Léngua etrusca

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.

Modelo:Anfo léngua L etrusco era un léngua falado i scrito na antiga region de la Etruria (l'atual Toscana) i an alguas partes de las atuales Lombardie, Beneza, i Emília-Romanha (adonde ls etruscos fúrun çlocados puls galhos), an Eitália. Inda assi, l latin sustituiu totalmente l'etrusco, deixando solo uns poucos decumientos i uns poucos ampréstimos lenguísticos ne l latin (i.g., pessona de l'etrusco phersu), i alguns topónimos , cumo Parma. Deilha eisisten anscriçones atualmente ampossibles de traduzir ó decifrar. Las poucas palabras traduzidas refíren- se a la bida i a la muorte, ua beç que ls poucos decumientos ancontrados son speces de lápides.

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ls etruscos éran un de ls pobos andígenas de Eitália, que bebian eilhi antes de la migraçon ando-ouropeia i de la chegada de ls latinos al redror de 1000 a.C.. Heiródoto[1], inda assi, çcribe ls tirrenos (na época de Heiródoto, l nome griego pa ls etruscos) cumo eimigrantes de la Lídie al oeste de Anatólia, que, scapando de la fame, fúrun cunduzidos l'oucidente pul sou líder Tirreo, para se stablecer na Umbria [2]. La alfabetizaçon era bastante frequente, cumo se puode ber pulas 13 000 anscriçones (dedicatórias, eipitáfios etc.), la maiorie cúrties mas alguas de cunsidrable longitude.[3] Fúrun datadas por buolta de 700 a.C.[4]

Ne l seclo I a.C., l storiador griego Dionísio de Halicarnasso[5] çtacou que l léngua etrusco era defrente de qualquiera outro, i que ls etruscos tenien ua rica literatura, cumo fui çtacado puls outores latinos. Vonfante, un studioso nesta matéria, diç que "... el lembra nanhue outra léngua de la Ouropa nin doutro lugar ...."[3]

Cula ascenson de la Antiga república romana, que cunquistou la Etrúria, l'heigemonia de l latin acelerou l declibe de la ceblizaçon etrusca, i por buolta de 200 a.C., l'etrusco staba yá sustituído pul latin, sceto quiçá an algua muntanha eisolada ó pántanos, nun campo ne l qual éran mais acessibles ls outores latinos, ne ls tradecionales cuntestos de l culto relegioso.

Ne l final de la República, solo uns poucos eiducados romanos cun antresse na antiguidade (cumo Barro) podien ler etrusco. La radadeira pessona coincida qu'era capaç de ler etrusco fui l amperador romano Cláudio (10 a.C.54), que cumpilou un dicionairo (atualmente perdido) cun antrebistas als radadeiros camponeses qu'inda falában l léngua.

Zeinho de las anscriçones de l fígado de Placéncia, ber arúspice.

Tito Líbio i Cícero éran antendidos ne ls altamente specializados ritos relegiosos etruscos que stában codificados an bárias coleçones de libros scritos an etrusco sob l títalo latino genérico de Etrusca Deciplina. Ls Libri Haruspiceni tratában de la adebinaçon culas entranhas d'animales sacrificados, lsLibri Fulgurales spunhan l'arte de l'adebinaçon mediante l'ouserbaçon de ls centeilhas. Ua terceira coleçon , ls Libri Rituales, podien tener proporcionado la chabe de la ceblizaçon etrusca: sou amplo ámbito qu'abarcaba la bida política i social bien cumo las práticas rituales. Segundo l scritor latino de l seclo IV Mário Sérbio Honorato (mais coincido cumo Sérbio), eisistia ua quarta coleçon de libros etruscos, que trataba de diuses animales. Las outoridades crestianas recolhírun obras de l paganismo i queimórun-nas durante l seclo V; l único libro subrebibente, Liber Linteus, fui scrito an lino, i subrebibeu unicamente al ser outelizado para ambolturas de múmias.

L'etrusco tubo algua anfluéncia subre l latin. Ua scassa dúzia de palabras fúrun tomadas prestadas puls romanos i alguas deilhas puoden se ancontrar ne ls lénguas modernos.

Classeficaçon[eiditar | eiditar código-fuonte]

L'etrusco nun mostra parentescos eibidentes cun outras lénguas amportantes de l'antiguidade, cumo l latin ó l griego. Durante cierto tiempo fui cunsidrada ua léngua eisolada cumo l basco. Atualmente ancontra-se juntamente cun outras lénguas menores forma la chamada família tirrénica.[6] Zde Rix (1998) ye amplamente aceito que l rético i l lemnio juntamente cul etrusco son parte desta família tirrénica.

