Stória de la Índia

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!

Este artigo apersenta las lhinhas gerales de la stória de la Índia, que ten ampeço cul registro arqueológico de la persença de l homo sapiens hai cerca de 34 000 anhos. Ua ceblizaçon de la Eidade de l Bronze eimergiu an época aprossimadamente cuntemporánea a las ceblizaçones de l Ouriente Médio. Cumo regra, la stória de la Índia abrange to l subcontinente andiano, correspondente als atuales República de la Índia, Paquiston, Bangladesh, Sri Lhanka, Nepal i Buton.

La ceblizaçon de l Bal de l Ando surgiu ne l seclo XXXII a.C. i atingiu la maturidade a partir de l seclo XXV a.C. Seguiu-se-le la ceblizaçon bédica. La ourige de l ando-arianos ye un punto de relatiba cuntrobérsia. La maiorie de ls studiosos acradita an algun tipo de heipótese de migraçon ando-ariana, segundo la qual ls arianos, un pobo semi-nómade possiblemente de la Ásia Central ó de l norte de l Eiran, tenerien migrado pa l noroeste de l subcontinente antre 2000 i 1500 a.C. La natureza de tal migraçon, l lhocal de ourige, i até mesmo la própia eisisténcia de ls arianos cumo pobo çtinto, son fuortemente çcutidos. La fuson de la cultura bédica cun las culturas drabídicas que le éran anteriores (presumiblemente ls çcendentes de la ceblizaçon de l Bal de l Ando) aparentemente resultou na cultura andiana clássica, ambora ls detalhes specíficos de l porcesso son cuntrobersos. Alguns antenden, por outro lhado, que la ceblizaçon de l Bal de l Ando era eissencialmente bédica i que se tenerie spalhado para partes de la Ouropa antre l sesto i l segundo milénio a.C. Ls nacimientos de Mahabira i de Buda ne l seclo VI a.C. marcan l ampeço de la fase más bien registrada de la stória andiana. Puls 1500 anhos seguintes, la Índia porduziu la sue ceblizaçon clássica i, segundo alguns storiadores, la maior eiquenomie de l mundo antigo antre ls seclos I i XV d.C., al cuntrolar antre un-terço i un-quarto de la riqueza mundial até la época mogol, apuis de l qué declinou debrebe sob domínio británico.

A las ancursones por eisércitos árabes i centro-asiáticos ne ls seclos VIII i XIII seguiran-se las de comerciantes de la Ouropa, a partir de l final de l seclo XV. La Cumpanha Anglesa de las Índias Ourientales fui fundada an 1600 i ampeçou, zde 1757, la colonizaçon de partes de la Índia. Na altura de 1858, apuis de derrotar ua cunfederaçon sique ne l Panjabe an 1849, la corona británica assumira l cuntrole político de birtualmente to l subcontinente. Tropas andianas ne l eisército británico zampenhórun un papel bital an ambas las guerras mundiales. La resisténcia nó-biolenta al quelonialismo británico, xefiada por Mahatma Gandhi, Ballabhbhai Patel i Jawaharlal Nehru, lhebou a la andependéncia frente al Reino Ounido an 1947. L subcontinente fui partilhado antre la República de la Índia, secular i democrática, i la República Islámica de l Paquiston. Cumo resultado dua guerra antre aqueilhes dous países an 1971, l Paquiston Ouriental tornou-se l Stado andependiente de Bangladesh. Ne l seclo XXI, la Índia ten oubtido ganhos spressibos an ambestimiento i porduçon eiquenómicos, custituindo-se na maior democracie de l mundo, cun ua populaçon de más de 1 bilhon de pessonas, i na quarta maior eiquenomie de l planeta (critério PPP) .

Fura de l sul de la Ásia, la stória, la cultura i la política de la Índia frequentemente se subreponen als países bezinos. La cultura, eiquenomie i política andianas eisercírun anfluéncia al lhongo de milénios na stória i na cultura de países ne l sudeste asiático, ne l lheste i ne l centro de la Ásia, cumo Andonésia, Cambodja, Tailándia, China, Tibete, Afeganistan, Eiran i Turqueston. Apuis de ancursones árabes na Índia ne l ampeço de l segundo milénio d.C., missones semelhantes an busca de la lhendária riqueza andiana anfluenciórun fuortemente la stória de la Ouropa mediebal, a partir de la chegada de Basco de la Gama. Cristófe Colombo çcubriu la América quando percuraba ua nuoba rota para la Índia, i l Ampério Británico oubtebe grande parte de sous recursos apuis de la ancorporaçon de la Índia (la "Jóia de la Corona") de l final de l seclo XVIII até 1947.

Para la stória de la Índia apuis de la andependéncia an 1947, ber Stória de la República de la Índia.

