Stória de la China

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!

La stória de la China stá registrada an decumientos que datan de l seclo XVI a.C. an delantre i que demunstran ser aquel paíç ua de las ceblizaçones más antigas de l mundo cun eisisténcia cuntina. Ls studiosos antenden que la ceblizaçon chinesa surgiu an cidades-Stado ne l bal de l riu Amarielho. L anho 221 a.C. questuma ser referido cumo l momiento an que la China fui ouneficada na forma dun grande reino ó ampério. Las dinasties sucessibas zambolbírun sistemas de cuntrole burocrático que permitirian al Amperador chinés admenistrar l basto território que benerie a ser coincido cumo la China.

La fundaçon de l que hoije se chama la ceblizaçon chinesa ye marcada pula amposiçon fuorçada dun sistema de scrita quemun, pula dinastie Qin ne l seclo III a.C., i pul zambolbimiento dua eideologie statal baseada ne l cunfucionismo, ne l seclo II a.C. Politicamente, la China, al que parece, alternou períodos de ounidade i fragmentaçon, sendo cunquistada por bezes por poténcias sternas, alguas de las quales treminórun assimiladas pula populaçon chinesa. Anfluéncias culturales i políticas de dibersas partes de la Ásia, lhebadas por óndias sucessibas de eimigrantes, fundiran-se para criar la eimaige de la atual cultura chinesa.

Para la stória de la China apuis de la Guerra Cebil Chinesa, ber Stória de la República Popular de la China i Stória de Taiwan.

Pré-stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

Na pré-stória, la China fui habitada, possiblemente hai más dun milhon de anhos, pul Homo eretus, cujo spécime más famoso ye l Home de Pequin, çcubierto an 1923. Hai andícios de atebidade agrícola (milhete), datados por carbono de cerca de 6000 a.C. i associados a la cultura Peiligang. La agricultura resultou an oumiento populacional i na capacidade de stocar i redistribuir colheitas i de mantener artesones i admenistradores specializados. Ne l final de l Neolítico, l bal de l riu Amarielho ampeçou a tornar-se un centro cultural, cula fundaçon de ls purmeiros bilareijos.

Ls "Registros Stóricos", la purmeira stória abrangente de la China, de outorie de Sima Qian, un renomado storiógrafo de l seclo II a.C., relatan la eisisténcia de ls chamados Cinco Amperadores. Aqueilhes soberanos fúrun sábios i eisemplos morales semi-mitológicos i un deilhes, l Amperador Amarielho, ye cunsidrado l ancestral de l pobo chinés. Segundo Sima Qan, la heireditariedade de l poder político fui stablecida durante l período stórico seguinte, chamado de Dinastie Xia, modelo que fui perpetuado pulas Dinasties Shang i Zhou, yá na era stórica. Ye durante este período de las Trés Dinasties que la China stórica ampeça a tomar forma.

L relato de Sima Qan - segundo l qual la Dinastie Xia tenerie sido fundada hai 4000 anhos - nun fui até l momiento corroborado pula arqueologie moderna, rezon pula qual nun se puode afirmar até l momiento la eisisténcia daquela dinastie.

Stória antiga[eiditar | eiditar código-fuonte]

Dinastie Shang[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Dinastie Shang
Ancontrórun-se restos de sociadades abançadas i stratificadas datados de la época de la Dinastie Shang ne l bal de l riu Amarielho.

L registro más antigo de l passado de la China data de la Dinastie Shang, possiblemente ne l seclo XIII a.C., na forma de anscriçones dibinatórias an uossos ó carapaças de animales.

Ls storiadores chineses de períodos posteriores habituórun-se a la noçon de que ua dinastie sucedie la outra, mas sabe-se que la situaçon política na China primitiba era mui más cumplexa. Alguns académicos sugíren que ls xias i ls shangs talbeç fússen antidades políticas que co-eisistiran, de la mesma maneira que ls zhous fúrun cuntemporáneos de l shangs.

