Hunos

Ourige: Biquipédia, la anciclopédia lhibre.
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!
Nota: Huno redireciona eiqui. Se percura por Átila, bei Átila l Huno
L Ampério Huno stendie-se de las stepes de la Ásia Central até a la atual Almanha, i de l Mar Negro até l mar Báltico

Ls Hunos fúrun ua antiga cunfederaçon de la Ásia central de nómadas ó seminómadas eiquestres,[1] cula aristocracie de núcleo Altaico.[2][3][4][5][6] Alguas dessas tribos Eurasiáticas mobírun-se pa la Ouropa ne l seclo IV probabelmente debido la mudanças climáticas. Eilhes éran eicelentes criadores de cabalhos i adetos de cumbates a cabalo (cun lanças i arco). Mobendo-se cun sues famílias i grandes ganados de animales domesticados i cabalhos, eilhes migrórun an busca de nuobos pastos para se stablecíren. Debido la sue proeza melitar i deciplina, amostrórun-se eimbatibles, tirando todos de l sou camino. Eilhes ampeçórun ua corriente migratória anterior a deilhes pus outros pobos mudórun-se para salir de l camino de ls Hunos. Esse eifeito dominó de grandes populaçones cuntornou Custantinopla i l Ampério Romano de l Ouriente i chegou als rius Danúbio i Reno i resultou na tomada de l Ampério Romano de l Oucidente an 476, puls hérulos xefiados por Odoacro. Ancontrando tierras la sou gusto, ls hunos stablecírun-se nas prainadas húngaras, ne l leste ouropeu, tomando la cidade de Szeged, ne l riu Tisza, cumo sou quartel general. Eilhes percisában de bastas árias de pasto para oubter forraige pa ls cabalhos i outros animales. Dessas árias de pastaiges, ls hunos cuntrolában,atrabeç d'alianças ó cunquistas, un ampério que se stenderie de ls Montes Urales (na Rússia) al riu Reno (na Fráncia) i de l Báltico al Danúbio.

Cumo nun custruían casas, bebian an sues carroças i tamien an barracas qu'armában ne ls caminos que percorrian.

Ourige i Eidantidade[eiditar | eiditar código-fuonte]

Campo Huno imaginado no livro do seclo XIX Young Folks' History of Rome escrito por Charlotte Mary Yonge.

Ua pesquisa i debate subre ls ancestrales asiáticos de ls Hunos bénen acuntecendo zde l seclo XVIII. Por eisemplo, ls filologistas inda debaten até hoije subre qual heiterónimo de fuontes chinesas i persas son idénticas al latin Hunni ó l griego Chounnoi cumo eibidéncia de l'eidantidade de ls Hunos.[7]