Outra possible léngua relacionada cun etrusca ye la minoica. Tal relaçon fui la percipal heipótese de Michael Bentris antes de çcubrir que la léngua atrás de la mais moderna scrita linear B fui l miceno, un dialeto griego. Giulio Mauro Fachetti, un pesquisador que tenga lidado cun ambas las lénguas (etrusca i minoica) apersentou mais ua beç essa heipótese, cumparando alguas de las palabras de a minóica cun seneficado coincido cun palabras etruscas similares[7]

Ne l sou Naturalis Stória (seclo I ), Plínio screbiu subre ls pobos alpinos: "Ls rétios i ls bindelicios frunteiriças cula de ls [nóricos], todos çtribuídos an numerosas cidades. Ls galhos sustentan que ls retios çcenden de ls etruscos, por sou líder Reto." Baseado nesto i an dados lenguísticos stá claro que l'etrusco stá relacionado cul rético. Inda assi, para para alhá destes fatos coincidos, hai un amplo debate.

Alguns eruditos atuales [8] afirmórun que l'etrusco ye parte de la grande família tirrénica i stá remotamente relacionada cula família de lénguas ando-ouropeias, i citan simelitudes ne ls finales gramaticales i l bocabulairo. Nada puode ser detreminado cunsidrando la scasseç de testos an giral an etrusco. Por agora muitos permanecen cunserbadores i cunsidran l tirreno eisolado.

Çtribuiçon geográfica[eiditar | eiditar código-fuonte]

L'etrusco fui falado ne l noroiste i centro-oeste de la Eitália, na region qu'hoije cunserba l sou nome, Toscana (de l latin tuscī "etruscos"), cumo al redror de Cápua na Campánia i ne l bal de l al norte de la Etruria.

Lénguas relacionados[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ua léngua mui relacionado cul etrusco fui l que se falou ua beç na ilha de Lemnos antes de l'ambason ateniense(seclo VI a.C.), acertadamente chamado lemnio. Ua pequeinha tábua de piedra chamada stela de Lemnos fui ancontrada eilhi cun ua scritura aparentada cul etrusco i datada cerca de 600 a.C. Sabe-se que ls lémnios falórun este léngua debido a las peças de cerámica cun anscriçones scritas cun este mesmo alfabeto. Inda assi, çconhece-se quando ó cumo, falantes deste dialeto chegórun l'esta ilha.

Assi i to, l'antiga oupenion de que l'etrusco ye ua léngua eisolada puode tener apoio. Na atualidade, l'etrusco ye cunsidrado parte dua grande família lenguística que conhecemos cumo tirrénica, baseada ne l nome griego pa ls etruscos, "Tyrrhenoi".

Alguas traduçones[eiditar | eiditar código-fuonte]

Pronomes

Léngua etrusca Pertués
EIS el, eilha
EQO You

Tenermos fameliares

Léngua etrusca Pertués
PATER pai
MATER mai
FILIOS filho
FRATER armano
FILIA filha

Relacionados cun tiempo

Léngua etrusca Pertués
ASNOS anho
SEPTEMBER més de Setembre
DIES die
MENSIS més

Bibliografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

  • Bonfante, Giuliano; Bonfante, Larissa (2002). The Etruscan Language: an Antrodution. Manchester: University of Manchester Press. ISBN 0-7190-5540-7  .
  • Etruscan. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1990. ISBN 0-520-07118-2 .
  • L'enigma sbelato della lengua etrusca. Roma: Newton & Cumton. 2000. ISBN 9788882894580 
  • Appunti di morfologie etrusca. Cun un'appendice sulle questioni delle affenità genetiche dell'etrusco. Roma: Olshcki. 2002. ISBN 9788822251381 
  • Steinbauer, Dieter H. (1999). Neues Handbuch ç Etruskischen. [S.l.]: Scrita Mercaturae. ISBN 3-89590-080-X 

Refréncias

  1. Heródoto, Stórias I.94
  2. [1][lhigaçon einatiba]
  3. 3,0 3,1 Bonfante (1990), pág. 12
  4. Bonfante (1990) pág. 10.
  5. Dionísio de Halicarnasso, Libro 1.30.2
  6. Heilmut Rix, "Etruscan", pp. 964, in The Cambridge Ancyclopedie of the World's Ancient Languages, ed. R. D. Wodard, Cambdridge University Press, 2004, ISBN 0 521 56256 2
  7. G. Fachetti M. (2001) "qualche osserbazione sulla lengua minoica" Kadmos'40 / 1, p. 1-38.
  8. Steinbauer 1999

Ber tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]