Eidade de la Piedra[eiditar | eiditar código-fuonte]

La cultura de la Eidade de la Piedra ne l subcontinente andiano coincidiu cul ampeço de la colonizaçon pul home i progrediu para la agricultura i l zambolbimiento de ferramientas deribadas de oubjetos naturales ó criados a partir de matérias-primas. La quemunidade Mehrgarh custitui-se ne l stágio preliminar de la agricultura ne l subcontinente i lhebou al surgimiento de la ceblizaçon de l Bal de l Ando, pertencente a la Eidade de l Bronze.

Eidade de l Bronze[eiditar | eiditar código-fuonte]

Las ceblizaçones de la Eidade de l Bronze ne l subcontinente andiano lhançórun las bases de la moderna cultura andiana, anclusibe l surgimiento de assentamientos ourbanos i l zambolbimiento de las fés bédicas que forman l núcleo de l hinduísmo.

Ceblizaçon de l Bal de l Ando[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:AndusBalleySeals.JPG
Selos cula scrita índica.
Ber artigo percipal: Ceblizaçon de l Bal de l Ando

La eirrigaçon de l Bal de l Ando, que fornecie recursos suficentes para aguantar grandes centros ourbanos cumo Harappa i Mohenjo-daro an cerca de 2500 a.C., marcou l ampeço de la ceblizaçon harappa. Aquel período testemunhou l nacimiento de la purmeira sociadade ourbana na Índia, coincida cumo la ceblizaçon de l Bal de l Ando (ó ceblizaçon harappa), que floresceu antre 2500 i 1900 a.C. Cuncentraba-se an buolta de l riu Ando i sous tributários i stendia-se al doab Ganges-Yamuna, al Guzarate i al norte de l atual Afeganistan.

Esta ceblizaçon caraterizaba-se por sues cidades custruídas cun tijolos, por sistemas de augas plubiales i por casas cun bários andares. Quando cumparada la ceblizaçones cuntemporáneas cumo l Eigito i la Suméria, la cultura de l Ando çpunha de técnicas de planeijamiento ourbano singulares, cobria ua ária geográfica más stensa i puode tener formado un Stado unificado, cumo sugere la straordinária uniformidade de sous sistemas de medida. Las refréncias stóricas más antigas a la Índia talbeç séian las relatibas la "Meluhha", an registros sumérios, que poderie ser la ceblizaçon de l Bal de l Ando.

Las ruínas de Mohenjo-daro custituían l centro daquela antiga sociadade. Ls assentamientos de la ceblizaçon de l Ando disseminórun-se até las modernas Bombain, al sul, Délhi, la lheste, i la frunteira iraniana, la oeste, lhemitando cun ls Himalaias la norte. Ls percipales centros ourbanos éran Harappa i Mohenjo-daro, bien cumo Dholabira, Ganweriwala, Lothal, Kalibanga i Rakhigarhi. Ne l sou zénite, cumo crénen alguns arqueólogos, la ceblizaçon de l Ando talbeç cuntibisse ua populaçon de más de cinco milhones de habitantes. Até l persente, más de 2 500 antigas cidades i assentamientos fúrun eidantificados, an giral na region la lheste de l riu Ando ne l atual Paquiston. Alguns acraditan que perturbaçones geológicas i mudanças climáticas, respunsables por un çmatamiento gradual, tenerien cuntribuído para la chimpa daquela ceblizaçon. An meados de l II milénio a.C., la region de la bacie de l riu Ando, que anclui cerca de dous-terços de l sítios atualmente coincidos, secou, lhebando la populaçon a abandonar ls assentamentos.

Ceblizaçon bédica[eiditar | eiditar código-fuonte]

La ceblizaçon bédica ye la cultura ando-ariana associada cul pobo que cumpós ls Bedas ne l subcontinente andiano. Ancluía l atual Panjabe, na Índia i Paquiston, i la maior parte de la Índia setentrional. La relaçon eisata antre la génese desta ceblizaçon i la cultura de l Bal de l Ando, por un lhado, i ua possible eimigraçon ando-ariana, por outro, ye motibo de cuntrobérsia.

La maiorie de ls studiosos antende que esta ceblizaçon floresceu antre ls II i I milénio a.C. L uso de l sánscrito bédico cuntinou até l seclo VI a.C., quando la cultura ampeçou a trasformar-se nas formas clássicas de l hinduísmo. Esta fase de la stória de la Índia ye coincida cumo l período bédico ó era bédica. Sue fase primitiba testemunhou la formaçon de dibersos reinos de la Índia antiga; an sue fase tardie (a partir de cerca de 700 a.C.), surgiran ls Mahajanapadas, dezesseis grandes reinos ne l norte i ne l noroeste de la Índia. Seguiran-se-le la eidade de ouro de l hinduísmo i de la lhiteratura an sánscrito clássico, l Ampério Maurya (a partir de cerca de 320 a.C.) i ls reinos médios de la Índia (a partir de l seclo II a.C.).

Ademales de ls percipales testos de l hinduísmo (ls Vedas), ls grandes épicos andianos (Ramáiana i Maabárata) , anclusibe las famosas stórias de Rama i Krishna, tenerien sue ourige neste período, a partir dua tradiçon oural. L Bhagabad Gita, outro bien-coincido testo purmário de l hinduísmo, stá cuntido ne l Maabárata.