Dinastie Zhou[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Dinastie Zhou

Ne l final de l II milénio a.C., la Dinastie Zhou, einicialmente de carátener semi-feudal, eimergiu ne l bal de l riu Amarielho i treminou por ambadir ls shangs. Ls zhous éran un pobo que bibia la oeste de ls shangs i sou xefe habie sido nomeado por estes redadeiros cumo "protetor oucidental". L xefe de l zhous, Rei Wu, cul apoio de sou regente i tio, l Duque de Zhou, derrotórun ls shangs na batailha de Muye. Naquel período, l rei zhou ambocou l cunceito de l "Mandato de l Cielos" para lhegitimar l sou gobierno, ua eideia que anfluenciarie quaije todas las dinasties susequentes. Ls zhous, de ampeço, anstalórun sue capital la oeste nua region próssima a la moderna Xian, acerca de l riu Amarielho, mas benerien a spandir-se pa l bal de l riu Yangtzé. Esta serie la purmeira de las bárias migraçones populacionales de l norte pa l sul na stória de la China.

Período de las Primaberas i de ls Outonhos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ne l seclo VIII a.C., l poder político tornou-se çcentralizado, durante l chamado Período de las Primaberas i de l Outonhos, cujo nome adbén de ls Anales de las Primaberas i de l Outonhos. Naquel período, xefes melitares lhocales ampregados puls zhous ampeçórun a agir cun outonomie i la çputar la heigemonia. La situaçon agrabou-se cula ambason de outros pobos a partir de nordeste, cumo ls qins (ó chines), l que forçou ls zhous a mober sue capital la lheste, para Luoyang. Esto marca la segunda grande fase de la Dinastie Zhou: ls zhous ourientales. An cada un de las cientos de Stados que benirun a aparecer (alguns meros bilareijos cun un castielho), potentados lhocales detinhan la maior parte de l poder político i sue suserbiéncia als reis zhous era solo nominal. Por eisemplo, tales xefes lhocales passórun a ambergar títalos reales. Este período biu aparecer mobimientos anteletuales i filosóficos anfluentes cumo l cunfucionismo, l taoísmo, l legalismo i l moísmo, parcialmente cumo reaçon a las mudanças políticas de la época.

Ls Reinos Cumbatentes.

Período de ls reinos cumbatentes[eiditar | eiditar código-fuonte]

Após un porcesso de cunsulidaçon política, restában, ne l final de l seclo V a.C., siete Stados proeminentes. La fase durante la qual estas poucas antidades políticas cumbatírun uas contra las outras ye coincida cumo l Período de ls Reinos Cumbatentes. La figura dun rei zhou cuntinou a eisistir até 256 a.C., mas solo cumo xefe nominal, sin poderes cuncretos. La fase final deste período ampeçou durante l reinado de Ying Zheng, rei de Qin. Apuis de lhograr a unificaçon de ls outros seis Stados i aneixar outros territórios ne ls atuales Zhejiang, Fujian, Guangdong i Guangxi an 214 a.C., proclamou-se l purmeiro Amperador (Qin Shi Huangdi).

Qin Shihuang, purmeiro amperador de la China.

Dinastie Qin: l ampeço de la China amperial[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Dinastie Qin

Ls storiadores questuman chamar de China Amperial l período antre l ampeço de la Dinastie Qin (seclo III a.C.) i l fin de la Dinastie Qing (ne l ampeço de l seclo XX). Ambora sou reinado subre ua China unificada tenga durado solo duoze anhos, l amperador qin lhogrou subjugar grande parte de l que se custitui ne l cerne de las tierras hans chinesas i ouni-las sob un gobierno altamente centralizado cun sede an Xianyang (la atual Xian). La doutrina de l legalismo, pula qual se ourientaba l amperador, anfatizaba la ouserbáncia strita dun código lhegal i l poder absoluto de l monarca. Tal filosofie, ambora mui eficaç para spandir l ampério pula fuorça, mostrou-se anserbible para gobernar an tiempo de paç. Ls qines promobírun l silenciamiento brutal de la ouposiçon política, cuja eipítome fui l ancidente coincido cumo la queima de lhibros i l sepultamiento de académicos (bibos).

