista, fui custruída na segunda metade de l seclo XVI a la salida de la bila, delantre de l solar de la família Antas qu'oufreciu juntas de buis pa la custruçon cula cundiçon de que la puorta de l'eigreija quedasse boltada para l'antrada de l sou solar. Eilemientos de l'antiga eigreija parécen tener sido reoutelizados na custruçon de l'atual.

Las guerras benidas de Spanha[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las guerras de l seclos XVII i XVIII trazírun la zgrácia a la bila. An 1762, l'eisército spanhol atrabessou la frunteira, arrasou l castielho i lhebou la populaçon an degredo para Pamplona. La feira de San Miguel, ua de las maiores de l Norte de l paíç, feita cada anho a 29 de Setembre ne l lhocal chamado Bal de S. Miguel, deixou de se fazer an Bumioso. Essa feira, qu'atraie pertueses i spanholes, passou pa la cidade spanhola de Çamora an qu'inda hoije se rializa.

L crecimiento de l seclo XIX[eiditar | eiditar código-fuonte]

Acumpanhando l oumento de la populaçon, la poboaçon até anton lhemitada (Fundo de la Bila, Rapadoura) spandiu-se para riba de l antigo castielho i de l'eigreija, passando la costielha de l monte sobranceiro. A partir de l nuobo centro (Praça), aparecírun nuobas rues ourientadas para norte (Calçada, rue de Trás), lheste (Portela) i oeste (Malhada). Al lhado de l'agricultura qu'ampregaba la maior parte de la populaçon atiba, l comércio i l'artesanato conhecírun fuorte crecimiento. Bumioso chegou anton a ser l eixe central de l comércio antre ls cunceilhos bezinos de Macedo de Cabalheiros, Miranda de l Douro i Mogadouro.

L'eimigraçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Durante l seclo XX, bários surtos migratórios lhebórun grande parte de la populaçon pa l Brasil – até a la década de 1960 – i pa la Ouropa (percipalmente para Fráncia), probocando la zertificaçon de la freguesie i, mais inda, de l cunceilho.

Mogadouro[eiditar | eiditar código-fuonte]

Nun hai, por anquanto, amboras d'eilemientos subre la passaige de l home por estas tierras ne l Período Paleolítico.

L período Mesolítico stá decumentado por muitas ansculturas rupestres spalhadas puls bários lhugares de l cunceilho, mas ls decumientos mais amportantes son las pinturas de la «Fraga de la Lhetra», cunserbadas inda ne l recinto de quartzo burmeilho de l castro de l Castielho de Penas Roias i las figuras de la «Fraga de l Diabo» junto a la rieira de la poboaçon de Bila de l Campanas. Ls dous cunjuntos son pinturas squemáticas de caratelísticas Lhebantinas pula quelor aburmelhada i puls lhocales adonde se stan.

De l Período Neolítico son ls «castros», antepassados de las nuossas poboaçones atuales, spalhados pul cunceilho. Son dinos de relebo ls castros: de Ouleiros an Bempuosta, Bilarinho, S. Martinho de l Peso, Figueirica de Trabanca, Bruçó i l einédito castro de la Bilariça ne l alto de la Serra de la Castanheira.

Por eiqui passórun ls Celtas que deixórun restos de la sue arte i religion na «Cultura als Berrones». Ua de las tribos celtas mais célebres nesta region fui a tribo de l Zoelas.

Estas i outras tribos anteriores fazírun las «ceblizaçones Antigas» de l rius Douro, Sabor i Angueira.

L Período Romano ne l Cunceilho de Mogadouro stá decumentado por muitos eilemientos que ban zde l'arte i religion até a la bibéncia sócio-eiquenómica.

Ye dina de besita la Ara Romana al Dius Júpiter Depulsori, cunserbada inda na poboaçon de Saldanha. L monumiento fui custruído ne l tiempo de Setímio Sebero (Séc. III D. C.).

Por to l cunceilho ténen aparecido lhápides funerárias i tamien oubjetos bários qu'atestan bien la fuorça de la «Romanizaçon» nestas tierras.

De l período bisigótico ye la sola lhápide Paleo-Cristiana çcubierta ne l çtrito. Apareciu ne l termo de S. Martico de l Peso i stá atualmente ne l Museu de l Abade de Baçal an Bergáncia.

De la época muçulmana restan alguns eilemientos de l'artesanato regional - lhino i lhana - ó seia la tinturarie i ls zeinhos de las colchas, tapetes i toalhas de lhino i lhana.

Ye mais nítida l'açon de la giente destas tierras ne ls albores de la nacionalidade.

L castielho de Penas Róias fui custruído ne l tiempo de D. Fonso Hanriqueç. Na padieira de la puorta de la torre de menaige daquel betusto monumiento diç ua anscriçon mediebal que « COMEÇARAM OS FUNDAMENTOS DO CASTELO CHAMADO PENA ROIA NA ERA DE 1204 (1166 de l'era cristiana) SENDO MESTRE GERAL DOS TEMPLÁRIOS GUALDIM PAIS ». L castielho de Mogadouro ye de la mesma década.

D. Fonso III dou foral la Mogadouro an 1272 i 1273.

Quando de la crise dinástica de 1383-85, Mogadouro tomou boç pul rei de Castielha, cumo repersália, D. João I eilebou la bila la «poboa» de l Azinhoso, çlhigando-la de Mogadouro.