Recentes pesquisas genéticas amóstran que la maiorie de las grandes cunfederaçones de guerreiros nun era anteiramente de la mesma etnia,[7] mas probabelmente ua mistura antre clanas ouro-asiáticos. Outro eisemplo son las múmias de Tarin çcubiertas an Taklamakan, na Ásia Central; que datan de 1800 a.C. a a 200 d.C. Las caratelísticas mais notables dessas múmias ye l sou tipo físico caucasóide. Antretanto, mais testes genéticos amostrórun ua cumplexidade nessa teorie. Segundo eilha, aparecen caratelísticas ouropeias i de l leste asiático. Para alhá desso, muitos clanas puoden tener simplesmente se chamados de Hunos baseado ne l prestígio i na fama de l nome, ó séren assi atribuídos puls outros pobos por causa de caratelísticas quemuns, lugar d'ourige, ó reputaçon.[7] Eigualmente, crónicas griegas i latinas puoden tener ousado "Hunos" nun senso mais giral, para çcrebir caratelísticas étnicas ó sociales ó reputaçon.[7] "Todo que podemos seguramente dezir", dixe Walter Pohl, "ye que l nome ’Hunos’, na antiguidade clássica, zeignaba prestigiosos grupos de guerreiros de las stepes ".[7] Antigas bisones aparecírun ne l cuntesto dun ansino nacionalista i etnocéntrico de geraçones passadas, que quemumente presumian qu'homogeneidade étnica debie anterligar pobos social i culturalmente homogéneos.[8] Pesquisas modernas [7] mostran que cada ua de las grandes cunfederaçones de guerreiros de las stepes (tales cumo Citas, Xiongnu, Hunos, Abaros, Casares, Cumanos, Mongóis, etc.) nun éran homogeneamente eiguales, mas ouniones de múltiplas etnias cumo las de Turcos, Ienisseianos, Tungúsicos, Úgricos, Iránicos, Mongólicos i muitos outros pobos. Eibidéncias de pesquisas genéticas i etnogénicas cuntrastan cun teories tradecionales baseadas an relatos chineses, arqueologie, lhenguística i outras eibidéncias andiretas. Essas teories cunténen dibersos eilemientos: cumo que l nome "Huno" purmeiramente çcrito cumo un grupo nómade de guerreiros cujas ouriges étnicas éran la Ásia Central, mais próssimo d'adonde hoije ye la Mongólia; i qu'eilhes éran possiblemente ligados, an parte, als Xiongnu (), derrotados pul Ampério Han chinés; i qu'esso probocou la salida deilhes de la Mongólia an direçon al oeste, ambadindo la Ouropa 200 anhos depuis. Eibidéncias andiretas ancluen la trasmisson de suporte an madeira para arco cumpuosto de la Ásia central pro oeste. Essa narratiba stá persente na storiografie oucidental (i ouriental), mas l'eibidéncia ye a las bezes andireta ó ambígua. Ls Hunos nun deixórun praticamente nanhun relato scrito. Nun hai nanhun decumiento subre l qu'acunteciu antre la salida deilhes de la China i la chegada na Ouropa 150 anhos depuis. La radadeira refréncia als Xiongnu de l norte era la derrota deilhes puls chineses an 151 ne l lago Barkol, quando eilhes fugiran pa las stepes de l'oeste an Kangju (centrado na cidade de l Turquiston ne l Cazaquiston). Decumientos chineses antre l seclo III i IV sugerian qu'ua pequeinha tribo chamada Yuebnan, remanescente de ls Xiongnu de l norte, staba çtribuída nas prainadas de l Cazaquiston. Ua tendéncia recente d'anterpretaçon dá suporte a ua ligaçon política i cultural antre Hunos i Xiongnu. Fuontes centro-asiáticas (Sogdianas i Batrianas) de l seclo IV traduziran "Hunos" para "Xiongnu" i al alrobés; tamien, ls caldeirones de Xiongnus i Hunos éran birtualmente idénticos i fúrun scondidos ne ls mesmos lugares (barrancos de rius) na Hungrie i ne ls Ourdos.[9]

Teorie turca[eiditar | eiditar código-fuonte]

Ber artigo percipal: Léngua Huna

Ls Hunos fúrun talbeç d'ourige turca (ó pré-Proto-Turca). Essa linha de pensamiento surgiu quando Joseph de Guignes ne l seclo XVIII eidantificou ls Hunos culs Xiongnu ó (H)siung-znudo.[10] Esso oubtebe l'apoio de L.Maenchen-Heilfen baseado ne ls sous studos linguísticos.[11][12] L'anglés Peter Heiather chamou ls Hunos de "l purmeiro grupo de nómadas turcos, an ouposiçon als iranianos, a ambadir la Ouropa ".[13] L pesquisador turco Kemal Cemal amparou essa afirmaçon cula cumparaçon de palabras i nomes semelhantes nas lénguas turca i huna, i semelhanças ne ls sistemas de gobierno de tribos hunas i turcas. L storiador húngaro Gyula Nemeth tamien apoiou esse punto de bista.[14] L storiador Uyghur Turghun Almas sugeriu ua ligaçon antre Hunos i ls Uyghurs, un pobo de léngua turca que reside an Xinjiang, China.