La Dinastie Qin ye famosa por tener ampeçado la Grande Muralha de la China, que fui más tarde ampliada i aperfeiçoada durante la Dinastie Ming. Ancluen-se antre las demales cuntribuiçones de l qin a unificaçon de l dreito, de la lenguaige scrita i de la moeda de la China, bienbenidas apuis de las tribulaçones de l períodos de la Primabera i de l Outonho i de ls Reinos Cumbatentes. Até mesmo algo tan prosaico cumo l cumprimiento de ls eixes de las carroças tubo que ser uniformizado de modo a permitir un sistema comercial biable que abrangisse to l ampério.

Dinastie Han: ua fase próspera[eiditar | eiditar código-fuonte]

La Dinastie Han eimergiu an 202 a.C., cumo la purmeira a adotar la filosofie de l cunfucionismo, que se tornou la base eideológica de todos ls regimes chineses até l fin de la China Amperial. Durante esta fase dinástica, la China lhogrou grandes abanços nas artes i nas ciéncias. L Amperador Wu cunsulidou i ampliou l ampério al spulsar ls xiongnus (que alguns eidantifican cun ls hunos) para las stepes de l que ye hoije la Mongólia Anterior, tomando-les l território correspondente a las atuales porbíncias de Gansu, Ningxia i Qinghai. Esto permitiu abrir las purmeiras lhigaçones comerciales antre la China i l Oucidente: la Rota de la Seda.

Antretanto, las aquisiçones de tierras pulas eilites als poucos causórun ua crise tributária. An 9 d.C., l usurpador Wang Mang fondou la brebe Dinastie Xin ("nuoba") i dou ampeço a un amplo porgrama de reformas agrária i eiquenómica. Las famílias propietárias de tierras jamales apoiórun las reformas, que faborecian ls camponeses i la pequeinha nobreza, i la anstablidade causada por sue ouposiçon lhebou al caos i la rebeliones.

L Amperador Guangwu reinstituiu la Dinastie Han, sediada agora an Luoyang, próssimo la Xian, cul apoio de las famílias propietárias i mercantis. Alguns chaman este período Dinastie Han Ouriental. L poder de ls hanes declinou an meio la aquisiçones de tierras, ambasones i rixas antre clanas cunsurtes (esto ye, clanas la que pertencian la cunsurte de l amperador) i eunucos. La Rebelion de l Turbante Amarielho, protagonizado puls camponeses, stalou an 184 i resultou nua era de xefes guerreiros. Ne l caos susequente, trés Stados buscórun la preminéncia durante l chamado Período de l Trés Reinos.

Dinastie Jin[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ambora ls trés grupos téngan sido temporariamente unificados an 278 pula Dinastie Jin, ls grupos étnicos nó-hans cuntrolában buona parte de l paíç ne l ampeço de l seclo IV i porbocórun migraçones de hanes an grande scala para la borda sul de l YangTzé. An 303, l pobo di reboltou-se, caturou Chengdu i stableciu l Stado de Cheng Han. Ls xiongnus, xefiados por Lhiu Yuan, rebelórun-se tamien i fundórun l Stado de Han Zhao. Sou sucessor, Lhiu Cung, caturou i eisecutou ls dous redadeiros amperadores jines oucidentales. L Período de ls Dezesseis Reinos assistiu a ua pletora de brebes dinasties nó-chinesas que, a partir de 303, gobernórun l norte de la China. Ls grupos étnicos eilhi persentes ancluían ls ancestrales de l turcos, mungóles i tibetanos. La maiorie daqueles pobos nómades, relatibamente pouco numerosos, yá habie sido achinesada mui antes de sue ascenson al poder. Na berdade, alguns deilhes, an special ls chiangs i ls xiongnus, yá habitában las regiones de frunteira ne l anterior de la Grande Muralha zde l final de la Dinastie Han, cul cunsentimiento desta.