Datarie desta época la ourganizaçon de la sociadade andiana an quatro barnas (castas).

Ls 16 Mahajanapadas de la Eidade de l Fierro[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Ancient andia.png
Ls dezesseis Mahajanapadas de la Eidade de l Fierro ne l subcontinente andiano, stendendo-se principalmente al lhongo de la planice gangética.

Durante la Eidade de l Fierro, que ampeçou na Índia an torno de 1000 a.C., dibersos pequeinhos reinos i cidades-Stado cobriran l subcontinente, muitos mencionados na literatura bédica a partir de 1000 a.C. An torno de 500 a.C., dezesseis monarquias i "repúblicas", coincidas cumo Mahajanapadas, stendian-se atrabeç de las planices ando- gangéticas, zde l que ye hoije l Afeganistan até Bangladesh: Kasi, Kosala, Anga, Magadha, Bajji (ó Briji), Malla, Chedi, BatsaBamsa), Kuru, Panchala, Machcha (ó Matsya), Surasena, Assaka, Abanti, Gandhara i Kamboja. Ls maiores dentre aqueilhes países éran Magadha, Kosala, Kuru i Gandhara. La léngua culta daquel período era l sánscrito, anquanto que ls dialetos de la populaçon an giral de l norte de la Índia éran coincidos cumo prácritos.

Ls rituales hindus de la época éran cumplicados i cunduzidos pula classe sacerdotal. Ls Upanixades, testos bédicos tardios que lhidában principalmente cun filosofie, tenerien sido cumpuostos ne l ampeço daquel período i serien antoce cuntemporáneos al zambolbimiento de l budismo i de l jainismo, l que andicarie ua eidade de l ouro filosófica naquel momento, semelhante al que acunteciu na Grécia antiga. An 537 a.C., Gautama Buda atingiu la eiluminaçon i fondou l budismo, einicialmente bisto cumo un cumplemiento al darma bédico. Ne l mesmo período, an meados de l seclo VI a.C., Mahabira fondou l jainismo. Ambas las religiones tenien ua doutrina simples i éran pregadas an prácrito, l que ajudaba la disseminá-las antre las massas. Ambora l ampato geográfico de l jainismo tenga sido lhemitado, freiras i monges budistas lhebórun ls ansinamientos de Buda a la Ásia Central i Ouriental, Tibete, Sri Lhanka i Sudeste asiático.

Ls Mahajanapadas éran, grosso modo, l eiquibalente a las cidades-Stado griegas de l mesmo período ne l Mediterráneo, i porduzian ua filosofie que benerie a formar la base de grande parte de las fés de l mundo ouriental, de la mesma maneira que la Grécia antiga porduzirieb ua filosofie que ambasarie grande parte de las fés de l mundo oucidental. L período ancerrou-se cun las ambasones persa i griega i la ascenson susequente dun solo ampério andiano a partir de l reino de Magadha.

Ambasones persa i griega[eiditar | eiditar código-fuonte]

Na altura de l seclo V a.C., l norte de l subcontinente andiano fui ambadido pul Ampério Aqueménida i, ne l final de l seclo IV a.C., puls griegos de l eisército de Alexandre, l Grande. Ambos ls eibentos repercutiran fuortemente na ceblizaçon andiana, pus ls sistemas políticos de l persas benerien a anfluenciar la filosofie política andiana, anclusibe la admenistraçon de la dinastie maurya, i formou-se un cadinho de las culturas andiana, persa, centro-asiática i griega ne l que ye hoije l Afeganistan, de modo a porduzir ua singular cultura híbrida.

Ampério aqueménida[eiditar | eiditar código-fuonte]

Grande parte de l noroeste de l subcontinente andiano (atualmente l lheste de l Afeganistan i quaije to l Paquiston) fui gobernada pul Ampério Persa aqueménida a partir de cerca de 520 a.C. (durante l reinado de Dario, l Grande) até la sue cunquista por Alexandre, l Grande. Ls aqueménidas, cujo cuntrole subre la region durou 186 anhos, usában la scrita aramaica para la léngua persa. Cul fin de la dinastie, la scrita griega passou a ser más quemun.

L ampério de Alexandre[eiditar | eiditar código-fuonte]

La anteraçon antre la Grécia heilenística i l budismo tubo ampeço cula cunquista de la Ásia Menor i de l Ampério Aqueménida por Alexandre, l Grande. An sou abanço, l monarca macedónio atingiu las frunteiras noroeste de l subcontinente andiano an 334 a.C. Eilhi, derrotou l Rei Poro na batailha de Hidaspes (próssimo a la atual Jhelun[1], Paquiston) i apoderou-se de la maior parte de l atual Panjabe. Antretanto, las tropas de Alexandre recusórun-se a prosseguir para alhá de ls Hifasis (riu Beas), próssimo a la atual Jalandhar, Índia. L monarca atrabessou anton l curso d´auga i mandou arguer altares para marcar l stremo ouriental de sou ampério.