Stória[eiditar | eiditar código-fuonte]

Seclos II al V[eiditar | eiditar código-fuonte]

Dionysius Perigetes çcrebiu un pobo que puode ser ls Hunos bibendo próssimo al Mar Cáspio ne l seclo II. An 139 d.C., l geógrafo ouropeu Ptolemiu screbiu subre ls "Khuni" bibendo próssimos al Riu Dnieper i gobernados por "Suni". El listou l seclo, ambora nun ye cierto se esse pobo éran ls Hunos. Ne l seclo V, l storiador arménio Moses de Khorene, ne l sou "Stória de la Arménia", ponendo ls Hunni próssimos de ls Sármatas i çcribendo la catura de la cidade de Balkh por eilhes, an algun momiento antre 194 i 214, l que splica l porque de ls griegos chamáren aqueilha cidade de Hunuk. Prosseguindo cula derrota de ls Xiongnu puls Han, la stória Xiongnu permaneciu çconhecida por un seclo; até quando la família Liu de l "Tiefu" de ls Xiongnu de l sul, tentórun stablecer un estado ne l'oeste de la China (ber Han Zhao). Ls Chionitas aparecírun na Trasoxiana an 320 eimediatamente depuis de Jin Zhuan subjugar Liu Can, fazendo ls Xiongnu entráren nun caos. Depuis Kidara surgiu para liderar ls Chionitas na presson contra ls Kushanas. Ne l'oeste, ls Ostrogodos entrórun an cuntato culs Hunos an 358 d.C. Ls arménios mencionan Bund (an torno de 370): l purmeiro líder Huno na region de l Cáucaso. Ls romanos cumbidórun ls Hunos de l leste de la Ucránia para stablecíren- se na Panónia an 361, i an 372 eilhes fúrun pa l'oeste liderados pul rei Balimir, i derrotados puls Alanos. Ne l leste, ne l'ampeço de l seclo V, Tiefu Xia fui la radadeira dinastie de ls Xiongnu de l sul na China Oucidental i ls Alchon/Huna aparecírun aonde hoije ye l Afeganistan i l Paquiston. Nesse punto decifrar las stórias hunas pa ls multi-linguistas tornou-se fácele cun eibentos relatibamente bien-decumentados por fuontes bizantinas, arménias, persas, andianas i chinesas.

Hunos Ouropeus[eiditar | eiditar código-fuonte]

Uma pintura romantizada-à-cavalaria do seclo XIV dos "hunos" cercando uma cidade. Nota-se os detalhes anacrônicos nas armas, armaduras e no tipo da cidade. Chronicon Pictum da Hungria, 1360.

Ls Hunos aparecírun na Ouropa ne l seclo IV, aparentemente benidos de la Ásia Central. Eilhes purmeiro aparecírun ne l norte de l Mar Negro, fuorçando un grande númaro de Godos a buscar refúgio ne l Ampério Romano; depuis, ls Hunos aparecírun ne l'oeste de ls Cárpatos na Panónia, probabelmente an algun momiento antre 400 i 410, probabelmente probocando la massiba migraçon de las tribos germánicas pa l'oeste de l Reno an Dezembre de 406. L stablecimiento de l Ampério Huno ne l seclo V marca storicamente l'ampeço de a migraçon cun cabalhos. Ls hunos éran soberbos cabalheiros, treinados zde l'anfáncia, i alguns áchan qu'eilhes ambentórun l stribo, strumiento crítico para oumentar l poder de luita. Eilhes spalhórun terror ne ls enimigos debido la belocidade an qu'eilhes podien se mobimentar, trocando de montarie bárias bezes al die para manter la bantaige. Ua segunda bantaige éran ls sous arcos cumpuostos recurbados, muitos superiores la qualquiera cousa ousada ne l oucidente. Apoiados an sous stribos, eilhes podien atirar para frente, pa ls lados i para trás. La percipal fuonte de renda de ls hunos era la prática de l saque als pobos dominados. Quando chegában nua region, spalhában l medo, pus éran stremamente biolentos i cruéis culs enimigos. Sue tática eissencial era fazer ataques-surpresa relámpago i garantir l terror. Ls Hunos de Átila ancorporórun grupos de pobos tributairos. Na Ouropa, Alanos, Gépidas, Scírios, Rugios, Sármatas i tribos Góticas todas ounidas sob ls Hunos pula coalizon de Aradric na Batailha de Nedao an 454, hoije Nedaba.