Dinastie Sui: reunificaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Dinastie Sui

La Dinastie Sui lhogrou reunificar l paíç an 581, apuis de quaije quatro seclos de fragmentaçon política na qual l norte i l sul se zambolbírun andependientemente. De l mesmo modo que ls soberanos qin habien unificado la China apuis de l Período de ls Reinos Cumbatentes, ls suis ounírun l paíç i criórun dibersas anstituiçones que treminórun por ser adotadas por sous sucessores, ls tangs' '. De la mesma forma que ls qines, mas, ls suis subrecarregórun sous recursos i caíran.

Dinastie Tang: la bolta de la prosperidade[eiditar | eiditar código-fuonte]

An 18 de júnio de 618, Gaozu tomou l poder i stableciu la Dinastie Tang. Ampeçou-se anton ua era de prosperidade i inobaçones nas artes i na tecnologie. L budismo, que se habie anstalado als poucos na China a partir de l seclo I, tornou-se la religion predominante i fui adotada pula família amperial i pul pobo.

Ls tangs, de la mesma forma que ls hans, mantibírun abiertas las rotas comerciales pa l Oucidente i pa l sul; dibersos comerciantes strangeiros fixórun-se na China.

A partir de cerca de 860, la Dinastie Tang ampeçou a declinar, debido a ua série de rebeliones anternas i de reboltas de Stados clientes. Un xefe guerreiro, Huang Chao, caturou Guangzhou an 879 i eisecutou la maiorie de ls sous 200.000 habitantes. An 880, Luoyang caiu-le nas manos i, an 881, Changan. L Amperador Xizong fugiu para Chengdu i Huang stableciu un gobierno que, ambora más tarde çtruído por fuorças tangs, lhançou l paíç nun nuobo período de caos político.

Cinco dinasties i dieç reinos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Al anterregno antre la Dinastie Tang i la Dinastie Sung, caratelizado pula fragmentaçon política, dá-se l nome de Período de las Cinco Dinasties i de l dieç Reinos. Cun duraçon de pouco más de meio seclo, antre 907 i 960, esta fase stórica biu la China tornar-se ua pluralidade de stados. Cinco regimes sucedírun-se debrebe ne l cuntrole de l tradecional coraçon territorial de l paíç, ne l norte, anquanto que dieç regimes más stabais acupában porçones de l sul i de l oeste de la China.

Dibison política: ls lhiaos, ls sungs, ls xias oucidentales, ls jines[eiditar | eiditar código-fuonte]

Mapa de la Eurásia an cerca de 1200, antes a las ambasones mungóles.

An 960, la Dinastie Sung (960-1279) lhogrou cuntrolar la maior parte de la China i scolheu Kaifeng para sue capital, dando ampeço a un período de prosperidade eiquenómica, anquanto que la Dinastie Lhiao de l khitanes gobernaba la Manchúria i la Mongólia. An 1115, subiu al poder la Dinastie Jin (1115-1234), de l jurchenes[1], i, an dieç anhos, aniquilou la Dinastie Lhiao. Tomou la China setentrional i Kaifeng de las manos de la Dinastie Sung, fuorçando-la a trasferir sue capital para Hangzhou i a reconhecer ls jines cumo suzeranos. La China ancontraba-se anton debedida antre la Dinastie Jin, al norte, la Dinastie Sung Meridional, al sul, i ls xias oucidentales, la oeste. Ls sungs meridionales passórun por un período de grande zambolbimiento tecnológico, possiblemente debido an parte a la presson melitar que sofrian na sue frunteira setentrional.