Alexandre criou guarniçones para sues tropas ne ls nuobos territórios i fondou dibersas cidades nas regiones de l Oxus, Aracósia i Bátria, bien cumo assentamientos macedónios/griegos an Gandhara i ne l Panjabe. Tales regiones ancluían l Passo Khyber (al sul de l Himalaias i de l Hindu Kuch) i un outro passo que lhigában Drangiana, Aracósia i outros reinos persas i centro-asiáticos a la planice de l Indo. Fui atrabeç daquelas árias que la maior parte de la anteraçon antre l sul de la Ásia i la Ásia Central ocorreu, cun trocas comerciales i culturales.

L território correspondente als atuales Panjabe, l riu Ando zde la frunteira de Gandhara até l Mar Arábico, i outras porçones de la planice índica tornou-se ua satrapie de l ampério de Alexandre. Segundo Heiródoto, esta era la más populosa i rica dentre las binte satrapies.

Ampério Magadha[eiditar | eiditar código-fuonte]

Oureginalmente, Magadha era un de ls dezesseis Mahajanapadas ando-arianos de la Índia Antiga. L reino eimergiu cumo ua grande poténcia apuis de subjugar dous Stados bezinos, i era duonho dun eisército ancumparable na region.

An 326 a.C., l eisército de Alexandre, l Grande, aprossimou-se de las frunteiras de l Ampério Magadha. Las tropas, saustas i receosas de anfrentar más un gigantesco eisército andiano ne l riu Ganges, amotinórun-se ne l riu Hifasis i recusórun-se a prosseguir an direçon la lheste. Naqueilhas cundiçones, Alexandre decidiu abançar na direçon sul, seguindo l Indo até l Ouceano.

Pouco depuis, Chandraguta, fundador de la dinastie maurya, subiu al poder an Magadha. L Ampério Maurya atingiu l zénite ne l reinado de Açoca Maurya, un de l más lhendários amperadores de la Índia, quando ancluía la maior parte de l sul de la Ásia. Más tarde, Magadha tamien fui l cerne de l poderoso Ampério Guta.

Dinastie maurya[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Mauryan Ampire Map.gif
Mapa de l subcontinente andiano cula lhocalizaçon de l Ampério Maurya an sou momiento de maior stenson (azul scuro) i sous aliados (azul claro).

An 321 a.C., l general silado Chandraguta Maurya fondou la dinastie maurya apuis de derrubar l Rei Dhana Nanda de Magadha. La dinastie maurya lhograrie, cul tiempo, reunir sob sou gobierno, pula purmeira beç na stória de la Índia, la maior parte de l subcontinente, formando l chamado Ampério Maurya. Al aprobeitar la ouportunidade oufrecida pula desestablizaçon de la Índia setentrional debida a las ambasones persa i griega, Chandraguta cunquistou nun solo quaije to l subcontinente mas tamien spandiu sues frunteiras para la Pérsia i la Ásia Central, cunquistando la region de Gandhara. Cumbertido al jainismo, Chandraguta Maurya promobiu l proselitismo daquela religion ne l sul de la Índia.

Sucediu-lo sou filho Bindusara, que spandiu l ampério até abarcar un território correspondente la quaije to la atual Índia, a la sceçon de Kalinga i de ls stremos sul i lheste, que talbeç fússen tributários. La Índia moderna ye ua eimaige de la Mauryana, que ouniu todos ls pobos i culturas de ls reinos andianos até anton apartados sob ua mesma bandeira, i prebiu un çtino quemun para todos ls andianos (naqueilha época, quaije todos hindus i budistas) . La tradiçon fui retomada más tarde pul Ampério Mogol i pula Índia británica, que formórun Stados semelhantes.

Açoca, l Grande, sucediu sou pai Bindusara i percurou spandir inda más l ampério. Cumo cunsequéncia de la carnificina causada pula ambason de Kalinga, treminou por renunciar al derramamiento de sangre i adotou ua política de nó-bioléncia (ó ahimsa) apuis de cumbertener-se al budismo. Ls Eiditos de Açoca, ls decumientos stóricos preserbados más antigos de la Índia, permiten la dataçon de las dinasties a partir de sue época. Cun Açoca, la dinastie maurya fui respunsable pula dibulgaçon de ls eideales budistas atrabeç de to la Ásia Ouriental i l sudeste asiático, de maneira a alterar fundamentalmente la stória i l zambolbimiento de la Ásia cumo un to. Açoca, l Grande, fui çcrito cumo un de ls maiores soberanos que l mundo yá conheciu.

Dinastie sunga[eiditar | eiditar código-fuonte]

La dinastie sunga[2] fui stablecida an 185 a.C. quando l redadeiro soberano maurya fui assassinado pul anton comandante-an-xefe de las fuorças mauryas, Pusyamitra Sunga. L susequente Ampério Sunga, cun capital an Pataliputra, cuntrolou l nordeste de la Índia (la planice gangética) até c. 73 a.C.