Os Hunos, liderados por Átila, invadem à Itália, como visualizado nessa pintura do século XIX de Ulpiano Checa (1860-1916).

La mimória de las cunquistas hunas fui trasmetida ouralmente antre ls pobos germánicos i ye un cumponente amportante nas Bölsunga saga i Heirbarar saga de la Noruega Antiga, i ne l Nibelungenlied, cunto alman de la Eidade Média, todos sob l cenairo de l período de las migraçones i datan dun milénio antes de ls decumientos scritos. Na Heirbarar saga, ls Godos fazirun purmeiro cuntato culs Hunos arqueiros i ls ancontrórun na épica batailha nas prainadas de l Danúbio. L'apogeu de l'ampério huno acunteciu durante l gobierno de sou percipal líder, Átila, respunsable por dibersas cunquistas an guerras i batailhas. El tornou-se líder de ls hunos an 433 i amprendiu ua série d'ancursones al sul de la Rússia i Pérsia. El anton dirigiu sue atençon als Bálcanas, causando suficiente terror i çtruiçon an dues percipales ancursones para séren subornados para salir. An 450 el se dirigiu al Ampério Romano de l Oucidente, cruzando l Reno al norte de Mainç cun, probabelmente, 100.000 guerreiros. Abançando nun frunt de 100 milhas, el saqueou bárias bilas ne l que ye hoije la Fráncia setentrional. L general romano Aécio liebantou un eisército romano-besigotico i abançou cuntrá Átila, que staba sitiando la cidade de Orléanes. Na percipal batailha de Chalónes, Átila fui derrotado, mas nun çtruído. Fui la radadeira grande campanha melitar de l Ampério Romano de l Oucidente. Átila anton ambadiu la Eitália, percurando nuobos saques. Anquanto el passaba, refugiados fugian para ilhas na cuosta de l mar Adriático, ampeçando poboaçon que mais tarde darie ourige a la cidade de Beneza. Las fuorças romanas stában sgotadas i sou eisército percipal cuntinaba na Gália. Ls hunos tamien stában fracos, sgotados por ancessantes campanhas, malinas i fame na Eitália. Nua reunion cul papa Lion I, Átila cuncordou an recuar. L'ampério zeintegrou-se passado la muorte de Átila an 453, cun nanhun líder fuorte para manté-los ounidos. Pobos súbditos reboltórun-se i façones drento de l grupo de ls própios hunos lutórun antre si pul poder. Ls hunos eibentualmente zaparecírun de la stória passado ua lieba de nuobos ambasores, cumo ls Ábaros. Ne l Nibelungenlied, Kriemhild casa-se cun Átila (Etzel an alman) depuis que sou purmeiro marido Siegfried fui muorto por Hagen, cula ajuda de sou armano, Rei Gunther. Eilha anton usou l sou poder cumo mulhier de Átila para armar ua sangrenta bingança, na qual nun solo Hagen i Gunther mas todos ls guerreiros de la Burgúndia fúrun muortos nua fiesta qu'eilha i Etzel ls cumbidórun. Depuis dua relatiba bitória subre ls Hunos, que éran numericamente superiores, ls Burgúndios finalmente sucumbiran, nun puls Hunos mas por Rudeger (Austríaco), que morriu na batailha tamien, i por Deitrich bon Bern (Ostrogodo), ambos bassalos de Etzel i relutantes quanto a lutar contra a tribo amiga de ls Burgúndios, mas depuis fúrun fuorçados la tal por presson de Etzel. Na Bölsunga saga, Átila (Atli an noruegués) derrotou l rei franco Sigebert I(Sigurõr ó Siegfried) i l rei Burgúndio Guntran (Gunnar ó Gunther), mas depuis fui assassinado pula Reina Fredegund (Gudrun ó Kriemhild), l'armana de l redadeiro rei i sue mulhier.

Naciones sucessoras[eiditar | eiditar código-fuonte]

Lhocalizaçon de ls stados sucessores de ls Hunos an 500 d.C.