Ls mungóles i la Dinastie Yuan[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Dinastie Yuan

L Ampério Jin fui derrotado puls mungóles, que an seguida subjugórun ls sungs meridionales al cabo dua guerra lhonga i cruenta, la purmeira na qual las armas de fuogo zampenhórun un papel amportante. Cun esto, la China fui más ua beç unificada, mas agora cumo parte dun basto Ampério Mongol. Neste período, Marco Polo bejitou la corte amperial an Pequin. Ls mungóles debedian-se anton antre ls que preferian mantener sue base nas stepes i aqueilhes que deseiában adotar ls questumes de ls chineses hans. Un destes era Cublai Cana, nieto de Géngis Cana i fundador de la Dinastie Yuan, la purmeira a gobernar to la China a partir de Pequin.

Dinastie Ming: nuoba heigemonia de ls hans[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Dinastie Ming
La China sob la Dinastie Ming (an 1580).

L fuorte sentimiento popular hostil al gobierno "strangeiro" lhebou la rebeliones camposinas que treminórun por repelir ls mungóles de buolta a las stepes i a anstituir la Dinastie Ming an 1368.

Durante l gobierno mongol, la populaçon habie sido reduzida an 40 por ciento, para un total stimado an 60 milhones de pessonas. dous seclos depuis, la populaçon dobrara de tamanho, l que dou causa a ua maior ourbanizaçon i a la maior cumplexidade de la dibison de l trabalho. Surgiran pequeinhas andústrias, dedicadas a la porduçon de papel, seda, algodon i porcelana, an special an grandes centros ourbanos cumo Pequin i Nanquin. Prebalecian, mas, las pequeinhas cidades cun mercados que comerciában principalmente quemido mas tamien alguns itenes manufaturados, cumo alfinetes i azeite.

Apesar de la xenofobia i de la antrospeçon anteletual caratelística de l neo-cunfucionismo, ua scuola crecentemente popular, la China de l ampeço de la Dinastie Ming nun se isolara. L comércio sterior i outros cuntatos cul mundo sterno, an special cul Japon, crecírun bastante. Mercadores chineses splorórun to l Ouceano Índico i atingiran la África Ouriental cun las biaiges de Zheng Hei.

Zhu Yuanzhang (ó Hongwu), fundador de la Dinastie Ming, lhançou las bases dun Stado menos antressado an comércio de l que an strair recursos de l setor agrícola. Talbeç debido al passado camposino de l amperador, l sistema eiquenómico ming anfatizaba la agricultura, al cuntrário de l que fazirun las Dinasties Sung i Mongol, cujas finanças se baseában ne l comércio. Las grandes propiadades rurales fúrun cunfiscadas pul gobierno, debedidas i arrendadas. Proibiu-se la scrabidon pribada, l que fizo cun que ls camponeses cula posse de la tierra predominassen na agricultura, apuis de la muorte de l Amperador Yongle. Tales políticas permitiran alibiar la pobreza causada puls regimes anteriores.

La dinastie possuía un gobierno central fuorte i cumplexo que unificou l ampério. L papel de l amperador passou a ser más outocrático, ambora Zhu Yuanzhang percisasse lhançar mano de ls chamados "Grandes Secretairos" para auxiliá-lo a lhidar cula einorme burocracie, la qual más tarde causarie l declínio de la dinastie, por ampedir l gobierno de se adatar a las mudanças sociales.

L Amperador Yongle percurou ampliar la anfluéncia de la China para alhá de sues frunteiras, al eisigir que outros gobernantes le ambiassen ambaixadores para pagar tributo. Custruiu-se ua grande marina, anclusibe nabios de quatro mastros cun çlocamento de 1.500 t. Criou-se un eisército regular dun milhon de homes. Las fuorças chinesas cunquistórun parte de l que ye hoije l Vietname, anquanto que la frota amperial nabegaba puls mares de la China i l Ouceano Índico, chegando até la cuosta ouriental de la África. Ls chineses stendírun sue anfluéncia até l Turqueston. Dibersas naciones asiáticas pagórun tributo al amperador. Anternamente, l Grande Canhal fui ampliado, cun ampato positibo subre l comércio. Porduzian-se más de 100.000 t de fierro por anho. Amprimian-se lhibros cul uso de la tipografie. L palácio amperial de la Cidade Proibida atingiu anton al sou atual splendor. Anfin, l período ming parece tener sido un de l más prósperos para la China. Tamien fui naqueilha época que l potencial de l sul de la China bino a ser totalmente splorado. L período ming testemunhou la redadeira ampliaçon de la Grande Muralha de la China.