Reinos médios primitibos - la Eidade de Ouro[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls chamados reinos médios de la Índia fúrun antidades políticas eisistentes ne l período stórico antre l declínio de l Ampério Maurya, ne l seclo II a.C. - i la correspondente ascenson de l andaras[3]satabahanas) -, até la chimpa de l Ampério Vijaynagar, ne l seclo XIII, cula correlata ambason muçulmana de la Índia. Puode ser debedido an dous períodos, l primitibo i l tardio, apartados pula chimpa de l Ampério Guta (seclo VII). La dinastie guta questuma ser apuntada cumo la Eidade de Ouro de la cultura andiana.

L período de ls reinos médios fui caratelizado por óndias de ambasones probenientes de la Pérsia i de la Ásia Central, ampeçou cula spanson de l budismo a partir de la Índia i treminou cula cunquista islámica de l subcontinente andiano.

Ambasones de noroeste[eiditar | eiditar código-fuonte]

Na steira de la zeintegraçon de l Ampério Maurya, durante l seclo II a.C., l sul de la Ásia tornou-se ua colcha de retalhos de poténcias regionales cun frunteiras subrepostas. L Val de l Ando i las planices gangéticas atraíran ua série de ambasones antre 200 a.C. i 300 d.C. Tanto ls andaras quanto, más tarde, l Ampério Guta, tentórun cuntener las ambasones sucessibas, treminando, ambos, por antrar an colapso debido a las pressones eisercidas por tales guerras.

L budismo floresceu tanto sob l gobierno de l ambasores, que adotórun aqueilha religion, quanto sob ls andaras i ls gutas, passando a repersentar ua puonte cultural antre las dues culturas que lhebou ls ambasores a tornar-se "andianizados". L período fui marcado por feitos anteletuales i artísticos anspirados pula difuson i pul sincretismo culturales ocorridos an nuobos reinos lhocalizados na Rota de la Seda.

Dentre ls ambasores de l período, çtacan-se, sucessiba ó simultaneamente:

  • ls ando-griegos (secessionistas de l Reino Greco-Batriano, este, por sue beç, secessionista de l Ampério Seléucida): repersentantes de l heilenismo, acupórun l território correspondente als atuales Paquiston, sul de l Afeganistan i noroeste de la Índia. Gobernórun antre 180 a.C. até cerca de 10 d.C.;
  • ls sacas[4] ó ando-citas: un galho de l citas, stablecírun-se ne l sul de l Afeganistan i spandiran-se an direçon la Gandhara, Caxemira i l noroeste de la Índia, cunquistando progressibamente território ando-griego. Sou predomínio na region durou de l seclo II a.C. al seclo I a.C.;
  • ls ando-partos: apuis de la cunquista de l ando-citas puls partos, un xefe parto declarou-se andependiente de la Pártie i stableciu un reino apartado que ancluía l território correspondente als atuales Afeganistan, Paquiston i norte de la Índia ne l seclo I. L reino durou até 75, quando fui cunquistado puls kuchanos;
  • las satrapies oucidentales: de ourige saca, cuntrolórun, antre 35 i 405, buona parte de las regiones central i oucidental de la Índia (correspondentes als atuales Guzarate, Maharashtra, Rajaston i Madhya Pradesh). Talbeç fússen oureginalmente bassalos de ls kuchanos ó de l partos. Éran cuntemporáneos de ls kuchanos (cun cujo ampério lhemitában al norte) i de ls andaras (ne l centro de la Índia); i
  • ls kuchanos[5].

Ampério Kuchano[eiditar | eiditar código-fuonte]

Resultado de más ua dentre las ambasones de noroeste, l Ampério Kuchano (seclos I la III) fui un Stado que, an sou zénite (c. 105-250), stendia-se de l atual Tadjiquiston al Mar Cáspio, deilhi até l atual Afeganistan, i na direçon sul até l bal de l riu Ganges. L ampério fui criado por tocários probenientes de l que ye hoije l Turqueston Ouriental, na China, i mantebe-se por seclos ne l centro de las trocas antre l Ouriente i l Oucidente, i sou cuntrole subre parte amportante de la Rota de la Seda tornou-lo un antreposto comercial antre andianos, persas, chineses i romanos. L más coincido soberano kuchano, Kanishka, reinou ne l ampeço de l seclo II i, cumbertido al budismo, cumbocou un cuncílio budista na Caxemira. Ademales de la lhiteratura sánscrita, ls kuchanos patrocinában un stilo artístico que refletie ua síntese antre padrones griegos i andianos.

Perdírun território na Ásia Central, debido a cunflitos cul Ampério Sassánida, i na planice gangética, an fabor de l Ampério Guta. L restante de l território fui usurpado por un bassalo que stableciu l Reino Kidarita.

Andaras[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls andarassatabahanas) éran ua dinastie bassala de l Ampério Maurya i, antoce, natiba de la Índia, mas declarórun andependéncia lhougo apuis de la muorte de Açoca (232 a.C.). A partir de anton, formórun un ampério que cuntrolou l centro i l sul de la Índia (l Decon), mantendo la orde naqueilha porçon de l subcontinente an special apuis de l fin de ls mauryas i an face de las sucessibas óndias de ambasores benidos de l noroeste.