Muitas naciones tentórun assemilar-se étnica i culturalmente cumo sucessoras de ls Hunos. Por eisemplo, la "Nominalia" de ls Khans búlgaros andica qu'eilhes acraditában ser çcendentes de Átila. Ls Búlgaros cierta mente fúrun parte de l'ounion tribal an algun momiento, i alguns dében tener criado l'heipótese que la léngua chubache (que se acradita ser çcendente de la léngua búlgara) ye la léngua subrebibente mais próssima de la léngua huna.[15] Ls magiares (Húngaros) tamien reclaman ua hardança Huna. Por causa de ls Hunos qu'ambadiran la Ouropa, que repersentou ua grande coalizon de bários pobos, ye possible que ls magiares téngan tamien feito parte deilha. Até l'ampeço de l seclo XX, muitas stórias húngaras acraditában que l pobo Székely era çcendente de ls Hunos. An 2005, un grupo de 2500 húngaros pediu al gobierno l reconhecimiento de l status de minorie cumo çcendentes diretos de Átila. L'ato nun fui cuncedido, mas dou cierta publicidade al grupo, formado ne l'ampeço de la década de 1990 i repersentaba un galho húngaro de l misticismo. Ls outo-proclamados Hunos nun tenien an posse nanhue cultura Huna ó traços de la lenguaige de ls mesmos, l que starie çponible an fuontes stóricas i místicas de ls Húngaros modernos.[16]

L que ye claro ye que ls Hunos deixórun çcendentes por to la Ouropa Ouriental i la zeintegraçon de l Ampério Huno mostra qu'eilhes nunca ganhórun la glória perdida. Ua rezon ye que ls Hunos nunca anstalórun cumpletamente ls macanismos dun stado, cumo la burocracie i las taxas, cumo fazirun ls magiares i la Horda Dourada. Ua beç desorganizados, ls Hunos fúrun absorbidos por outros reinos, mais ourganizados.

Ls turcos seljúcidas éran aparentados de ls hunos.

Storiografie[eiditar | eiditar código-fuonte]

Propaganda britânica da Primeira Guerra Mundial, onde cita os rivais alemães como "Hunos".

L palabra "Huno" fui tamien ousada para çcrebir ls pobos cun nanhue conexon stórica cul que ls studiosos cunsidran ser ls "Hunos".

An 27 de Júlio de 1900, durante la Rebolta de ls Boxers, na China, l Kaiser Guilherme II de la Almanha dou l'orde para "fazer l nome Almanha ser lembrado na China por mil anhos, que nanhun chinés jamales ousasse al menos ancarar de nuobo un alman".[17] Esse çcurso, adonde l Kaiser Guilherme ambocaba a mimória de ls Hunos de l seclo V, ounido cul "Pickelhaube" ó usando l capacete de lança ousado pulas fuorças alemanas até 1916, qu'era remanescente ne ls antigos capacetes hunos (i húngaros), dando suporte al posterior uso anglés de la palabra para chamar ls enimigos almanes durante la Purmeira Guerra Mundial. Antretanto, outra rezon fui dada pul uso anglés de la palabra qu'era l lema "Gott mit uns" (Dius conosco) que custaba ne ls cintos de ls suldados almanes durante la purmeira guerra mundial. "uns" fui mal-antendido cumo "Huns", i acabou birando un jargon. Esse uso fui reforçado pula propaganda de ls Aliados durante la guerra, i muitos pilotos de la RFC chamában ls sous einemigos de "Ls Hunos". Esse uso tomou fuorça de nuobo durante la Segunda Guerra Mundial.