Dinastie Qing[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Dinastie Qing

La Dinastie Qing (1644-1911) fui fundada apuis de la derrota de l mings, la redadeira dinastie han chinesa, pulas manos de l manchus. Estes, antes coincidos cumo jurchenes, ambadiran la China a partir de l norte ne l final de l seclo XVII. Ambora ls manchus fússen cunquistadores strangeiros, adotórun debrebe las tradecionales regras de gobierno cunfucianas i treminórun por gobernar na mesma lhinha de las dinasties natibas anteriores.

Ls manchus oubrigórun ls hanes a adotar l sou stilo de peinado i de bestimenta, sob pena de muorte.

L Amperador Kangxi ourdenou la criaçon de l más cumpleto dicionário de carateres chineses até anton. Durante l reinado de l Amperador Qianlong, cumpilou-se un catálogo de las obras más amportantes subre cultura chinesa.

Para eibitar ua assimilaçon cumpleta pula sociadade chinesa, ls manchus stablecírun un sistema de "uito standartes" (ó "bandeiras"), dibisones admenistratibas - ouriundas de tradiçones melitares manchus - nas quales las famílias manchus se çtribuían. Ls manchus na China ampregában la sue própia lhéngua, mantenien sues tradiçones, cumo l tiro cun arco i l heipismo, i detinhan pribilégios eiquenómicos i lhegales nas cidades chinesas.

Al lhongo de l meio seclo seguinte, ls manchus cunsulidórun l sou cuntrole subre l território antes pertencente als mings i ampliórun sue sfera de anfluéncia para ancluir Xinjiang, l Tibete i la Mongólia.

L seclo XIX testemunhou l anfraquecimiento de l gobierno qing, an meio a grandes cunflitos sociales, stagnaçon eiquenómica i anfluéncia i angeréncia oucidentales. L antresse británico an cuntinar l comércio de ópio cula China colidiu cun éditos amperiales que banian aqueilha droga biciante, l que lhebou a la Purmeira Guerra de l Ópio, an 1840. L Reino Ounido i outras poténcias oucidentales, anclusibe ls Stados Ounidos, acupórun "cuncessones" a la fuorça i ganhórun pribilégios comerciales. Hong Kong fui cedida als británicos an 1842 pul Tratado de Nanquin. Tamien ocorrírun naquel seclo la Rebelion Taiping (1851-1864) i l Lebante de l Voxers (1899-1901). An muitos aspetos, las rebeliones i ls tratados que ls qings se biran fuorçados a assinar cun poténcias amperialistas son sintomáticos de la ancapacidade de l gobierno chinés an reagir adequadamente als zafios que anfrentaba la China ne l seclo XIX.

L declínio de la monarquia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las dues Guerras de l Ópio i l tráfico daquela droga fúrun custosos para la Dinastie Qing i l pobo chinés. L tesouro amperial quebrou dues bezes, por cunta de l pagamiento de andenizaçones debidas a las guerras i a la grande eibason de prata causada pul tráfico de ópio. La China sofriu dues fames stremas binte anhos apuis de cada ua de las Guerras de l Ópio ne ls anhos 1860 i 1880, quando la Dinastie Qing se mostrou ancapaç de acudir la populaçon. Tales eibentos tubírun un perfundo ampato al zafiar la heigemonia de que ls chineses gozában na Ásia hai seclos i mergulhórun l paíç ne l caos.