Ls andaras cumpetian pula supremacie na planice gangética cul Ampério Sunga, que cuntrolaba l nordeste de la Índia antre c. 185 a.C. i 73 a.C.

Vatírun-se al lhongo de l tiempo contra ls ando-griegos, ls sátrapas oucidentales (ando-citas) i ls ando-partos (partos). Ambora podíssen resistir als abanços de l sou inimigos (ls andaras çpunhan talbeç de las fuorças armadas más poderosas de la época na Ásia), ls cunflitos cun ls ampérios custituídos puls ambasores de noroeste treminórun por anfraquecé-los até que, an cerca de 220, la dinastie stinguiu-se.

Ampério Guta[eiditar | eiditar código-fuonte]

Fexeiro:Gutaempire.gif
Mapa de l subcontinente andiano cula lhocalizaçon de l Ampério Guta (azul).

De la mesma forma que ls andaras, ls gutas fúrun ua dinastie natiba de la Índia que se oupós als ambasores de noroeste. Ne ls seclos IV i B, la dinastie guta unificou la Índia setentrional. Naquel período, coincido cumo la Eidade de l Ouro andiana, la cultura, la política i la admenistraçon hindus atingiran patamares sin precedentes. Cul colapso de l ampério ne l seclo VI, la Índia boltou a ser gobernada por dibersos reinos regionales.

Sues ouriges son, an grande medida, çconhecidas. L biajante chinés I-tsing fornece la más antiga proba de la eisisténcia dun reino guta an Magadha. Acradita-se que ls puranas bédicos fúrun redigidos naqueilha época; debe-se al Ampério Guta, tamien, la ambençon de ls cunceitos de zero i anfenito i ls simblos pa l que benerie a ser coincido cumo ls algarismos arábicos (1-9). L ampério chegou al fin cul ataque de l hunos brancos probenientes de la Ásia Central. Ua lhinhaige menor de l clana guta, que cuntinou a reinar an Magadha apuis de la zeintegraçon de l ampério, fui finalmente çtronada pul Harshabardhana, que reunificou l norte de l subcontinente na purmeira metade de l seclo VII.

Ambason de ls hunos brancos[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls hunos brancos aparentemente antegrában l grupo heiftalita que se stableciu ne l território correspondente al Afeganistan na purmeira metade de l seclo V, cun capital an Bamiyan. Fúrun ls respunsables pula chimpa de l Ampério Guta, ancerrando l que ls storiadores cunsidírun ua Eidade de l Ouro de la Índia setentrional. Antretanto, grande parte de l Decon i la Índia meridional mantibírun-se al ancho de ls subresaltos ocorridos al norte.

L amperador guta Skandaguta repeliu ua ambason huna an 455, mas ls hunos brancos cuntinórun a pressionar la frunteira noroeste (atual Paquiston) i treminórun por penetrar l norte de la Índia ne l final de l seclo V, de maneira a acelerar la zeintegraçon de l Ampério Guta. Apuis de l seclo VI, hai poucos registros na Índia acerca de l hunos. Sou çtino ye ancierto: alguns studiosos pensan que ls ambasores fúrun assimilados pula populaçon lhocal; outros sugeriran que ls hunos serien ls ancestrales de l rajaputros[6].

Reinos médios tardios - la era clássica[eiditar | eiditar código-fuonte]

Esta fase stórica puode ser definida cumo l período antre la chimpa de l Ampério Guta i las cunquistas de Harshabardhana, por un lhado, i l surgimiento de ls purmeiros sultanatos islámicos na Índia cul correlato declínio de l Ampério meridional Bijaynagar, ne l seclo XIII, por outro. Naqueilha fase çtacórun-se l Reino Chola, ne l território correspondente al norte de Támil Nadu, i l Reino Chera, ne l que ye hoije Kerala. Ls portos de la Índia meridional dedicában-se anton al quemércio de l Ouceano Índico, specialmente de especiaries, cul Ampério Romano la oeste i l sudeste de la Ásia la lheste. Ne l norte, stableciu-se l purmeiro de l Rajaputros, ua série de reinos que subrebibirie an cierta medida por quaije un milénio até la andependéncia andiana frente als británicos. L período assistiu ua porduçon artística cunsidrada la eipítome de l zambolbimiento clássico; ls percipales sistemas sprituales i filosóficos lhocales cuntinórun a ser l hinduísmo, l budismo i l jainismo.

Ne l norte, sucedírun l ampério formado por Harshabardhana las dinasties Pratihara, de Malwa (ne l atual Rajaston), Pala, de Vengala, i Rashtrakuta, de l Decon, antre ls seclos VII i IX. Ne l sul i ne l centro, surgiran l Ampério Chalukya, de Vadami (ne l atual Karnataka), i Pallabi, de Kanchipuran (ne l atual Támil Nadu), antre ls seclos VI i VIII.