Durante l seclo XVI la bila de Mogadouro mantubo-se parada.

Fui a partir de l seclo XVI que Mogadouro tubo progresso notable. La família de ls Táboras, que nesta altura toma l comando de la bila i de la sue fortaleza, cuntribuiu eimenso pa l zambolbimento desta tierra. Fui por açon de ls Táboras que, an 1559, se fundou la Santa Casa de la Misericórdia , i mais tarde l sou templo. San inda obra de la nobre família de l Táboras la puonte antre Balberde i Meirinhos, custruída an 1677 i la puonte de Remondes antre Mogadouro i Macedo de Cabalheiros, custruída an 1678.

Tamien aqueilha família de nobres cuntribuiu pa la custruçon d'alguas eigreijas i retábulos nas bárias poboaçones de l cunceilho, ne ls seclos XVII i XVIII, sendo dinas de relebo las obras de l Cumbento de S. Francisco, l'atual eigreija Matriç de Mogadouro, la capielha de N. Senhora de la Ascenson ne l alto de la Serra de la Castanheira i outras.

Poscritos de l Reino de Pertual por D. José I, depurados nas pessonas cunfiscados ne ls benes pul Marqués de Pombal, ls Táboras zaparecírun para siempre.

Cula muorte de ls Táboras, l cunceilho de Mogadouro quedou mais pobre. Durante l seclo XIX las famílias anfluentes de Mogadouro pouco fazírun pula sue tierra.

Lhebantou-se, ne l fin de l seclo, la boç cumbatiba de l «poeta» jurista Trindade Coelho para defender la sue tierra, mas nada adiantou.

Esta tierra fui i cuntinou por mui tiempo squecida de ls poderes centrales.

Hoije, Mogadouro ye ua populosa bila chena de progresso i cun ótimas cundiçones pa l feturo.

Ne l campo cultural Mogadouro ten Scuola Purparatória, i Scuola Secundária.

Nas poboaçones de l cunceilho funcionan, cun muita atebidade, trinta Associaçones Culturales i recreatibas cordenadas pul Porjeto Cultural (spurmental) antegrado, cun sede an Mogadouro.

Eisisten inda na bila dous «Cunjuntos» musicales i ua banda filarmónica.

Macedo de Cabalheiros[eiditar | eiditar código-fuonte]

Macedo tenie lhendas subre balorosos cabalheiros i las sues façanhas. Uas contra mouros, outras contra spanholes, de las quales quedórun frases muitas bezes repetidas cumo: “Maça Macedo, maça Macedo”, mas todas tentando justeficar a toponímia “de l Cabalheiros”.

Depuis de l passado die 10, Macedo de Cabaleiros ten ua stória i l nome dun heirói: Martin Gonçalves de Macedo. Heirói nun solo de Macedo (tierra que le dou nome i que, por el, haberie de se chamar de Cabalheiros), mas de toda la nacion. Las açones heiróicas acuntírun nua tarde de 14 de Agosto, decorria l anho de 1385 i, a alguns quilómetros de Aljubarrota guerreában spanholes i l Mestre de Abis, que depuis serie D. João I i tenie por scudeiro Martin Gonçalves de Macedo. Çcriben bárias crónicas que, "Chegando este Rei (D. João I) la braços cun Álbaro Gonçalves Sandobal, home de grandes fuorças, caira el-Rei, i Martin Gonçalves l lhebantou de l suolo i matou l castelhano".

Ls feitos de Martin de Macedo[eiditar | eiditar código-fuonte]

L feturo rei soube agradecer l feito la Martin de Macedo, fazendo notar que nas armas de la sue família passasse a custar "un braço cula maça cun que matou l castelhano i ne l braço metida ua corona rial, porque ne l balor daquele braço cunsistiu la corona daquele Rei". La relaçon de Martin Gonçalbes de Macedo cun las tierras qu'hoije son Macedo de Cabalheiros parece star assegurada por un registo qu'afirma que Martin Gonçalbes de Macedo casou cun dona Brites de Sousa (cun muitos dotes), custituindo morgado an Macedo de Cabaleiros. Mui antressou i antressa als macedenses l'ourige de l nome Cabalheiros. Todo andica que se debe a la figura de Martin Gonçalves de Macedo. Esta lhuç que se fizo ne l nome i stória de Macedo de Cabalheiros debe-se a "de Macedo la Macedo de Cabaleiros (bie Aljubarrota)", de l'outorie de Pedro Barbosa i Carlos Mendes. L lhibro, propiadade de l'outarquie, ye un decumiento amportante para qualquiera macedense. Lei-se cun facelidade, cuntén refréncias d'heiráldica, genealogie de Macedo i ua çcriçon cun algun promenor de la Batailha de Aljubarrota, para para alhá d'einúmaros i baliosos cachos de crónicas i testos antigos. Carlos Mendes, hai menos dun anho, publicou l lhibro "Macedo de Cabalheiros, Cultura Património i Turismo – Cuntributo para un porgrama antegrado". Trata-se dua stensa monografie de Macedo de Cabalheiros i de l sou cunceilho.


Tierra de Miranda
StóriaPolíticaSubdebisonesGeografieEiquenomieDemografieCulturaEiducaçonReligionTurismoPortalEimaiges