Ua basta rebolta, la Rebelion Taiping, fizo cun que cerca dun-terço de l paíç passasse al cuntrole dun mobimiento relegioso pseudo-crestiano xefiado pul "Rei Celhestrial" Hong Xiuquan. Solamente al cabo de catorze anhos ye que las fuorças qings lhogrórun çtruir l mobimento, an 1864. Stima-se que la rebelion tenerie causado antre binte i cinquenta milhones de muortos.

Ls lhíderes qing suspeitában de la modernidade i de l abanços sociales i tecnológicos, que bian cumo amenaças al sou cuntrole absoluto subre la China. Por eisemplo, la pólbara, que habie sido lhargamente ampregada puls eisércitos de las Dinasties Sung i Ming, fura proibida puls qings al assumiren l cuntrole de l paíç. Por este i outros motibos, la dinastie ancontraba-se çpreparada para lhidar cun las ambasones oucidentales. Las poténcias oucidentales anterbiírun melitarmente para reprimir l caos doméstico, cumo ne ls causos de la Rebelion Taiping i de l Lebante de l Voxers.

Ne ls anhos 1860, la Dinastie Qing lhogrou sufocar reboltas, cun einorme custo i perda de bidas. Esto minou la crediblidade de l regime qing i cuntribuiu pa l surgimiento de senhores de la guerra lhocales. L Amperador Guangxu percurou lhidar cula necidade de modernizar l paíç por meio de l Mobimiento de Outo-Fortalecimento. Antretanto, a partir de 1898, la Amperatriç regente Cixi mantebe Guangxu preso sob la alegaçon de "deficiéncia mental", apuis de un golpe melitar por eilha orquestrado cul apoio de la façon cunserbadora, cuntrária a las reformas. Guangxu faleciu un die antes de la amperatriç regente (segundo alguns, por eilha ambenenado). Ls "nuobos eisércitos" qings (treinados i eiquipados cunforme l modelo oucidental) fúrun fragorosamente derrotados na Guerra Campana-Francesa (1883-1885) i na Guerra Campana-Japonesa (1894-1895).

Ne l ampeço de l seclo XX, l Lhebante de l Voxers, un mobimiento cunserbador anti-amperialista que pretendia fazer l paíç regressar a un stilo de bida tradecional, amenaçou l norte de la China. La amperatriç regente, probablemente cul fito de garantir l sou cuntrole subre l gobierno, apoiou ls boxers quando estes abançórun subre Pequin. An reaçon, la chamada Aliança de l Uito Stados ambadiu la China. Cumpuosta de tropas británicas, japonesas, russas, eitalianas, alemanas, francesas, norte-amaricanas i austro-húngaras, la aliança derrotou ls boxers i eisigiu más cuncessones de l gobierno qing.

La República de la China[eiditar | eiditar código-fuonte]

Frustrados cula resisténcia de la corte qing an reformar l paíç i la fraqueza de la China, moços funcionários, oufeciales melitares i studantes - anspirados nas eideias rebolucionárias de Sun Yat-sen - ampeçórun a defender la derrubada de la Dinastie Qing i la proclamaçon de la república. Un lhebante melitar, coincido cumo Lebante Wuchang, ampeçou-se an 10 de outubre de 1911 an Wuhan, i lhebou a la formaçon dun gobierno probisório de la República de la China an Nanquin, an 12 de márcio de 1912. Sun Yat-sen fui l purmeiro a assumir la persidéncia, mas biu-se fuorçado a antregar l poder la Yuan Shikai, que comandara l Nuobo Eisército (tropas chinesas treinadas i eiquipadas a la maneira oucidental) i fura purmeiro-menistro durante la era qing, cumo parte de l acuordo para la abdicaçon de l redadeiro monarca de la dinastie. Ne ls anhos seguintes, Shikai aboliu las assembléias nacional i Probinciales i declarou-se amperador an 1915. Sues ambiçones amperiales ancontrórun fuorte ouposiçon por parte de sous subordinados, de modo que treminou por abdicar, morrendo an 1916 i deixando un bácuo de poder na China. Cul gobierno republicano an frangalhos, l paíç passou a ser admenistrado por coligaçones bariables de xefes melitares probinciales.