Dinastie chola[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls cholas eimergiran cumo l ampério más poderoso de l subcontinente ne l seclo IX i mantibírun sou domínio até l seclo XII. Cumo ua dinastie de ourige támil, sou centro de poder lhocalizaba-se ne l sul de la península andiana. Sou zénite acunteciu durante ls seclos X, XI i XII, quando gobernában un território que ancluía l sul de l subcontinente, las ilhas Maldibas i parte de l Ceilon, chegando an cierto momiento até l Ganges, al norte, i al Arquipélago Malaio, ademales de ciertos puntos al lhongo de l Golfo de Vengala.

Anquanto ls cholas dominában l sul, al norte trés reinos çputában la supremacie: ls pratiharas, ne l atual Rajaston, l Ampério Pala, ne ls atuales Bihar i Bengala, i ls rashtrakutas, ne l Decon.

Rajaputros[eiditar | eiditar código-fuonte]

La stória registra ls purmeiros reinos rajaputros ne l Rajaston a partir de l seclo VII, mas fui ne ls seclos IX la XI que passórun a partecipar atibamente ls acuntecimientos ne l subcontinente. Las dibersas dinasties rajaputras más tarde gobernórun buona parte de la Índia setentrional. Cumo regra giral, ls rajaputros, debido la sue lhocalizaçon ne l norte de l subcontinente andiano, fúrun ls que más anfrentórun las ambasones islámicas i la susequente spanson de ls sultanatos muçulmanos. An período stórico posterior, coperórun cul Ampério Mogol.

Ambason islámica[eiditar | eiditar código-fuonte]

La ambason de l subcontinente andiano por tribos i ampérios strangeiros fui frequente al lhongo de la stória, i questumaba acabar cul ambasor absorbido pul cadinho sócio-cultural andiano. La defrença, na fase stórica an apreço, ye que ls Stados muçulmanos ambasores - an giral, de ourige turcomana - mantibírun, ua beç anstalados ne l subcontinente, sou carátener islámico, cun repercussones até ls dies de hoije.

La purmeira ancurson muçulmana (árabe omíada) de monta acunteciu ne l seclo VIII, contra l Baluchiston, Sind i l Panjabe, resultando an Stados islámicos subre ls quales l cuntrole de l Califado era mui ténue. Ne l ampeço de l seclo XI, la dinastie ghaznábida (de Ghazni, cidade de l atual Afeganistan), de ourige turcomana, abançou subre l oeste i l norte de la Índia, cunquistando l Panjabe; la Caxemira, l Rajaston i Guzerate permanecírun sob cuntrole de l rajaputros. Ne l seclo XII, ls ghóridas, ua dinastie tamien turcomana i oureginalmente de l Afeganistan, bencírun l ampério ghaznábida i alguns rajás de l norte de la Índia i lhogrórun cunquistar Délhi, eilhi fundando (yá ne l seclo XIII) l Sultanato de Délhi.

Sultanato de Délhi[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Sultanato de Délhi (1206-1526) spandiu-se debrebe até ancluir la maior parte de la Índia setentrional, de l passo Khyber até Vengala. Más tarde, cunquistou l Guzerate i Malwa i boltou-se pa l sul, chegando até l atual Támil Nadu. La spanson pa l sul cuntinou pulas manos de l Sultanato Bahmani, que se separara de Délhi, i de l cinco sultanatos andependientes de l Decon, sucessores de Bahmani apuis de 1518. L reino hindu de Bijayanagar ouniu l sul de la Índia i bloqueou l abanço muçulmano até caer frente als sultanatos decanis, an 1565.

Talbeç la cuntribuiçon más amportante de l Sultanato tenga sido sou sucesso temporário an isolar l subcontinente de la potencial debastaçon probocada pula ambason mongol de la Ásia Central ne l seclo XIII. L Sultanato de Délhi fui absorbido an 1526 pul Ampério Mogol.

Ampério Mogol[eiditar | eiditar código-fuonte]

Mapa de l subcontinente andiano cul Ampério Mogol an çtaque.
L Taj Mahal, custruído pul Grano-Mogol Shah Jahan.

An 1526, un çcendente de Tamerlon chamado Vabur, de ourige turco-perso-mongol, atrabessou l Passo Khyber, ambadiu l subcontinente i stableciu l que benerie a ser l Ampério Mogol, que perdurarie por más de dous seclos i cobririeb un território inda maior de l que l de l Ampério Maurya[7]. Por buolta de 1600, la dinastie mogol yá cuntrolaba la maior parte de l subcontinente; antrou an declínio apuis de 1707 i fui finalmente defenestrada puls británicos an 1857, apuis de la rebolta de l sipales. Este período fui marcado por grandes mudanças sociales, ocorridas nua sociadade de maiorie hindu gobernada por grano-mogóis (amperadores) muçulmanos que, alguns, adotában ua postura de toleráncia relegiosa, outros, çtruían templos hindus i cobrában ampostos de l nó-muçulmanos.