Ber tamien[eiditar | eiditar código-fuonte]

Commons
Commons
L Commons ten multimédia relacionada cun: Hunos

Notas i refréncias[eiditar | eiditar código-fuonte]

  1. Walter Pohl observou "povos do início da era medieval era bem menos homogêneos do que frequentemente se pensava. Eles compartilhavam a crença fundamental da origem comum, e historiadores modrnos, por muito tempo, não acharam razão para pensar outra coisa." (Walter Pohl, "Concepções de Etnicidade nos Estudos do início da Idade Média" "Debatendo a Idade Média", ed. Lester K. Little e Barbara H. Rosenwein, (Blackwell), 1998, p.16). Na revisão de Beiträge zur Archäologie des Attila-Reiches de Joachim Werner , (Munique 1956), no Speculum 33.1 (Janeiro de 1958), p.159, Otto J. Maenchen-Helfen notou que "o autor não está preocupado com a ligeira e infantil questão, quem eram os Hunos; ele não se pergunta de onde os Hunos vinham".
  2. Transilvânia durante a época das migrações, arquivado do original em 2009-10-24, https://web.archive.org/web/20091024062029/http://www.eliznik.org.uk/RomaniaHistory/trans-map/index.htm, visitado em 2010-03-07 
  3. (an anglés) Calise, J.M.P. (2002). 'Pictish Sourcebook: Documents of Medieval Legend and Dark Age History'. Westport, CT: Greenwood Press. p279, ISBN 0-313-32295-3
  4. (an anglés)Peckham, D. Paulston, C. B. (1998). Linguistic Minorities in Central and Eastern Europe. Clevedon, UK : Multilingual Matters. p100, ISBN 1-85359-416-4
  5. (an anglés) Canfield, R.L. (1991). Turko-Persia in Historical Perspective. Cambridge: Cambridge University Press. p49, ISBN 0-521-52291-9
  6. (an anglés) Frazee, C.A. (2002). Two Thousand Years Ago: The World at the Time of Jesus. Wm. B. Eerdmans
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 Walter Pohl(1999), "Hunos" em Antigüidade Tardia, editor Peter Brown, p.501-502 . Referências suplementares em F.H Bauml e M. Birnbaum, ed., Átila: O Homem e sua Imagem (1993). Peter Heather, "Os Hunos e o fim do Império Romano na Europa Ocidental", English Historical Review 90 (1995):4-41. Peter Heather, A Queda do Império Romano (2005). Otto Maenchen-Helfen, O Mundo dos Hunos (1973). E. de la Vaissière, "Hunos e Xiongnu" "Jornal Centro-Asiático" 2005-1 pág. 3-26
  8. Michael Kulikowski (2005). Guerras góticas em Roma. Cambridge University Press. Pág. 52-54
  9. E. de la Vaissière, "Hunos e Xiongnu" "Jornal Centro-Asiático" págs. 3-26
  10. (an anglés)"Sir H. H. Howorth, História dos Mongóis (1876-1880); 6° Congresso de Orientalistas, Leiden, 1883 (Actes, parte iv. pp. 177-195);Modelo:Fr de Guignes, História geral dos Hunos, dos Turcos, dos Mongóis, e dos outros Tártaros ocidentais (1756-1758)"
  11. (an anglés)Otto J. Maenchen-Helfen. The World of the Huns: Studies in Their History and Culture. University of California Press, 1973
  12. Otto Maenchen-Helfen, Língua dos Hunos
  13. (an anglés)Peter Heather, "The Huns and the End of Roman Empire in Western Europe", The English Historical Review, Vol. 110, No. 435, February 1995, p. 5.
  14. "Europa: As origens dos Hunos", no The History Files, baseado em conversas com Kemal Cemal, Turquia, 2002
  15. Encyclopaedia Britannica, 1997: Línguas Turcas.

    "Formalmente, historiadores consideram o Tchuvache como sendo provavelmente falado pelos Hunos."

  16. BBC News - "Grupo húngaro reclama grau de minoria étnica huna" - por Nick Thorpe, 12 de Abril de 2005
  17. Citação em alemão do Weser-Zeitung, 28 de Julho de 1900, Segunda edição matinal, pág. 1: Wie vor tausend Jahren die Hunnen unter ihrem König Etzel sich einen Namen gemacht, der sie noch jetzt in der Überlieferung gewaltig erscheinen läßt, so möge der Name Deutschland in China in einer solchen Weise bekannt werden, daß niemals wieder ein Chinese es wagt, etwa einen Deutschen auch nur schiel anzusehen.

Modelo:Ampérios