Un eibento pouco notado, ocorrido an 1919 - l Mobimiento de l Quatro de Maio -, haberie de tener repercussones a lhongo prazo pa l restante de la stória de la China ne l seclo XX. L mobimiento tubo ampeço cumo ua repuosta al que tenerie sido un ansulto ampuosto a la China pul Tratado de Versalhes, que ancerrara la Purmeira Guerra Mundial, mas tornou-se un mobimiento de protesto contra la situaçon anterna de l paíç. Antre ls anteletuales chineses, la adoçon de eideias más radicales seguiu-se al çcrédito de la filosofie lhiberal oucidental, l que resultarie ne l cunflito eirreconciliable antre la squierda i la dreita na China que dominarie la stória de l paíç pul restante de l seclo.

Ne ls anhos 1920, Sun Yat-sen stableciu ua base rebolucionária ne l sul de la China i lhançou-se a a unificaçon de sou fragmentado paíç. Cun auxílio sobiético, el aliou-se al Partido Quemunista de la China (PCC). Apuis de la sue muorte an 1925, un de sous protegidos, Chiang Kai-shek, assumiu l cuntrole de l Kuomintang (Partido Nacionalista, ó KMT) i lhogrou reunir sob sou gobierno la maior parte de l sul i de l centro de la China nua campanha melitar coincida cumo la Spediçon de l Norte. Apuis de derrotar ls xefes guerreiros daquelas regiones, Chiang oubtebe la fidelidade nominal de l lhíderes de l norte. An 1927, boltou-se contra l PCC i spulsou ls eisércitos quemunistas i sous xefes de sues bases ne l sul i ne l lheste de la China. An 1934, las tropas de l PCC amprendírun la Longa Marcha, atrabeç de la region más inóspita de la China la noroeste, adonde stablecírun ua base guerrilheira an Yan'an, na porbíncia de Shanxi.

Durante la Lhonga Marcha, ls quemunistas reorganizórun-se sob un nuobo xefe, Mao Tse-tung. L cunflito antre l KMT i l PCC cuntinou, abierta ó clandestinamente, al lhongo de l catorze anhos de la ambason japonesa, apesar de la aliança nominal antre ambos ls partidos para oupor-se als japoneses an 1937. La guerra cebil chinesa cuntinou apuis de la derrota de l Japon na Segunda Guerra Mundial an 1945. An 1949, l PCC yá acupaba la maior parte de l paíç.

Chiang Kai-shek refugiou-se, cul resto de sou gobierno, an Taiwan, adonde declarou Taipé la capital probisória de la República de la China i afirmou sou propósito de recunquistar la China cuntinental.

La China de l persente[eiditar | eiditar código-fuonte]

Cula proclamaçon de la República Popular de la China (RPC) an 1 de outubre de 1949, l paíç biu-se outra beç debedido antre la RPC, ne l cuntinente, i la República de la China (RC), an Taiwan i outras ilhas. Cada ua de las partes se cunsidra l solo gobierno lhegítimo de la China i denuncia l outro cumo eilegítimo. Zde ls anhos 1990, la RC ten percurado oubtener maior reconhecimiento anternacional, anquanto que la RPC se oupone bementemente a qualquiera ambolbimiento anternacional i ansiste na "Política dua China".

Para la stória de la China apuis de la Guerra Cebil Chinesa, ber Stória de la República Popular de la China i Stória de Taiwan.

  1. Nun cunfundir esta Dinastie Jin, de l jurchenes, cun las outras trés homónimas que gobernórun la China an defrentes períodos.