De la mesma maneira pula qual ls cunquistadores mungóles de la China i de la Pérsia habien adotado la cultura lhocal, ls mogóis professában ua política de antegraçon cula cultura andiana que cuntribui para splicar l sou sucesso an cumparaçon cul Sultanato de Délhi. Ls grano-mogóis casórun-se cula rialeza lhocal, aliórun-se cun marajás i percurórun fundir la sue cultura turco-persa cun las tradiçones andianas.

Era pós-mogol[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ampério Marata[eiditar | eiditar código-fuonte]

L Ampério Marata[8] (más tarde coincido cumo Cunfederaçon Marata) fui un Stado hindu que eisistiu antre 1674 i 1818 i que stubo frequentemente an guerra cul Ampério Mogol muçulmano, cuntribuindo pa l declínio deste redadeiro. Fui la fuorça predominante ne l subcontinente durante la maior parte de l seclo XVIII i lhogrou cuntener l abanço de l colonizadores británicos. Çputas anternas i trés guerras anglo-maratas (final de l seclo XVIII i ampeço de l seclo XIX) punirun fin al ampério, cujo território fui an grande medida aneixado al Ampério Vritánico, ambora alguas regiones se téngan mantido nominalmente andependientes cumo Stados principescos binculados a la Índia británica.

Panjabe[eiditar | eiditar código-fuonte]

Antre 1716 i 1799, l Panjabe fui gobernado por un cunjunto de Stados siques[9] de médio porte coincido cumo Cunfederaçon Sique. Ambora an tenermos políticos la cunfederaçon fusse çcentralizada, ls Stados antegrantes éran ounidos an torno dua cultura i religion quemuns, repersentados pula religion sique. Las dues guerras anglo-siques (1845 a 1849) resultórun na absorçon de l Panjabe pula Índia británica.

Era quelonial[eiditar | eiditar código-fuonte]

La çcubierta de la rota marítima para la Índia an 1498, por Basco de la Gama, sinalizou l ampeço de l stablecimiento de territórios cuntrolados pulas poténcias ouropéias ne l subcontinente. Ls pertueses custituíran bases an Goa, Damon, Diu i Bombain, dentre outras. Seguiran-se ls franceses i ls nerlandeses ne l seclo XVII.

Índia británica[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Índia británica

La Cumpanha Anglesa de las Índias Ourientales stableciu ua purmeira base an Bengala, an 1757. Na altura de ls anhos 1850, ls británicos yá cuntrolában quaije to l subcontinente, anclusibe l território correspondente als atuales Paquiston i Bangladesh. La rebolta de l sipales, de 1857, forçou la cumpanha a trasferir la admenistraçon de la Índia para la corona británica.

Mobimiento de andependéncia[eiditar | eiditar código-fuonte]

Organizaçones sociales fundadas ne l final de l seclo XIX i ampeço de l seclo XX para defender ls antresses andianos junto al gobierno de la Índia británica trasformórun-se an mobimientos de massa contra la persença británica ne l subcontinente, agindo por meio de açones parlamentares i resisténcia nó-biolenta. Apuis de la partiçon de la Índia, ó seia, la separaçon de l antigo Raj británico antre la República de la Índia i l Paquiston, an agosto de 1947, l mundo testemunhou la maior migraçon maciça de la stória, quando un total de 12 milhones de hindus, siques i muçulmanos cruzórun la frunteira de la Índia cul Paquiston Oucidental i la frunteira de la Índia cul Paquiston Ouriental.

Para la stória de la Índia apuis de la andependéncia an 1947, ber Stória de la República de la Índia i Stória de l Paquiston.

  1. L dicionário Onomástico Eitimológico de J.P. Machado registra las formas Hidaspes i Djelan an léngua pertuesa, ambas ne l berbete "Hidaspes".
  2. Talbeç séian ls singas la que se refre l dicionário Houaiss ne l berbete "singa". Cabe ua pesquisa más detalhada de fuontes an pertués.
  3. Dicionário Houaiss, berbete "andara".
  4. L adjetibo i sustantibo de dous géneros saca, refrente al galho de l pobo cita, ye registrado ne l dicionário Houaiss i ne l dicionário de J.P. Machado.
  5. Nun parece haber ua harmonia antre las fuontes quanto a la forma an lhéngua pertuesa deste etnónimo, recebido de l strangeiro: kushana, kushano etc.
  6. Dicionário Houaiss, berbetes rajaputro i raiputo, ambos cumo sustantibo i adjetibo. L dicionário Onomástico Eitimológico de J.P. Machado registra inda la forma reisbuto.
  7. L termo mogol, ua bariante de mongol, ye ousado para defrenciar l ampério stablecido por Vabur ne l subcontinente andiano de ls demales Stados formados a partir de las ambasones mungóles de l seclo XIII.
  8. L etnónimo i gentílico marata stá lhexicografado (dicionários Houaiss i Aurélio).
  9. Ls tenermos sique i siquismo son lhexicografados (dicionários Houaiss i Aurélio).